Dynamika hospitalizacji osób z zaburzeniami od¿ywiania w latach

Postêpy Psychiatrii i Neurologii 2005; 14 (3): 183–188
Praca oryginalna
Original paper
Dynamika hospitalizacji osób z zaburzeniami od¿ywiania
w latach 1997–2002
Hospitalisation dynamics in patients with eating disorders, 1997–2002
LUDMI£A BOGUSZEWSKA1, EL¯BIETA S£UPCZYÑSKA-KOSSOBUDZKA1,
WALENTYNA SZIRKOWIEC2
Z: 1. Zak³adu Organizacji Ochrony Zdrowia Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie
2. Zak³adu Genetyki Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie
STRESZCZENIE
Cel. Zbadanie dynamiki hospitalizacji oraz zró¿nicowania terytorialnego i jego przyczyn.
Metoda. Analizowano dynamikê hospitalizacji (rozpowszechnienie i zapadalnoœæ) w latach 1997–2002 w podgrupach p³ci, wieku
i miejsca zamieszkania oraz w podgrupach diagnostycznych. W badaniu przyczyn zró¿nicowania terytorialnego uwzglêdniono dwie
grupy zmiennych niezale¿nych: dostêpnoœæ ³ó¿ek oraz strukturê demograficzn¹ populacji.
Wyniki. Hospitalizacja mê¿czyzn jest zjawiskiem marginalnym (27 osób rocznie), podobnie jak hospitalizacja kobiet powy¿ej
30 roku ¿ycia, dlatego te¿ szczegó³owe analizy objê³y populacjê kobiet w wieku 11–29 lat. W ci¹gu 6 lat rozpowszechnienie hospitalizacji w tej grupie wzros³o o 152%, najwiêkszy wzrost nast¹pi³ w wieku 25–29 lat o (575%). Mieszkanki miast by³y czêœciej hospitalizowane ni¿ mieszkanki wsi – na pocz¹tku obserwacji 2,6, a na koñcu obserwacji 1,8 razy czêœciej. Szczyt hospitalizacji przypada
na wiek 17–19 lat, zarówno u chorych z anoreksj¹ jak te¿ z bulimi¹. W ci¹gu 6 lat hospitalizacja anoreksji wzros³a o 65%, a bulimii
o 371%. WskaŸnik hospitalizacji jest bardzo zró¿nicowany terytorialnie – w 2002 r. od 7 do 20 na 100 tys. mieszkañców. Struktura
demograficzna województw nie wp³ywa na czêstoœæ hospitalizacji.
Wnioski. Charakterystyczna dla wielu krajów przewaga kobiet leczonych z powodu zaburzeñ od¿ywiania jest w Polsce wyj¹tkowo
wysoka. Chocia¿ mieszkanki miast trafiaj¹ do szpitala czêœciej ni¿ mieszkanki wsi, dynamika wzrostu hospitalizacji jest wy¿sza
w populacji kobiet wiejskich. Jest to zjawisko obserwowane w wielu krajach Europy i USA. Obecny model leczenia szpitalnego
wydaje siê ma³o efektywny w przypadku wielu chorych (ok. 1/4 pacjentek leczy³a siê na oddzia³ach psychiatrycznych ogólnych, a ok.
40% leczono krócej ni¿ miesi¹c). Czêstoœæ hospitalizacji jest bardzo zró¿nicowana w poszczególnych województwach (w 2002 r. od
7,1 do 20,4 na 100 tys. mieszkañców). Terytorialne ró¿nice hospitalizacji s¹ w znacznym stopniu uwarunkowane dostêpnoœci¹ ³ó¿ek
dla dzieci i m³odzie¿y oraz dla chorych na nerwice.
SUMMARY
Objective. To study hospitalisation dynamics and territorial diversity and its determinants.
Method. Hospitalisation dynamics (prevalence and incidence) in 1997–2002 were analysed in subgroups distinguished according
to sex, age and place of residence and in diagnostic subgroups. Two groups of independent variables were considered when analysing
the determinants of territorial diversity: bed availability and the demographic structure of the population.
Results. Male hospitalisation is marginal (27 a year), as is hospitalisation of women over 30, and hence the more detailed analysis
was conducted on the population of women aged 11–29. Within the 6 studied years prevalence of hospitalisation in this group increased
by 152% with the largest increase in 25–29-year-olds (by 575%). Urban dwellers were hospitalised more frequently than rural dwellers
– 2.6 times more frequently at the onset of the observation period and 1.8 times more frequently at the end of the observation period.
Hospitalisation peaks at age 17–19, both in anorectic patients and bulimic patients. Within the 6 years under study hospitalisation of
anorectic patients increased by 65% and hospitalisation of bulimic patients increased by 371%. The rate of hospitalisation differs
greatly with respect to territory – from 7 to 20 per 100 thousand in 2002. The demographics structure of the provinces (voivodeships)
does not significantly affect the frequency of hospitalisations.
Conclusions. The typical female bias of patients treated for eating disorders is particularly high in Poland. Although urban women
are hospitalised more frequently than rural women, the dynamics of increased hospitalisation are higher in the population of village
women. This pattern has been observed in many countries in Europe and the USA. The present model of hospital treatment seems to be
relatively ineffective for many patients (about one quarter of the patients were treated in general psychiatric wards and about 40% were
in treatment for less than a month). Frequency of hospitalisation differs greatly from province to province (from 7.1 to 20.4 per
100 thousand in 2002). The territorial differences in rate of hospitalisation are largely determined by the availability of beds for
children and adolescents and neurotic patients.
S³owa kluczowe:
zaburzenia od¿ywiania / epidemiologia / dynamika
Key words: eating disorders / epidemiology /dynamics
184
Ludmi³a Boguszewska, El¿bieta S³upczyñska-Kossobudzka, Walentyna Szirkowiec
CEL
W ostatnich latach wzrasta w Polsce liczba osób
hospitalizowanych z powodu zaburzeñ psychicznych.
W ci¹gu szeœciu lat, od roku 1997 do 2002, wskaŸnik
hospitalizacji ogó³u zaburzeñ wzrós³ o 39%. Zaburzenia
od¿ywiania s¹ jedn¹ z kategorii rozpoznañ o najwy¿szej dynamice wzrostu. W tym samym okresie wskaŸnik ich hospitalizacji wzrós³ o 133%. Celem niniejszej
pracy by³o zbadanie dynamiki hospitalizacji zaburzeñ
od¿ywiania w ró¿nych grupach spo³eczno-demograficznych oraz próba wyjaœnienia przyczyn zró¿nicowañ terytorialnych natê¿enia hospitalizacji.
METODA
Informacje o hospitalizacji pacjentów otrzyma³yœmy
z istniej¹cych w Zak³adzie Organizacji Ochrony Zdrowia baz zawieraj¹cych dane o wszystkich hospitalizowanych pacjentach w placówkach psychiatrycznych
na terenie ca³ego kraju. Okres poddany analizom rozpoczynamy od 1997 r., w którym wprowadzono now¹
miêdzynarodow¹ klasyfikacjê zaburzeñ psychicznych
i zaburzeñ zachowania ICD-10. W pracy operujemy
wskaŸnikami rozpowszechnienia (liczba osób hospitalizowanych na jednostkê populacji) oraz wskaŸnikami
zapadalnoœci (liczba leczonych po raz pierwszy w ¿yciu
na jednostkê populacji).
Do analiz terytorialnego zró¿nicowania hospitalizacji pacjentów przyjêto ich miejsce zamieszkania w administracyjnych obszarach województw, a uwarunkowañ
zró¿nicowania poszukiwa³yœmy w dwu zmiennych niezale¿nych. Pierwsz¹ by³a dostêpnoœæ ³ó¿ek dla populacji poszczególnych województw, poniewa¿ powszechnie uwa¿a siê, ¿e istotnie warunkuje ona hospitalizacjê
zaburzeñ psychicznych [1]. W przypadku naszego badania bierzemy pod uwagê ³ó¿ka psychiatryczne ogólne, dla dzieci i m³odzie¿y, dla osób z zaburzeniami nerwicowymi oraz z zaburzeniami psychosomatycznymi.
Drug¹ zmienn¹ niezale¿n¹ jest zmienna demograficzna,
jak¹ jest frakcja osób w wieku 14–19 lat, na który przy-
pada szczyt rozpowszechnienia zaburzeñ od¿ywiania.
Teoretycznie bowiem, ró¿nice hospitalizacji mog¹ byæ
spowodowane ró¿nicami struktury demograficznej poszczególnych województw. Wystêpowanie takich zale¿noœci mierzone by³o przy zastosowaniu wspó³czynnika
korelacji rangowej Spearmana.
WYNIKI
W ci¹gu szeœciu badanych lat liczba leczonych osób
sukcesywnie wzrasta³a. W roku 1997 hospitalizowano
331 pacjentów, w roku 1999 – 490, a w roku 2002 ju¿
798. Zwraca uwagê bardzo niewielka, a zarazem stabilna, liczebnoœæ hospitalizowanych mê¿czyzn, 26–27 osób
rocznie (tabl. 1). Szczegó³owe badanie dynamiki wskaŸników rozpowszechnienia przy tak znikomej liczebnoœci nie mia³oby uzasadnienia, dlatego te¿ mê¿czyzn wy³¹czy³yœmy z dalszych analiz. Liczba hospitalizowanych
kobiet jest niewspó³miernie wy¿sza – dwunastokrotnie
w roku 1997 (n = 305) i prawie trzydziestokrotnie
w roku 2002 (n = 771). Hospitalizowane s¹ przede
wszystkim kobiety w wieku dzieciêco-m³odzie¿owym,
od 11 do 29 roku ¿ycia. M³odsze pacjentki s¹ hospitalizowane sporadycznie (mo¿na zreszt¹ zakwestionowaæ
zasadnoœæ rozpoznawania zaburzeñ od¿ywiania u dziecka licz¹cego mniej ni¿ 11 lat). Z kolei kobiety powy¿ej
29 roku ¿ycia równie¿ leczone s¹ sporadycznie, nadto
nie sposób okreœliæ górny przedzia³ wieku, dla którego
sensowne by³oby liczenie wskaŸników rozpowszechnienia dla tego typu zaburzeñ. Dlatego te¿ dalszej analizie
podda³yœmy populacjê kobiet w wieku od 11 do 29 lat,
obejmuj¹c w ten sposób ok. 96% pacjentek, leczonych
w poszczególnych latach.
W populacji kobiet w wieku 11–29 lat w roku 1997
rozpowszechnienie hospitalizacji z powodu zaburzeñ
od¿ywiania wynosi³o 5,2 na 100 tys. W ci¹gu 6 lat, do
2002 r., wskaŸnik wzrós³ o 152% do 13,1 na 100 tys.
(tabl. 2). W ca³ym okresie badawczym najczêœciej hospitalizowano dziewczêta w wieku 17–19 lat oraz w wieku
14–16 lat. Najrzadziej trafia³y do szpitali kobiety w wieku 25–29 lat, jednak obserwuje siê w tej grupie najwiêk-
Tablica 1. Liczba osób hospitalizowanych z powodu zaburzeñ od¿ywiania wg p³ci i wieku
w latach 1997, 1999, 2002
Rok
Wiek
1999
1997
2002
kobiety
mê¿czyŸni
kobiety
mê¿czyŸni
kobiety
mê¿czyŸni
Ogó³em
305
26
464
26
771
27
0–10
11–13
14–16
17–19
20–24
25–29
30–34
35 lat i wiêcej
2
26
93
112
53
10
5
4
0
7
6
5
3
2
2
1
4
31
136
152
102
22
8
9
3
4
5
5
4
2
2
1
2
53
184
252
177
77
12
13
2
4
9
7
5
0
0
0
185
Dynamika hospitalizacji osób z zaburzeniami od¿ywiania w latach 1997–2002
Tablica 2. Rozpowszechnienie hospitalizacji zaburzeñ od¿ywiania w populacji kobiet w wieku 11–29 lat w latach 1997, 1999, 2002.
WskaŸnik na 100000 ludnoœci wg wieku i miejsca zamieszkania
Ogó³em
Wiek
Ogó³em
11–13
14–16
17–19
20–24
25–29
Miasto
ró¿nica*
1997
1999
2002
1997
procentowa
n = 294 n = 443 n = 743
n = 238
1997–2002
Wieœ
ró¿nica*
1999
2002
1997
procentowa
n = 330 n = 549
n = 56
1997–2002
1999
n = 113
ró¿nica*
2002
procentowa
n = 194
1997–2002
5,2
7,7
13,1
152
6,7
9,1
15,5
131
2,6
5,2
9,0
246
2,7
9,4
11,2
3,5
0,8
3,4
13,5
15,7
6,5
1,6
6,6
20,8
25,2
11,4
5,4
144
121
125
225
575
3,2
13,0
15,1
4,1
6,7
4,2
16,6
18,8
7,1
1,8
7,3
26,2
31,2
12,7
6,3
128
102
107
210
–6
1,8
3,5
5,2
2,6
0,4
2,2
8,6
10,2
5,5
1,2
5,6
13,1
15,4
8,9
3,7
211
274
196
242
825
* Brak znaku oznacza wzrost, znak minus (–) spadek
Tablica 3. Hospitalizowani w 1997 i 2002 roku po raz pierwszy w ¿yciu i hospitalizowani równie¿ w poprzednich latach.
Kobiety w wieku 11–29 lat wg miejsca zamieszkania. WskaŸniki na 100000 ludnoœci
Lata
1997
2002
Wzrost procentowy w latach 1997–2002
Hospitalizowani równie¿ w poprzednich latach
Hospitalizowani po raz pierwszy w danym roku
ogó³em
miasto
wieœ
ogó³em
miasto
wieœ
3,9
10,2
162%
5,1
12,0
135%
1,9
7,1
274%
1,3
2,9
123%
1,6
3,5
119%
0,7
1,9
171%
sz¹, 575% dynamikê wzrostu hospitalizacji (z 0,8 do 5,4
na 100 tys. populacji kobiet w tym wieku), chocia¿ przy
nadal najni¿szych wskaŸnikach. Dynamika w najliczniej
reprezentowanych grupach wieku (17–19 lat i 14–16 lat)
wynosi³a 125% i 121%. Mieszkanki miast, we wszystkich grupach wieku i w ca³ym okresie badawczym, charakteryzuj¹ wy¿sze wskaŸniki rozpowszechnienia ni¿ kobiety mieszkaj¹ce na wsi. Jednak¿e hospitalizacja kobiet
wiejskich wzros³a znaczniej (o blisko 250%) ni¿ miejskich (o 130%), zatem ró¿nice miêdzy wskaŸnikami
zmniejszy³y siê – w roku 1997 mieszkanki miast by³y
hospitalizowane prawie 3 razy czêœciej ni¿ mieszkanki
wsi (6,7 vs 2,6 na 100 tys.), a w roku 2002 przewaga ta
jest ju¿ mniejsza ni¿ dwukrotna (15,5 vs 9,0 na 100 tys.).
Znacznie wy¿sza od dynamiki rozpowszechnienia
hospitalizacji osób z zaburzeniami od¿ywiania jest dynamika zapadalnoœci (pacjentki trafiaj¹ce ka¿dego roku
do lecznictwa szpitalnego po raz pierwszy w ¿yciu).
W roku 1997 wskaŸnik zapadalnoœci wynosi³ 3,9, stanowi³ zatem 75% rozpowszechnienia (5,2), a w roku 2002
wzrós³ do 10,2 i stanowi³ 78% rozpowszechnienia, wynosz¹cego 13,1. W szeœcioletnim okresie obserwacji
wskaŸnik zapadalnoœci wzrós³ znacznie szybciej ni¿
wskaŸnik hospitalizacji osób leczonych ju¿ uprzednio
(162% vs 123%), zw³aszcza w populacji mieszkanek
wsi (274% vs 171%) (tabl. 3).
Z powodu anoreksji najczêœciej, zarówno w roku 1997
jak i 2002, hospitalizowane by³y dziewczêta w wieku
17–19 lat (8,9 na 100 tys. w roku 1997 i 14,8 w roku 2002)
oraz w wieku 14–16 lat (8,6 na 100 tys. w roku 1997
i 13,2 w roku 2002), najrzadziej zaœ kobiety z najstarszej grupy wieku 25–29 lat (tabl. 4). Szczyt rozpo-
wszechnienia hospitalizacji bulimii, w obu porównywanych latach, przypada równie¿ na wiek 17–19 lat (2,4
i 6,4 na 100 tys.) oraz 20–24 lata (0,7 i 4,2 na 100 tys.).
Dziewczêta w wieku 11–13 lat leczono sporadycznie.
W ci¹gu szeœciu lat rozpowszechnienie hospitalizacji
anoreksji wzros³o o 65%, a bulimii o 371%. Powoduje
to znaczn¹ zmianê struktury diagnostycznej w tym okresie: w roku 1997 chore na anoreksjê stanowi³y 83%,
a cierpi¹ce na bulimiê 13%, w roku 2002 natomiast pacjentek z anoreksj¹ by³o 54%, a z bulimi¹ – 25%. Zmiana tej struktury nie jest jednak do koñca jasna, poniewa¿ w ostatnim roku obserwacji hospitalizowano wiele
pacjentek (17%), u których nie ustalono szczegó³owego
rozpoznania, a grupy takiej w ogóle nie by³o na pocz¹tku okresu badawczego.
Wiêkszoœæ pacjentek by³a leczona na oddzia³ach
dzieciêco-m³odzie¿owych (w roku 1997 – 67%, w roku
2002 – 59%), a ok. 1/4 na oddzia³ach psychiatrycznych
ogólnych. Z opieki oddzia³ów nerwicowych korzysta³o
6% pacjentek w roku 1997 i 11% szeœæ lat póŸniej. Sporadycznie osoby z zaburzeniami od¿ywiania leczono
w oddzia³ach psychosomatycznych (2–3%) i na innych
oddzia³ach (1%). Zdecydowana wiêkszoœæ chorych (np.
w roku 2002 – 95%) by³a hospitalizowana w ci¹gu danego roku jeden raz.
Œredni czas hospitalizacji w ci¹gu 6 lat obserwacji pozosta³ niezmienny i wynosi³ 47 dni (tabl. 5). Zmienia³a
siê natomiast jego struktura – spad³a frakcja leczonych
najkrócej, do czterech tygodni (z 48% do 39%), wzrós³
natomiast odsetek chorych hospitalizowanych przez
okres od jednego do dwóch miesiêcy (z 23% do 30%).
Hospitalizacje najd³u¿sze, trwaj¹ce ponad dwa miesi¹ce,
186
Ludmi³a Boguszewska, El¿bieta S³upczyñska-Kossobudzka, Walentyna Szirkowiec
Tablica 4. Rozpowszechnienie zaburzeñ od¿ywiania w populacji kobiet w wieku 11–29 lat w latach 1997–2002.
WskaŸnik na 100 000 ludnoœci wg wieku i rozpoznania
Wiek
Anoreksja
Inne zaburzenia
od¿ywiania siê
Bulimia
Zaburzenia od¿ywiania siê
– bez bli¿szego okreœlenia
1997
2002
1997
2002
1997
2002
1997
2002
Ogó³em
4,3
7,1
0,7
3,3
0,2
0,4
0
2,2
11–13
14–16
17–19
20–24
25–29
2,7
8,6
8,9
2,6
0,6
3,6
13,2
14,8
5,1
2,2
0
0,6
2,4
0,7
0,2
0,1
2,7
6,4
4,2
2,3
0
0,2
0,5
0,2
0
0,9
0,6
0,8
0,3
0,1
0
0
0
0
0
2,0
4,3
3,2
1,8
0,8
Tablica 5. Czas hospitalizacji chorych z zaburzeniami od¿ywiania
w ci¹gu roku w latach 1997 i 2002. Kobiety w wieku 11–29 lat
Czas pobytu
(w dniach)
1997
n = 294 = 100%
2002
n = 743 = 100%
1–14
15–30
31–44
45–60
61–74
75 dni i wiêcej
27,5
20,4
11,6
11,6
8,1
20,7
19,4
19,7
14,4
15,7
13,3
17,5
Œrednia
46,5
46,7
stanowi¹ ok. 30% pobytów w pierwszym i ostatnim
roku obserwacji.
Analiza rozpowszechnienia hospitalizacji z powodu
zaburzeñ od¿ywiania w poszczególnych województwach (tabl. 6), sk³oni³a do ich podzia³u na trzy grupy,
charakteryzuj¹ce siê nastêpuj¹cymi cechami:
– grupa 1 – wskaŸniki w obu badanych latach wy¿sze
od œredniej dla kraju (w populacji ogó³em lub miejskiej lub wiejskiej),
– grupa 2 – wskaŸniki w obu latach ni¿sze od œredniej
krajowej (ogó³em lub w mieœcie lub na wsi),
– grupa 3 – brak wyraŸnego trendu wysokoœci wskaŸników (np. w jednym roku ni¿sze, a w drugim wy¿sze od œredniej w Polsce).
Do grupy 1 nale¿¹ województwa: ³ódzkie, mazowieckie, opolskie, podlaskie, wielkopolskie, zachodniopomorskie. Grupa 2 sk³ada siê z czterech województw
(ma³opolskie, podkarpackie, pomorskie, œl¹skie), a pozosta³ych 6 województw wchodzi w sk³ad grupy trzeciej, o niejednorodnych charakterystykach.
Charakterystyka poszczególnych województw, z grupy o najni¿szych wskaŸnikach i z grupy o najwy¿szych
wskaŸnikach, obejmuje dostêpnoœæ ró¿nego typu ³ó¿ek
oraz odsetek dziewcz¹t w wieku 14–19 lat (w której to
grupie wskaŸniki hospitalizacji s¹ najwy¿sze) (tabl. 7).
Z analizy danych wynika, ¿e trzy zmienne niezale¿ne
(dostêpnoœæ ³ó¿ek ogólno-psychiatrycznych, dostêpnoœæ
³ó¿ek w oddzia³ach psychosomatycznych oraz struktura
populacji wg wieku) nie wykazuj¹ zwi¹zku z czêstoœci¹
hospitalizacji. Wspó³czynniki korelacji rangowej Spearmana dla tych zmiennych kszta³tuj¹ siê na poziomie
Tablica 6. Rozpowszechnienie zaburzeñ od¿ywienia w populacji kobiet w wieku 11–29 lat w latach 1999 i 2002.
WskaŸnik na 100000 ludnoœci wg województwa i miejsca zamieszkania
Województwo
Polska
Dolnoœl¹skie
Kujawsko-pomorskie
Lubelskie
Lubuskie
£ódzkie
Ma³opolskie
Mazowieckie
Opolskie
Podkarpackie
Podlaskie
Pomorskie
Œl¹skie
Œwiêtokrzyskie
Warmiñsko-mazurskie
Wielkopolskie
Ogó³em
Miasto
Wieœ
1999
2002
1999
2002
1999
2002
7,7
5,2
8,5
8,4
7,6
10,9
3,7
13,0
7,4
4,0
7,2
6,2
3,7
10,5
3,9
11,5
13,1
14,6
4,8
10,2
14,7
16,0
8,3
20,4
17,0
7,1
16,3
11,7
10,3
8,7
14,5
14,1
9,1
6,4
10,1
9,5
6,8
12,0
6,5
17,0
9,2
4,3
7,1
5,3
4,4
13,1
4,3
15,2
15,5
16,7
4,6
11,7
15,8
17,2
11,2
25,2
16,6
8,0
19,5
14,4
11,9
12,6
17,9
15,0
5,2
2,4
5,9
7,3
9,1
8,7
0,8
5,8
5,3
3,8
7,4
8,2
0,7
8,1
3,3
6,4
9,0
9,6
5,1
8,7
12,7
13,7
5,4
11,3
17,4
6,4
10,8
6,3
4,2
5,2
9,2
12,8
187
Dynamika hospitalizacji osób z zaburzeniami od¿ywiania w latach 1997–2002
Tablica 7. Charakterystyka województw o najwy¿szych i najni¿szych wskaŸnikach hospitalizacji kobiet w wieku 11–29 lat z powodu zaburzeñ od¿ywiania w 2002 roku
Województwo
POLSKA
Dostêpnoœæ ³ó¿ek na 10 tys. ludnoœci
Hospitalizacja
dla dzieci,
z powodu zaburzeñ
dla osób
ogólnodla dzieci
psychom³odzie¿y
i osób
od¿ywiania na
z zaburzeniami
psychiatryczne i m³odzie¿y
somatyczne
z
zaburzeniami
100 tys. ludnoœci
nerwicowymi
nerwicowymi
13,1
5,1
0,27
0,12
Odsetek
kobiet
w wieku
14–19 lat
0,39
0,17
33,2
0,71
0,17
1,03
0,67
0,40
0,52
0,12
0,22
0,56
0,69
0,0
0,0
31,8
33,1
33,8
35,4
32,4
32,9
0,46
0,10
0,18
0,0
0,45
0,22
0,0
0,48
33,0
33,0
32,4
34,7
Województwa o wskaŸnikach powy¿ej œredniej
Mazowieckie
Zachodniopomorskie
Opolskie
Podlaskie
£ódzkie
Wielkopolskie
20,4
19,6
17,0
16,3
16,0
14,1
5,4
3,4
5,9
8,6
4,7
4,1
0,60
0,17
0,19
0,33
0,22
0,24
0,11
0,0
0,84
0,34
0,18
0,28
Województwa o wskaŸnikach poni¿ej œredniej
Pomorskie
Œl¹skie
Ma³opolskie
Podkarpackie
11,7
10,3
8,3
7,1
5,5
5,8
3,7
4,9
0,26
0,08
0,18
0,0
rS = 0,06 do rS = 0,12. Zachodzi natomiast wyraŸny
zwi¹zek miêdzy czêstoœci¹ hospitalizacji a dostêpnoœci¹
³ó¿ek dzieciêco-m³odzie¿owych oraz ³ó¿ek dla osób z
zaburzeniami nerwicowymi, wspó³czynnik korelacji dla
obu typów ³ó¿ek ³¹cznie wynosi rS = 0,61.
OMÓWIENIE WYNIKÓW
Badanie nasze wykaza³o, ¿e mê¿czyŸni s¹ hospitalizowani znacznie rzadziej ni¿ kobiety – w roku 1997
dwunastokrotnie, a szeœæ lat póŸniej blisko trzydziestokrotnie. Dominacja zaburzeñ od¿ywiania w populacji
kobiet jest oczywiœcie znana od dawna, komentarza wymaga jednak stwierdzona przez nas skala tej przewagi,
znacznie wy¿sza ni¿ w bibliografii tematu. W literaturze na ogó³ przyjmuje siê, ¿e w populacji kobiet anoreksja jest 6–12 razy czêstsza ni¿ u mê¿czyzn [2], a bulimia dotyka 10 razy wiêcej kobiet ni¿ mê¿czyzn [3].
Ostatnie publikacje mówi¹ o jeszcze ni¿szej ró¿nicy rzeczywistego rozpowszechnienia zaburzeñ od¿ywiania
wœród kobiet i mê¿czyzn – trzykrotnej lub piêciokrotnej
[4, 5, 6]. Przytaczane dane dotycz¹ rzeczywistego rozpowszechnienia zaburzeñ w populacji kobiet i mê¿czyzn, ale zasadne by³oby oczekiwanie, ¿e zbli¿one proporcje miêdzy p³ciami bêd¹ charakteryzowaæ wskaŸniki
hospitalizacji. Znikoma czêstoœæ hospitalizacji mê¿czyzn mo¿e œwiadczyæ o bardzo niewielkim jeszcze
w Polsce rzeczywistym rozpowszechnieniu zaburzeñ
od¿ywiania w tej populacji, jednak¿e rolê mog¹ tu odgrywaæ postawy lekarzy (mo¿e niechêtnie rozpoznaj¹cych u mê¿czyzn zaburzenia, do niedawna uznawane za
typowe tylko dla kobiet), b¹dŸ te¿ postawy pacjentów,
odmawiaj¹cych leczenia z tego powodu na oddziale
psychiatrycznym.
0,20
0,02
0,0
0,0
W badanym przez nas okresie szeœciu lat rozpowszechnienie hospitalizacji zaburzeñ od¿ywiania u kobiet wzros³o o 152% – z 5,2 do 13,1 na 100 tys. populacji. Z du¿ym prawdopodobieñstwem mo¿na przyj¹æ, ¿e
wynika to w znacznym stopniu ze wzrostu rzeczywistego
rozpowszechnienia tych zaburzeñ, notowanego w wielu
krajach [2]. Wzrost ten jest szczególnie znaczny u kobiet
wiejskich (o 250%), dwukrotnie wiêkszy ni¿ u kobiet
zamieszka³ych w miastach. Chocia¿ mieszkanki miast s¹
nadal hospitalizowane czêœciej ni¿ mieszkanki wsi, to w
ci¹gu 6 lat znacznie zmniejszy³ siê miêdzy nimi dystans.
Zjawisko takie obserwuje siê w wielu krajach europejskich i w USA, a dotyczy ono nie tylko zaburzeñ od¿ywiania, ale te¿ wielu innych zaburzeñ psychicznych,
dlatego te¿ coraz czêœciej odchodzi siê od tradycyjnego
pogl¹du, ¿e wystêpowanie zaburzeñ psychicznych jest
zdecydowanie wy¿sze w miastach ni¿ na wsiach [7].
Rozpowszechnienie hospitalizacji anoreksji jest
najwy¿sze w wieku 14–19 lat, podobnie jak rzeczywiste
rozpowszechnienie tej choroby [2]. Szczyt hospitalizacji
bulimii przypada na wiek nieco póŸniejszy – 17–24 lat,
czyli równie¿ podobnie jak szczyt rozpowszechnienia
rzeczywistego [3]. W ci¹gu szeœciu lat obserwacji notujemy istotny wzrost obu tych zaburzeñ, znacznie jednak
wyraŸniejszy w przypadku bulimii (o 371%) ni¿ anoreksji (wzrost o 65%). Byæ mo¿e znaczny wzrost hospitalizacji bulimii wynika z faktu, ¿e w okresie badawczym
poprawi³a siê diagnostyka tej choroby, która wg niektórych wystêpuje czêœciej ni¿ jad³owstrêt psychiczny.
Analiza czasu hospitalizacji ujawni³a, ¿e jedynie ok.
30% kobiet (zarówno w pierwszym jak i ostatnim roku
obserwacji) leczy³o siê w szpitalu co najmniej dwa miesi¹ce, czyli przez taki okres, w którym mo¿na przeprowadziæ kompleksowy program terapeutyczny i oczekiwaæ sukcesu terapeutycznego u chorych z zaburzeniami
188
Ludmi³a Boguszewska, El¿bieta S³upczyñska-Kossobudzka, Walentyna Szirkowiec
od¿ywiania. Wiêkszy natomiast odsetek pacjentek (48%
i 39% w dwu badanych latach) przebywa³ w szpitalu
zaledwie dwa lub cztery tygodnie, czyli zdecydowanie
za krótko, aby móc zastosowaæ sensowny program leczenia. Oczywiœcie czêœæ pacjentek nie wytrzymuje rygorów
d³ugiego programu i wypisuje siê przedwczeœnie, ale jak
wiadomo z praktyki klinicznej, zdarza siê to raczej sporadycznie. G³ówn¹ przyczyn¹ tak du¿ego odsetka krótko
leczonych pacjentek wydaje siê profil oddzia³ów, na
których s¹ one hospitalizowane. Oko³o jedna czwarta
chorych korzysta³a z opieki oddzia³ów psychiatrycznych ogólnych, które mog¹ im zaoferowaæ jedynie pomoc doraŸn¹, objawow¹, a jedynie 6% w 1997 r. i 11%
szeœæ lat póŸniej leczy³a siê na oddzia³ach nerwicowych,
na których powinny siê leczyæ doros³e pacjentki z zaburzeniami od¿ywiania, stanowi¹ce co najmniej jedn¹ trzeci¹ badanej przez nas populacji. W wielu jednak województwach brak jest w ogóle tego typu ³ó¿ek, a w skali
kraju w ci¹gu ostatnich szeœciu lat ich liczba wyraŸnie
spad³a – z 656 w roku 1977 do 468 w 2002, wyraŸnie
spad³a te¿ liczba ³ó¿ek dla dzieci i m³odzie¿y. Analiza
naszych danych wskazuje zatem, ¿e rodzaj oferowanej
opieki szpitalnej jest nieadekwatny do potrzeb wielu
chorych z zaburzeniami od¿ywiania.
Analiza hospitalizacji zaburzeñ w poszczególnych
województwach wykaza³a znaczne zró¿nicowanie, np.
w roku 2002 wartoœci wskaŸników mieœci³y siê w przedziale od 7 do 20 na 100 tys. ludnoœci. Zró¿nicowanie to
w znacznym stopniu by³o uwarunkowane dostêpnoœci¹
³ó¿ek dla dzieci i m³odzie¿y oraz dla chorych na nerwice
– im wiêcej ³ó¿ek, tym wiêcej hospitalizowanych. Ta prawid³owoœæ, doœæ powszechna w epidemiologii, w przypadku zaburzeñ od¿ywiania ma wymowê szczególn¹.
W tych bowiem zaburzeniach hospitalizacja najczêœciej
jest metod¹ z wyboru, poniewa¿ zarówno leczenie ambulatoryjne jak i dzienne jest u wielu chorych nieskuteczne.
W przeciwieñstwie zatem do wielu innych zaburzeñ psychicznych, ma³e jest prawdopodobieñstwo, aby wysokie
wskaŸniki œwiadczy³y o nadu¿ywaniu leczenia szpitalnego, natomiast bardzo jest prawdopodobne, ¿e niskie
wskaŸniki hospitalizacji zaburzeñ od¿ywiania w kilku
województwach wynikaj¹ w znacznym stopniu z braku
mo¿liwoœci leczenia w szpitalu osób z tymi zaburzeniami.
Oczywiœcie dostêpnoœæ ³ó¿ek nie jest jedyn¹ determinant¹ terytorialnego zró¿nicowania hospitalizacji zaburzeñ
od¿ywiania. Zale¿¹ one równie¿ od wielu nieuwzglêdnionych przez nas czynników, np. dostêpnoœci i fachowoœci lekarzy opieki podstawowej i lekarzy w poradniach
zdrowia psychicznego, postaw potencjalnych pacjentek
i ich rodzin wobec leczenia w szpitalu psychiatrycznym.
Tego typu czynników nie mog³yœmy jednak uwzglêdniæ,
wymaga³oby to bowiem znacznie szerszych i kosztowniejszych badañ terenowych.
WNIOSKI
1. Hospitalizacja mê¿czyzn z zaburzeniami od¿ywiania
jest zjawiskiem marginalnym, korzysta z niej rocznie
26–27 mê¿czyzn. Charakterystyczna dla wielu krajów przewaga kobiet jest jednak w Polsce wyj¹tkowo wysoka.
2. Hospitalizacja kobiet obejmuje prawie wy³¹cznie pacjentki w wieku 11–29 lat. Najczêœciej trafiaj¹ do
szpitala dziewczêta w wieku 17–19 lat, a najwy¿sza
dynamika wzrostu hospitalizacji wyst¹pi³a w grupie
wieku najrzadziej trafiaj¹cej do szpitala – 25–29 lat.
3. Mieszkanki miast trafiaj¹ do szpitala czêœciej ni¿
mieszkanki wsi, natomiast dynamika wzrostu hospitalizacji jest wy¿sza w populacji kobiet wiejskich.
Jest to zjawisko obserwowane w wielu krajach Europy i USA.
4. Obecny model leczenia szpitalnego wydaje siê ma³o
efektywny w przypadku wielu chorych (ok. 1/4 pacjentek leczy³a siê na oddzia³ach psychiatrycznych
ogólnych, a ok. 40% leczono krócej ni¿ miesi¹c).
5. Czêstoœæ hospitalizacji jest bardzo zró¿nicowana
w poszczególnych województwach (w 2002 r. od 7,1
do 20,4 na 100 tys. mieszkañców).
6. Terytorialne ró¿nice hospitalizacji s¹ w znacznym
stopniu uwarunkowane dostêpnoœci¹ ³ó¿ek dla dzieci
i m³odzie¿y oraz dla chorych na nerwice.
PIŒMIENNICTWO
1. S³upczyñska-Kossobudzka E, Dziduszko T. Epidemiologia
zaburzeñ psychicznych. W: D¹browski S, Jaroszyñski J,
Pu¿yñski S, red. Psychiatria. T. 3. Warszawa: PZWL; 1989:
342–60.
2. Rajewski A. Jad³owstrêt psychiczny. W: Bilikiewicz A,
Pu¿yñski S, Rybakowski J, Wciórka J, red. Psychiatria. T. 2.
Wroc³aw: Wyd Med Urban & Partner; 2002: 517–27.
3. Namys³owska I. Bulimia nervosa. W: Bilikiewicz A, Pu¿yñski S, Rybakowski J, Wciórka J, red. Psychiatria. T. 2. Wroc³aw: Wyd Med Urban & Partner; 2002: 528–37.
4. Muise AM, Stein DG, Arbess G. Eating disorders in adolescent boys: a review of the Adolescent and Young Adult
Literature. J Adolesc Health 2003; 33: 427–35.
5. Miotto P, De Coppi M, Frezza M, Preti A. The spectrum of
eating disorders: prevalence in an area of Northeast Italy.
Psych Res 2003; 119: 145–54.
6. Kjelsas E, Bjornstrom Ch, Gunnar Gotestam K. Prevalence
of eating disorders in female and male adolescents (14–15
years). Eat Behav 2004; 5: 13–25.
7. S³upczyñska-Kossobudzka E. Zdrowie psychiczne w krajach Unii Europejskiej. Sprawozdanie z pobytu na konferencji „Comparing mental health and risk factors across EU
countries”, Pary¿, 30 czerwca 2004. Post Psychiatr Neurol
2004; 13 (4): 411–7.