pobierz artykuł

JoMS 2/17/2013, ss. 513-533w
Małgorzata Such-Pyrgiel
WSGE | 513
514 | WSGE
Research report: The phenomenon of single people in
polish society: socio-demographic profile of singles
Sylwetka społeczno-demograficzna osób żyjących
w pojedynkę - raport z badań nad fenomenem singli*
Dr Małgorzata Such-Pyrgiel
Wyższa Szkoła Gospodarki Euroregionalnej
im Alcide de Gasperi w Józefowie
[email protected]
Abstract
In modern sociology of family singles, defined as people who have no
life partners, are more and more present topic in sociology of modern family. On the one hand this lifestyle is declared as an alternative to marriage,
it is also recognized as a danger to present, widely spread, traditional status
quo, that was and still is setting up families. On the other hand singles are
treated as a huge social category, leading its own lifestyle, having the same
or similar values, singles very often start their own initiatives not only in
internet but also and maybe mainly in real life. This group is also dedicated more and more products and services because of the fact that singles
have a great purchase potential. Herewith article, reporting the research is
a description of main targets and research methods, procedures, general
results and conclusions about the research led on singles and their lifestyles. This research are described in a very detailed way in my PHD work
where the phenomenon of singles was mainly considered from the point
of view presented in the light of economic theory of human behavior by
Garry Stanley Becker.
We współczesnej socjologii rodziny coraz więcej czasu poświęca się
osobom żyjącym w pojedynkę – singlom. Z jednej strony życie w pojedynkę traktuje się jako alternatywę wobec życia małżeńsko-rodzinnego, jako
coś, co zagraża uznanemu i powszechnemu dotychczas status quo, jakim
było i jest zakładanie rodziny. Z drugiej strony traktuje się ich jako potężną
kategorię społeczną, a nawet grupę społeczną, która ma swoisty styl życia,
wspólne wartości, która niejednokrotnie podejmuje wspólne inicjatywy
i przedsięwzięcia nie tylko na forach internetowych, ale także i w życiu
WSGE | 515
realnym. Dla grupy tej dedykuje się coraz więcej artykułów i usług, gdyż
upatruje się w niej potężną siłę nabywczą Niniejszy artykuł, jako raport
z badań, w całości poświęcony jest opisowi głównych założeń badawczych,
a także procedurze, metodzie, ogólnym rezultatom i wnioskom z badań
dotyczących zjawiska osób żyjących w pojedynkę. Badania te szczegółowo
opisane są w mojej pracy doktorskiej, gdzie fenomen singli rozpatrywany
był z punktu widzenia głównych postulatów i założeń ekonomicznej teorii
zachowań ludzkich Garrego Stalney’a Beckera.
*Raport opracowany na podstawie badań przeprowadzonych na potrzeby pracy doktorskiej napisanej na UKSW pod kierunkiem dr hab.
Sławomira Zaręby, prof. UKSW i obronionej 24 października 2012 roku
na Wydziale Nauk Historycznych i Społecznych w Instytucie Socjologii
UKSW w Warszawie.
Key words:
single life, single man, single woman, singlehood, unmarried, never married,
singleness, economic theory of human behavior by Garry Stanley Becker,
generative human behavior.
Singiel, single, osoby żyjące w pojedynkę, życie w pojedynkę, ekonomiczna
teoria zachowań ludzkich G.S. Becker’a, generatywne zachowania ludzkie.
Wprowadzenie
W nowoczesnych społeczeństwach na całym świecie badacze zaobserwowali intensywny wzrost liczby osób żyjących w pojedynkę - singli. Jest
to wynik wielu zmian społeczno-kulturowych, jakie miały w nich miejsce,
a które w Polsce datuje się na przełom lat 80. i 90. Konsekwencji tej sytuacji
jest wiele, jednak najważniejsze to następstwa demograficzne, wyrażające się na przykład w intensywnym spadku nowo zawieranych małżeństw
i współczynnika dzietności.
Zjawisko singli było i jest opisywane przez badaczy zarówno z polski,
jak i zza granicy w świetle wyników prowadzonych przez siebie badań, ale
także z uwzględnieniem różnych teorii naukowych, na przykład psychologicznych i demograficznych. Ujęcie tematu zaproponowane w mojej rozprawie doktorskiej dotyczy teorii racjonalnego wyboru, gdyż odwołuje się
do racjonalnie podejmujących decyzję jednostek, ale przede wszystkim do
ekonomicznej torii zachowań ludzkich Garrego Stanley’a Beckera, amerykańskiego ekonomisty i laureata nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii.
516 | WSGE
I w świetle jej postulatów rozpatrywany jest szereg zagadnień dotyczących
specyfiki i jakości stylu życia osób żyjących w pojedynkę, ich życiowych
oczekiwań i dążeń, preferencji względem cech potencjalnego partnera,
strategii zachowań na rynku partnerskim, a także zachowań generatywnych. Zapytano singli o ich plany matrymonialne, dążenia, a także opinie
na temat życia małżeńskiego i rodzinnego, jak również samego zjawiska
singli, przyczyn opóźniania decyzji matrymonialnych i prokreacyjnych
w Polsce. Ponieważ zjawisko to wpisuje się w zagadnienia o charakterze
interdyscyplinarnym, w rozprawie zawarte zostały wątki społeczne, demograficzne, ekonomiczne i psychologiczne. Poniżej zaprezentowana zostanie krótka charakterystyka procesu badawczego, wyników badań ukazujących profil społeczno-demograficzny badanych osób.
Przedmiot i problematyka badań
Podjęte przeze mnie badania miały trzy główne cele: ogólny i eksploracyjny, opisowy oraz wyjaśniający. Cel ogólny i eksploracyjny polegał
na rozeznaniu i wstępnym oszacowaniu skali zjawiska singli, dostępności respondentów oraz informacji o singlach, zarówno popularnych, jak
i naukowych. Na tym etapie rozpoznano profil społeczno-demograficzny
singli korzystających z Internetu. Cel opisowy dotyczył poznania stylu i jakości życia osób żyjących w pojedynkę, ale także ich opini na temat samego zjawiska, jego przyczyn, warunków występowania oraz postrzegania
zjawiska przez ich najbliższe otoczenie – rodzinę, przyjaciół, znajomych
w pracy. Ostatnim celem było określenie przyczyn samego zjawiska (Babbie, 2003, s. 110-113).
Przedmiot badań stanowiły osoby żyjące w pojedynkę, spełniające
konkretne kryteria i założenia badawcze. Były to zarówno kobiety i mężczyźni, którzy w czasie prowadzenia badań nie posiadali stałego partnera
i którzy nie tworzyli związku zarówno hetero, jak i homoseksualnego, żyjące w pojedynkę przynajmniej kilka miesięcy, stanu cywilnego wolnego
[kawalerowie i panny z kategorii never-married], mieszkający zarówno
w mieście, jak i na wsi, tworzący jednoosobowe gospodarstwa domowe, ale
także mieszkający z rodzicami, w wieku 27 lat w przypadku kobiet i 29 lat
w przypadku mężczyzn. Ograniczenie dolnej granicy wieku podyktowane
było koniecznością wyznaczenie wieku, w którym osobę żyjącą w pojedynkę można potraktować za singla. Według mojej opinii do tej kategorii osób zaliczyć można osobę, która przekroczyła średni wiek zawierania
małżeństw w Polsce z podziałem na płeć – a dokładniej jest o rok starsza
WSGE | 517
niż mediana wieku zawierania małżeństw dla kobiet i dla mężczyzn. Według rocznika demograficznego GUS średni wiek zawierania małżeństwa
w 2011 roku dla kobiet wynosił 26 lat, a dla mężczyzn 28 (Rocznik Demograficzny GUS, 2012, s. 174-176).
Chociaż celem badań było miedzy innymi poznanie przyczyn życia
w pojedynkę, zmienna ta nie była różnicująca przy doborze badanej próby. To znaczy w badaniu wzięły udział osoby zarówno żyjące w pojedynkę
z wyboru, jak również z konieczności [zakładając, że są to inne przyczyny
niż wdowieństwo, rozwód, separacja]. Natomiast z badań wykluczone zostały osoby owdowiałe, rozwiedzione oraz separowane, ponieważ, w moim
przekonaniu, osoby te poniekąd dostały od losu szansę na realizowanie
w swoim życiu modelu małżeńsko-rodzinnego, a ich życie solo można
odnieść do trzech głównych przyczyn: śmierci współmałżonka/współmałżonki, rozwodu oraz separacji. Z badań wykluczono również osoby
posiadające potomstwo, ponieważ w moim przekonaniu rodzic samotnie
wychowujący dziecko/dzieci tworzy niepełną rodzinę, a więc nie jest singlem w rozumieniu przyjętej tu definicji.
W badaniu sformułowano kilkanaście pytań badawczych i hipotez dotyczących następujących aspektów życia singli: życie osobiste i doświadczenia życiowe singli, w tym okres czasu i przyczyny życia w pojedynkę,
życie towarzyskie oraz czas wolny, życie zawodowe i sytuacja ekonomiczna
singli, opinie na temat znaczenia i rozumienia zjawiska singli i terminu
singiel, opinie na temat małżeństwa i rodziny oraz przyczyn opóźniania zawierania związków małżeńskich, jak również plany matrymonialne [strategie poszukiwania partnera i preferencje względem niego] i prokreacyjne.
Większość pytań sformułowano w oparciu o ekonomiczną teorię zachowań ludzkich G. S. Beckera, jak również o wybrane teorie demograficzno-ekonomiczne, jak: teoria racjonalnego wyboru, teoria wartości postmaterialistycznych, teoria równości płci, teoria unikania ryzyka. Wszystkie one
ukazują czynniki, które mają wpływ na generatywne zachowania ludzi.
Metoda i technika badawcza
Jako metodę badań, do pomiaru przedstawionej powyżej problematyki badawczej, wybrano sondaż internetowy typu CAWI [Computer Aided
Web Interview], w którym pytania kwestionariusza ankiety realizowane
są za pośrednictwem Internetu. Wersję elektroniczną kwestionariusza utworzono za pomocą serwisu webankieta.pl. Nie zastosowano zawężenia do
518 | WSGE
terytorium badań poprzez wybór konkretnych miast czy województw, by
mogli wziąć w nim udział mieszkańcy wszystkich wsi i miast na terytorium Polski. By zwiększyć efektywność dotarcia do potencjalnych respondentów, spełniających odpowiednie kryteria badawcze, podjęłam współpracę z kilkoma największymi portalami internetowymi przeznaczonymi
dla osób żyjących w pojedynkę: Polowkipomaranczy.pl, StrefaSingla.pl, Mydwoje.pl, Przeznaczeni.pl, AktywniSingle.pl.
Dotychczas w Polsce w badaniach nad zjawiskiem singli stosowano
metody jakościowe, jak i ilościowe, jednak w przypadku metod jakościowych próby ograniczały się do kilkudziesięciu osób. W przypadku badań
ilościowych próba liczyła 180 osób [badania zrealizowane przez samodzielnych badaczy], a największa 580 [badania zrealizowane przez ośrodek badawczy]. Natomiast w przypadku zastosowania metod mieszanych
– 303 osoby.
Procedura badawcza wyglądała następująco: informacja o badaniu
wraz z linkiem do ankiety w wersji on-line była dystrybuowana przez administratorów portali internetowych w dwojaki sposób: za pomocą dwukrotnie powtarzanych list mailingowych do wszystkich zarejestrowanych
na portalu osób oraz poprzez newslettery, w których zachęcono pojedynczych do udziału w badaniu.
Kwestionariusz ankiety internetowej typu on-line składał się z trzydziestu sześciu pytań, z czego dwadzieścia stanowiły pytania odpowiadające głównym założeniom podjętego problemu, a szesnaście pytania metryczkowe mające na celu ukazanie sylwetki społeczno-demograficznej
badanych. Narzędzie badawcze opatrzone było tytułem oraz krótkim wstępem zawierającym cel badania, zapewnienie o anonimowości, jak również
o zbiorowym opracowaniu wyników badań i wykorzystaniu ich jedynie do
celów naukowych. We wstępie została również zamieszczona informacja
o sposobie udzielania odpowiedzi i o tym, do kogo skierowana jest ankieta, by już na początku dokonać wstępnej selekcji respondentów pod
kątem pożądanych cech. Kwestionariusz składał się z pytań zamkniętych
[17 pytań], otwartych [5pytań], półotwartych [14 pytań] oraz filtrujących
[3 pytania].
Badania właściwe, poprzedzone pilotażem, zrealizowane zostały w terminie od 3 marca do 17 kwietnia 2012 roku. Wzięło w nich udział 1347 respondentów, z czego odpowiedzi na wszystkie pytania udzieliło 898 z nich.
Z tej grupy wyodrębniono singli z kategorii „never married” - próba ostatecznie liczyła 614 osób. Ponieważ nie istnieje żaden operat badania umoż-
WSGE | 519
liwiający dotarcie do potencjalnych respondentów w inny sposób z taką
efektywnością, zdecydowałam się na zastosowanie nieprobabilistycznego
doboru próby, który jest „doborem opartym na dostępności badanych,
doborem celowym lub arbitralnym, metodą kuli śnieżnej oraz doborem
kwotowym” (Babbie, 2003, s. 204). W przypadku moich badań najlepszym
rozwiązaniem było zastosowanie doboru metodą kuli śnieżnej – ankieta
wraz z informacją o badaniu umieszczane były na stronach internetowych
tematycznie związanych ze zjawiskiem singli.
Przyjęta przez mnie metoda badań pozwala na większe poczucie anonimowości badanych, co z kolei ułatwia poruszanie w pytaniach kwestii
drażliwych. Jest również skutecznym narzędziem umożliwiającym dotarcie do populacji i grup trudno uchwytnych, do których niewątpliwie należą
osoby żyjące w pojedynkę.
W literaturze przedmiotu od kilu lat toczy się spór wśród naukowców,
dotyczący zasadności prowadzenia sondaży internetowych typu CAWI.
Wielu z nich wymienia zarówno wady, jak i zalety tej metody badawczej,
jednak pewnym jest, że w nowoczesnym społeczeństwie informacyjnym
Internet, jako coraz bardziej popularny środek komunikowania się, pozwala badaczom na korzystanie z nowych możliwości gromadzenia danych w obrębie różnorodnych problemów badawczych i grup czy kategorii
społecznych. Należy jednak podkreślić, że przez Internet można dotrzeć
jedynie do ograniczonej i specyficznej grupy respondentów - internautów,
a jest to tylko fragment całej populacji. W przypadku moich badań, ten
specyficzny fragment populacji był miarodajny dla wybranej przeze mnie
dziedziny, dlatego zakończyły się one sukcesem.
Metody opracowania danych
Do opracowania danych statystycznych użyto oprogramowania SPSS
wersja 19. Opracowanie danych po zakończeniu badania składało się z kilku etapów:
1. Wyeksportowanie z serwera webankieta.pl bazy danych do pliku CSV
[Comma Separated Values – wartości rozdzielone przecinkiem];
2. Zaimportowanie danych tekstowych z pliku CSV do programu Microsoft Excel oraz zakodowanie z danych tekstowych na dane liczbowe
według opracowanego codebooka jako klasyczny przykład metadanych
należących do danych technicznych;
3. Zaimportowanie bazy danych do programu SPSS wersja 19. Wyniki
520 | WSGE
badań opracowano w oparciu o rozkład częstości zmiennych, tabele
krzyżowe, testy statystyczne chi-kwadrat i współczynnik Pearsona ,V-Cramera lub Phi, jak również testy T-studenta przy weryfikowaniu,
czy dana wartość wskazuje na istotne statystycznie różnice w badanej
próbie. Przy analizie zależności kilku zmiennych posługiwano się podziałem danych na wybrane podzbiory.
W ramach metadanych, do których należą między innymi dane operacyjne związane z przeciętnym czasem wypełniania kwestionariusza oraz
z identyfikacją braków odpowiedzi na poziomie kwestionariusza – obliczono średni czas trwania badania, który wyniósł 17 minut [w sytuacji, gdy
wypełniano ankietę jednorazowo bez przerywania]. Natomiast najbardziej
drażliwymi pytaniami były: pytanie dotyczące życia seksualnego badanych
oraz wysokości miesięcznych dochodów. Jeśli chodzi o braki odpowiedzi,
to 449 osób porzuciło wypełnianie ankiety i nie powróciło do niej w celu
dokończenia badania.
Dokonując ewaluacji skuteczności procedury badania, można powiedzieć, że przez stosunkowo krótki czas udało się dotrzeć do większej liczby
respondentów niż planowano. Ocena skuteczności przyjętej metody nie
może dotyczyć poziomu responsywności, gdyż nie jest możliwe uzyskanie
rzetelnych danych na temat liczby osób, do których dotarł link z kwestionariuszem w wersji elektronicznej. Mimo to, metoda, jak i procedura badań wydają się być skuteczne w przypadku dotarcia do populacji trudno
uchwytnych, do których należą osoby żyjące w pojedynkę. Dodatkowo należy powiedzieć, że zgodnie z przyjętymi założeniami badania, uzyskanie
tak licznej populacji było możliwe dlatego, że single uważa się za osoby
często korzystające z Internetu.
Sylwetka społeczno-demograficzna singli z kategorii never-married
Wszystkie prezentowane wyniki dotyczą próby liczącej N=614. Jest to
próba złożona z osób stanu cywilnego wolnego, czyli kawalerów i panien,
które nigdy nie zawarły związku małżeńskiego i należą do kategorii „never
married”. Na potrzeby niniejszego opracowania zaprezentowano wybrane
statystyki dotyczące: płci, wieku, stażu życia w pojedynkę, wykształcenia,
miejsce zamieszkania, statusu mieszkaniowego, źródła utrzymania, sposobów spędzania wolnego czasu, przyczyn życia w pojedynkę, najbardziej
cenionych wartości, poglądów politycznych oraz stosunku do wiary, przy-
WSGE | 521
czyn opóźniania decyzji matrymonialnych, planów małżeńskich i macierzyńskich oraz strategii poszukiwania partnera – wszystkie one ukazują
jedynie ogólny profil respondentów.
Dominującą kategorią w badanej próbie singli były kobiety. Stanowią
one prawie 80% respondentów, mężczyźni natomiast niespełna 1/5. Graficzny rozkład próby badawczej pod kątem płci przedstawia poniższy wykres.
Wykres 1. Płeć respondentów
Źródło: Opracowanie własne.
Mediana wieku przebadanych osób wyniosła 33 lata. Na potrzeby
analiz respondenci zostali podzielnia na 5 kategorii: dwudziestolatkowie
[27-29 lat], trzydziestolatkowie [30-39], czterdziestolatkowie [40-49 lat],
pięćdziesięciolatkowie [50-59 lat] oraz sześćdziesięciolatkowie [ 60 lat
i więcej, najstarsza osoba, która wzięła udział w badaniu, miała 61lat].
Procentowy rozkład każdej kategorii wiekowej prezentuje poniższy wykres.
522 | WSGE
Wykres 2. Wiek singli
Źródło: Opracowanie własne.
Jeśli chodzi o staż życia w pojedynkę, to dominującą kategorią okazały
się osoby z wieloletnim stażem życia solo. Stanowią łącznie 76% badanej
próby, w tym ponad 44% respondentów żyje w pojedynkę od kilku lat,
a 1/3 zadeklarowała, że nigdy nie miała partnera i są to osoby samotne od
zawsze. Graficzne rozłożenie stażu życia w pojedynkę przedstawia wykres
nr 3.
Wykres 3. Staż życia w pojedynkę
Źródło: Opracowanie własne.
Single to głównie osoby z wyższym wykształceniem – łącznie 84,3%,
z czego ponad 28% stanowią respondenci z wykształceniem podyplomo-
WSGE | 523
wym. Pozostałe kategorie wykształcenia: pomaturalne, średnie, zasadnicze
zawodowe oraz podstawowe są reprezentowane łącznie przez około 15%
badanych respondentów, co obrazuje poniższy wykres.
Wykres 4. Wykształcenie respondentów
Źródło: Opracowanie własne.
Wyniki badań potwierdziły ogólną tendencję zauważalną w polskim
społeczeństwie. Wykształcenie wyższe i podyplomowe jest częściej spotykane wśród kobiet – 89,4% w porównaniu do mężczyzn – 65,7%. Natomiast wykształcenie pomaturalne oraz średnie częściej deklarują mężczyźni niż kobiety.
Biorąc pod uwagę miejsce zamieszkania, to zdecydowana większość
badanych mieszka w największych miastach w Polsce, liczących powyżej
500 tysięcy mieszkańców. W drugiej kolejności znajdują się reprezentanci
dużych miast od 100 do 500 tysięcy mieszkańców i stanowią niespełna 1/5
badanych. Niewiele mniej jest mieszkańców miast do 50 tysięcy mieszkańców – niemal 17%, a wieś i miasta od 50 do 100 tysięcy mieszkańców
są wskazywane kolejno przez 11,4 % i 8,1% singli. Wyniki te skłaniają do
wniosku zgodnego ze stereotypem mówiącym o tym, że osoby - single to
głównie przedstawiciele wielkich miast. Przyczyną tej sytuacji może być
wybrana metoda badań – sondaż za pośrednictwem Internetu powoduje,
że w badaniu mogą wziąć jedynie osoby, które maja dostęp do Internetu,
a z danych GUS-u wynika, że jest on zdecydowanie większy w miastach
niż na wsi. Z tego właśnie powodu próba mogła być nadreprezentacją singli wielkomiejskich.
524 | WSGE
Wykres 5. Miejsce zamieszkania
Źródło: Opracowanie własne.
Osoby żyjące w pojedynkę najczęściej tworzą jednoosobowe gospodarstwa domowe – 60,7%, z czego w wynajętym lokalu mieszka nieco ponad 1/5 badanych [22,8%], a we własnym lokalu – 37,9%. Jednak niemal
40% respondentów nadal, mimo wieku około 30 lat, mieszka z rodzicami.
Charakterystykę statusu mieszkaniowego przestawia poniższy wykres.
Wykres 6. Status mieszkaniowy singli
Źródło: Opracowanie własne.
Można wyróżnić kilka przyczyn takiego stanu rzeczy. Po pierwsze,
współcześnie wielu młodych ludzi dużo później opuszcza swoje rodziny
pochodzenia ze względu na wydłużający się okres nauki. Często studiowanie nie kończy się na wyborze jednego kierunku studiów, ale studiuje
się dwa kierunki lub studia III stopnia – na stopień doktora. Taka sytuacja
pozwala młodym ludziom zgromadzić środki na zakup własnego mieszkania w przyszłości, korzystając z pomocy rodziców. Ponadto wysokie ceny
WSGE | 525
mieszkań i niestabilność rynku pracy ma wpływ na przedłużony okres
mieszkania z rodzicami nazywany przez wielu badaczy syndromem opóźniania lub ugniazdowienia (Slany, 2006, s. 16-17).
Głównym źródłem utrzymania wśród singli jest umowa o pracę – ponad 80% badanych zadeklarowało taką odpowiedź. Na umowę o dzieło lub
zlecenie pracuje zaledwie 13,7% respondentów. Pozostałe źródła utrzymania, to jest: renta/emerytura, zasiłek dla bezrobotnych lub utrzymanie
przez rodziców, wskazało łącznie niewiele ponad 5% respondentów.
Wykres 7. Źródło utrzymania singli
Źródło: Opracowanie własne.
Single to osoby religijne. Niemal 90% badanych to osoby wierzące,
z czego za wierzące - praktykujące uważa się ponad 57% z nich, a za wierzące - niepraktykujące prawie 1/3 [32,2%]. Co dziesiąta osoba zadeklarowała, że jest niewierząca.
Wykres 8a. Stosunek do wiary
Źródło: Opracowanie własne.
Osoby wierzące i praktykujące zapytano także o częstotliwość udziału
526 | WSGE
w praktykach religijnych.
Wykres 8b. Praktyki religijne
Źródło: Opracowanie własne.
Najczęściej spotykanymi sposobami spędzania wolnego czasu są: korzystanie z Internetu bądź czytanie książek i oglądanie filmów w domu –
78,7%. Spędzanie wolnego czasu z przyjaciółmi zadeklarowało 75,9% badanych. Na trzecim miejscu wymieniane były: spotkania z rodziną oraz
podejmowanie aktywności związanej ze sportem – 47,3%. Najmniej popularne wśród singli są: dodatkowe kursy i spotkania związane z hobby,
nauką lub religią (Por. Żurek, 2008, s. 183).
Głównymi przyczynami życia w pojedynkę są: niemożność poznania odpowiedniego partnera – 82%, traktowanie bycia singlem jako etap
przejściowy – 47,6% oraz przykre doświadczenia z poprzednich związków
i brak gotowości do zawarcia nowego – 22,5%. Zaangażowanie w pracę
i rozwój kariery zawodowej wskazywane było na czwartym miejscu przez
14% badanych. Klasyfikację innych przyczyn wskazuje poniższy wykres.
WSGE | 527
Wykres 9. Przyczyny życia w pojedynkę
Źródło: Opracowanie własne.
Powyższe dane wskazują, że zdecydowana większość singli w badanej
próbie to osoby żyjące w pojedynkę niejako z konieczności, dla których
niemożność znalezienia swojej drugiej połówki pomarańczy jest najczęściej
spotykaną przyczyną. Ranking przyczyn życia solo jest taki sam w przypadku zarówno kobiet, jak i mężczyzn. Można powiedzieć, że skoro życie bez zobowiązań nie jest atrakcyjne i świadomie wybierane, oznacza
to, że wykazują nastawienie „pro-związkowe”, choć jednocześnie wyrażają
obawę przed takim związkiem z powodu przykrych doświadczeń w przeszłości.
Uzupełnieniem tych rozważań było sprawdzenie, jakie plany matrymonialne i prokreacyjne mają osoby żyjące pojedynkę. Zdecydowana
większość z nich planuje w przyszłości zawrzeć związek małżeński [ponad
80%]. Niemal jedna na sześć osób planuje życie w związku o charakterze
nieformalnym. Życie w samotności planuje znikoma część respondentów
[1,5%], co ukazuje poniższy wykres. Co ciekawe, podobne plany prokreacyjne mają kobiety i mężczyźni.
528 | WSGE
Wykres 9. Planowany typ związku w przyszłości
*Braki danych dotyczą osób, które na pytanie dotyczące chęci posiadani
dzieci w związku udzieliły odpowiedzi negatywnej i nie kontynuowały
odpowiedzi na pytania dotyczące rodzaju związków.
Źródło: Opracowanie własne.
Jeśli chodzi o plany prokreacyjne, to sprawa wygląda również optymistycznie. Chęć posiadania dzieci w przyszłości w małżeństwie zadeklarowała większość respondentów - 60,7%. Pozytywne decyzje macierzyńskie
i ojcowskie, niezależnie od typu związku w przyszłości, wskazało 26,1%
badanych. Niewiele rzadziej niż co dziesiąty singiel [11,1%] uznał, że nie
chce mieć potomstwa, ale chce w przyszłości żyć w związku. Jedynie 2,1%
[trzynaście osób] zadeklarowało, że nie planuje posiadania dzieci i chce
żyć w pojedynkę jako singiel.
Wykres 10. Plany prokreacyjne singli
Źródło: Opracowanie własne.
Wszystkich tych, którzy zadeklarowali chęć stworzenia związku
w przyszłości – niezależnie od jego statusu prawnego, zapytano o najczę-
WSGE | 529
ściej stosowane strategie poszukiwania potencjalnego partnera.
Wykres 11. Strategie poszukiwania partnera
Źródło: Opracowanie własne.
Jak można było się spodziewać, największy odsetek badanych singli
korzysta w tym celu z Internetu, odwiedzając najbardziej popularne randkowe witryny internetowe, mające na celu kojarzenie par. Co więcej, ponad 70% z nich uznało, że Internet daje szansę na poznanie bliskiej osoby,
z którą można zbudować trwałą relację w świecie rzeczywistym. Na drugim miejscu uplasowało się aranżowanie spotkań przez rodzinę lub znajomych. Co ciekawe, jedna na sześć osób nic nie robi, by poznać przyszłego
partnera, czyli w zasadzie nie stosuje żądnej strategii. Najmniej popularną
formą poszukiwania partnera lub partnerki jest korzystanie z usług biur
matrymonialnych – w całej próbie badanych odpowiedź tą wybrało jedynie 2,3% z nich.
Na koniec zostaną zaprezentowane dane na temat subiektywnej opinii singli na temat przyczyn opóźnienia decyzji matrymonialnych i prokreacyjnych przez młodych ludzi w Polsce. W badaniu zapytano singli
o ogólne przyczyny opóźniania decyzji matrymonialnych w naszym kraju.
Z pośród czternastu możliwości odpowiedzi respondenci byli poproszeni o wybór pięciu, ich zdaniem, najważniejszych powodów. Najczęstszą
przyczyną opóźniania decyzji o małżeństwie i posiadaniu dzieci jest chęć
uzyskania stabilnej sytuacji materialnej, która zapewni godziwe warunki
przyszłej rodzinie. Odpowiedź tą wybrało 73% respondentów. Kolejną jest
poszukiwanie odpowiedniego partnera życiowego – 64,8%, co jak pokazały badania, jest procesem długotrwałym i niełatwym. Na trzecim miejscu
530 | WSGE
wskazywano na rosnącą atrakcyjność alternatywnych związków, jak kohabitacja, a na kolejnym chęć zrobienia kariery zawodowej, które uzyskały odpowiednio 42,2% i 39,9% spośród ogółu wskazań. Do najrzadszych
przyczyn opóźniania decyzji małżeńskich i porkreacyjnych respondenci
zaliczyli: wygodę mieszkania z rodzicami – 18,1% oraz strach przed „porażką życiową” i rozwodem – 21,7% (Por. Jaguś, 2008, s. 8).
Wyniki NSP 2011 a zjawisko singli
Ze wstępnych danych Narodowego Spisu Powszechnego zrealizowanego w naszym kraju w 2011 roku wynika, że w ciągu ostatnich 9 lat
odsetek kawalerów i panien powiększył się nieznacznie i wyniósł 28,8%
[dla ludności w wieku 15 lat i więcej według prawnego stanu cywilnego]. Kawalerowie stanowią 32,1% populacji, a panny 22,8%. Ta kategoria
osób w większym stopniu obecna jest na wsiach, gdzie stanowi 29% osób
w porównaniu z miastem, gdzie ich obecność odnotowano na poziomie
26,1%. Co więcej, „w miastach odsetek kawalerów [32%] jest niższy w porównaniu z mężczyznami mieszkającymi na wsi [35%]. Wśród panien jest
odwrotnie - w miastach mieszka ich nieznacznie więcej – stanowią 25%,
a na wsi 24% ogółu ludności w wieku 15 lat i więcej” (NSP GUS, 2011,
s. 54). Biorąc pod uwagę wiek, można zaobserwować ciekawe tendencje.
W przedziale wiekowym 25-34 lat zanotowano aż 48,7% kawalerów i co
ciekawe jest ich nieco więcej niż żonatych w tym wieku – 47,9%. W kolejnym przedziale wiekowym 35-49 lat kawalerowie stanowią niespełna 1/5
[18,4%] w porównaniu do żonatych - 73,6% i w kolejnym [50-64 lata] –
10% w porównaniu do 79,2%. W przypadku kobiet sytuacja wygląda nieco
odmiennie. W wieku 25-34 lata panny stanowią 33,4% w porównaniu do
60,8% zamężnych. W przedziale wiekowym 35-49 lat panien jest już mniej
– 10,9% w stosunku do 76,2% żyjących w małżeństwach, a 50-64 ich odsetki wynoszą odpowiednio 6,2% i 69,7% (Tamże).
Wyniki spisu powszechnego ukazały, że „zmniejszył się natomiast odsetek osób pozostających w małżeństwie – o 2 punkty procentowe – zarówno dla mężczyzn i kobiet” (Tamże: 55) i wynosi 55,7% w przypadku
stanu cywilnego prawnego, natomiast 54,6% w przypadku stanu cywilnego
faktycznego. Główną z przyczyn takiego stanu rzeczy jest zmniejszanie się
w skali rok do roku liczby zawieranych małżeństw (Zob. tamże: 55-57).
Największe zmiany w strukturze ludności według stanu cywilnego prawnego wystąpiły wśród osób rozwiedzionych. Ich udział wzrósł „ […] o ok.
1/3 – podobnie wśród mężczyzn i kobiet” (Tamże: 55). Osoby rozwiedzio-
WSGE | 531
ne w ogólnej populacji w wieku 15 lat i więcej według stanu cywilnego
faktycznego stanowią 4,4%, co stanowi nieco ponad 1 milion 430 tysięcy
osób, z czego relatywnie częściej występują wśród kobiet [5,2%] niż wśród
mężczyzn [3,5%], a także w miastach [5,6%] niż na wsiach [2,4%] (Zob.
Tamże: 56).
W badaniu uwzględniono także osoby żyjące w nieformalnych związkach partnerskich. Zanotowano prawie 781 tysięcy takich osób, co stanowi
2,4% badanej populacji od piętnastego roku życia. Powyższe dane mogą
świadczyć o trudnym czasie dla podstawowej komórki społecznej, jaką
jest rodzina, a na pewno o mniejszej trwałości małżeństw - ze względu
na znaczący wzrost odsetka rozwiedzionych osób, jak również na rosnące
zainteresowanie alternatywnymi związkami wobec małżeństwa. Poniższe
wykresy, zaczerpnięte z raportu NSP 2011, ukazują opisane uprzednio tendencje – ludność według stanu cywilnego prawnego i faktycznego.
Powyższe dane wskazują, że choć od ostatniego Spisu Powszechnego
nie powiększyła się znacznie kategoria kawalerów i panien [ich odsetki wzrosły nieznacznie], to coraz więcej osób zainteresowanych jest alternatywnymi związkami wobec małżeństwa [na przykład kohabitacją],
jak również mamy do czynienia ze wzrostem odsetka rozwodów – w tej
kategorii odnotowano największy wzrost. Choć zaprezentowane dane są
wstępne i nie powalają na przeprowadzenie dogłębnej analizy zjawiska,
to jednak już teraz można stwierdzić, że współczesna rodzina przeżywa
kryzys – nie tylko ze względu na zmniejszenie odsetka nowo zawieranych
małżeństw, ale także na obniżenie się trwałości tych zawartych.
Zdaje się, że we współczesnym społeczeństwie polskim w wyniku wielu czynników społeczno-kulturowych i ideologicznych mamy do czynienia z osłabieniem światopoglądów opartych na tradycji i obecnie nawet
związek kohabitancki osiągnął [w opinii społecznej] miano rodziny (Zob.
CBOS, 2006). Skutkiem tej sytuacji jest brak presji społecznej podkreślającej potrzebę tworzenia trwałych związków o charakterze formalnym. Tym
samym w coraz mniejszym stopniu życie w pojedynkę postrzegane jest negatywnie.
Podsumowanie
Wyniki badań pozwoliły na stworzenie sylwetki badanych singli, która
jak się okazuje, jest poniekąd zbieżna z tą najczęściej ukazywaną w mediach. Dominującą kategorią wśród nich są kobiety, zdecydowana więk-
532 | WSGE
szość pochodzi z dużych miast, ma wyższe wykształcenie, osiąga zarobki
w przedziale między dwa a cztery tysiące złotych miesięcznie, dobrze ocenia swoją pozycję materialną, ceni zdrowie, miłość, przyjaciół oraz małżeństwo i rodzinę. Zaskakującym wynikiem był bardzo wysoki odsetek badanych deklarujących się jako osoby wierzące i praktykujące o liberalnych
poglądach politycznych, z kilkuletnim stażem życia w pojedynkę. Główną przyczyną samotności jest trudność znalezienia odpowiedniego partnera, więc są singlami z konieczności. Są pozytywnie nastawieni wobec
przyszłości i wierzą, że singlowanie w ich życiu jest stanem przejściowym,
a zatem, używając terminologii P. Steina i W. D. Hoorna, większość z nich
należy do kategorii mimowolnych singli tymczasowych (Zob. Hoorn, 2000;
Stein, 1976, 2008).
Użyte w procesie badawczym narzędzia okazały się adekwatne do
przyjętych założeń badawczych, a strategia badań zapewniła szeroki zasięg geograficzny, dzięki czemu możliwe było dotarcie do największej
liczby respondentów. Umożliwiło to przeprowadzenie rzetelnych badań.
Oczywiście zastosowana metoda badań nie jest pozbawiona wad, a jest nią
w szczególności trudność w wyborze grupy reprezentatywnej i brak możliwości generalizowania wyników badania na całą populację singli. Mimo to
poruszone kwestie i zagadnienia pozwoliły na uzyskanie wszechstronnego
obrazu badanej zbiorowości polskich singli. References
Babbie E. (2003), Badania społeczne w praktyce, Warszawa, PWN.
Jaguś I. (2008), Postawy lubelskich studentów wobec małżeństwa i alternatywnych form życia małżeńsko – rodzinnego, Sekcja analiz demograficznych [nr 18], Warszawa, Komitet Nauk Demograficznych PAN.
Slany K. (2006), Alternatywne formy życia małżeńsko-rodzinnego w ponowoczesnym świecie, Kraków, Zakład Wydawniczy Nomos.
Stein P. (1976), Single, New Jersey, Englewood Cliffs.
Stein P. (2008), Być singlem – próba zrozumienia życia singli, [w:]
P. Sztompka, M. Bogunia-Borowska [red.], Socjologia codzienności,
Kraków, Znak.
Van Hoorn W. D. (2000), Glad to Live Alone or Happier Together. Diversity
among Young and Middle-Aged Single People, Maandstatistiek van de
bevolking 48, [nr 2/2000].
WSGE | 533