Skrypt dydaktyczny

UNIWERSYTET MIKOŁAJA KOPERNIKA
INSTYTUT SOCJOLOGII
Włączanie problematyki godzenia Ŝycia zawodowego i rodzinnego
oraz równych szans kobiet i męŜczyzn
do nauczania akademickiego
Skrypt dydaktyczny
Publikacja stworzona w ramach projektu PIW EQUAL
„Partnerstwo – Rodzina – Równość – Praca”
finansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego (75%)
i budŜetu państwa (25%)
Opracowanie: Magdalena Bergmann, Instytut Socjologii UMK
SPIS TREŚCI
I.
Wprowadzenie
3
II.
Opis projektu PIW EQUAL „Partnerstwo – Rodzina – Równość – Praca”
5
III.
Program kursu akademickiego „Problematyka kobieca w naukach społecznych 9
IV.
Publikacje i zasoby internetowe poświęcone problematyce równych szans kobiet i
męŜczyzn w projektach PIW EQUAL w Polsce
26
2
I. WPROWADZENIE
Niniejsza publikacja jest efektem udziału Instytutu Socjologii UMK w realizacji projektu PIW
EQUAL „Partnerstwo – Rodzina – Równość – Praca”, którego celem jest testowanie,
wdraŜanie i upowszechnianie nowatorskich narzędzi na rzecz godzenia Ŝycia zawodowego i
rodzinnego i przeciwdziałania dyskryminacji ze względu na płeć na rynku pracy. Projekt
realizowany jest od 2004 r. w partnerstwie czterech toruńskich instytucji: KujawskoPomorskiej Fundacji Gospodarczej Pro Europa (administrator projektu), Uniwersytetu
Mikołaja Kopernika, Wojewódzkiego Urzędu Pracy i Izby Przemysłowo-Handlowej.
Uniwersytet Mikołaja Kopernika jako jeden z partnerów projektu odpowiedzialny jest przede
wszystkim za działania naukowo-badawcze: diagnozę sytuacji kobiet na rynku pracy Torunia,
badania stanu świadomości mieszkańców miasta w zakresie równych szans kobiet i
męŜczyzn, wsparcie merytoryczno-szkoleniowe innowacyjnych usług opieki nad dziećmi, a
takŜe upowszechnianie problematyki równych szans kobiet i męŜczyzn w środowisku
akademickim. Ostatnie z wymienionych zadań realizowane było w formie akademickiego
kursu „Problematyka kobieca w naukach społecznych”, który odbywał się w Instytucie
Socjologii UMK w roku akademickim 2005/2006 oraz 2006/2007. Celem kursu było nie
tylko zapoznanie studentów socjologii z zagadnieniami problematyki płci kulturowej (gender)
i kluczowych problemów związanych z funkcjonowaniem kobiet w społeczeństwie, ale i
moŜliwie bliskie powiązanie tejŜe tematyki z dorobkiem i problematyką projektu EQUAL
„Partnerstwo – Rodzina – Równość – Praca”, koncentrującym się na zagadnieniach szans
kobiet i męŜczyzn na rynku pracy, przeszkód w rozwoju zawodowym kobiet, zjawisku
długotrwałej nieobecności kobiet na rynku pracy, godzeniu Ŝycia zawodowego i rodzinnego
czy sytuacji kobiet w sferze socjalnej. Stąd teŜ dominujący charakter powyŜszych zagadnień
w kursie, co nadało mu charakterystyczny profil tematyczny.
Na potrzeby kursu prowadzonego w IS UMK przyjęto załoŜenie, iŜ zajęcia adresowane będą
do studentów II i starszych lat,
zorientowanych juŜ w podstawowych zagadnieniach
socjologii, pomocnych przy eksplorowaniu problematyki gen derowej i kobiecej. Część
uczestników kursu wybrała przedmiot zgodnie ze swoimi zainteresowaniami (umieszczony
był w grupie kursów fakultatywnych), zaś pozostałą grupę stanowili uczestnicy seminarium
magisterskiego, specjalizujący się w polityce społecznej. Zgodnie z przyjętymi w IS
3
standardami kształcenia, kurs przyjął formułę konwersatorium – zajęć opartych o aktywny
udział merytoryczny studentów. Oprócz dokładnego studiowania literatury na podany temat i
aktywnej dyskusji w oparciu o nią, do zadań uczestników kursu naleŜało takŜe przygotowanie
w trakcie semestru dwóch prac zaliczeniowych: maksymalnie 15-minutowego referatu do
wygłoszenia (powiązanego z tematyką danych zajęć) oraz samodzielnie wyszukanej ksiąŜki
akademickiej o tematyce związanej z programem zajęć. Metodologia oceny pracy studentów
uwzględniała wszystkie te elementy, przeliczane następnie na punkty. Przyjęto tu tradycyjnie
stosowany próg 60% punktów dla zaliczenia na ocenę co najmniej dostateczną. Obecność na
zajęciach miała charakter obowiązkowy, a wyznaczony limit nieobecności do wykorzystania
wynosił 2 zajęcia. Opuszczone ponad limit zajęcia wymagały odpracowania nieobecności – w
formie pisemnego konspektu z tekstów z opuszczonych zajęć, bądź ustnego z nich
sprawozdania w czasie dyŜuru wykładowcy. Na zakończenie obu edycji kursu
przeprowadzana była ankieta ewaluacyjna, badająca stopień satysfakcji i poczucia utrwalenia
wiedzy przez uczestników kursu.
Jakkolwiek zaprezentowana w niniejszej publikacji formuła kursu ma wyraźnie socjologiczny
charakter, naleŜy zauwaŜyć, Ŝe równieŜ inne nauki społeczne (np. psychologia, pedagogika,
nauki polityczne, ekonomia) stwarzają teoretyczną i empiryczną przestrzeń do refleksji nad
społecznymi uwarunkowaniami płci i sytuacją kobiet. RóŜnorodność poruszonych w trakcie
kursu zagadnień (m.in. polityka, rynek pracy, Ŝycie rodzinne) sprawia, iŜ program moŜe być
potencjalnie interesujący dla studentów pokrewnych kierunków i wpisywać się w kontekst
zgłębianych przez nich zagadnień. Zagadnienia o ogólniejszym charakterze, jak np. kulturowy
aspekt płci, stereotypy i role płciowe mogą być wykorzystane w programach innych zajęć
akademickich czy jako element szkoleń i treningów, których elementem jest problematyka
gender. Zarówno tematyka zajęć, jak i spis literatury czy proponowane formy pracy
studentów i ich oceny mają charakter całościowej, spójnej, lecz mogącej podlegać
potencjalnym zmianom sugestii.
4
II. Opis projektu PIW EQUAL
„Partnerstwo – Rodzina – Równość – Praca”
Czym jest PIW EQUAL?
Program Inicjatywy Wspólnotowa EQUAL jest częścią strategii Unii Europejskiej na rzecz
stworzenia większej liczby lepszych miejsc pracy i zapewnienia szerokiego do nich dostępu.
EQUAL to nowe sposoby rozwiązywania problemu dyskryminacji na rynku pracy.
Finansowany przez Europejski Fundusz Społeczny (EFS), EQUAL ma na celu
wypracowywanie i testowanie nowych sposobów zwalczania wszelkich form dyskryminacji i
nierówności na rynku pracy, zarówno wobec osób zatrudnionych, jak i poszukujących pracy.
EQUAL obejmuje równieŜ działania na rzecz społecznej i zawodowej integracji osób
ubiegających się o azyl.
Inicjatywa Wspólnotowa jest częścią Europejskiej Strategii Zatrudnienia, zgodnie z którą
państwa członkowskie określając i prowadząc politykę zatrudnienia zmierzają do realizacji
wspólnych celów określonych w Strategii. Na lata 2004-2010 celami tymi są: dąŜenie do
pełnego zatrudnienia, podnoszenia jakości i wydajności pracy oraz zapewniania spójności
społecznej i regionalnej. Europejski Fundusz Społeczny (EFS) jest funduszem strukturalnym
będącym najwaŜniejszym instrumentem Unii Europejskiej w zakresie rozwoju zasobów
ludzkich oraz przeciwdziałania bezrobociu. Fundusz wspiera działania podejmowane w
ramach Europejskiej Strategii Zatrudnienia, z jego środków realizowana jest IW EQUAL.
O projekcie
Projekt „Partnerstwo – Rodzina – Równość – Praca” wpisuje się w tzw. Temat G, jeden z
filarów tematycznych PIW EQUAL. ZałoŜeniem Tematu G jest godzenie Ŝycia rodzinnego i
zawodowego oraz ponowna integracja kobiet i męŜczyzn, którzy opuścili rynek pracy,
poprzez rozwój bardziej elastycznych i efektywnych form organizacji pracy oraz działań
towarzyszących. Sytuując się w tymŜe temacie, projekt realizuje podobne zadania na terenie
miasta Torunia. Projekt realizowany jest od 2005 r. przez cztery toruńskie instytucje:
•
Uniwersytet Mikołaja Kopernika
•
Kujawsko-Pomorską Fundację Pro Europa (administrator projektu)
•
Izbę Przemysłowo-Handlową w Toruniu
•
Wojewódzki Urząd Pracy w Toruniu
5
Działania projektu skupiają się wokół sześciu podstawowych celów:
1. Zbudowanie modelu powrotu kobiet do aktywności zawodowej po przerwie
spowodowanej wychowywaniem dzieci. Z przeprowadzonych na etapie tworzenia projektu
analiz wynika, iŜ przeciąŜenie obowiązkami domowymi i brak moŜliwości godzenia Ŝycia
zawodowego z rodzinnym znacząco wpływa na długotrwałą nieobecność kobiet na rynku
pracy. W ramach projektu wypracowywany jest więc model powrotu długotrwale
zdezaktywizowanych zawodowo matek do czynnego i efektywnego uczestnictwa w rynku
pracy. Działania obejmują zarówno odbudowanie motywacji i wiary w swoje moŜliwości,
wielomodułowe szkolenia zawodowe dostosowane do potrzeb beneficjentek, naukę podstaw
przedsiębiorczości, jak i opartą o indywidualny mentoring ścieŜkę praktycznego
przygotowania zawodowego u potencjalnego pracodawcy – tzw. „praca pod patronatem”.
2. UmoŜliwienie kobietom planującym macierzyństwo kontynuowanie aktywności
zawodowej w ramach elastycznych form pracy. Wspomniany wyŜej brak moŜliwości
godzenia Ŝycia zawodowego i rodzinnego jest problemem nie tylko długotrwale
bezrobotnych, ale i aktywnych zawodowo Polek. Narodzinom dziecka często towarzyszą
powaŜne dylematy: jak zapewnić dziecku troskliwą opiekę w najwcześniejszych momentach
jego Ŝycia, a jednocześnie nie ulec izolacji od Ŝycia zawodowego? MoŜliwość rozwiązania
tego problemu stwarza tele-praca – nowatorska i elastyczna forma zatrudnienia,
umoŜliwiająca wykonywanie części lub całości zadań przez pracownika w domu. W projekcie
tele-praca testowana jest jako alternatywa wobec urlopu wychowawczego, który budzi coraz
mniejsze zainteresowanie pracujących matek, nie chcących ryzykować izolacji od rynku
pracy, ale i pracodawców, nie chcących rozstawać się z wykwalifikowaną i lojalną
pracownicą.
3. Wspieranie rozwoju zawodowego osób wychowujących dzieci, w tym pracujących
matek przez powołanie alternatywnych form opieki nad dziećmi. Pomimo ogromnego
awansu edukacyjnego i zawodowego, perspektywy rozwoju zawodowego Polek nadal nie są
wolne od przeszkód. Oprócz kwestii związanych z równowaŜeniem Ŝycia zawodowego i
rodzinnego, na drodze do rozwoju kariery kobiet nierzadko stają uprzedzenia, stereotypy,
mechanizmy wykluczenia ze strony pracodawców bądź współpracowników, określane
mianem „szklanego sufitu”. Pracującym matkom, pragnącym podnosić kwalifikacje, projekt
pomaga określić ścieŜkę rozwoju zawodowego, zorientować się w ofertach szkoleniowych
czy dofinansować wybrany kurs. Jednocześnie dzieci beneficjentek mają zapewnioną
6
fachową, elastyczną czasowo opiekę „Dziennych Mam” – opiekunek, sprawujących opiekę
nad małą (ok. 5 osób) grupą dzieci we własnym domu. Zarówno model funkcjonowania, jak i
nazwa zainspirowane zostały funkcjonującymi w krajach skandynawskich „dagmamma”.
Opiekunkami dzieci takŜe są beneficjentki projektu, które w ten sposób szukają pomysłu na
przyszłą działalność gospodarczą.
4. Promocja pracy zawodowej kobiet. Oprócz działań zorientowanych na konkretne grupy
beneficjentek, projekt prowadzi takŜe szereg działań promujących pracę zawodową kobiet,
ich rozwój zawodowy oraz partnerski model rodziny, w którym zarówno męŜczyzna, jak i
kobieta mogą realizować się w róŜnych rolach. Jednym z załoŜeń projektu jest to, iŜ nie
moŜna mówić o pełnym rozwoju kobiety, jeśli nie zyska on wsparcia i zrozumienia ze strony
całej rodziny. Działania promocyjne projektu widoczne są w prasie, radio i telewizji –
zarówno lokalnych, jak i ogólnopolskich. Obszar działań promocyjnych obejmuje takŜe
zadania związane z upowszechnianiem działań i rezultatów projektu wśród kluczowych grup
społecznych (politycy, pracodawcy, samorządowcy, eksperci) – co otwiera moŜliwości
włączenia przetestowanych w projekcie metod godzenia Ŝycia zawodowego i rodzinnego do
katalogu rozwiązań prawnych.
5. Uzyskanie i wykorzystanie wiedzy o sytuacji kobiet i nierównościach związanych z
płcią na rynku pracy poprzez badania naukowe. Eksperymentatorski i innowacyjny
charakter projektu umoŜliwia naukową analizę prowadzonych działań jako potencjalnych
narzędzi polityki społecznej i rodzinnej. Oprócz ciągłej ewaluacji i monitoringu
poszczególnych działań przez zespół socjologów i pedagogów z UMK, w ramach projektu
EQUAL przeprowadzono takŜe diagnozę sytuacji kobiet na rynku pracy i świadomości
mieszkańców Torunia w zakresie nierówności związanych z płcią. Naukowa część projektu
obejmuje ponadto popularyzację problematyki równych szans w nauczaniu akademickim,
której słuŜy niniejsza publikacja.
6. Wypracowanie oraz wymiana analiz, praktyk i narzędzi na rzecz równych szans na
rynku pracy poprzez współpracę ponadnarodową. IW EQUAL jest inicjatywą realizowaną
przez wszystkie państwa członkowskie Unii Europejskiej. Stąd teŜ jedną z jej naczelnych
zasad jest współpraca ponadnarodowa – wymiana wiedzy, dobrych praktyk i wspólne analizy
kluczowych problemów we współpracy z podobnymi projektami z innych krajów Unii.
Projekt „Partnerstwo – Rodzina – Równość – Praca” jest częścią dwóch partnerstw
7
ponadnarodowych, zawiązanych z organizacjami realizującymi projekty EQUAL o pokrewnej
tematyce we Francji, Grecji, Hiszpanii, Słowenii i Włoszech. Wspólne działania obejmują
m.in. analizę kwestii związanych z elastycznymi formami zatrudnienia, społeczną
odpowiedzialnością biznesu w kontekście równości płci, sytuacją kobiet na lokalnych rynkach
pracy czy zbieranie informacji o dobrych praktykach w zakresie równowagi praca-rodzina.
Grupy docelowe
Beneficjentki ostateczne projektu to zróŜnicowane pod względem wiekowym i zawodowym
trzy grupy kobiet, które w róŜnym stopniu i zakresie doświadczają problemów związanych z
godzeniem Ŝycia zawodowego i rodzinnego:
•
kobiety długotrwale nieobecne na rynku pracy ze względu na wychowanie dzieci i
obowiązki rodzinne
•
pracujące matki, które zainteresowane są podnoszeniem kwalifikacji i rozwojem
zawodowym, lecz mają ograniczony do niego dostęp
•
kobiety pracujące, będące w ciąŜy lub planujące macierzyństwo, zainteresowane
wykonywaniem swoich dotychczasowych obowiązków zawodowych w systemie telepracy
Z punktu widzenia realizacji projektu waŜnymi, choć nie bezpośrednimi grupami docelowymi
działań są takŜe media, instytucje rynku pracy i polityki społecznej, eksperci, politycy,
działacze samorządowi, naukowcy, organizacje kobiece, itp. Od upowszechniania rezultatów
projektu w tych grupach i współpracy z nimi zaleŜy moŜliwość realnego zastosowania w
dalszej praktyce rozwiązań testowanych w ramach projektu.
8
III. PROGRAM KURSU AKADEMICKIEGO
„PROBLEMATYKA KOBIECA W NAUKACH SPOŁECZNYCH”
Cel kursu
Celem kursu jest zapoznanie słuchaczy z dynamicznie rozwijającym się wątkiem nauk
społecznych, jakim są studia nad sytuacją kobiet (Women`s Studies, Gender Studies) i ich
problemami społecznymi. Wychodząc od ogólnych, teoretycznych zagadnień (koncepcja płci
kulturowej - gender, historia badań nad rolami płciowymi, narodziny i rozwój myśli
feministycznej) zajęcia będą kładły nacisk na najwaŜniejsze aspekty funkcjonowania kobiet w
Ŝyciu społecznym. Podstawą pracy i refleksji nad tematyką kursu będą głównie źródła
dotyczące sytuacji kobiet we współczesnej Polsce w sferach takich jak: rynek pracy,
prawodawstwo, Ŝycie rodzinne, polityka, gospodarka, społeczeństwo obywatelskie. Drugim,
niejako pobocznym celem kursu jest wyeksponowanie zagadnień, które w ramach badań nad
kobietami nie doczekały się jeszcze głębszego rekonesansu, a są niezwykle interesujące z
socjologicznego punktu widzenia: przedsiębiorczość kobiet, nieodpłatna praca domowa,
problemy socjalne (feminizacja ubóstwa, samotne macierzyństwo), rozwój organizacji
kobiecych. Refleksja nad wymienionymi zagadnieniami z pewnością przybliŜy uczestników
kursu do odpowiedzi na pytania: jak zmienia się sytuacja kobiet w polskim społeczeństwie?
W jaki sposób przemiany te obserwują i rejestrują socjologia oraz inne nauki społeczne? Czy
trafna jest teza o „nowym kontrakcie płci” – dokonującej się obecnie redefinicji ról
płciowych, w której na równych prawach uczestniczą zarówno męŜczyźni, jak i kobiety?
Tematyka zajęć i kluczowe zagadnienia
1. Zajęcia organizacyjne. Omówienie treści kursu i warunków zaliczenia.
(zob. takŜe „Wprowadzenie”)
Pierwsze zajęcia powinny słuŜyć określeniu warunków uczestnictwa studentów w kursie oraz
sposobu oceny ich pracy. Jak wspomniano powyŜej, kurs prowadzony w IS UMK miał
formułę konwersatorium, zakładającą moŜliwie najbardziej aktywny udział studentów w
zajęciach i samodzielny dobór tematyki prac zaliczeniowych. Doświadczenia z dwóch edycji
kursu pokazują, iŜ optymalne i angaŜujące grupę formy pracy to: dyskusje w oparciu o
przestudiowane
do
poszczególnych
tematów
teksty,
wygłaszanie
referatów
czy
9
przygotowywanie recenzji z samodzielnie wyszukanych ksiąŜek naukowych poświęconych
problematyce kobiecej/genderowej. Oprócz oceny przygotowanego referatu i recenzji, takŜe
aktywność kaŜdego uczestnika była monitorowana, a jej wynik uwzględniany w ocenie
końcowej. Z uwagi na spory nakład pracy towarzyszący uczestnictwu w 30-godzinnym,
jednosemestralnym kursie, na pierwszych zajęciach wyraźnie określono równieŜ terminy i
standardy techniczne prac zaliczeniowych, aby umoŜliwić studentom przygotowanie się z
wyprzedzeniem do pomyślnego ukończenia kursu.
2. Role płciowe i problematyka kobieca w naukach społecznych.
Zajęcia te mają wprowadzający i fundamentalny dla tematyki kursu charakter. SłuŜą ukazaniu
istoty i przyczyn refleksji nad płcią w socjologii i naukach społecznych, wyjaśnieniu
głównych pojęć i koncepcji z zakresu badań nad płcią i sytuacją kobiet, a takŜe pozwalają na
zaobserwowanie zróŜnicowania podejść teoretycznych do tychŜe zagadnień.
Kluczowe zagadnienia do dyskusji:
- płeć w perspektywie biologicznej i kulturowo-społecznej (sex vs. gender)
- elementy kulturowo-społecznej koncepcji płci (gender)
- historia refleksji nad płcią i jej społecznymi implikacjami w naukach społecznych
- stereotypy i role związane z płcią oraz ich funkcjonowanie w społeczeństwie
- czy nauki społeczne były/są wolne od stereotypowego postrzegania kwestii związanych z
płcią?
- czynniki społeczne i biologiczne oraz ich rola w determinowaniu toŜsamości płciowej
człowieka
- przyczyny i początki zainteresowania sytuacją kobiet w naukach społecznych
Literatura do zajęć1:
Giddens, Anthony. 2005. Socjologia. Warszawa: PWN, ss.: 128-135; 140-146.
Misztal, Barbara. 1983. Perspektywa feministyczna w socjologii amerykańskiej. „Studia
Socjologiczne”, nr 3: 195-208.
Wojciszke, Bogdan (red.). 2002. Kobiety i męŜczyźni: odmienne spojrzenia na róŜnice.
Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, ss.: 81-94; 97-114; 360-364.
1
Podane w niniejszym programie propozycje bibliograficzne mogą słuŜyć jako pomoc i podstawa
przygotowania do zajęć zarówno studentom, jak i osobie prowadzącej kurs. Przy kaŜdym z tematów w miarę
moŜliwości wskazano zarówno teksty krótsze, odpowiednie jako lektura dla studentów, jak i dłuŜsze, bardziej
szczegółowe pozycje.
10
3. Wprowadzenie do myśli feministycznej.
Zadaniem zajęć jest analiza narodzin, dziejów oraz idei, jakie reprezentował dawniej oraz
obecnie ruch emancypacji kobiet. Nacisk połoŜony jest szczególnie na zmienność i
róŜnorodność feminizmu w róŜnych kontekstach kulturowych i historycznych. Dla pełnej
realizacji tematu konieczna wydaje się próba analizy feminizmu w kategoriach ruchu
społecznego i jego rozmaitych aspektów, akcentowanych przez klasyków tej problematyki
(Claus Offe, Michel Touraine).
Kluczowe zagadnienia do dyskusji:
- historyczne i ideowe tło narodzin ruchu i idei wyzwolenia kobiet
- czym jest feminizm: propozycje definicyjne
- feminizm w ujęciu historycznym: pierwsza/druga fala, postfeminizm
- główne nurty ideowe ruchu: feminizm liberalny/radykalny/kulturowy/siły
- relacje ruchu feministycznego z otoczeniem społecznym, sojusznicy i przeciwnicy
- związki pomiędzy współczesnym feminizmem a naukową refleksją nad sytuacją kobiet
Literatura do zajęć:
Malinowska, Ewa. 2002. Feminizm europejski, demokracja parytetowa a polski ruch kobiet.
Socjologiczna analiza walki o równouprawnienie płci. Łódź: Wydawnictwo UŁ, ss. 17-27.
Ślęczka, Kazimierz. 1999. Feminizm. Ideologie i koncepcje współczesnego feminizmu.
Katowice: KsiąŜnica.
Środa, Magdalena. 2002. Feminizm. (w:) Wielka Encyklopedia PWN, t. VIII. Warszawa:
PWN, ss. 571-572.
Titkow, Anna. 1998. Feminizm. (w:) Encyklopedia socjologii, t. I. Warszawa: Oficyna
Naukowa, ss. 213-219.
Tong, Rosemarie. 2002. Myśl feministyczna: wprowadzenie. Warszawa: PWN.
4. Dyskurs emancypacyjny i feministyczny w kulturze polskiej.
W ramach niniejszego tematu niejako kontynuowana jest refleksja nad historią, ideami i
działalnością ruchu emancypacji kobiet, jednak ze szczególnym uwzględnieniem polskich
realiów historycznych,
społecznych, politycznych i kulturowych.
Sięgające epoki
pozytywizmu historyczno-ideowe korzenie tradycji emancypacyjnej w Polsce dają moŜliwość
ukazania jej w kontekście rodzącej się w analogicznym okresie polskiej myśli socjologicznej.
11
Temat jest takŜe okazją do analizy kondycji i społecznego znaczenia idei i inicjatyw
feministycznych w Polsce po 1989 r.
Kluczowe zagadnienia do dyskusji:
- historyczne i intelektualne korzenie ruchu emancypacyjnego na ziemiach polskich
- paradoks Matki-Polki: walka z wynarodowieniem jako przyczynek do rozwoju świadomości
politycznej Polek w XIX w.
- prawa polityczne jako główne postulaty emancypantek na przełomie XIX/XX w.
- organizacje kobiece i ich aktywność w latach II RP
- zawłaszczona emancypacja: kwestia kobieca w okresie Polski Ludowej
- debata nt. praw kobiet i inicjatywy feministyczne po 1989 r. w kontekście społeczeństwa
obywatelskiego
- prawa kobiet w polskim dyskursie publicznym: „świat bez kobiet”?
Literatura do zajęć:
Bator, Joanna. 1997. Czy „feminizm” to brzydkie słowo? „Społeczeństwo Otwarte”, nr 4: 310.
Brach-Czaina, Jolanta. 1995. Progi polskiego feminizmu. „Kwartalnik Pedagogiczny”, nr 1-2:
343-357.
Chojnowski, Andrzej. 2000. Aktywność kobiet w Ŝyciu politycznym. (w:) Andrzej Szwarc i
Anna śarnowska (red.), Równe prawa i nierówne szanse: kobiety w Polsce międzywojennej:
zbiór studiów. Warszawa: DiG, ss.37-48.
Graff, Agnieszka. 2001. Świat bez kobiet. Płeć w polskim Ŝyciu publicznym. Warszawa:
Wydawnictwo W.A.B., ss. 208-232.
Walczewska, Sławomira. 1995. Czy kobietom w Polsce potrzebny jest feminizm? (w:) Anna
Titkow i Henryk Domański (red.) Co to znaczy być kobietą w Polsce, Warszawa: IFiS PAN,
ss.245-256.
Walczewska, Sławomira. 1999. Damy, rycerze i feministki. Kobiecy dyskurs emancypacyjny w
Polsce. Kraków: Wydawnictwo eFKa, ss. 92-97; 173-181.
5. Kobiety na rynku pracy.
Zajęcia te wprowadzają w szerokie spektrum zagadnień związanych z płcią jako czynnikiem
mogącym potencjalnie determinować sytuację jednostek i grup na rynku pracy. Specyfika
sytuacji
ekonomicznej
w
Polsce
nasuwa
oczywistą
konieczność
zaakcentowania
12
niekorzystnych zjawisk, towarzyszących obecności kobiet na rynku pracy (np. bezrobocie,
nierówności płacowe), jednak prowadzone w ostatnich kilku latach badania nad np.
przedsiębiorczością kobiet pozwalają na przedstawienie bardziej zróŜnicowanego portretu
pracującej Polki. Zajęcia mogą być teŜ polem do refleksji na temat motywów i znaczeń, jakie
kobiety przypisują karierze zawodowej i jej rozwijaniu czy stymulowanych rozwojem
technologii zmian w gospodarce (gospodarka oparta na wiedzy) i moŜliwości aktywnego w
nich udziału pracujących kobiet.
Kluczowe zagadnienia do dyskusji:
- struktura wykształcenia i zatrudnienia kobiet w Polsce oraz jej zmiany na przestrzeni lat
- charakterystyka bezrobocia kobiet: grupy wiekowe i zawodowe szczególnie zagroŜone
bezrobociem, długotrwałe bezrobocie kobiet, obowiązki rodzinne a obecność na rynku pracy
- segregacja zawodowa ze względu na płeć: problem nierówności dochodów i feminizacji
zawodów
- kariery kobiet: perspektywy ich rozwoju oraz przeszkody (zjawisko „szklanego sufitu”)
- przedsiębiorczość Polek: fenomen na tle Europy?
Literatura do zajęć:
Auleytner, Julian (red.). 2007. Wieloaspektowa diagnoza sytuacji kobiet na rynku pracy.
Raport końcowy. Warszawa: Polskie Towarzystwo Polityki Społecznej, tekst dostępny pod
adresem: http://www.ptps.org.pl/data/pdf/raport_podumowanie.pdf
Budrowska, Bogusława. 2004. Bariery i ograniczenia karier kobiet – wyniki badań nad
zjawiskiem „szklanego sufitu”. (w:) Płeć a moŜliwości ekonomiczne w Polsce: czy kobiety
straciły na transformacji? Warszawa: Biuro Banku Światowego w Polsce, ss. 70-94.
Lisowska, Ewa. 2004. Przedsiębiorczość kobiet w Polsce. (w): Płeć a moŜliwości
ekonomiczne w Polsce: czy kobiety straciły na transformacji? Warszawa: Biuro Banku
Światowego w Polsce, ss. 47-68.
Domański, Henryk. 1992. Zadowolony niewolnik? Studium o nierównościach między
męŜczyznami i kobietami w Polsce. Warszawa: IFiS PAN.
Domański, Henryk. 2002. Co wiadomo na temat nierówności płci? „Res Publica”, czerwiec,
tekst dostępny pod adresem: http://respublica.onet.pl/1086291,1,artykul.html
Reszke, Irena. 1995. Bezrobocie kobiet – stereotypy i realia. (w:) Anna Titkow i Henryk
Domański (red.), Co to znaczy być kobietą…, op. cit., ss.135-154.
13
6. Pomiędzy sferą prywatną a publiczną: pozycja kobiet w Ŝyciu rodzinnym.
Analizy z zakresu socjologii i gender studies często kładą nacisk na fakt, iŜ od sytuacji
kobiety w sferze prywatnej (rodzina, opieka nad dziećmi, relacje z partnerem) często zaleŜy
jej sukces na rynku pracy czy w sferze publicznej. TakŜe przemiany roli i statusu kobiety w
rodzinie, w odniesieniu do Polski czy społeczeństw z róŜnych kręgów kulturowych, mogą być
interesującym polem analiz i dyskusji w trakcie niniejszych zajęć.
Kluczowe zagadnienia do dyskusji:
- przemiany społeczne, obyczajowe, ekonomiczne a rola kobiety w rodzinie
- znaczenie Ŝycia rodzinnego dla kobiet w Polsce: dawniej i dziś
- czy moŜna wyróŜnić strategie/modele funkcjonowania kobiety w polskiej rodzinie?
- nieodpłatna praca domowa kobiet i kontrowersje z nią związane
- kobiety jako ofiary przemocy w rodzinie
Literatura do zajęć:
Balcerzak-Paradowska, BoŜena. 2004. Rodzina i polityka rodzinna na przełomie wieków :
przemiany, zagroŜenia, potrzeba działań. Warszawa: IPiSS.
Budrowska, Bogusława, Danuta Duch-Krzysztoszek i Anna Titkow (red.). 2004. Nieodpłatna
praca kobiet. Mity, realia, perspektywy. Warszawa: IFiS PAN, ss. 17-33; 101-159.
Gadomska, Barbara, Maja Korzeniewska i Urszula Nowakowska (red.). 2000. Kobiety w
Polsce w latach 90. Warszawa: Centrum Praw Kobiet, ss. 155-190, rozdział dostępny takŜe
na: http://free.ngo.pl/temida/raprzemoc.htm
Maciarz, Aleksandra. 2004. Macierzyństwo w kontekście zmian społecznych. Warszawa:
Wydawnictwo Akademickie „śak”.
Domański, Henryk. 1995. Równouprawnienie. Stereotyp tradycyjnego podziału ról. (w): tenŜe
i Anna Titkow (red.), Co to znaczy być kobietą w Polsce, op.cit., ss. 65-87.
7. Społeczne role płci a moŜliwości godzenia Ŝycia zawodowego i rodzinnego.
Temat ten jest poniekąd kontynuacją poprzednich zajęć, kładąc jednak większy nacisk na
związek pomiędzy organizacją Ŝycia rodzinnego a moŜliwościami uczestnictwa w rynku
pracy, co staje się powaŜnym dylematem społecznym z uwagi na zazwyczaj większe
zaangaŜowanie i obciąŜenie kobiet obowiązkami domowymi czy macierzyństwo. Ciekawym
14
rozwinięciem dyskusji na ten temat moŜe być analiza narzędzi rynku pracy i polityki
społecznej, których załoŜeniem jest ułatwienie godzenia kariery z Ŝyciem prywatnym: nowe
formy zatrudnienia, system usług opiekuńczych, rozwiązania legislacyjne. Zajęcia mogą
skupić się na analizie sytuacji w odniesieniu do Polskich realiów, bądź porównaniu sytuacji w
np. krajach Unii Europejskiej.
Kluczowe zagadnienia do dyskusji:
- równowaga między Ŝyciem zawodowym i rodzinnym a role społeczne kobiet i męŜczyzn
- zjawisko „podwójnego obciąŜenia” kobiet pracą zawodową i domową
- problem długotrwałej izolacji kobiet od rynku pracy ze względu na obowiązki rodzinne
- system usług opiekuńczych w Polsce a szanse kobiet na rynku pracy
- męŜczyźni wobec równowagi praca-rodzina i obowiązków domowych
- elastyczne formy zatrudnienia: szansa na godzenie Ŝycia rodzinnego i zawodowego?
Literatura do zajęć:
Firlit-Fesnak, GraŜyna. 2005. Wpływ elastycznych form zatrudnienia na sytuację kobiet na
rynku pracy. (w:) Marek Rymsza, red., Elastyczny rynek pracy i bezpieczeństwo socjalne.
Flexicurity po polsku?, Warszawa: Instytut Spraw Publicznych, ss. 85-109.
Plantenga, Janneke and Chantal Remery (eds.). 2005. Reconciliation of Work and Private
Life: a Comparative Review of Thirty European Countries, European Commission, tekst
dostępny pod adresem:
www.ec.europa.eu/employment_social/publications/2005/ke6905828_en.pdf
Sadowska-Snarska, Cecylia (red.). 2005. Równowaga praca – Ŝycie w aspekcie polskiego
rynku pracy. Raport z badań. Białystok: WyŜsza Szkoła Ekonomiczna, ss.: 43-87; 125-150.
Wallace, Claire. 2003. Households, Work and Flexibility: Critical Review of Literature.
Vienna, Institute for Advanced Studies, tekst dostępny pod adresem:
www.hwf.at/downloads/open_area/pdf_reports/pdf_report_1/hwf_r1_01_literature_overview.
pdf
8. Problemy socjalne kobiet.
Analiza sytuacji kobiet w sferze zawodowej i rodzinnej, której były poświęcone poprzednie
tematy zostanie dzięki tym zajęciom uzupełniona o diagnozę pokrewnych problemów
związanych z szeroko pojętą jakością Ŝycia i jego warunkami. Jakkolwiek problemy ubóstwa,
wykluczenia społecznego czy dostępu do opieki zdrowotnej uwaŜane są w polskich realiach
15
za uniwersalne, moŜliwa jest dyskusja, czy kobiety doświadczają ich w szczególny sposób.
Temat moŜe być takŜe próbą analizy zjawisk takich jak kultura ubóstwa czy wyuczona
bezradność w kontekście społecznych aspektów płci.
Kluczowe zagadnienia do dyskusji:
- kobiety w systemie zabezpieczeń społecznych
- zjawisko feminizacji ubóstwa i jego specyfika w Polsce
- zdrowie kobiet
- sytuacja w obszarze zdrowia prokreacyjnego i planowania rodziny
- samotne macierzyństwo i problemy z nim związane
- sytuacja społeczno-ekonomiczna i problemy kobiet wiejskich
Literatura do zajęć:
Balcerzak-Paradowska, BoŜena i in. (red.). 2003. Kobiety i męŜczyźni w reformach systemu
zabezpieczenia społecznego w Polsce. Warszawa: Instytut Badań nad Gospodarką
Rynkową/Międzynarodowa Organizacja Pracy, ss. 84-110.
Butrym-Kawczyńska, Zofia (red.). 2004. Kobiety i ich rodziny w osiedlach byłych pegeerów.
Raport. Olsztyn: Wydawnictwo UWM.
Grotowska-Leder, Jolanta i Wielisława Warzywoda-Kruszyńska. 1996. Feminizacja łódzkiej
biedy? „Polityka Społeczna”, nr 8: 30-35.
Rymsza, Marek (red.). 2001. Samotne macierzyństwo i polityka społeczna. Warszawa:
Instytut Spraw Publicznych, ss. 425-449.
Tryfan, Barbara. 1996. Rodzinno-zawodowa rola kobiety wiejskiej w procesie transformacji.
„Polityka Społeczna”, nr 8: 23-27.
Wiktorow, Aleksandra. 1999. Polityka społeczna państwa wobec kobiet. „Biuletyn OŚKa”, nr
3, tekst dostępny pod adresem: http://www.oska.org.pl/articles.php?id=149
9. Kobiety i społeczeństwo obywatelskie.
Zajęcia poświęcone roli kobiet w społeczeństwie obywatelskim nawiązują niejako do
pierwszych zajęć, poświęconych ideom i historii ruchów kobiet. W tym jednak przypadku
aktywność społeczna kobiet będzie analizowana w kontekście współczesności, a główny
nacisk połoŜony – jak poprzednio – na próby zbiorowej artykulacji interesów, potrzeb i praw
kobiet. Temat i towarzysząca mu dyskusja moŜe słuŜyć takŜe próbie scharakteryzowania
16
specyfiki inicjatyw kobiecych w dzisiejszej Polsce i ich realnego znaczenia dla
wyrównywania szans obu płci w róŜnych sferach Ŝycia.
Kluczowe zagadnienia do dyskusji:
- motywy i specyfika aktywności społecznej kobiet
- organizacje kobiece we współczesnej Polsce: obszary i formy działalności
- róŜnorodność organizacyjna i ideowa ruchu kobiet
- polski feminizm jako ruch społeczny: analiza w kategoriach socjologicznych
- czy moŜna mówić o istnieniu interesu zbiorowego polskich kobiet?
Literatura do zajęć:
Baer, Monika. 2003. Nowy etos? Antropologiczny szkic pewnej organizacji kobiecej. (w:) taŜ i
ElŜbieta Pakszys (red.), Obszary kultur kobiecych w badaniach płci/rodzaju. Poznań:
Wydawnictwo Humaniora, ss. 133-159.
Malinowska, Ewa. 1999. Organizacje kobiece w Polsce. „Studia Socjologiczne”, nr 1: 70100.
Malinowska, Ewa. 2002. Feminizm europejski, demokracja parytetowa a polski ruch kobiet.
Socjologiczna analiza walki o równouprawnienie płci. Łódź: Wydawnictwo UŁ, ss. 118-147.
Uzupełnieniem lektur do tematu moŜe być analiza stron internetowych organizacji kobiecych
i treści na nich zamieszczanych (w tym celu konieczne będzie przygotowanie wydruków lub
notatek).
10. Kobiety i polityka.
Oprócz aktywności w sferze pozarządowej, coraz bardziej istotnym przejawem uczestnictwa
kobiet w Ŝyciu publicznym jest ich udział w polityce. Problematyka zajęć skupia się zarówno
na jakościowych i ilościowych przemianach partycypacji politycznej kobiet na przestrzeni lat,
motywach ich uczestnictwa w tej sferze Ŝycia społecznego i odgrywanych w nim rolach, ale
takŜe i problemach, jakich doświadczają kobiety w sferze polityki. Dyskusja w trakcie zajęć
moŜe być takŜe okazją do zmierzenia się z obecnymi w polskim dyskursie publicznym
wyobraŜeniami na temat kobiet-polityków oraz motywami (nie)obecności kobiet w sferze
władzy.
17
Kluczowe zagadnienia do dyskusji:
- transformacja ustrojowa a przemiany udziału kobiet w polityce
- charakterystyka udziału kobiet w polskim Ŝyciu politycznym: zajmowane stanowiska,
obszary kompetencji
- społeczny wizerunek i stereotyp kobiety-polityka w Polsce
- bariery politycznej aktywności kobiet w dzisiejszej Polsce
- społeczeństwo polskie wobec udziału kobiet we władzy
- kobiety jako wyborcy: próba charakterystyki udziału w mechanizmach wyborczych
- czy potrzebna i moŜliwa jest polityczna reprezentacja interesów oparta na kryterium płci?
(casus Partii Kobiet)
Literatura do zajęć:
Fuszara, Małgorzata. 2002. „Niedokończona demokracja” – kobiety, męŜczyźni i władza.
„Przegląd Socjologiczny”, t. XLIX/1: 59-87.
Graff, Agnieszka. 2001. Świat bez kobiet. Płeć w polskim Ŝyciu publicznym. Warszawa:
Wydawnictwo W.A.B., ss. 97-122.
Siemieńska, Renata. 2000. Nie mogą, nie chcą czy nie potrafią? O postawach i uczestnictwie
politycznym kobiet w Polsce. Warszawa: Fundacja Friedricha Eberta/ISS UW.
Titkow, Anna. 2002. Interes grupowy polskich kobiet. Zakres wątpliwości i szanse
artykulacji. (w:) Małgorzata Fuszara (red.), Kobiety w Polsce na przełomie wieków. Nowy
kontrakt płci? Warszawa: Instytut Spraw Publicznych, ss. 39-62.
Wódz, Kazimiera (red.). 2004. Płeć w zwierciadle mass mediów. Dąbrowa Górnicza: WyŜsza
Szkoła Biznesu, ss. 11-24.
11. Polityka równych szans kobiet i męŜczyzn.
Zajęcia są wprowadzeniem do zagadnienia polityki równych szans kobiet i męŜczyzn i prób
instytucjonalizacji działań na rzecz równego udziału obu płci w róŜnych sferach Ŝycia
społecznego. W ramach tematu przedstawione są elementarne dla polityki równości płci,
wydarzenia, dokumenty i koncepcje. Szczególny nacisk połoŜony jest na wyznaczone przez
społeczność międzynarodową (ONZ, UE) standardy równych praw kobiet i męŜczyzn i realia
ich przestrzegania w praktyce oraz na powstające od kilkunastu lat koncepcje polityki
równych szans w Polsce oraz stan ich realizacji.
18
Kluczowe zagadnienia do dyskusji:
- kontekst i historia wyłaniania się polityki równych szans kobiet i męŜczyzn
- główne załoŜenia i obszary polityki równych szans kobiet i męŜczyzn
- rola społeczności międzynarodowej w tworzeniu standardów równości płci i monitorowaniu
ich przestrzegania
- polityka równości płci a zróŜnicowanie kulturowo-religijne na świecie: konflikt wartości?
- tworzenie i realizacja polityki równego statusu kobiet i męŜczyzn w Polsce
- czy instytucjonalna droga rozwiązywania problemów związanych z nierównościami płci jest
skuteczna i zasadna?
Literatura do zajęć:
Balcerzak-Paradowska, BoŜena i in. (red.). 2003. Kobiety i męŜczyźni w reformach systemu
zabezpieczenia społecznego w Polsce. Warszawa: Instytut Badań nad Gospodarką
Rynkową/Międzynarodowa Organizacja Pracy: 44-84.
Balcerzak-Paradowska, BoŜena. 2004. Rozwiązania prawno-instytucjonalne w zakresie
polityki społecznej – stymulator czy bariera zatrudnienia kobiet? (w:) Płeć a moŜliwości
ekonomiczne w Polsce: czy kobiety straciły na transformacji? Warszawa: Biuro Banku
Światowego w Polsce, ss. 19-46.
Baraniewska, Dagmara (red.). 2002. Równość szans kobiet i męŜczyzn. Doświadczenie krajów
kandydujących i wyzwania związane z akcesją do Unii Europejskiej. Warszawa: Fundacja im.
Stefana Batorego, ss. 11-24.
Krajowy Program Działań na rzecz Kobiet. 2003. Warszawa: Biuro Pełnomocnika Rządu ds.
Równego Statusu Kobiet i MęŜczyzn, dokument dostępny na:
http://www.rownystatus.gov.pl/pl/data/KrajowyProgram.pdf lub w formie abstraktu w: Płeć a
moŜliwości ekonomiczne w Polsce: czy kobiety straciły na transformacji? Warszawa: Biuro
Banku Światowego w Polsce, s. 137-140.
Projekt polityki rodzinnej. 2007. Warszawa: Departament ds. Kobiet, Rodziny i
Przeciwdziałaia Dyskryminacji Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, tekst dostępny na:
http://www.kobieta.gov.pl/pliki/Projekt_polityki_rodzinnej.pdf
Zielińska, Eleonora. 2002. Sytuacja kobiet w Polsce w świetle zmian legislacyjnych okresu
transformacji. (w:) Małgorzata Fuszara (red.), Kobiety w Polsce na przełomie wieków…, op.
cit., ss. 84-102.
12. Problemy równego statusu kobiet i męŜczyzn w społeczności lokalnej.
19
Ideą zajęć jest przedyskutowanie problemów równego statusu kobiet i męŜczyzn w lokalnych
realiach. W przypadku kursu realizowanego w IS UMK podstawę zajęć stanowiły raporty z
badań naukowych w ramach projektu EQUAL „Partnerstwo – Rodzina – Równość – Praca”,
poświęconych diagnozie sytuacji kobiet na rynku pracy oraz świadomości mieszkańców
Torunia w zakresie problemów nierówności płci. Temat z powodzeniem moŜe być
realizowany takŜe w oparciu o inne badania naukowe na pokrewny temat, prowadzone np. w
macierzystej uczelni na terenir regionu, czy przygotowaną przez studentów sondę czy miniprojekt badawczy, które stworzą tło do dyskusji nad problemem.
Kluczowe zagadnienia do dyskusji:
- w czym przejawiają się główne problemy nierówności płci w lokalnych realiach
- uniwersalność/specyfika problemów występujących w społeczności lokalnej
- postawy społeczności lokalnej wobec istniejących problemów związanych z nierównościami
płci
Literatura do zajęć:
Karwacki, Arkadiusz. 2006. Diagnoza sytuacji kobiet na toruńskim rynku pracy. Toruń:
Uniwersytet Mikołaja Kopernika, tekst dostępny pod adresem:
http://rowneszanse.org/raport.arkadiusz_karwacki.pdf
Śliwińska-Osiecka, Anna. 2006. Stan świadomości mieszkańców Torunia w zakresie szans
kobiet na rynku pracy. Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika, tekst dostępny pod adresem:
http://rowneszanse.org/raport_anna.sliwinska.pdf
13. Nowy kontrakt płci?
Zadaniem zajęć jest analiza wzajemnych relacji pomiędzy kobietami a męŜczyznami w
róŜnych sferach Ŝycia społecznego oraz ich przemian na przestrzeni lat, szczególnie w
odniesieniu do socjologicznej koncepcji „nowego kontraktu płci” – redefinicji ról płciowych,
w której równie intensywnie uczestniczą zarówno kobiety, jak i męŜczyźni. Czy moŜna o
takim kontrakcie mówić w odniesieniu do polskich realiów? Zajęcia mogą być takŜe
sposobnością na zaakcentowanie problematyki męŜczyzn, ich ról społecznych i przemian
modelu męskości we współczesnych społeczeństwach.
20
Kluczowe zagadnienia do dyskusji:
- relacje kobiet i męŜczyzn w zmieniającym się społeczeństwie: nowy kontrakt płci?
- redefinicje ról płciowych: czy zmierzamy w kierunku społeczeństwa androgynicznego?
- męŜczyźni wobec przemian ich własnych ról społecznych: czy wzorzec „silnej płci” jest
łatwy w realizacji?
- kultura popularna jako przestrzeń redefinicji i reinterpretacji ról płciowych
- partnerski model rodziny: między ideałem a rzeczywistością
Literatura do zajęć:
Arcimowicz, Krzysztof. 2003. Obraz męŜczyzny w polskich mediach. Prawda – fałsz –
stereotyp. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, ss. 233-251.
Fuszara, Małgorzata. 2002b. Zmiany w świadomości kobiet w Polsce w latach
dziewięćdziesiątych. (w:) taŜ (red.), Kobiety w Polsce na przełomie wieków. Nowy kontrakt
płci? Warszawa: Instytut Spraw Publicznych, ss. 13-37.
Olechnicki, Krzysztof. 1996. Między Rambo a mięczakiem. ToŜsamość męŜczyzny wobec
wyzwania feminizmu. „Odra”, nr 7-8: 28-35.
Szlendak, Tomasz. 2004. Rozpada się wielka Mangea. „Odra”, nr 11.
14. Zajęcia na temat zaproponowany przez referentów.
Aktywna, zakładająca znaczny udział studentów formuła kursu moŜe być w szczególnie pełny
sposób zrealizowana podczas niniejszych zajęć. Będą one okazją do zreferowania i
zaprezentowania tematów związanych z problematyką kobiecą, które nie zostały ujęte w
programie pozostałych zajęć, a są z perspektywy grupy interesujące i warte przedstawienia.
Wybór tematu i literatury naleŜy do referentów, jednak o lekturach do przestudiowania naleŜy
powiadomić grupę nie później niŜ 2 tygodnie przed terminem zajęć, aby umoŜliwić
wszystkim naleŜyte przygotowanie do dyskusji. Na niniejszych lub następnych zajęciach
powinna zostać przeprowadzona ankieta ewaluacyjna kursu (wzór w załączeniu).
15. Problematyka kobieca w praktyce.
Ostatnie zajęcia w ramach kursu realizowanego w IS UMK odbyły się w formie spotkania z
realizatorami projektu EQUAL „Partnerstwo – Rodzina – Równość – Praca”. Przedstawiono
charakterystykę Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL jako formy realizacji polityki równych
szans na poziomie europejskim oraz zaprezentowane zostały działania projektu, który skupia
21
się na obszarze godzenia Ŝycia zawodowego i rodzinnego oraz reintegracji kobiet z rynkiem
pracy. Temat moŜe być jednak w równie efektywny sposób zrealizowany w formie spotkania
z przedstawicielami innych projektów adresowanych do kobiet, liderkami kobiecych
organizacji pozarządowych, przedstawicielami administracji państwowej/samorządowej, w
których gestii znajdują się sprawy kobiet, ekspertami w dziedzinie problematyki kobiecej
bądź kobietami znanymi w regionie ze swojej aktywnej działalności publicznej. Zajęcia te
winny być moŜliwie najpóźniejszym terminem przeprowadzenia ankiety ewaluacyjnej (wzór
w załączeniu poniŜej).
22
PROBLEMATYKA KOBIECA W NAUKACH SPOŁECZNYCH
Instytut Socjologii UMK, r. akad. 2006/2007
Ankieta ewaluacyjna (wzór)
1. Jakie powody skłoniły Cię do wyboru kursu? (moŜna wybrać dowolną liczbę odpowiedzi)
a) interesuję się problematyką kobiecą oraz genderową
b) kurs był interesującą propozycją dydaktyczną w ofercie IS UMK
c) piszę pracę mgr/lic na temat związany z tą problematyką
d) popularność tematyki kobiecej i gender w naukach społecznych
e) tematyka kursu bliska jest moim potencjalnym zapatrywaniom zawodowym
f) kurs był elementem mojej ścieŜki seminaryjnej
g) inne – jakie? ……………………………………………………………………………..
2. Jak oceniasz poszczególne elementy kursu? Zaznacz znakiem „X” w odpowiednich
miejscach tabeli.
słabo
dostatecznie
trudno
bardzo
powiedzieć dobrze
dobrze
dobór tematyki zajęć
dobór literatury do tematów
zajęć
forma i warunki zaliczenia
własne zaangaŜowanie w
zajęcia
zaangaŜowanie grupy w
zajęcia
poziom dyskusji i refleksji
na zajęciach
3. Czy uwaŜasz, Ŝe wiedza zdobyta na zajęciach moŜe być Ci przydatna w dalszym
studiowaniu lub pracy zawodowej?
a) zdecydowanie tak
b) tak
c) trudno powiedzieć
23
d) nie
e) zdecydowanie nie
4. Które tematy zajęć były Twoim zdaniem najbardziej interesujące?
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
5. Które tematy zajęć były Twoim zdaniem najmniej interesujące lub zbędne?
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
6. Jak oceniasz poszczególne aspekty pracy osoby prowadzącej zajęcia? Zaznacz znakiem
„X” w odpowiednich miejscach tabeli.
słabo
dostatecznie
trudno
bardzo
powiedzieć dobrze
dobrze
komunikacja z grupą
otwartość na potrzeby
i pomysły grupy
udzielana pomoc
sposób objaśniania
poruszanych
zagadnień
sposób moderowania
dyskusji
umiejętność
umieszczania
poruszanych
zagadnień w szerszym
kontekście
socjologicznym
24
7. Czy odniesienia i wiadomości dotyczące realizacji i efektów projektu EQUAL, które
pojawiały się w trakcie kursu, stanowiły Twoim zdaniem wzbogacenie wiedzy płynącej z
zajęć?
a) zdecydowanie tak
b) tak
c) trudno powiedzieć
d) nie
e) zdecydowanie nie
8. PoniŜej moŜesz umieścić swoje uwagi, komentarze, sugestie, propozycje, itp. na temat
kursu i jego przebiegu:
Informacje o respondencie
Płeć:
kobieta
męŜczyzna
(właściwe podkreślić)
Rok studiów: ………………
Kierunek studiów:
socjologia
inny – jaki: …………… (właściwe podkreślić)
25
IV. Publikacje i zasoby internetowe poświęcone problematyce równych
szans kobiet i męŜczyzn w projektach PIW EQUAL w Polsce
Strona WWW Krajowej Struktury Wsparcia PIW EQUAL
http://www.equal.org.pl/
Publikacje Krajowej Struktury Wsparcia na temat PIW EQUAL w Polsce
107 Partnerstw na Rzecz Rozwoju w Polsce - kompendium
http://www.equal.org.pl/download/equal-107%20partnerstw.pdf
Analiza problemowa rezultatów Inicjatywy Wspólnotowej Equal
http://www.equal.org.pl/download/equal-analiza%20problemowa%20rezultatow.pdf
EQUAL Projekty i ich realizacja
http://www.equal.org.pl/download/kompendium.pdf
EQUAL Urzeczywistnianie zmian. Mainstreaming w praktyce.
http://www.equal.org.pl/download/152%20przewodnik.pdf
Katalog Rezultatów Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL
http://www.equal.org.pl/download/equal%20publikacje/katalog%20rezultatow%20inicjatywy
%20wspolnotowej%20equal.pdf
Polityka równości płci - przewodnik IW EQUAL
http://www.equal.org.pl/download/equal_przewodnik_gender.pdf
Przykłady "obiecujących praktyk" Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL
http://www.equal.org.pl/download/o_praktyki.pdf
26
Dostępne w formie elektronicznej publikacje Partnerstw na Rzecz Rozwoju,
realizujących projekty EQUAL w Temacie G - godzenie Ŝycia zawodowego i rodzinnego
Projekt "Partnerstwo - Rodzina - Równość - Praca" - http://www.rowneszanse.org/
Stan świadomości mieszkańców Torunia w zakresie szans kobiet na rynku pracy - raport z
badań
http://rowneszanse.org/raport_anna.sliwinska.pdf
Diagnoza sytuacji kobiet na toruńskim rynku pracy - raport z badań
http://rowneszanse.org/raport.arkadiusz_karwacki.pdf
Elastyczne zatrudnienie jako narzędzie równowagi między Ŝyciem zawodowym a rodzinnym raport z prac grupy roboczej
http://rowneszanse.org/elastyczne_zatrudnienie.pdf
Społeczna odpowiedzialność biznesu a równość płci - raport z prac grupy roboczej
http://rowneszanse.org/odpowiedzialny_biznes.pdf
Kobiety i rozwój: wspieranie przedsiębiorczości kobiet - raport z prac grupy roboczej
http://rowneszanse.org/kobiety_i_rozwoj.pdf
Projekt "@lterEgo" - http://www.alterego.lublin.pl/
Postawy pracodawców wobec polityki równych moŜliwości kobiet i męŜczyzn
http://www.alterego.lublin.pl/pliki/textbook.pdf
Projekt "Elastyczny Pracownik – Partnerska Rodzina" - http://www.eppr.pl/
Problemy godzenia Ŝycia zawodowego z rodzinnym - wyniki badań pilotaŜowych
http://www.eppr.pl/pobierz/publikacje/wyniki_badan_prezentacja.pdf
27
Przewodnik dobrych praktyk z przykładami polityki równych szans w Polsce, Hiszpanii i
Finlandii
http://www.eppr.pl/pobierz/publikacje/Guide_on_good_practices_260607.pdf
Równowaga praca-Ŝycie w aspekcie polskiego rynku pracy - raport z badań
http://www.eppr.pl/pobierz/publikacje/RPZ.pdf
Elastyczne formy pracy - miniprzewodnik
http://www.eppr.pl/pobierz/publikacje/miniprzewodnik.pdf
Analiza potrzeb rodziców w zakresie organizacji opieki nad dziećmi w świetle rozwiązań
sprzyjających godzeniu Ŝycia zawodowego i rodzinnego
http://www.eppr.pl/pobierz/publikacje/spis_tresci_apr.pdf
(spis treści, pełen raport dostępny w drodze zamówienia)
MęŜczyzna polski. Psychospołeczne czynniki warunkujące pełnienie ról zawodowych i
rodzinnych (spis treści, pełen raport dostępny w drodze zamówienia)
http://www.eppr.pl/pobierz/publikacje/mezczyzna_polski_st.pdf
Elastyczne formy pracy jako instrument ułatwiający godzenie Ŝycia zawodowego z rodzinnym
http://www.eppr.pl/pobierz/publikacje/spis_tresci_ef.pdf
(spis treści, pełen raport dostępny w drodze zamówienia)
Projekt "Gender Index" - http://www.genderindex.pl/
Firma Równych Szans 2006
http://www.genderindex.pl/downloads.php?cat_id=1&download_id=30
Genderowy Index Problemów, Genderowy Index Rozwiązań
http://www.genderindex.pl/downloads.php?cat_id=1&download_id=35
28
Projekt „Pełnia Ŝycia – wsparcie rodziców dzieci niepełnosprawnych” http://www.pelniazycia.pl/
Moje Ŝycie z niepełnosprawnym dzieckiem - badania
http://www.pelniazycia.pl/badanie_mz.php
Projekt "Praca i godne Ŝycie dla kobiet - ofiar przemocy" http://www.partnerstwo.cpk.org.pl/
Przemoc domowa a emigracja - raport z badania
http://www.partnerstwo.cpk.org.pl/zalacznik.php?id=73
Przemoc w rodzinie a praca zawodowa kobiet
http://www.partnerstwo.cpk.org.pl/index.php/otworz/strone/na/artykule/numer/60
Związek między przemocą domową wobec kobiet a problemami zatrudnienia w krajach Unii
Europejskiej i Ameryki Północnej
http://www.partnerstwo.cpk.org.pl/zalacznik.php?id=11
Projekt "Kompromis na rynku pracy: innowacyjny model aktywizacji zawodowej
kobiet" - http://equal.plineu.org/
Kompromis na rynku pracy – innowacyjny model aktywizacji zawodowej kobiet - raport z
badań
http://www.pracujacyrodzice.pl/dokumenty/raport2005_EQUAL_PRRKrakow.doc
Strony internetowe pozostałych projektów PIW EQUAL Tematu G:
„Telepraca scala rodzinę” - http://www.cku.tu.kielce.pl/equal/
„śycie zaczyna się po czterdziestce” - http://www.zyciepo40.com.pl/
„Praca dla dwojga” - http://www.equal-pracadladwojga.pl/
„Rodzic–pracownik – rozwój zawodowy rodziców podczas urlopu wychowawczego” http://www.rodzic-pracownik.pl/
29