MOśLIWOŚCI ROLNICZEGO WYKORZYSTYWANIA

ZESZYTY PROBLEMOWE POSTĘPÓW NAUK ROLNICZYCH 2009 z. 535: 349-356
MOśLIWOŚCI ROLNICZEGO WYKORZYSTYWANIA
ZUśYTYCH PODŁOśY PO PRODUKCJI PIECZAREK
Beata Rutkowska, Wiesław Szulc, Wojciech Stępień, Jarosław Jobda
Zakład Chemii Rolniczej, Katedra Nauk o Środowisku Glebowym,
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego
Wstęp
W ostatnich latach produkcja pieczarek w Polsce rozwija się bardzo dynamicznie
i wynosi obecnie 180 tys. ton, co plasuje nas na czwartym miejscu w świecie [PORTAL
HODOWCY GRZYBÓW]. Pieczarki uprawia się na specjalnym podłoŜu wytwarzanym na
bazie obornika końskiego lub kurzego o duŜej zawartości słomy, torfu oraz gipsu. Po
zakończeniu cyklu produkcji pieczarek, który trwa 6-8 tygodni, podłoŜe to nie nadaje
się do ponownego uŜycia i stanowi produkt uboczny tej uprawy [SZUDYGA 1987; GAPIŃSKI
1996]. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 roku
podłoŜe po produkcji pieczarek zaliczane jest do grupy odpadów z rolnictwa,
sadownictwa, upraw hydroponicznych, rybołówstwa, leśnictwa, łowiectwa oraz
przetwórstwa Ŝywności jako „Inne nie wymienione odpady” [ROZPORZĄDZENIE 2001].
Obecnie w skali kraju roczna ilość tego odpadu wynosi około 900 tys. ton. Odpad ten
stwarza problemy producentom pieczarek, bowiem bardzo często gospodarstwa
produkujące pieczarki działają w oderwaniu od gruntów rolnych i nie mają moŜliwości
utylizowania tego odpadu we własnym zakresie.
PodłoŜe popieczarkowe jest cennym źródłem materii organicznej i składników
pokarmowych, a prawidłowo przygotowane, tj. poddane dezynfekcji w temp. 70°C nie
zawiera szkodników, grzybów chorobotwórczych i nasion chwastów [SZUDYGA 1998]. Z
uwagi na te właściwości zaleca się wykorzystywanie zuŜytych podłoŜy
popieczarkowych jako nawozu organicznego w warzywnictwie, sadownictwie, przy
zakładaniu i utrzymywaniu terenów zieleni miejskiej oraz w uprawach polowych
[KRYŃSKA i in. 1983; SZUDYGA 1998]. Natomiast RAK i in. [2001] oraz JANKOWSKI i in. [2004]
proponują nawoŜenie tym odpadem równieŜ uŜytków zielonych.
W niniejszej pracy na podstawie danych literaturowych oraz badań własnych
przedstawiono zmienność składu chemicznego zuŜytych podłoŜy popieczarkowych oraz
moŜliwości ich rolniczego zagospodarowania.
Materiał i metody
Badania własne dotyczące zmienności składu chemicznego zuŜytych podłoŜy
popieczarkowych prowadzono w ramach projektu badawczo-rozwojowego Nr
0426/R/T02/2008. Materiał badawczy stanowiły próbki podłoŜy po produkcji pieczarek
pobrane z 60 pieczarkarni z obszaru Polski. PodłoŜa te po zakończeniu cyklu produkcji
pieczarki poddane były parowaniu w temp. 70°C przez okres 12 godzin. W badanych
próbkach oznaczono:
350
-
B. Rutkowska i inni
zawartość suchej masy – metodą suszarkowo-wagową,
całkowitą zawartość azotu – metodą Kjeldahla na aparacie VAPODEST 30 firmy
Gerhardt,
całkowitą zawartość węgla – metodą suchej destylacji na aparacie firmy
ThermoElementar,
całkowitą zawartość makroskładników (P, K, Ca, Mg, Na) i mikroskładników
(Fe, Mn, Pb, Cd, Zn, Ni) po uprzedniej mineralizacji próbek w mieszaninie
kwasów HNO3 i HClO4 (zmieszanych w stosunku 4:1), metodą ICP na aparacie
firmy ThermoElementar.
W pracy przedstawiono wartości średnie dla wszystkich badanych próbek.
Niewielka zmienność składu chemicznego badanych podłoŜy wynika z faktu, Ŝe
producenci pieczarek zaopatrują się w podłoŜa do produkcji pieczarek u dwóch
głównych producentów. Ponadto hodowcy stosują taką sama technologię produkcji
pieczarek.
Wyniki i dyskusja
Skład chemiczny podłoŜy popieczarkowych
ZuŜyte podłoŜe popieczarkowe jest materiałem bogatym w materię organiczną
oraz łatwo dostępne dla roślin składniki pokarmowe, a zwłaszcza w azot. Jeden metr
sześcienny zuŜytego podłoŜa popieczarkowego zawiera taką ilość składników
pokarmowych, jaka znajduje się w 2-3 m3 świeŜego obornika [SZUDYGA 1987; GAPIŃSKI
1996].
Jak wynika z tabeli 1, zuŜyte podłoŜa popieczarkowe charakteryzują się bardzo duŜym
zróŜnicowaniem pod względem zawartości suchej masy, odczynu oraz zawartości węgla
organicznego i składników pokarmowych. Tak duŜe zróŜnicowanie składu chemicznego
zuŜytych podłoŜy popieczarkowych związane jest z technologią ich produkcji oraz z
wielkością uzyskiwanych plonów pieczarki. JORDAN i in. [2008] badając zmienność
składu chemicznego 63 próbek zuŜytych podłoŜy popieczarkowych wykazali, Ŝe
spośród składników pokarmowych największej zmienności podlega zawartość fosforu
przyswajalnego i wapnia (wartość współczynnika zmienności wynosiła odpowiednio
95,0% dla P i 83,3% dla Ca). Natomiast najmniejszemu zróŜnicowaniu podlegała
zawartość materii organicznej i odczynu (wartość współczynników zmienności
wynosiła odpowiednio 9,2% dla materii organicznej oraz 7,1% dla pH). Autorzy
sugerują, iŜ w podłoŜach, w których do produkcji wykorzystuje się znaczne ilości
obornika kurzego, mogą występować specyficzne enzymy (dodawane do paszy), które
sprzyjają uwalnianiu większych ilości łatwo dostępnego dla uprawianych grzybów
fosforu, co moŜe być przyczyną mniejszej zawartości tego składnika w zuŜytych
podłoŜach w stosunku do podłoŜy produkowanych głównie na bazie obornika
końskiego [JORDAN i in. 2008]. KALEMBASA i MAJCHROWSKA-SAFARYAN [2006] wykazały, Ŝe
zawartość wapnia w zuŜytym podłoŜu popieczarkowym uzaleŜniona jest od ilości tego
pierwiastka, jaka znajduje się w okrywie „kostki” podłoŜa przeznaczonego do uprawy
pieczarek. Jak wykazali JORDAN i in. [2008], stosunek C:N w analizowanych przez autorów podłoŜach popieczarkowych podlega niewielkiemu zróŜnicowaniu (współczynnik
zmienności 11,1%) i jest węŜszy od 25:1, co wskazuje na korzystne właściwości tego
odpadu. Przy wąskim stosunku C:N w glebie przewaŜają procesy mineralizacji
związków azotu nad ich syntezą, co sprzyja uwalnianiu składników pokarmowych
dostępnych dla roślin.
Tabela 1; Table 1
Zawartość składników nawozowych w zuŜytych podłoŜach popieczarkowych
według róŜnych autorów
MOśLIWOŚCI ROLNICZEGO WYKORZYSTYWANIA ZUśYTYCH PODŁOśY ...
351
Content of nutrients in spent mushroom substrate according to different authors
Sucha
masa; Dry
matter
pHKCl
C org.
Organic
C
Nog.
Total N
K og.
Total K
P og.
Total P
Ca og.
Mg og.
Total Ca Total Mg
Na og.
Total Na
C/N
3,8
1,51
12,8
3,97
2,05
13,90
2-4
0,5-2
7-15
2,4
0,2
24,9
28
18
1,68
18
49,3
7,1
7,2
-
6,7
2,67
14,8
(g⋅kg-1)
Badania własne; Source own studies (2008)
354,0
6,85
260,0
20,4
11,2
15,8
75,3
KALEMBASA, Wiśniewska [2006]
299,0
6,88
370,0
26,70
-
5,8-6,2
129-199
10,00
14,60
62,80
NIśEWSKI i in. [2006]; NIśEWSKI et al. [2006]
13-18
1-4
5-18
60-150
JANKOWSKI i in. [2004]; JANKOWSKI et al. [2004]
544,0
6,0
211,7
312,0
6,8
374,1
8,5
11,3
8,5
24,2
JORDAN i in. [2008]; JORDAN et al. [2008]
21
18
20
UZUN [2004]
-
7,23
-
19,3
3,6
23,5
MAHER i in. [2000]; MAHER et al. [2000]
315,0
6,6
377,0
25,5
12,5
25
72,5
Tabela 2; Table 2
Zawartość metali cięŜkich w zuŜytych podłoŜach popieczarkowych
według róŜnych autorów
Content of heavy metals in spent mushroom substrate according to different authors
Fe
Mn
Pb
Cd
Cu
Zn
Ni
319,1
21,3
44,60
8,80
50-200
2-6
59,0
-
54,0
143,0
5,8
46,3
103,3
11,9
273,0
-
(mg⋅kg-1 s.m.)
Badania własne; Source own studies (2008)
1700,0
258,1
4,40
0,40
24,10
KALEMBASA, WIŚNIEWSKA [2006]
3414,0
254,0
1000-2500
100-300
6,26
0,70
26,40
NIśEWSKI i in. [2006]; NIśEWSKI et al. [2006]
1-2
0,05
0,1
JANKOWSKI i in. [2004]; JANKOWSKI et al. [2004]
-
-
7,0
0,6
94,0
JORDAN i in. [2008]; JORDAN et al. [2008]
4,7
164,0
10,4
6,2
UZUN [2004]
1100,0
333,0
14,9
0,45
MAHER i in. [2000]; MAHER et al. [2000]
2153,0
376,0
-
-
46,0
Zawartość metali cięŜkich w zuŜytych podłoŜach popieczarkowych jest bardzo
zróŜnicowana i uzaleŜniona od składu chemicznego komponentów wykorzystywanych
do ich produkcji (tab. 2). W badanych podłoŜach zawartość metali cięŜkich nie
przekracza ilości dopuszczalnych przy stosowaniu tych odpadów w rolnictwie.
352
B. Rutkowska i inni
KALEMBASA i MAJCHROWSKA-SAFARYAN [2006] wykazały, Ŝe zawartość metali cięŜkich
zwiększa się w zuŜytych podłoŜach popieczarkowych w porównaniu do podłoŜy
wyjściowych na skutek uwalniania ich z okrywy „kostki” podczas cyklu uprawy
pieczarek.
Badane podłoŜa charakteryzowały się małą zmiennością składu chemicznego.
Wynika to z faktu, Ŝe producenci pieczarek zaopatrują się w podłoŜa do produkcji
pieczarek u dwóch głównych producentów. Ponadto hodowcy stosują taką samą
technologię produkcji pieczarek.
MoŜliwości rolniczego zagospodarowania zuŜytych podłoŜy popieczarkowych
ZuŜyte podłoŜe popieczarkowe jest odpadem bogatym w materię organiczną oraz
łatwo dostępne dla roślin składniki pokarmowe. Jak podają SZUDYGA i MASZKIEWICZ
[1987], zuŜyte podłoŜe popieczarkowe zawiera w świeŜej masie około 0,5% N, 0,5%
P2O5, 0,5% K2O, 4-6% Ca, 18% materii organicznej, a jego odczyn mieści się w
zakresie 6,2-6,5 pH. Jednocześnie charakteryzuje się dobrą konsystencją oraz ziemistym
zapachem [SZUDYGA 1998]. RównieŜ JORDAN i in. [2008] podają, Ŝe zuŜyte podłoŜe
popieczarkowe charakteryzuje się wysoką zawartością przyswajalnych form składników
pokarmowych, wysoką zawartością materii organicznej, odczynem obojętnym i
korzystnym stosunkiem C:N, a takŜe niską zawartością metali cięŜkich. Jednocześnie
autorzy ci podają, Ŝe stosunek N:P:K w tym odpadzie wynosi 1,2:1:1,1. W zuŜytym
podłoŜu popieczarkowym około 94% azotu znajduje się w formie organicznej [STEWARD
i in. 1998]. Szacuje się, Ŝe w okresie 5 lat od wprowadzenia podłoŜa popieczarkowego do
gleby, około 30% azotu organicznego ulegnie mineralizacji. W pierwszym roku tempo
mineralizacji wynosi 15%, w drugim 8%, w trzecim 4%, w czwartym 2% i w piątym
1% [TRAVIS i in. 2003].
Z uwagi na korzystny wpływ zuŜytego podłoŜa po produkcji pieczarek na
właściwości gleby i plonowanie roślin, aŜ 72% tego odpadu powstającego w Irlandii
wykorzystywane jest przyrodniczo [MAHER i in. 2000]. RównieŜ w Polsce coraz więcej
uwagi poświęca się badaniom dotyczącym moŜliwości wykorzystania tego odpadu jako
nawozu w rolnictwie, warzywnictwie i sadownictwie. Badania te jednoznacznie
wykazują, Ŝe stosowanie zuŜytego podłoŜa popieczarkowego wywiera korzystny wpływ
na poprawę właściwości fizyczno-chemicznych i biologicznych gleb [KALEMBASA,
WIŚNIEWSKA 2004, 2006]. NaleŜy tu podkreślić, Ŝe odpad ten zawiera nawet do 20%
wapna nawozowego, więc niezaleŜnie od pH posiada właściwości odkwaszające glebę.
Z tego względu zuŜyte podłoŜe popieczarkowe wydaje się być odpadem szczególnie
polecanym do stosowania na gleby lekkie, piaszczyste i kwaśne, a więc
charakterystyczne dla obszaru Polski [GAPIŃSKI 1996]. Jednak mając na uwadze duŜą
zmienność zawartości wapnia w zuŜytych podłoŜach popieczarkowych, kaŜdorazowe
stosowanie tego odpadu jako środka do odkwaszania gleb musi być poprzedzone
analizą jego składu chemicznego [JORDAN i in. 2008]. W wielu badaniach potwierdzono
korzystny wpływ stosowania zuŜytego podłoŜa popieczarkowego na plonowanie roślin
rolniczych (ziemniaki, buraki, zboŜa) [DRZAŁ i in. 1995] i warzywniczych (pomidory,
ogórki) [KRYŃSKA i in. 1983; MARTYNIAK-PRZYBYSZEWSKA, WIERZBICKA 1996] oraz
plonowanie i skład botaniczny runi łąkowej [RAK i in. 2001; JANKOWSKI i in. 2004;
KALEMBASA, WIŚNIEWSKA 2006].
Drugi kierunek badań dotyczący moŜliwości utylizacji zuŜytych podłoŜy
popieczarkowych jest związany z moŜliwością ich kompostowania razem z innymi
odpadami organicznymi [NIśEWSKI i in. 2006; RAO i in. 2007].
Po zakończeniu cyklu uprawy pieczarek (tj. po okresie 6-8 tygodni) zuŜyte
podłoŜe poddawane jest dezynfekcji termicznej, czyli utrzymaniu go przez okres od 0,5
MOśLIWOŚCI ROLNICZEGO WYKORZYSTYWANIA ZUśYTYCH PODŁOśY ...
353
do 12 godzin w temperaturze 70°C. Proces ten ma na celu zminimalizowanie ryzyka
przeniesienia grzybów, bakterii, pleśni czy wirusów na kolejną partię produkcyjną
[ULIŃSKI 1999]. Higienizacja termiczna jest jednak zabiegiem bardzo kosztownym i
właśnie z tego względu szczególnie „mali” producenci pieczarek nie stosują higienizacji
zuŜytego podłoŜa, co często przejawia się przenoszeniem chorób grzybowych na
uprawy polowe, np. zboŜa. NIśEWSKI i in. [2006] badali moŜliwości kompostowania
podłoŜa popieczarkowego z domieszką innych powszechnie dostępnych materiałów
odpadowych (osady ściekowe, gnojowica) pod kątem uzyskania fazy termofilnej,
niezbędnej do wystąpienia efektu pasteryzacji i zminimalizowania zagroŜeń sanitarnych
występujących w materiałach wyjściowych, co mogłoby być alternatywą dla
kosztownej dezynfekcji termicznej. Badania te autorzy prowadzili w dwukomorowym
izotermicznym bioreaktorze, który zapewnia przebieg rozkładu podobny jak w
warunkach rzeczywistych w czasie kompostowania z zastosowaniem aeratora
ciągnikowego. Na podstawie przeprowadzonych badań autorzy stwierdzili, Ŝe w
procesie kompostowania zuŜytego podłoŜa popieczarkowego z domieszką osadu
ściekowego i/lub gnojowicy moŜliwe jest uzyskanie fazy termofilnej z temperaturą
powyŜej 60°C na okres co najmniej jednej doby. Pozwala to na pozyskanie
pełnowartościowego kompostu pozbawionego patogenów znajdujących się w świeŜych
odpadach. Jednocześnie dodatek osadu ściekowego wywierał pozytywny wpływ
zarówno na długość fazy termofilnej, jak i wysokość temperatury uzyskanej podczas jej
trwania (68°C przez okres 80 h). Na tej podstawie autorzy wnioskują, Ŝe poddanie
podłoŜa popieczarkowego termofilnemu kompostowaniu moŜe być bardziej
ekonomicznym rozwiązaniem niŜ jego termiczna dezynfekcja w halach produkcyjnych.
Dodatkowo uzyskany kompost moŜe być bezpiecznie wykorzystywany do celów
nawozowych.
Badania dotyczące moŜliwości kompostowania zuŜytego podłoŜa popieczarkowego z innymi odpadami (głównie z gnojowicą świńską i pomiotem ptasim) prowadzone są na szeroką skalę w Irlandii, gdzie te trzy odpady stanowią powaŜny problem
środowiskowy [RAO i in. 2007]. Na podstawie przeprowadzonych badań autorzy
stwierdzili, Ŝe najlepszą do kompostowania jest mieszanka o następującym składzie (w
% świeŜej masy): gnojowica trzody chlewnej 20%, pomiot ptasi 26%, zuŜyte podłoŜe
popieczarkowe 26%, łupiny kakao 18%, wilgotny papier 10%. Proces kompostowania
prowadzono przez okres 6 miesięcy, najpierw w specjalnych komorach do
kompostowania (przez okres 30 dni), a potem w pryzmach. JuŜ w pierwszym tygodniu
kompostowania uzyskano temperaturę 70°C, która utrzymywała się przez okres 4
tygodni. Temperatura ta zapewniła bezpieczeństwo sanitarne kompostu. Dojrzały
kompost zawierał w suchej masie: 23 g N⋅kg-1, 16 g P⋅kg-1 i 31 g K⋅kg-1. Były to jednak
ilości zbyt niskie jak dla nawozu przeznaczonego na uŜytki zielone. Z tego względu
kompost ten wzbogacono w azot (przez dodatek wysuszonej krwi zwierzęcej i siarczanu
amonu) oraz w fosfor i potas (dodając mielonych fosforytów i siarczanu potasu), a następnie poddano granulowaniu zgodnie z technologią Advanced Processes (API) Inc.,
Pittsburgh, Pennsylvania, USA [www.advancedprocess.com]. Uzyskano w ten sposób
granulowany nawóz organiczno-mineralny o stosunku N:P:K jak 10:3:6 lub 3:5:10,
zalecany do wiosennego lub jesiennego nawoŜenia terenów zielonych (np. pola
golfowe) [RAO i in. 2006].
Wnioski
1.
ZuŜyte podłoŜe popieczarkowe jest materiałem bogatym w materię organiczną
oraz łatwo dostępne dla roślin składniki pokarmowe, a zwłaszcza w azot.
354
B. Rutkowska i inni
Charakteryzuje się ono bardzo duŜym zróŜnicowaniem pod względem zawartości
suchej masy, odczynu oraz zawartości węgla organicznego i składników
pokarmowych. Tak duŜe zróŜnicowanie składu chemicznego zuŜytych podłoŜy
popieczarkowych związane jest z technologią ich produkcji oraz z wielkością
uzyskiwanych plonów pieczarki.
2.
Zawartość metali cięŜkich w zuŜytych podłoŜach popieczarkowych jest bardzo
zróŜnicowana i uzaleŜniona od składu chemicznego komponentów wykorzystywanych do ich produkcji. W badanych podłoŜach zawartość metali
cięŜkich nie przekracza ilości dopuszczalnych przy stosowaniu tych odpadów w
rolnictwie.
3.
Najbardziej powszechnymi sposobami zagospodarowania odpadów popieczarkowych jest ich wykorzystanie do celów nawozowych w rolnictwie
i ogrodnictwie oraz kompostowanie z dodatkiem innych odpadowych materiałów
organicznych, takich jak osady ściekowe, gnojowica i inne.
Literatura
DRZAŁ E., KOZAK E., KUCHARSKI B., PODGÓRSKI L., STREB M., SUCHY M., SYNOŚ A. 1995.
Fizyko-chemiczne i mikrobiologiczne zagroŜenia środowiska przez odpady. Biblioteka
Monitoringu Środowiska, Warszawa: 138-143.
GAPIŃSKI M. 1996. Kompost popieczarkowy. Biuletyn Producenta Pieczarek. Pieczarki 3:
22-25.
JANKOWSKI K., CIEPIELA G., JODEŁKA J., KOLCZAREK R. 2004. MoŜliwości wykorzystania
kompostu popieczarkowego do nawoŜenia uŜytków zielonych. Annales UMCS, Sec. E,
59(4): 1763-1770.
JORDAN S.N., MULLEN G.J., MURPHY M.C. 2008. Composition variability of spent mushroom compost in Ireland. Bioresource Technology 99: 411-418.
KALEMBASA D., MAJCHROWSKA-SAFARYAN A. 2006. Wpływ uprawy pieczarki na skład
chemiczny podłoŜa. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 512: 247-254.
KALEMBASA D., WIŚNIEWSKA D. 2004. Wykorzystanie podłoŜa popieczarkowego do rekultywacji gleb. Rocz. Glebozn. 55: 209-217.
KALEMBASA D., WIŚNIEWSKA B. 2006. Zmiany składu chemicznego i Ŝycicy wielokwiatowej pod wpływem stosowania podłoŜa popieczarkowego. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol.
512: 265-275.
KRYŃSKA W., MARTYNIAK-PRZYBYSZEWSKA B., WIERZBICKA B. 1983. Próba oceny podłoŜa
popieczarkowego jako komponentu do uprawy pomidorów i ogórków szklarniowych.
Mat. Symp. ART w Olsztynie: 119-125.
MAHER M.J., SMYTH S., DODD V.A., MCCABE T., MAGETTE W.L., DUGGAN J., HENNERTY M.J.
2000. Managing spent mushroom compost. Teagasc., Dublin: 111-121.
MARTYNIAK-PRZYBYSZEWSKA B., WIERZBICKA B. 1996. Ocena wpływu kilku podłoŜy na
plonowanie ogórka szklarniowego. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 429: 237-240.
NIśEWSKI P., DACH J., JĘDRUŚ A. 2006. Management of mushrooms subgrade waste by
composting process. Journal of Research and Applications in Agricultural Engineering
51: 24-27.
PORTAL HODOWCY GRZYBÓW. http://grzyby.grzybnia.pl/content/view/130/1/.
MOśLIWOŚCI ROLNICZEGO WYKORZYSTYWANIA ZUśYTYCH PODŁOśY ...
355
RAK J., KOC G., JANKOWSKI K. 2001. Zastosowanie kompostu popieczarkowego w regeneracji runi łąkowej zniszczonej poŜarem. Pam. Puł. 125: 401-408.
RAO J.R., WATABE M., STEWART T.A., MILLAR B.C., MOORE J.E. 2007. Pelleted organomineral fertilizers from composted pig slurry solids, animal wastes and spent mushroom
compost for amenity grasslands. Waste Management 27: 1117-1128.
ROZPORZĄDZENIE 2001. Rozporządzenie Ministra Środowiska z 27 września 2001 r.
w sprawie katalogu odpadów. Dz.U. Nr 112, poz. 1206.
STEWART D.P.C., CAMERON K.C., CORNFORTH I.S. 1998. Inorganic-N release from spent
mushroom compost under laboratory and field conditions. Soil Biology and Biochemistry 30/13: 1689-1699.
SZUDYGA K. 1987. Pieczarka. PWRiL, Warszawa: 68 ss.
SZUDYGA K. 1998. Stare i nowe metody sporządzania podłoŜy do uprawy pieczarki. Hasło
Ogrodnicze 9: 96-97.
SZUDYGA K., MASZKIEWICZ J. 1987. Uprawa grzybów. PWRiL, Warszawa: 123 ss.
TRAVIS J.W., HALBRENDT N., HED B., RYTTER J., BATES T., BUTLER S., LEVENGOOD J., ROTH
P. 2003. A practical guide to the application of compost in vineyards.
www.fpath.cas.psu.edu.
ULIŃSKI Z. 1999. Mikrobiologiczne aspekty przygotowania podłoŜa. Biuletyn Producenta
Pieczarek: Pieczarki 3: 17-19.
UZUN I. 2004. Use of spent mushroom compost In sustainable fruit production. Journal of
fruit and Ornamental Plant Research 12: 151-165.
www.advancedprocess.com.
Słowa kluczowe:
podłoŜe popieczarkowe, skład chemiczny, nawoŜenie, kompost
Streszczenie
W pracy na podstawie badań literaturowych oraz własnych dokonano charakterystyki składu chemicznego oraz moŜliwości przyrodniczego wykorzystania
podłoŜy popieczarkowych. Stwierdzono, Ŝe podłoŜa mimo duŜego zróŜnicowania
składu chemicznego charakteryzują się wysoką wartością nawozową. Ponadto wartość
tą podnosi fakt niskiej zawartości metali cięŜkich, która nie ogranicza ich moŜliwości
wykorzystania w rolnictwie. Najbardziej powszechnymi sposobami zagospodarowania
odpadów popieczarkowych jest ich wykorzystanie do celów nawozowych w rolnictwie i
ogrodnictwie oraz kompostowanie z dodatkiem innych odpadowych materiałów
organicznych.
POSSIBILITY OF AGRICULTURAL UTILIZATION
OF SPENT MUSHROOM SUBSTRATES
Beata Rutkowska, Wiesław Szulc, Wojciech Stępień, Jarosław Jobda
Department of Agricultural Chemistry,
Warsaw University of Life Sciences, Warszawa
Key words:
spent mushroom substrate, chemical composition, fertilizing, compost
356
B. Rutkowska i inni
Summary
Chemical composition of spent mushroom substrate composts as well as the
possibility of natural utilization of this kind wasted composts, were evaluated on the
basis of literature review and own research results. The results showed that even though
the chemical composition of examined composts was differentiated, all of them were
characterized by high fertilization value. Furthermore, low heavy metal contents in
spent mushroom substrate composts enables their utilization in agriculture. Most
common way of utilizing such compost is their use in agriculture and horticulture for
fertilization purposes. The spent mushroom substrate may be also composted with
addition of other organic waste materials.
Dr hab. Beata Rutkowska
Zakład Chemii Rolniczej
Katedra Nauk o Środowisku Glebowym
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego
ul. Nowoursynowska 159
02-776 WARSZAWA
e-mail: [email protected]