D - Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Olsztynie

Sygn. akt I C 437/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 czerwca 2014r.
Sąd Okręgowy w Olsztynie Wydział I Cywilny
w składzie:
Przewodniczący: SSO Maria Matyja
Protokolant: sek. sąd. Joanna Kotowska
po rozpoznaniu w dniu 23 maja 2014r. w Olsztynie
na rozprawie
sprawy z powództwa J. O.
przeciwko M. P. (1)
o zapłatę
na skutek zarzutów pozwanej od nakazu zapłaty
I. uchyla nakaz zapłaty Sądu Okręgowego w Olsztynie z dnia 22 kwietnia 2013r. Sygn. akt I Nc 58/13 częściowo ,
a mianowicie co do kwoty 70.000,-zł (słownie siedemdziesiąt tysięcy złotych) i w tym zakresie powództwo oddala,
a ponadto uchyla nakaz zapłaty w części orzekającej o kosztach postępowania i zasądza od powódki J. O. na rzecz
pozwanej M. P. (1) kwotę 8008,-zł (słownie osiem tysięcy osiem złotych ) tytułem zwrotu kosztów procesu
II. w pozostałej części nakaz zapłaty utrzymuje w mocy
III. nakazuje ściągnąć od powódki J. O. rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Olsztynie kwotę 1.000,-zł
(słownie jeden tysiąc złotych) tytułem reszty należnej opłaty w sprawie od której pozwana była zwolniona
(...)
Powódka J. O. w pozwie wniesionym w postępowaniu nakazowym wniosła o zasądzenie od pozwanej M. P. (2) z weksla
kwoty 80.000,-zł wraz z należnymi kosztami postępowania.
W uzasadnieniu pozwu podała, że w dniu 17 kwietnia 2012r. pozwana złożyła powódce weksel własny na kwotę
80.000,-zł. Termin płatności weksla upłynął w dniu 14 kwietnia 2013r. Pozwana mimo wezwania nie zapłaciła
należności z weksla.
Nakazem zapłaty z dnia 22 kwietnia 2013r. Sygn. akt I Nc 58/13 wydanym w postępowaniu nakazowym Sąd uwzględnił
żądanie powódki.
W zarzutach od nakazu zapłaty pozwana M. P. (2) wniosła o uchylenie nakazu zapłaty i oddalenie powództwa oraz
zasądzenie od powódki na jej rzecz należnych kosztów
procesu.
W uzasadnieniu zarzutów od nakazu zapłaty podała, że w dniu 29 listopada 2004r. J. M. i H. M. zawarli z pozwaną i
jej mężem A. P. umowę dożywocia na podstawie której przenieśli na nią i jej męża własność nieruchomości położonej
w W. przy ul. (...). W dniu 21 lipca 2009r. J. M. zrzekł się swoich praw wynikających z umowy dożywocia.
Przyznała, że w dniu 17 kwietnia 2012r. zawarła z powódką umowę, przy zawarciu której powódka powoływała się na
pełnomocnictwo udzielone jej przez J. M. i podpisała weksel in blanco.
J. M. zmarł w dniu 1 kwietnia 2013r.
Powódka po jego śmierci wypełniła złożony przez pozwaną weksel na kwotę 80.000,-zł i wezwała ją do jego
wykupienia.
Sąd Okręgowy ustalił co następuje:
W dniu 29 listopada 2004r. J. M.i jego małżonka H. M.zawarli z A. P.i jego małżonką M. P. (1)umowę dożywocia na
podstawie której przenieśli na małżonków P.własność nieruchomości zabudowanej położonej w obrębie (...)miasta
W.przy ul. (...)oznaczonej jako działka nr (...)o powierzchni (...) m 2 , zabudowanej budynkiem mieszkalnym o
powierzchni (...) m 2 murowanym pokrytym blachą w stanie do remontu, dla której Sąd Rejonowy w Wyszkowie
prowadzi księgę wieczystą KW (...)w zamian za zapewnienie zbywcom dożywotniego utrzymania , a w szczególności
ustanowienie na rzecz zbywców służebności osobistej polegającej na prawie korzystania ze wszystkich pomieszczeń
znajdujących się na paterze budynku mieszkalnego. Nabywcy zobowiązali się też zapewnić zbywcom odpowiednią
pomoc i pielęgnowanie w chorobie oraz sprawienia na własny koszt pogrzebu odpowiadającego zwyczajom
miejscowym. Strony określiły wartość umowy dożywocia na kwotę 80.000,-zł
(akt notarialny Rep(...)sporządzony w Kancelarii Notarialnej Notariusz L. N.k 17-19)
Bezsporne jest miedzy stronami, że 2005r. zmarła H. M..
W dniu 21 lipca 2009r. J. M. zrzekł się nieodpłatnie przysługującego mu prawa dożywocia i wyraził zgodę na
wykreślenie tego prawa z księgi wieczystej prowadzonej dla nieruchomości.
(oświadczenie J. M. o zrzeczeniu się prawa koperta k 170)
W dniu 28 stycznia 2010r. J.' M. udzielił swojej córce J. O. pełnomocnictwa do:
- reprezentowania go przed wszystkimi osobami fizycznymi i organami osób prawnych; sądami, Urzędem Skarbowym,
organami administracji rządowej i samorządowej, wszelkimi urzędami i instytucjami
- do odbioru wszelkiej korespondencji i przesyłek kierowanych do niego kierowanych
- do czuwania nad wypełnieniem zapisów § 2 pkt a i b umowy dożywocia.
(pełnomocnictwo udzielone przez J. M. powódce k 148)
W dniu 29 lutego 2012r. J. M. złożył pozwanej oświadczenie o uchyleniu się od skutków oświadczenia woli w
przedmiocie zrzeczenia się przysługujących mu praw z tytułu umowy dożywocia jako złożonych pod wpływem błędu.
( oświadczenie J. M. o uchyleniu się od skutków oświadczenia woli k 143)
W 2012r. przed (...)w W.(...)było prowadzone postępowanie w sprawie wymeldowania J. M.z pobytu stałego z budynku
przy ul. (...). W trakcie tego postępowania zostały przesłuchane powódka jako przedstawiciel strony (J. M.) i pozwana
jako strona. (protokoły przesłuchań k 137- 138, 139- 142, i to samo k144-147)
W dniu 17 kwietnia 2012r. powódka i pozwana zawarły umowę ustalającą zasady uregulowania zobowiązań za
odwołanie umowy dożywocia z dnia 29 listopada 2004r.
W zamian za odstąpienie od wszczęcia postępowania sądowego wynikającego z niedotrzymania umowy dożywocia
strony uznały za nieważne ustalenia i oświadczenia miedzy J. M. a pozwaną. Pozwana zobowiązała się:
- zapewnić J. M. i osobie towarzyszącej W. P. bezpłatne mieszkanie na parterze domu przy ul. (...) w W. obejmujące
duży pokój, łazienkę, kuchnię przedpokój, wejście główne do budynku, ogród przez i za domem), aż do śmierci J. M..
- udostępnić ze względu na wiek J. M. swobodne poruszanie się osobom sprawującym opiekę na w/w osobami pod
wskazanym adresem
-utrzymywać sprawność wszystkich mediów i bezpłatnego ich dostarczania J. M. i osobie towarzyszącej
- przekazać klucze do mieszkania J. M.
- do nie wnoszenia wniosków o wymeldowanie J. M..
Przeprowadzka J. M. i W. P. do domu przy ul. (...) miała nastąpić w ciągu 3 dni od telefonicznego zawiadomienia przez
pozwaną. Pozwana miała zabezpieczyć swoje mienie przez wstawienie drzwi odgradzających parter od piętra i w celu
uniknięcia konfliktów z lokatorami.
W przypadku sprzedaży domu przy ul. (...) w W. oraz próby odstąpienia od realizacji niniejszej umowy pozwana złożyła
weksel własny na kwotę 80.000,zł lub bez wystawienia kwoty jako zadośćuczynienie za nie wykonanie niniejszej
umowy pozbawiającej możliwości dochodzenia swoich praw przez J. M..
Umowa ta została zawarta na czas nieokreślony tj. do dnia zakończenia jakichkolwiek postępowań sądowych i
administracyjnych wynikłych z niezrealizowania niniejszej umowy, nawet wtedy gdyby nastąpił niespodziewany zgon
J. M., a umowa nie została zrealizowana zgodnie z jej ustaleniami.
Pozwana zobowiązała się ponadto zapewnić J. M. pomoc i pielęgnowanie w czasie choroby oraz sprawić własnym
kosztem pogrzeb odpowiadający zwyczajom miejscowym.
Powódka zobowiązała Się zwrócić pozwanej wystawiony przez mą weksel z chwilą wypełnienia zawartych w niej
zobowiązań, nie wcześniej jak przed upływem śmierci J. M..
W dniu zawarcia umowy strony podpisały deklarację wekslową oraz złożony został podpisany przez pozwana weksel
in blanco.
( umowa stron z dnia 17 kwietnia 2012r. k 20-22 , deklaracja wekslowa k 23, kserokopia weksla k 6)
J. M. zmarł w dniu l kwietnia 2013r. Z opisu skróconego aktu zgonu wynika, że ostatnie miejsce zamieszkania zmarłego
to W. ul. (...).
(akt zgonu koperta k 24)
Pismem datowanym dnia 10 kwietnia 2013r. powódka poinformowała pozwaną o wypełnieniu weksla na kwotę
80.000,-zł i wezwała pozwaną do jego wykupienia w terminie do 14 kwietnia 2013r. pod rygorem skierowania sprawy
na drogę postępowania sądowego. (wezwanie do wykupienia weksla wraz dowodem nadania k 7,8)
Powódka J. O. przesłuchana w charakterze strony zeznała, że po śmierci matki H. M., która zmarła w 2005r. opiekę
nad jej ojcem J. M., który był częściowo sparalizowany sprawowała W. P.. Była ona przyjaciółką rodziny i mieszkała
sama. Ojciec przeprowadził do niej w październiku 2005r. Miał on jednak zawsze pragnienie powrotu do swojego
domu, ale pozwana mu to utrudniała. Dwa albo trzy lata po wyprowadzeniu się chciał wrócić do domu przy ul. (...)
wraz z W. P., która swój dom oddała wnuczce. (...) nie chciała ich jednak wpuścić do domu, a jej mąż uderzył J. M..
J. M. ostatecznie umarł w domu W. P., a chciał umrzeć w swoim domu dla tego powódka wystąpiła z roszczeniem po
jego śmierci. Ona poniosła koszty pogrzebu.
Kwota, której dochodzi w pozwie stanowi koszt opieki jaką powódka sprawowała nad ojcem od chwili śmieci matki.
Nie potrafiła określić wysokości kwot przekazywanych ojcu, ani poniesionych kosztów opieki.
(zeznania powódki k 176-177, płyta CD k 179)
Pozwana M. P. (3) przesłuchana w charakterze stron zeznała, że J. M. wyprowadził się z domu przy ul (...) na własne
życzenie do W. P.. Przyznała, że był częściowo sparaliżowany, chodził przy chodziku. W. P. była miłością jego życia
i ponownie zaczęli się spotykać po śmierci żony J. M.. Powódka i pozostała rodzina J. M. na siłę przywoziła go do
domu na H. S. (1), ale jak wyjeżdżali prosił, żeby go odwieźć do pani P.. W jednym wypadku musiała wezwać policję,
bo zięć J. M., jego pasierbica i jej syn którzy przywieźli J. M. nie chcieli opuścić jej domu. Żądanie opuszczenia jej
domu nie dotyczyło J. M..
Jej relacje z J. M. były bardzo dobre. Początkowo także relacje między nią a W. P. były dobre., ale kiedy chciała
zamieszkać z J. M. na H. S. (2) uległy pogorszeniu. W. P. chciała zamieszkać z J. M. w
domu przy ul. (...) bo jej siostrzenica (wnuczka?) nie chciała obojga starszych schorowanych ludzi. Mieszkała ona w
domu W. P. na czas budowy swojego domu. Pozwana nie zgadzała się na zamieszkanie J. M. z W. P. w swoim domu.
Mąż pozwanej zmarł w dniu 22 grudnia 2010r. Miała kłopoty finansowe, dom wymagał remontu, a żaden bank nie
chciał jej udzielić kredytu na dom z dożywociem, a ponieważ J. M. zgadzał się na wymeldowanie, złożyła taki wniosek
Ponowny wniosek o wymeldowanie J. M. złożyła po podpisaniu umowy z dnia 17 kwietnia 2012r. Umowę z dnia 17
kwietnia 2012r. podpisała, gdyż powódka wydzwaniała do mej szantażowała ją i groziła że pozwana straci dom. J. M.
był pod silna presją swojej rodziny.
(zeznania pozwanej k 117-178, plyta CD k 179)
Pełnomocnik powódki złożył zastrzeżenie do protokołu na uchylenie pytania z kim pozwana mieszkała od śmierci
męża do śmierci J. M..
(protokół k 178, płyta CD k 179)
Sąd Okręgowy zważył:
W umowie dożywocia zgodnie z treścią art. 908 kc. z jednej strony następuje przeniesienia własności nieruchomości
na nabywcę, z drugiej zaś strony zostaje on obciążony obowiązkiem spełniania świadczeń na rzecz zbywcy. W
braku odmiennej umowy nabywca powinien przyjąć zbywcę jako domownika dostarczyć mu wyżywienia, ubrania,
mieszkania, światła, opału, zapewnić odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie oraz sprawić mu własnym
kosztem pogrzeb odpowiadający miejscowym zwyczajom. Określony ustawowo zakres świadczeń jednoznacznie
wskazuje na dążenie do zapewnienia dożywotnikowi środków utrzymania oraz przesądza o konieczności pozostawania
stron w bliskiej styczności i bliskich stosunkach osobistych.
Niewątpliwie umowa dożywocia ma charakter ekwiwalentny, a gruncie orzecznictwa administracyjnego dla celów
podatków przyjmuje się, że umowa ta jest umową odpłatną ( por wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w G.
z dnia 20 maja 2010r. I SA/Gd 825/09 LEX nr 936793 i wyrok NSA w W. z dnia 14 marca 2013r. (...) LEX nr 1293237).
Prawo to jest ponadto niezbywalne , wygasa najpóźniej ze śmiercią uprawionego (art. 912kc.), chyba że wcześniej
zostanie rozwiązane na podstawie art. 913§ 2 kc. bądź też
dożywotnik zrzeknie się świadczeń określonych w umowie dożywocia w całości. Zrzeczenie się dożywocia musi
nastąpić w formie aktu notarialnego.
Umowa sporządzona przez strony zobowiązywała pozwaną i jej męża do ustanowienia na rzecz J. M. i jego małżonki
H. M. służebności osobistej polegającej na prawie korzystania ze wszystkich pomieszczeń znajdujących się na parterze
domu przy ul. (...) w W., do zapewnienia zbywcom dożywotniego utrzymania, pomocy i pielęgnowania w chorobie
oraz sprawienie im na własny koszt pogrzebu odpowiadającego zwyczajom miejscowym.
Zgodnie z przywołanym przepisem art. 908 kc. nabywca ma obowiązek osobistego spełniania świadczeń na
rzecz dożywotnika. Umowa dożywocia stanowi źródło powstania typowych między stronami więzi o charakterze
alimentacyjnym. Jednak kształtowanie wykonania tej umowy w sposób odmienny od pierwotnie umówionego w
zakresie wzajemnych obowiązków stron tej umowy nie narusza treści art. 908 kc. (por wyroki SN z dnia 8 grudnia
2004r. I CK 296/04 LEX nr 284161 i WSA w Krakowie z dnia 28 listopada 2012r. (...) SA/Kr 291/12 LEX nr 1241'769).
Stosunek prawny mający swoje źródło w umowie dożywocia może podlegać pewnym zmianom. Po pierwsze strony
w umowie dożywocia mogą zmienić zakres świadczeń należnych dożywotnikowi. Po drugi może nastąpić zmiana
osoby zobowiązanej do spełnienia świadczeń np. w razie zbycia nieruchomości. Kształtowanie w sposób odmienny od
pierwotnie umówionego wzajemnych obowiązków umowy o dożywocie nie narusza treści art. 908 kc. O charakterze
umowy nie decydują pierwotne zamiary stron lecz to jaki ostatecznie kształt nadały umowie przy uwzględnieniu
czynników, z którymi początkowo mogły się nie liczyć (por wyrok SN z dnia 30 marca 1998 III CKN 219/98 LEX nr
56814, i wyrok SN z dnia 8 grudnia 2004r. I CK 296/04 LEX nr 284161)
W przypadku niewykonywania uprawnień z tytułu umowy dożywocia dożywotnik obok uprawnień przyznanych mu z
art. 913, 914 k.c. może dochodzić na drodze sądowych świadczeń wymagalnych jak też może żądać naprawienia szkody
będącej następstwem nie wykonywania lub nienależytego wykonania umowy dożywocia na zasadach ogólnych (art.
471 § 1 kc)
Przenosząc powyższe na realia niniejszej sprawy wskazać należy, że umowa z dnia 29 listopada 2004r. zobowiązywała
pozwaną i jej męża do ustanowienia na rzecz J. M. i jego małżonki H. M. służebności osobistej polegającej na prawie
korzystania ze wszystkich pomieszczeń znajdujących się na parterze domu przy ul. (...) w W., do zapewnienia zbywcom
dożywotniego utrzymania, pomocy i
pielęgnowania w chorobie oraz sprawienie im na własny koszt pogrzebu odpowiadającego zwyczajom miejscowym.
Wskazać w tym miejscu należy, że zrzeczenie nieodpłatnie się przez J. M. w oświadczeniu z dnia 21 lipca 2009r.
przysługującego mu prawa dożywocia i udzielenie zgodę na wykreślenie tego prawa z księgi wieczystej prowadzonej dla
nieruchomości nie żadnej mocy prawnej. Na oświadczeniu tym zostały co prawda notarialnie potwierdzone podpisy
J. M. i pozwanej, spełnia ono jednak wymagań aktu notarialnego. W tej sytuacji uchylenie się J. M. od skutków
tego oświadczenia woli nie ma znaczenia prawnego dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, w związku z czym Sąd nie
rozważał, czy J. M. składając oświadczenie w dni 21 lipca 2009r. działał czy też nie pod wpływem błędu. Niewątpliwym
jednak jest, że zmarły J. M. udzielił powódce pełnomocnictwa uprawniającego ją do czuwania na wypełnianiem umowy
dożywocia.
W tych okolicznościach umowę z dnia 17 kwietnia 2012r. należy traktować jako modyfikację pierwotnej umowy
w zakresie rodzaju i sposobu świadczeń na rzecz dożywotnika. Świadczenia te, a przede wszystkim 'prawo
zamieszkiwania J. M. w domu na ul. (...) nie zostały przez. pozwana wykonane. Pozwana sama przyznała, że
bezpośrednio po podpisaniu umowy z dnia 17 kwietnia 2012r. złożyła kolejny wniosek o wymeldowanie J. M. z domu
przy ul. (...). W związku z tym nie pielęgnowała go chorobie i nie wyprawiła mu pogrzebu, bo o jego śmierci nie została
zawiadomiona.
Prawo dożywocia jest prawem majątkowym o charakterze ściśle osobistym. Art. 912 kc. przesądza o niezbywalnym
charterze tego prawa. Stąd też prawa dożywotnika wygasają wraz z jego śmiercią, a więc nie wchodzą w skład spadku
po zmarłym dożywotniku. Niezbywalność prawa dożywocia nie dotyczy konkretnych świadczeń już wymagalnych,
które z uwagi na swój przedmiot lub charakter nadają się do obrotu.
Przenosząc powyższe na grunt niniejszej sprawy wskazać przede wszystkim należy, iż kwotę 80.000,-zł którą pozwana
była obwiązana zapłacić w przypadku odstąpienia od realizacji zmodyfikowanej umowy należy traktować jako karę
umowna w rozumieniu art. 484 kc. Zgodnie bowiem z art. 65 § 2 kc. w umowach należy raczej badać, jaki był zgodny
zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się najej dosłownym brzmieniu.
Roszczenie o zapłatę tej kary stało się wymagalne już w chwili gdy pozwana jak sama przyznała złożyła kolejny wniosek
o wymeldowanie J. M. i zezwoliła jemu W. P. na zamieszkanie na parterze domu przy ul (...).
Zgodnie z art. 483 § 1 kc. można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego
wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna). Kara ta została
określona w wysokości 80.000,-zł. Określona kara umowa odpowiada swoją wysokością wartości umowy dożywocia
z dnia 29 listopada 2004r.
Kara umowna ma na celu naprawienie szkody poniesionej przez wierzyciela na skutek niewykonania lub nienależytego
wykonania zobowiązania. Kara umowna ma charakter represyjny., a element represji wyraża się w uniezależnieniu
prawa do domagania się należności z tytułu kary umownej niezależnie od wielkości szkody ( art. 484 § 1 kc.)
Powyższe wskazuje, że jeżeli nawet wierzyciel poniósł niewielki uszczerbek majątkowy związany z niewykonaniem lub
nienależytym wykonaniem zobowiązania może żądać zapłaty kwoty ustalonej w umowie.
Art. 484 § 2 kc. przewiduje możliwość miarkowania kary umownej w szczególnych sytuacjach np. wtedy gdy
zobowiązanie w znacznej części zostało wykonane lub gdy kara umowna jest rażąco wygórowana. (par wyrok SN z
dnia 17 czerwca 2003r. III CKN 122/01 LEX nr 141400, i z dnia 18 czerwca2003r. II CKN 240/01 LEX nr 121708)
Pozwana wniosła o miarkowanie umówionej kary umownej.
Zważywszy, że umowa z dnia 17 kwietnia 2012r. mogła wywoływać skutki tylko na przyszłość, a dożywotnik po jej
zawarciu żył tylko 11 miesięcy umówiona kara jest rażąco wygórowana. Nie może ona obejmować ona bowiem okresu
przed zawarciem umowy z dnia 17 kwietnia 2012r. i bez znaczenia są koszty które powódka poniosła na utrzymanie i
koszty leczenia swego ojca, których w ogóle nie wykazała, a zeznania jej w tym zakresie mając na uwadze całokształt
sprawy Sąd uznał za niewiarygodne. Sąd mając na uwadze wniosek pozwanej zmiarkował naliczoną karę do 10% jej
wysokości tj. do kwoty 8000,-zł
Mając powyższe na uwadze oraz art. 496 kp.c. uchylił nakaz zapłaty z dnia 22 kwietnia 2013r. co do kwoty 70.000,zł i powództwo w tym zakresie oddalił.
O kosztach procesu orzeczono po myśli art. 100 kp.c. rozdzielając je stosunkowo między strony.