Młodokaszëbi z Westrzódka i Nordë

Krësztof Kòrda [Krzysztof Korda]
Młodokaszëbi z Westrzódka i Nordë
Z Młodokaszëbama z Kòscérznë i Nordë donądka parłãczëlë sã przédno Aleksander
Majkòwsczi i Léón Heyke. Równak na kartësczi, kòscersczi, pùcczi i wejrowsczi zemi
ùrodzylë sã, abò żëlë i robilë téż jiny, mni znóny Młodokaszëbi.
W Kòscérznie òd zôczątkù XX wiekù pòjawiałë sã kaszëbsczé jinicjatiwë. Nôprzódka pòwstało, w 1907
rokù, Verein für Kaschubische Volkskunde (Kaszëbsczé Lëdoznôwczé Towarzëstwò). Jegò nôlëżnikama
bëlë na pòczątkù téż Młodokaszëbi, w tim Aleksander Majkòwsczi. Równak pózni wëcopelë sã z ti stowôrë, bò bòjelë sã germanizacji Kaszub. Mòdłã i przikładã dlô młodëch Kaszëbów w tim cządze bëlë
Gùlgòwsczi, chtërny nad wdzydzczima jezorama promòwelë i rozwijelë kaszëbiznã.
W tim dzélu regionu wëchòdzył òd 1908 rokù „Grif” Majkòwsczégò, a w 1911 w Kòscérznie miôł plac
kaszëbskò-pòmòrsczi wëstôwk. Pòwstôwało òkrãżé, chtërno przëchłoscëło lubòtników Kaszub abò lëdzy,
jaczi dopiérze pòd cëskã rësznotë zajinteresowelë sã swòjima stronama, swójszczëzną. Pòchòdzëlë z rozmajitëch môlëznów, w wiele z nich téż òstawilë swòje szlachë. Niżi przedstôwióm w skrócënkù òpisënczi
wikszoscë Młodokaszëbów z tëch strón.
Z westrzédnëch Kaszub
Francëszk Sãdzëcczi (1882–1957) ùrodzył sã w Rotenbarkù pòd Kòscérzną. Béł gazétnikã, pùblicystą,
pisarzã i kaszëbsczim dzejarzã. Ùcził sã w pòwszechny szkòle w Sarnowach krótkò Rotenbarkù, a pózni
w Kòscérznie w tamecznym progimnazjum. Całowné strzédné wësztôłcenié ùdostôł na kòrespòndencyjny
ôrt. Robił na gbùrstwie, a òd 1904 rokù béł kòrespòndentã pismiona „Gazeta Gdańska” i autorã
lëteracczich dokazów. Wespółrobił z Majkòwsczim, chtëren wëdôwôł wnenczas „Drużbã”, dlôte czedë
pòwstôł „Grif”, òstôł jegò wespółredaktorã. Zbiérôł lëdowé bôjczi i pùblikòwôł je w „Grifie”. Brôł ùdzél
w zjezdze kaszëbsczich pisarzów w 1910 rokù, jaczégò célã bëło ùrównanié kaszëbsczégò pisënkù.
Wespółòrganizowôł kaszëbskò-pòmòrsczi wëstôwk w Kòscérznie. Pózni dzejôł razã z Wiktorã
Kùlersczim, m.jin. w pismionie „Gazeta Grudziądzka”. W midzëwòjnowim czasu mieszkôł i robił we
Gduńskù, tam ùmarł.
Francëszka Majkòwskô (1882–1967) ùrodzëła sã w Kòscérznie, bëła sostrą Aleksandra Majkòwsczégò.
Jinteresowa sã kaszëbizną, òsoblëwie wësziwkã. Pò skùńczenim edukacji w Kòscérznie robiła jakò szkólnô
niemiecczégò jãzëka w Warszawie i Łodzë. W 1912 rokù zamieszka w Sopòce i włączëła sã w òrganizacjã
kaszëbskò-pòmòrsczégò mùzeum, równak ten dzél ji żëcô skùńcził sã razã z wëbùchniãcym wòjnë. W tim
czasu żëła przédno z przedôwaniégò wësziwkù. W midzëwòjnowim czasu zòrganizowała pôrãdzesąt
wëstôwków kaszëbsczégò lëdowégò kùńsztu. Pò drëdżi wòjnie robiła nôprzódka w Kartuzach (w kaszëbsczim mùzeum), a pózni w Wejrowie. Je pòzywónô ùsôdzcą wejrowsczi szkòłë wësziwkù.
Bòlesłôw Lipsczi pòchòdzył z Òdrów. Pò egzaminie dozdrzeniałotë, zdónym w Chełmnie, w 1910 rokù
sztudérowôł prawò we Wrocławiu. W latach 1918–1920 béł Kòmendantã Kaszëbsczégò Òkrãgù
Wòjskòwi Òrganizacji Pòmòrzô [Organizacja Wojskowa Pomorza], a pózni òsobistim sekretérą wòjewòdë
Sztefana Łaszewsczégò. Òd 1920 rokù béł starostą w Pùckù, a pòtemù pierszim mòrsczim starostą
w Wejrowie.
W Zjezdze Młodokaszëbsczim brôł ùdzél ksądz Bernat Łosyńsczi (1865–1940) z Serakòjc, ale nie òstôł
nôlëżnikã ti òrganizacji. Sparłãcził sã z procëmnym wedle Młodokaszëbów Towarzëstwã Drëchów
Kaszub [Towarzystwo Przyjaciół Kaszub].
1
Związóny z Młodokaszëbama bëlë téż Léón Lnisczi z Kòscérznë, pòmòcniczi redaktór „Grifa”
w kòscersczich czasach. W zjezdze w 1912 rokù we Gduńskù wzął téż ùdzél Henrik Tempsczi,
zemiańsczi syn z Sobącza.
Z nordowëch strón
Léòna Heyczi (1885–1939) ùrodzonégò w Cerzni w wejrowsczim krézu, nie je mùsz szerzi przedstawiac.
Je òn rechòwóny do „wiôldżi trójcë” Młodokaszëbów. Wiele ju òstało ò nim napisóné, téż w cządnikù
„Pomerania”. Autór znónégò dokazu Dobrogòst i Miłosława w młodëch latach ùcził sã w wejrowsczim
gimnazjum, do chtërnégò chòdzëlë téż jiny Młodokaszëbi, m.jin. Gùstôw Pòbłocczi (1840–1915).
Pòchòdzył òn z Łãżëców niedalek Rëmi. Egzamin dozdrzeniałotë zdôł w Chełmnie w 1966 rokù. Pò
kapłańsczich swiãceniach w Pelplënie w 1870 rokù béł wikarim w Tuchòlë i òd 1872 w Chełmnie. Robił
téż jakno administratór w Kòronowie (òd 1887) i Dzałdowie (òd 1888), pózni béł probòszczã
w Kòkòszkòwach (1889) i we Wtelnie òd 1905 rokù. Jegò miłotą bëła leksykògrafiô i lëteratura. W 1876
rokù przërëchtowôł Słownik Kaszubski, wëdôł gò jesz rôz w 1887 rokù jakò Słownik kaszubski z dodatkiem
idiotyzmów chełmińskich i kociewskich. Ògłosył wiele artiklów w wëdôwiznach Nôùkòwégò Towarzëstwa
w Toruniu. Brôł ùdzél w zéńdzenim Młodokaszëbów we Gduńskù w 1912 rokù, a w „Grifie”
òpùblikòwôł artikel „Doktor Cenôwa”.
W Łãżëcach ùrodzył sã téż Édmùnd Roszczinialsczi (1888–1939). Sztôłcył sã w gimnazjum
w Chònicach i w Wejrowie, dze zdôł maturã w 1907 rokù. Béł nôlëżnikã krëjamny filomacczi òrganizacji.
Sztudérowôł w Pelplënie, dze zapisôł sã do kòła kaszubòlogów. Òb czas jednégò z zéńdzeniów wëgłosył
referat „Òdniesenia rolné na Kaszëbach”. Pò kapłańsczich swiãceniach béł wikarim w Drzëcymiu,
w parafii czerowóny przez przédnika Młodokaszëbów ksãdza Jignacégò Cyrã. W czas pierszi wòjnë òstôł
pòwòłóny do wòjska, a pò demòbilizacji robił w Grëdządzu (1918–1920). W latach 1920–1924 béł
katechetą w seminarium dlô szkólnëch w Wejrowie, a òd séwnika 1924 probòszczã w Wejrowie. Wëdôł
wnenczas mònografiã wejrowsczi kalwarii. Zdżinął, zabiti przez SS, w lëstopadnikù 1939 rokù w Cewicach
kòl Lãbòrga.
Wôżną rolã dlô Młodokaszëbów z wszëtczich strón òdegrôł Ferdinand Bieszk (1854–1925). Ùrodzył sã
w Kòleczkòwie. Sztôłcył sã w gimnazjum w Wejrowie, dze zdôł téż maturã. Tam béł nôlëżnikã, a nawetka
prezesã krëjamnégò kòła filomatów Wiec. Pòzni sztudérowôł w Królewcu matematikã, fizykã i filozofiã.
Za wëgłaszanié na Kaszëbach mòwë pò pòlskù nie dostôł zgòdë na skłôdanié państwòwégò egzaminu
„pro facultate docendi”. Òd 1890 rokù mieszkôł w Badeńsczim Fribùrgù. Tam stôł sã dëchòwim
prowadnikã Pòlôchów. Westrzód lëdzy, chtërnyma sã zajimôł, bëlë téż pózniészi Młodokaszëbi: Kamil
Kantak, Jón Karnowsczi, Paweł Spandowsczi, Michôł Szuca czë Léón Heyke.
Wiôldżi ùróbk dlô kaszëbiznë òstawił Jón Patock (1886–1940), pòchôdający ze Strzelna w pùcczi zemi.
Béł fòlkloristą i szkólnym. Skùńcził w 1908 rokù seminarium dlô szkólnëch w Kòscérznie. Robił jakò
szkólny w Strzelnie, Chiloni, Gòscëcënie, a pózni jakò czerownik elementarnëch szkòłów na Rãbie i w Żukòwie. Òd 1920 rokù béł zastãpcą szkòłowégò szpektora w Kartuzach, a òd 1925 rokù szkòłowim
szpektorã w Sëlëczënie, òd 1925–1926 w Brodnicë, a òd 1930 rokù w Grëdządzu. Òd 1932 rokù ùcził
w priwatnym gimnazjum założonym w Gdini przez Téófila Zegarsczégò (drëcha Jana Karnowsczégò,
kaszubòloga). Òstatné lata robòtë spãdzył jakò rektór grëdządzczi pòwszechny szkòłë. 4 séwnika
aresztowóny przez Niemców. Ùmarł 3 łżëkwiata 1940 rokù w Grëdządzu.
Wiôldżi cësk na jegò dzejanié miôł Friedrich Lorentz, òbëdwaji bëlë nôlëżnikama Verein für Kaschubische
Volkskunde. Patock spisywôł lëdowé spiéwë i przëspiéwczi do tuńców z pùcczi zemi. Òpùblikòwôł je
m. jin. w młodokaszëbsczim „Grifie”. Za baro wôżny w jegò ùróbkù je ùznóny zbiér lëdowëch spiéwów
Kòpa szãtopórk (wëdóny w 1936 rokù). Jegò dzejanié bëło pòdskôcënkã dlô ùtwórstwa kaszëbsczich
pisarzów, taczich jak: Klémãs Derc, Francëszk Fenikòwsczi, Stanisłôw Janke.
2
W Zjezdze Młodokaszëbów brelë téż ùdzél jiny ùczãstnicë z Nordë, m.jin. Witold Kùkòwsczi (1882–
1939) ùrodzony w Chełmnie, ale sparłãczony z Kòlibkama (gimnazjalny drëch Kamila Kantaka) pòdjimca,
załóżca Diskòntowégò Bankù w Bëdgòszczë (òd 1917 rokù miôł òddzél we Gduńskù, a jegò direktorã béł
Michôł Szuca).
Z Młodokaszëbama wespółrobił kòl kaszëbskò-pòmòrsczégò mùzeum w Sopòce Antoni Miotk (1874–
1942) – kùpc, spòlëznowi i partijny dzejôrz. Ùrodzył sã w Lewinkù krótkò Strzépcza. Béł jednym z aktiwnëch nôlëżników amatorsczich teatrów i rozmajitëch pòlsczich spòlëznowëch òrganizacjów.
Z Towarzëstwã wespółdzejôł téż Józef Klebba, ùrodzony w 1860 rokù w Żelëstrzewie, méster kòwalsczi
z Kòsôkòwa, kaszëbsczi dzejôrz, autór anegdotów, kaszëbsczich wiérztów i gôdków.
Z Nordë pòchòdzył Sztefón Dąbrowsczi (1882–1945). Ùrodzył sã w Strzebielënie. Pò skùńczenim
gimnazjum w Wejrowie sztudérowôł prawò. Òb czas sztudiów w Mònachium nôlëżôł do Akademicczégò
Towarzëstwa Vistula, jaczégò liderã béł Aleksander Majkòwsczi. Pózni sztudérowôł w Królewcu. Òd
1911 r. prowadzył familijny majątk w Dôlmiérzu. Gwës rëchlészô znajemnota z Majkòwsczim miała cësk
na jegò wstąpienié do Młodokaszëbów. Béł w karnie òrganizatorów Młodokaszëbsczégò Zjôzdu
w czerwińcu 1912 rokù, a pòtemù òstôł nôlëżnikã kòmisji (pózni kòmitetu), chtërna miała sã zajimac
pòwstanim kaszëbsczégò mùzeum w Sopòce (kùńc kùńców pòwstało òno w 1913 rokù, ale w pierszim
dzélu dzãka staróm samégò Majkòwsczégò). Dąbrowsczi doradzywôł w sprawach prawny òbronë
Pòlôchów. W latach 1918–1920 òstôł nôlëżnikã krézowi lëdowi radzëznë w Wejrowie. Òd 1920 rokù béł
kòmisaricznym starostą w Wejrowie, a w midzëwòjnowim czasu nôleżôł do Sejmikù i Krézowégò
Wëdzélu w Wejrowie, a téż do Sejmikù i Wòjewódzczégò Wëdzélu kòl Krajewégò Starostwa w Toruniu.
Òd 1928 do 1935 pòsélc na Sejm, nôprzódka sparłãczony z PSL „Piast”, a òd 1930 z NôrodnoChłopsczim Agrarnym Partã [Narodowo-Chłopskie Stronnictwo Agrarne (pózni: Chłopskie Stronnictwo
Rolnicze)].
Przëtomny na Młodokaszëbsczim Zjezdze we Gduńskù béł téż doktór z Pùcka, Józef Żënda, chtëren òb
czas zdënkù Pòlsczi z mòrzã witôł w miono kaszëbsczégò lëdztwa wëchôdającégò z banë gen. Józefa
Hallera.
W pòstãpnym dzélu przedstôwimë Młodokaszëbów z bùtna Pòmòrzô. Bëlë bò i taczi, co dzejalë w Pòznaniu, Warszawie, Łodzë i Krakòwie.
Tłomaczenié D.M.
3