60. Domniemanie zarz±du prawami autorskimi

60. Domniemanie zarządu prawami autorskimi Przed podpisaniem licencji na prawo publicznego
odtwarzania i wykonywania utworów użytkownicy żądają często przedłożenia listy utworów znajdujących się
w zarządzie Stowarzyszenia Autorów ZAiKS. Odmowa, kwitowana jest odwołaniem się do ogólnych zasad
prawa cywilnego - kto powołuje się na jakieś prawo, musi je udowodnić - w tym przypadku udowodnić fakt
reprezentacji konkretnego autora. Żądanie to wynika z braku informacji o szczególnym charakterze
zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i szczególnych przepisach wprowadzonych do ustawy o prawie
autorskim i prawach pokrewnych a zwłaszcza art.105 .
Organizacje zbiorowego zarządzania prawami autorskimi (dalej zwane: ozz) są obecnie niezbędnym
ogniwem umożliwiającym użytkownikom masowo korzystającym z utworów (np.radio, telewizja, dyskoteki,
imprezy estradowe) dostęp do światowej twórczości. Dzieje się tak między innymi dlatego, że zarządzają
prawie kompletem praw do utworów będących w światowym rozpowszechnianiu, a szczególnie praw do
utworów muzycznych i słowno-muzycznych. Do najbardziej znanych na świecie organizacji zbiorowego
zarządzania prawami autorskimi należą niemiecka GEMA, brytyjski PRS, francuski SACEM, holenderska
BUMA, amerykański ASCAP, włoska SIAE, szwajcarska SUISA a także polski ZAiKS (Stowarzyszenie
Autorów ZAiKS), założony w 1918 roku i reprezentujący światowy repertuar muzyczny w Polsce już od 1926
roku, poprzez zawarte umowy o wzajemnej reprezentacji, m.in. z wyżej wymienionymi organizacjami
zagranicznymi.
Wzajemne powierzenie sobie praw swoich członków przez organizacje poszczególnych krajów doprowadziło
do powstania jednego wielkiego wspólnego światowego repertuaru utworów, szacowanego obecnie na ok.22
mln dzieł.
Zarządzanie tak wielką ilością utworów, zasada udzielania licencji na wszystkie utwory będące w zarządzie a
wielokrotnie na wszystkie dostępne na rynku (tam gdzie ZAiKS reprezentuje wszystkich twórców z
upoważnienia ustawowego), wymaga szczególnych instytucji prawa, umożliwiających skuteczny zarząd i
realizację wyłącznych praw twórców. Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych przyznaje
organizacjom zbiorowego zarządzania takie szczególne uprawnienia opisane m.in. art.105 : domniemanie
zarządu, legitymację procesową, roszczenie informacyjne.
Każda ozz działająca w Polsce, w tym Stowarzyszenie Autorów ZAiKS, legitymuje się zezwoleniem - decyzją
Ministra Kultury opisującą jaką kategorią dóbr (utworów) zarządza i na jakich polach eksploatacji (art.104
ustawy). Domniemanie zarządu zwalnia ozz z obowiązku udowadniania reprezentacji konkretnych utworów i
ich autorów, jeśli w decyzji ministra ten rodzaj utworów został ,,przyznany" w zarząd. Treść art.105 ust.1
ustawy brzmi następująco: ,,Domniemywa się, że organizacja zbiorowego zarządzania jest uprawniona do
zarządzania i ochrony w odniesieniu do pól eksploatacji objętych zbiorowym zarządzaniem oraz że ma
legitymację procesową w tym zakresie." Przepis ten przesądza ,,uprawnienie" ozz do zarządu prawami do
utworów (lub dóbr pokrewnych) na polach eksploatacji wskazanych w decyzji ministra i objętych zarządem.
Stowarzyszenie Autorów ZAiKS nie musi więc wystawiając licencję użytkownikowi na rozpowszechnianie
utworów określonej kategorii np. słowno-muzycznych (piosenek), tego uprawnienia udowadniać odrębnie do
każdego utworu np. poprzez przedkładanie stosownych umów z poszczególnymi autorami. Konieczność taka
wystąpiłaby tylko w jednym przypadku, ,,gdy do tego samego utworu lub artystycznego wykonania rości
sobie tytuł więcej niż jedna organizacja zbiorowego zarządzania" (drugie zdanie ust.1 art.105 ustawy). W
przypadku repertuaru ZAiKS-u taka sytuacja nie może mieć miejsca, gdyż decyzja Ministra Kultury nie
przyznała żadnemu innemu stowarzyszeniu tożsamego rodzajowo repertuaru na tych samych polach
1/2
eksploatacji. W zakresie więc utworów słownych, muzycznych, słowno-muzycznych, choreograficznych i
pantomimicznych tylko ZAiKS jest właściwą organizacją do udzielania licencji na ich rozpowszechnianie i w
pełni może korzystać z domniemania z art.105 ustawy. Domniemanie zarządu, tak naprawdę, ułatwia życie
użytkownikowi, który mocą licencji otrzymuje zezwolenie na korzystanie z określonej kategorii utworów,
poprzez samodzielne dokonanie wyboru utworów konkretnych i poinformowanie o tym, po fakcie
rozpowszechnienia, organizację zbiorowego zarządu, Stowarzyszenie Autorów ZAiKS..
Użytkownik otrzymuje ,,hurtem" zezwolenie na korzystanie z całego wspólnego światowego repertuaru
utworów, bez względu na to, z jakiego kraju utwór pochodzi. Z taką zasadą udzielania zezwoleń powiązany
musi być jednak system identyfikacji rozpowszechnianych utworów przez poszczególnych użytkowników, aby
ich autorzy mogli otrzymać należne wynagrodzenia. Stąd wiele sposobów rozpowszechniania utworów
wymaga przekazania przez użytkowników informacji o konkretnych utworach, które były wykorzystane i ich
autorach. Domniemanie zarządu opisane art.105 ust.1 w powiązaniu z roszczeniem informacyjnym z art.105
ust.2 ustawy odwraca więc normalną sytuację dowodową - to użytkownik musi informować o wykorzystanych
utworach ozz w ramach sprawowanego przez nią zarządu wynikającego z decyzji Ministra Kultury a w
obszarze opisanym tą decyzją, prawo z góry zakłada uprawnienie ozz do licencjonowania określonej
kategorii utworów oraz daje ozz legitymację procesową.
Konieczność udowadniania użytkownikowi reprezentacji każdego autora obróciłaby w niwecz cały system i
ideę zbiorowego zarządu a przede wszystkim: spowolniłaby proces udzielania zgody użytkownikom (każdy
użytkownik musi mieć zezwolenie na rozpowszechnianie choćby pojedynczego utworu przed jego
publicznym udostępnieniem i to pod rygorem odpowiedzialności karnej i cywilnej), podniosłaby cenę licencji,
opóźniłaby egzekwowanie i przekazywanie należnych twórcom wynagrodzeń
Nie oznacza to jednak, że w przypadku sporu dotyczącego reprezentacji konkretnego utworu, np. toczącego
się przed sądem, nie można żądać dowodu powierzenia organizacji praw przez określonego autora.
Jednakże wtedy, gdy użytkownik przychodzi po zezwolenie a działa na polu objętym zbiorowym zarządem
np. publiczne odtwarzanie na dyskotece, nadania radiowe, ozz (Stowarzyszenie Autorów ZAiKS) nie musi
takiego dowodu przeprowadzać.
Krzysztof Lewandowski
Wszelkie prawa zastrzeżone 2017 ZAiKS / data wygenerowania strony 08.03.2017 18:40:57
PDF ze strony: http://www.zaiks.org.pl/226
2/2