BIULETYN INFORMACYJNY, STYCZEN 2011 www.kalety.pl

Str. 10
B I U L E T Y N I N F O R M A C Y J N Y , S T Y C Z E N 2011
Johan Ferdynand Koulhaass
Zapraszamy do nowego cyklu artykulow, gdzie bedziemy prezentowac
wazne osoby z Kalet, lub tez takie, ktore mialy spory wptyw na rozwoj naszego miasta. Na poc/atku ukazujemy postac Johana Ferdynanda Koulhaassa, osoby od ktorej wszystko tak napi ;n\ de sie zaczelo.
Pochodzenie Johana Ferdynanda Koulhaassa wciaz jest zagadka^ mimo iz
istnieja. rozne teorie na ten temat. Najbardziej prawdopodobna. wydaje si? ta
ktora mowi, iz ojcem naszego bohatera b y l Carl Wilhelm Koulhaass - od 1755
roku pastor kosciola ewangelickiego w Piasku.
Wiemy na pewno, z e w 1761 roku mlody Johan Ferdynand Koulhaass wydzierzawil kuznic?, czyli manufaktur? hutnicza^ w Pyskowicach. Tutaj ozenil si?
z pania. Horzela, ktora rowniez dzierzawila kuznice w Paczynie i Ligocie obok
Toszka oraz fryszerk? w Loniaku obok D?blini6wki.
W latach 70-tych Koulhaass trafil do dzisiejszych Kalet, gdzie wydzierzawil
jedna.
z najwydajniejszych i w g legend najstarsz^ sla.ska. kuznic? - kuczowskaj ptacac za nia. 1000 dukatow i 60 cetnarow zelaza rocznie, (cetnar to okolo
51kg). By! to czlowiek bardzo pomyslowy i przedsi?biorczy, a samo posiadanie
huty wyraznie mu nie wystarczylo. Dlatego w fryszerce w Mokrusie, ktora podlegala pod kuczowska. manufaktur?, prowadzil badania nad wykorzystaniem
w?gla kamiennego do wytopu zelaza.
To tutaj w 1778 roku mial pierwsze udane proby skoksowania w?gla. Pozniej
przebudowat znajduja_ca_ si? tu tradycyjna. dymark? i zastosowal w niej wlasnie
skoksowany w?giel. Dzi?ki temu stal si? tworca. nowoczesnej technologii wytopu stali. Swqj patent w 1781 roku sprzedat kupcom Wroclawskim co sprawilo,
ze gornoslaska stal zacz?ta dorownywac stali angielskiej. W tym miejscu trzeba
podkreslic, ze w X V I I I wieku to Wielka Brytania, byla pionierem w hutnictwie
i produkowata najlepsza_ stal na calym swiecie. Nast?pnie rowniez w kuznicy
kuczowskiej, Koulhaass pracowal nad zastosowaniem koksu w wielkich piecach. Podjaj starania o rozpocz?cie produkeji koksu na szeroka. skal?. By tego
dokonac zbudowal piece koksownicze, wedhig szkicow istniejacych juz podobnych urzadzen angielskich.
Koulhaass jako pierwszy na Gornym Sla^sku opanowal tez produkcj? stali, metoda. cementowania, czyli powierzehniowego utwardzania stali. Dlatego tez 9
lipca uzyskat 10 letnia. wylaczna. koncesj? na produkcj? stali naw?glanej. Przy
kuznicy w Kuczowie uruchomil rowniez mal% fabryk? produkuja^ca. pilniki. Jej
produkty byly tak dobre, ze nie ust?powary jakoscia^ wyrobom austryjackim.
W 1785 roku Koulhaass zostai udzialowcem fabryki wyrobow stalowych we
wsi W?gry. Nast?pnie jego doswiadczenie wykorzystano przy zakladaniu kolejnego zakladu produkeji stali w Osowcu Slaskim. Trzeba wspomniec, ze wiedza
Koulhaassa byla owczesnie ogromnie ceniona przez pruskie wladze. B y l on
fachowym doradca. Fryderyka Wielkiego, Friedricha Antona von Heinitza. Bardzo blisko wspolpracowat i pomagal hrabiemu Redenowi, w tworzeniu gornoslaskiej pot?gi gospodarczej.
Cz?sto powolywano go jako rzeczoznawc?
w sprawach przemyslu hutniczego. Koulhaass wiele czasu sp?dzit na poszukiwaniu w?gla nadajacego si? do skoksowania, dlatego tez byl na Sl^sku nazywany „Zacnym Znawca. W?gla". W 1790 roku za zaslugi w rozwoj przemyslu
hutniczego otrzymal bardzo rzadko przyznawany tytul osobie prywatnej - Radcy Komisarycznego.
W tym samym czasie postanowit tez wybudowac wlasny zaklad produkeji stali.
W tym celu nieopodal kuznicy kuczowskiej zatozyl koloni? hutnicza. Stahlhammer (kuznia stali). Wybudowal tu bardzo nowoczesna^ jak na owczesne czasy
hut?, najprawdopodobniej projektu samego Johana Friedricha Weddinga. Obok
stalowni powstala jeszcze fabryka nozy, lyzeczek, widelcow i guzikow.
W miejscu zakladow Koulhaassa ponad 100 lat pozniej hrabia Guido Henckel
von Donnersmarck wzniosl swoja. fabryk? celulozy.
W 1798 roku Koulhaas sprzedal zaktady w Kaletach za 40 tys. Talarow. Rok
pozniej z ta. sama. sum? zakupil od pruskiego kapitana Bernharda von Mletzko
dobra maciejkowickie (cz?sc dzisiejszego Chorzowa) oraz wies Katowice. Postanowil wydobywac tu, tak cenny
od teraz w?giel kamienny. Dlatego w
1801 roku uzyskal nadania i uruchomil pierwszy w miescie kopalni? o nazwie
„Beata". Stal si? tez wlascicielem legendarnej, chociaz juz wtedy nieczynnej
kuznicy Boguckiej, ktora. uruchomil i unowoczesnil. Dzi?ki temu dal podstawy
do nowoczesnej produkeji stali na terenie Katowic.
Koulhaas mial 4. dzieci, 3 corki i jednego syna.
Jego zi?ciem zostai slynny konstruktor gornosla.skich hut, Johan Friedrich Wedding. Trzeba jeszcze wspomniec, ze w 1780 roku zostai pierwszym
krolem bractwa strzeleckiego.
Stanowisko to piastowal do kohca 1781 roku.
Bractwa strzeleckie w owczesnym czasie byty
korporacjami znanych, zamoznych i powszechnie
szanowanych obywateli. Koulhaass przez wi?kszosc zycia mieszkal w Kaletach, w swoim folwarku. Wiele czasu sp?dzal tez w T. Gorach.
Zmarl w 1808 roku w Bogucicach. Zostai pochowany na nieistniejacym j u z dzisiaj cmentarzu
ewangelickim w Tarnowskich Gorach. Johan
Ferdynand Koulhaass jest uwazany za prekursora
wielu dziedzin slaskiego przemyslu. Dzi?ki jego
pracowitosci pierwszy raz skoksowal w?giel,
zastosowal go do produkeji zelaza, czy stworzyl
stal. Dzi?ki jego wynalazkom, dokonal si?
w regionie znaczny post?p technologiczny. Przyczynil si? do uzywania w?gla kamiennego na
szeroka^ przemystowa. skal?, dzi?ki czemu surowiec ten zyskal na znaczeniu i wartosci oraz stal
si? zlotem gornoslaskiej ziemi.
Johan Ferdynand Koulhaass to zdecydowanie
jedna z najwazniejszych postaci dla naszej miejscowosci. To dzi?ki niemu powstala kolonia
Stahlhammer z duzym jak na owczesne czasy
zakladem przemyslowym. Dodatkowo dzi?ki
osobie Koulhaassa Kalety na state w r y l y si?
w karty historii slaskiego hutnictwa i rewolucji
przemyslowej, ktora przeciez dala mozliwosc tak
wielkiego rozwoju dla naszego regionu.
Lukasz Skop
I
Budynek fabryki Koulhaassa na terenie KZCP
www.kalety.pl