Rozwój globalnych łańcuchów dostaw z uwzględnieniem przejść

PRACE NAUKOWE POLITECHNIKI WARSZAWSKIEJ
z. 97
Transport
2013
Jan Róowicz
Politechnika Warszawska, Wydzia Transportu
Irena Jakowlewa
Szkoa Gówna Handlowa, Kolegium Nauk o Przedsibiorstwie
ROZWÓJ GLOBALNYCH ACUCHÓW DOSTAW
Z UWZGLDNIENIEM PRZEJ GRANICZNYCH
JAKO BARIER WPYWAJCYCH NA ICH
EFEKTYWNO
Rkopis dostarczono, kwiecie 2013
Streszczenie: W pracy przedstawiono problematyk wystpowania i wpywu zaburze na efektywno
globalnych acuchów dostaw. Przyjto, e gówn barier wpywajc na czas obsugi transportowej s
granice pastwowe. Przedstawiono metody okrelania rzeczywistych czasów odpraw granicznych oraz
sposoby ich szacowania. Wykorzystujc wspóczynnik czasu obsugi granicznej oraz dane dotyczce
rzeczywistego czasu oczekiwania przeprowadzono analiz dla wybranych przej granicznych i tras
midzynarodowych.
Sowa kluczowe: efektywno acucha dostaw, obsuga transportowa, wspóczynniki czasu obsugi
1. WPROWADZENIE
Zagadnienie globalizacji naley rozpatrywa z uwzgldnieniem wielopaszczyznowoci
tego problemu. Paszczyzna pierwsza obejmuje midzynarodowe instytucje polityczne
i spoeczne, takie jak: ONZ, NATO, UE, Czerwony Krzy itp., zajmujce si problemami
politycznymi i spoecznymi o bardzo duym zasigu midzynarodowym. Paszczyzna
druga to instytucje finansowe, takie jak Bank wiatowy, EBOR, Midzynarodowy
Fundusz Walutowy oraz banki komercyjne o zasigu midzynarodowym, których
zadaniem jest szeroko pojta obsuga finansowa w skali globalnej. Trzeci paszczyzn
stanowi przedsibiorstwa produkcyjne i handlowe najczciej zorganizowane w postaci
duych korporacji transnarodowych oraz holdingów, których dziaalno zlokalizowana
jest w wielu krajach i obejmuje kilka kontynentów. Czwarta paszczyzna
422
Jan Róowicz, Irena Jakowlewa
obejmuje zagadnienia logistyczne, globalne acuchy dostaw oraz midzynarodow
obsug transportow i jest nierozcznie zwizana z trzeci paszczyzn globalizacji.
Mona przyj, e przedsibiorstwo globalne, a co za tym idzie zwizany z nim globalny
acuch dostaw, obejmuje swoim zasigiem dziaania w co najmniej piciu krajach
zlokalizowanych na minimum dwóch kontynentach. Polska ze wzgldu na swoje pooenie
geograficzne moe spenia warunki stawiane zarówno trzeciej jak i czwartej paszczy
nie
globalizacji.
Pod pojciem acucha dostaw naley rozumie caoksztat dziaa ludzkich
zwizanych z zapewnieniem przepywu od pierwotnego producenta do odbiorcy finalnego
surowców, pówyrobów, prefabrykatów i produktów finalnych. W acuchu dostaw
wyrónia si trzy gówne strumienie: strumie produktów, strumie informacji oraz
strumie rodków finansowych [4]. Powysza definicja ma równie zastosowanie dla
opisu globalnych acuchów dostaw. Integraln czci globalnego acucha dostaw jest
proces logistyczny, którego istotn czci jest obsuga transportowa.
W pracy przedstawiono zagadnienia zwizane z obsug transportow przedsibiorstw
prowadzcych swoj dziaalno na terenach zrzeszonych w Unii Europejskiej oraz w
innych krajach. Polska ze wzgldu na swoje pooenie geograficzne jest zainteresowana
gównie trzema krajami ssiadujcymi, które nie s czonkami Unii Europejskiej, a
mianowicie: Rosj, Biaorusi i Ukrain. Kraje te znajduj si na przedueniu trzech
europejskich korytarzy transportowych przechodzcych przez Polsk z zachodu na wschód
i s bd
odbiorcami finalnymi, bd
krajami tranzytowymi dla adunków przechodzcych
przez Europ. Ponadto ze wzgldu na geograficzne pooenie istnieje naturalna dno do
lokowania na terenach Polski zarówno zakadów produkcyjnych, jak i centrów
logistycznych nakierowanych na wschód.
Gównym zadaniem obsugi transportowej jest pewno, terminowo i jako dostaw.
W pracy podjto prób oszacowania wpywu zewntrznych granic Unii Europejskiej na
realizacj obsugi transportowej. Zwrócono szczególn uwag na terminowo dostaw,
która moe by zaburzona wskutek dziaalnoci przej granicznych. Przyjto zaoenie, e
gównym miernikiem efektywnoci obsugi transportowej bdzie czas jej trwania. Dlatego
wydzielono trzy grupy czasów podstawowych: czas zaadunku i rozadunku pojazdu, czas
przejazdu oraz czas wynikajcy z zaburze losowych obsugi transportowej.
W artykule poddano analizie gównie czas wynikajcy z zaburze losowych obsugi
transportowej spowodowany czasem przekraczania granicy.
2. POLSKIE ZEWNTRZNE GRANICE UNII
EUROPEJSKIEJ
W Polsce dugo granicy pastwowej wynosi 3 511,52 [km], w tym jest 439,74 [km]
granicy morskiej. Granice zewntrzne Unii Europejskiej znajdujce si na terenie
Rzeczypospolitej Polskiej mona podzieli wg rodzaju przejcia granicznego w
nastpujcy sposób: 19 przej lotniczych, 18 przej morskich, 17 przej drogowych, 14
przej kolejowych oraz 1 przejcie rzeczne.
Rozwój globalnych acuchów dostaw z uwzgldnieniem przej granicznych…
423
Zewntrzn granic ldow Unii Europejskiej na terenie Rzeczypospolitej Polskiej
stanowi granice z Federacj Rosyjsk, z Republik Biaorusi oraz z Ukrain. Dugo
granicy polsko-rosyjskiej to 209,83 [km] i na tym odcinku zlokalizowanych jest 7 przej
granicznych. Granica polsko-biaoruska ma dugo 418,24 [km], jest na niej 13 przej
granicznych w tym jedno sezonowe-rzeczne. Dugo granicy polsko-ukraiskiej to 535,18
[km], na tym odcinku znajduje si 12 przej granicznych.
Zgodnie z ustaleniami II Paneuropejskiej Konferencji Transportowej na Krecie
ustalono, i przez terytorium Polski z zachodu na wschód bd przebiegay trzy korytarze
transportowe, bd one obsugiwane m.in. przez polskie przejcia graniczne. Dlatego te
naley przyj, i wydajno infrastruktury tych przej bdzie miaa istotny wpyw na
efektywno obsugi transportowej acucha logistycznego obsugujcego znaczn cz
pocze gospodarczych midzy UE a krajami Wschodu i Poudnia Europy [1].
W niniejszym artykule podjto prób oszacowania wpywu wydajnoci przej
granicznych na czas cakowitej obsugi transportowej. Ze wzgldu na dugo granicy oraz
liczb przej granicznych do analizy przyjto wybrane przejcia graniczne zewntrznej
granicy UE.
Jak wynika z danych statystycznych obserwowany jest wzrost liczby przekrocze od
kilku do kilkunastu procent rocznie. Powoduje to stae wyduanie czasu oczekiwania na
odpraw a co za tym idzie wyduenie cakowitego czasu obsugi transportowej. Sytuacja
ta w najbliszym czasie nie ulegnie radykalnej poprawie ze wzgldu na planowany zbyt
may przyrost przej granicznych.
3. WPYW WYDARZE LOSOWYCH NA CZAS OBSUGI
TRANSPORTOWEJ
Proces obsugi transportowej jest procesem skadajcym si z kilku podstawowych
skadowych czasów realizacji. W dotychczasowej praktyce obliczeniowej przyjmowano
najczciej zaoenie, e model nie podlega zakóceniom losowym. Jednake praktyka
wykazuje, i istniej dwie grupy zakóce wpywajcych znaczco na czas obsugi
transportowej:
- zakócenia zwizane z przejazdem pojazdu na trasie (s to zakócenia wynikajce z
nastpujcych przyczyn: awaria pojazdu, warunki pogodowe, zatory drogowe, kontrole
drogowe, prace drogowe itp.);
- przestoje zwizane z pokonywaniem granicy pastwowej.
Poniej przedstawiono gówne skadowe czasu obsugi transportowej.
Czas zaadunku ( T z ) skada si z nastpujcych skadowych: czas oczekiwania na
zaadunek ( Toz ) oraz czas zaadunku ( Tzm ).
Tz
Toz Tzm
(1)
424
Jan Róowicz, Irena Jakowlewa
Rzeczywisty czas przejazdu ( T p ) skada si z nastpujcych czasów: czas jazdy ( T jr )
oraz czas odpoczynku ( T jo ).
Tp
T jr T jo
(2)
Wydarzenia losowe ( Tw ) skada si z sumy poszczególnych czasów wydarze losowych
napotkanych podczas obsugi transportowej:
n
Tw
¦T
wi
(3)
i 1
gdzie:
i - numer wydarzenia losowego, i 1,2,..., n .
Czas odprawy granicznej ( Tg ) skada si z dwóch zasadniczych elementów: czasu
obsugi na pierwszym przejciu granicznym np. polskim przejciu granicznym ( Tg1 ) oraz
czasu obsugi na drugim przejciu granicznym np. na przejciu granicznym kraju
ssiedniego ( Tg 2 ).
Tg
T g1 T g 2
(4)
Naley pamita, e oba te czasy mog si znacznie róni ze wzgldu na specyfik
przepisów granicznych obowizujcych w krajach bdcych ssiadami Polski.
Czas obsugi na pierwszym przejciu granicznym ( Tg1 ) obejmuje nastpujce skadowe:
czas oczekiwania przed przejciem ( T gop1 ), czas oczekiwania na przejciu ( Tgonp1 ), czas
obsugi granicznej ( Tgog 1 ) oraz czas obsugi celnej ( T goc1 ).
Tg1
Tgop1 Tgonp1 Tgog 1 Tgoc1
(5)
Czas obsugi na drugim przejciu granicznym ( Tg 2 ) to: czas oczekiwania pomidzy
przejciami ( T gomp1 / 2 ), czas oczekiwania na drugim przejciu granicznym ( T gonp 2 ), czas
obsugi granicznej ( T gog 2 ), czas obsugi celnej ( Tgoc 2 ) oraz czas opuszczenia przejcia
granicznego ( T gop 2 ).
Tg 2
Tgomp1 / 2 Tgonp 2 Tgog 2 Tgoc 2 Tgop 2
(6)
Czas rozadunku ( T r ) skada si z nastpujcych skadowych: czas oczekiwania na
rozadunek ( Tor ) oraz czas rozadunku ( Trm ).
Tr
Tor Trm
(7)
Rozwój globalnych acuchów dostaw z uwzgldnieniem przej granicznych…
425
Cakowity czas obsugi transportowej mona przedstawi zalenoci:
Tc
Tz T p Tw Tg Tr
(8)
4. METODY OKRELANIA CZASU OBSUGI
GRANICZNEJ
Istnieje moliwo oszacowania czasu obsugi granicznej w oparciu o zaoenia
teoretyczne zwizane z przepustowoci projektow przejcia granicznego lub te
oszacowanie rzeczywistego czasu oczekiwania w oparciu o badania statystyczne. Naley
przy tym pamita, e czas obsugi granicznej jest czasem zmiennym i wpywa na niego
szereg czynników: projektowa przepustowo przejcia granicznego; rzeczywista
przepustowo przejcia granicznego; rzeczywista obsada personalna zarówno stray
granicznej jak i suby celnej; teoretyczna wydajno osobowa obsugi zaoona dla stray
granicznej i suby celnej; rzeczywista wydajno osobowa pracowników stray granicznej
i pracowników suby celnej; termin przekraczania granicy (okresy przedwiteczne, pora
roku, pora doby itd.).
Istniej trzy metody oceny rzeczywistego czasu obsugi granicznej. Metoda pierwsza
jest oparta o teoretyczn przepustowo przejcia granicznego i liczebno pojazdów
znajdujcych si przed przejciem granicznym. Metoda druga oparta jest o teori
kolejkow. Metoda trzecia jest to metoda statystyczna oparta o analiz czasów obsugi na
danych przejciach oraz wykonywanie prognozy dla okrelonego terminu i danego
przejcia granicznego.
4.1. METODA OPARTA O TEORETYCZN PRZEPUSTOWO
PRZEJCIA GRANICZNEGO
Przedstawiona metoda jest stosowana przez polskie suby graniczne do ustalenia
szacunkowego cakowitego czasu obsugi granicznej. Czas oczekiwania na przekroczenie
granicy liczony jest od momentu dojazdu do kolejki pojazdów oczekujcych na odpraw
do momentu przekroczenia granicy RP.
Zaoenia do metody:
- szacunkowy czas oczekiwania na przekroczenie granicy – Tg1 [h],
- czas trwania zmiany pracy na przejciu granicznym – 12 [h],
- rednia liczba pojazdów odprawianych na zmian – Y,
- czna liczba pojazdów znajdujcych si przed przejciem granicznym i na
przejciu granicznym – Z.
Szacunkowy czas oczekiwania na przekroczenie granicy w kierunku wyjazdowym z RP:
426
Jan Róowicz, Irena Jakowlewa
Z u 12h
Y
Tg 1
(9)
Przedstawiony wzór nie uwzgldnia czasu obsugi granicznej na przejciu
obsugiwanym przez pastwo ssiadujce. Szacunkowy czas w przywozie do RP ustalany
jest przez kierowników zmian Stray Granicznej i Suby Celnej na podstawie danych
otrzymanych od sub granicznych i celnych pastwa ssiedniego oraz informacji
otrzymanych od kierowców.
4.2. METODA OPARTA O „TEORI KOLEJEK”
Metoda oparta o „teori kolejek” pozwala na dokonanie analizy czasu obsugi
granicznej i uwzgldnia zarówno narastanie kolejki samochodów oczekujcych oraz tempo
obsugi wykonywanej na przejciu granicznym. Metoda ta moe by stosowana do analizy
przej granicznych zarówno wyposaonych w jeden pas obsugi jak i w kilka pasów
obsugi w jednym kierunku.
Wielkociami charakterystycznymi w metodzie s:
- O - stopa przybycia (rednie tempo przybywania pojazdów ciarowych),
- P - stopa obsugi (rednie tempo obsugi pojazdów),
- U - intensywnoci przepywu pojazdów przez dany system obsugi.
Przy obsudze granicznej naley przyj zaoenie, e pojazdy obsugiwane s w
kolejnoci przybycia oraz czas obsugi jest taki sam dla wszystkich pojazdów [5].
Intensywno
przepywu pojazdów oblicza si ze wzoru:
U
O
P
(10)
rednia liczba pojazdów w systemie obsugi:
Ks
O
P O
(11)
rednia liczba pojazdów oczekujcych w kolejce:
Ko
O2
P (P O )
(12)
1
P O
(13)
redni czas oczekiwania:
Ts
Rozwój globalnych acuchów dostaw z uwzgldnieniem przej granicznych…
427
redni czas obsugi granicznej:
Tg 1
O
P (P O )
(14)
4.3. METODA OPARTA O PROGNOZ
Metoda ta polega na analizie danych statystycznych zbieranych na poszczególnych
przejciach granicznych w rónych terminach w cigu caego roku. Uwzgldnia ona musi
nastpujce elementy: wita pastwowe obchodzone w Polsce i kraju ssiadujcym;
wita religijne oraz okresy przedwiteczne (Boe Narodzenie, Nowy Rok, Wielkanoc
itp.) z uwzgldnieniem rónych wyzna religijnych; por roku; dzie tygodnia; por doby,
oraz inne wydarzenia losowe np.: intensywne zjawiska atmosferyczne, zmiana przepisów,
embargo itd.
W oparciu o powysze analizy mona oszacowa ryzyko dugotrwaego postoju na
przejciu granicznym oraz okreli prawdopodobiestwo wystpienia czasu obsugi
moliwego do identyfikacji.
Omówione powyej metody mog by stosowane do planowania czasu obsugi
transportowej oraz szacowania terminu dostawy.
5. WPYW CZASU OBSUGI GRANICZNEJ
Poniej przedstawiono wyniki bada statystycznych wydajnoci wybranych przej
granicznych midzy Polsk a Biaorusi. Do analizy wybrano powyszy odcinek granicy
ze wzgldu na jego charakter tranzytowy do Rosji i innych pastw pooonych na wschód
od Polski.
Na rysunku 1 przedstawiono przebieg zmiany czasu oczekiwania na granicy polskobiaoruskiej w I kwartale 2013 roku. Pocztek roku 2013 charakteryzowa si brakiem
kolejek, do 10 stycznia ruch odbywa si na bieco, co spowodowane byo okresem
witecznym – Nowy Rok oraz wita Boego Narodzenia w krajach o wyznaniu
prawosawnym i grekokatolickim.
Analiza danych pozwala na oszacowanie redniego czasu oczekiwania na
poszczególnych przejciach granicznych dla I kwartau 2013 roku: Ku
nica – 13 [h],
Bobrowniki – 12 [h] oraz Kukuryki – 12 [h]. W badanym okresie ustalono, e maksymalny
czas oczekiwania na przejciu drogowym w Ku
nicy wynosi 40 [h], w Bobrownikach –
36 [h] oraz na drogowym przejciu granicznym Kukuryki - 45 [h]. Ponadto odnotowano
nastpujce maksymalne dugoci kolejek: Ku
nica – 570 pojazdów, Bobrowniki – 550
pojazdów oraz Kukuryki – 1300 pojazdów.
Jan Róowicz, Irena Jakowlewa
Czas oczekiwania [h]
428
Rys. 1. Czas oczekiwania w I kw. 2013 roku na polsko-biaoruskich przejciach granicznych
(ródo: opracowanie wasne)
W celu okrelenia wpywu czasu obsugi granicznej na cakowity czas obsugi
transportowej przyjto nastpujce zaoenia: uwzgldniono sumaryczny czas zaadunku i
rozadunku i przyjto jako warto sta; czas przejazdu nie przekracza 1 tygodnia i skada
si z nastpujcych po sobie czasów jazdy i odpoczynku; nie wystpiy adne wydarzenia
losowe w czasie jazdy; czas obsugi granicznej oszacowano w oparciu o dane statystyczne
dla wybranego przejcia granicznego.
Wykorzystano wspóczynniki pozwalajce na okrelenie wpywu poszczególnych
elementów czasu obsugi na cakowity czas obsugi transportowej [3].
a) Wspóczynnik czasu zaadunku i rozadunku - W zr :
W zr
T z Tr
Tc
(15)
b) Wspóczynnik czasu przejazdu - W p :
Wp
Tp
Tc
(16)
c) Wspóczynnik zdarze losowych - Wl :
Wl
Tw
Tc
(17)
Rozwój globalnych acuchów dostaw z uwzgldnieniem przej granicznych…
429
d) Wspóczynnik czasu obsugi granicznej - Wg :
Wg
Tg
(18)
Tc
Dotychczasowa praktyka wykazuje, i wspóczynniki W zr oraz W p s atwe do
okrelenia i zale gównie od sprawnoci organizatora procesu przewozowego.
Wspóczynnik Wl jest cakowicie przypadkowy i niezaleny od wysików organizatora
przewozu ani administracji transportowej, jego warto mona oszacowa w oparciu o
raporty kierowców. Natomiast wspóczynnik Wg moe mie bardzo duy wpyw na czas
cakowity obsugi transportowej i jest zaleny m.in. od sprawnoci administracji
pastwowej w tym sub granicznych i celnych.
Warto wspóczynnika czasu
obsugi granicznej (Wg)
2,00
1,50
1,00
0,50
0,00
Lizbona
Pary
Hamburg
Gdansk
Warszawa
Wg (redni czas obsugi granicznej w I kwartale 2013 roku)
Wg (maksymalny czas obsugi granicznej w I kwartale 2013 roku)
Wg (maksymalny czas obsugi granicznej w poprzednim roku)
Rys. 2. Zaleno wspóczynnika Wg od dugoci tras i czasu obsugi granicznej
(ródo: opracowanie wasne)
Na rysunku 2 przedstawiono wpyw czasu obsugi granicznej na cakowity czas
obsugi transportowej dla 5 tras europejskich z uwzgldnieniem granic. Trasy dobrano w
ten sposób aby bya zrónicowana ich dugo i s one nastpujce: Lizbona – Moskwa
(4 620 [km]); Pary – Moskwa (2 890 [km]); Hamburg – Moskwa (2 160 [km]); Gdask –
Moskwa (1 610 [km]) oraz Warszawa – Moskwa (1 300 [km]);
Do oblicze przyjto redni prdko jazdy - 60 [km/h]. Ponadto przyjto, e trasa
bdzie przebiegaa przez towarowe przejcie drogowe Kukuryki-Kozowicze. Obliczenia
przeprowadzono dla 3 czasów obsugi granicznej: redni w I kwartale 2013 roku - 12 [h],
maksymalny w I kwartale 2013 roku – 45 [h] oraz maksymalny czas obsugi granicznej w
poprzednim roku - 72 [h].
430
Jan Róowicz, Irena Jakowlewa
6. PODSUMOWANIE
Jednym z podstawowych mierników prawidowego funkcjonowania acucha dostaw
jest poziom zadowolenia klienta wynikajcy m.in. z trzech podstawowych parametrów:
jakoci dostaw, pewnoci dostaw oraz terminowoci dostaw. Ma to szczególne znaczenie
w aspekcie globalizacji acuchów dostaw. Jednym z waniejszych elementów acucha
dostaw jest obsuga transportowa, która moe przebiega sprawnie bd
by zaburzana
przez czynniki losowe. Jednym z takich czynników wpywajcych powanie na zaburzenie
acucha dostaw s przejcia graniczne. Istotnym parametrem okrelajcym efektywno
obsugi transportowej jest czas obsugi granicznej pojazdów. Czasy te s do znaczne i
mog przyjmowa wartoci od kilku do kilkudziesiciu godzin, co znaczco wpywa na
cakowity czas obsugi transportowej a take na terminowo, pewno i jako dostaw.
Przedstawione w pracy obliczenia i wprowadzone wspóczynniki czasowe obsugi
wykazuj, i czas obsugi granicznej zawsze wpywa negatywnie na cakowity czas obsugi
transportowej, a jego wpyw jest uzaleniony od dugoci trasy. Im krótsza trasa tym
wpyw ten gwatownie ronie. Ma to bardzo duy wpyw na obsug transportow
realizowan z terenów Polski. Czasy obsugi granicznej s trudne do oszacowania w
procesie planowania obsugi transportowej i dlatego te naley dy do utworzenia
skutecznych narzdzi analitycznych uatwiajcych to zadanie.
Bibliografia
1. Lipiska-Sota A.: „Korytarze transportowe w aspekcie powiza UE i Polska – analiza obcienia i
perspektywy rozwoju”, Prace Naukowe Politechniki Warszawskiej, Transport z. 76, Warszawa 2010.
2. Matejko E., Wasilewska O.: „Polskie przejcia graniczne na zewntrznej granicy Unii Europejskiej –
raport z bada”, Fundacja im. Stefana Batorego, Warszawa 2008.
3. Róowicz J., Jakowlewa I.: „Analiza wpywu wydajnoci infrastruktury przej granicznych na
efektywno obsugi transportowej na przykadzie zewntrznej granicy Unii Europejskiej”, Autobusy –
technika, eksploatacja, systemy transportowe, 3/2013.
4. Rutkowski K.: „Logistyka Dystrybucji – Specyfika. Tendencje rozwojowe. Dobre praktyki.”, Szkoa
Gówna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2005.
5. Szymoniuk A.: „Logistyka i zarzdzanie acuchem dostaw”, Difin, Warszawa 2010.
DEVELOPMENT OF GLOBAL SUPPLY CHAINS WITH REGARD TO BORDER
CROSSINGS AS BARRIERS WHICH AFFECT ON THEIR EFFICIENCY
Summary: This paper presents the problem of occurrence and impact of the disturbances on the efficiency of
global supply chains. It was assumed that the main barrier which affects on the time of transport services are
borders. The paper presents methods for determining the times of actual border clearance and method their
calculation. In the article presents coefficients of transport services, the actual waiting time and the analysis
for selected border crossings and international routes.
Keywords: efficiency of supply chains, transportation service, coefficient of border time service