Laudacja z okazji uhonorowania prof. dr hab. Mieczysława Nurka

Laudacja z okazji uhonorowania prof. dr hab. Mieczysława Nurka Nagrodą Naukową
Miasta Gdańska im. Jana Heweliusza
Ratusz Głównego Miasta, 28 stycznia 2015 roku
Mieczysław Nurek – Laureat Nagrody Naukowej Miasta Gdańska im. Jana
Heweliusza w kategorii nauk humanistycznych i społecznych za rok 2014 – urodził się 21
marca 1945 roku w Bydgoszczy. Do szkoły podstawowej nr 36 i Liceum Ogólnokształcącego
nr V uczęszczał w Gdańsku-Oliwie. W 1968 roku ukończył studia z zakresu historii w
Wyższej Szkole Pedagogicznej w Gdańsku, po obronie pracy magisterskiej przygotowanej
pod opieką Profesora Bogusława Drewniaka. W 1977 roku doktoryzował się w Uniwersytecie
Gdańskim na podstawie rozprawy Polska w polityce Wielkiej Brytanii w latach 1936–1941,
której promotorem był wspomniany Profesor Bogusław Drewniak. W 1988 roku, na
podstawie rozprawy zatytułowanej Polityka Wielkiej Brytanii w rejonie Morza Bałtyckiego w
latach 1935–1939, uzyskał stopień naukowy doktora habilitowanego w Uniwersytecie
Gdańskim. 23 Grudnia 2010 roku Prezydent RP Bronisław Komorowski nadał Laureatowi
tytuł naukowy profesora nauk humanistycznych. Po ukończeniu studiów ówczesny mgr
Mieczysław Nurek związał się z Instytutem Historii (obecnie Wydziałem Historycznym)
Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Gdańsku, a następnie Uniwersytetu Gdańskiego –
początkowo jako asystent stażysta, a następnie asystent (1969), starszy asystent (1970),
adiunkt (1977), docent (1989), profesor nadzwyczajny (1992) i profesor zwyczajny (2011).
Zainteresowania
badawcze
Profesora
Mieczysława
Nurka
skupiają
się
na
problematyce stosunków międzynarodowych XX wieku, a głównie analizie polityki mocarstw
wobec krajów mniejszych, w tym przede wszystkim wobec Polski i krajów rejonu Morza
Bałtyckiego. W działalności naukowej Laureata można wyróżnić trzy nurty. Pierwszy
dotyczy relacji brytyjsko-polskich i polsko-brytyjskich w ostatnich latach okresu
międzywojennego i początkowym okresie II wojny światowej – do agresji Niemiec na
Związek Radziecki. Drugi nurt skoncentrowany jest na problematyce penetracji biegu
międzynarodowych spraw politycznych w całej strefie Morza Bałtyckiego do roku 1940.
Trzeci zaś nurt odnosi się do relacji brytyjsko-polskich i polsko-brytyjskich w okresie
powojennym – zogniskowanych na losie Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie oraz buncie
społecznym w Grudniu 1970 roku.
Profesor Mieczysław Nurek jest autorem 3 monografii, 62 artykułów i recenzji oraz 22
referatów na konferencjach naukowych krajowych i międzynarodowych. Jego dorobek
naukowo-badawczy jest pionierski i oryginalny. Zadebiutował artykułem zatytułowanym
Rozmowy polsko-brytyjskie w październiku i listopadzie 1939 roku, który ukazał się w 1973
roku w wydawanym przez Instytut Historii PAN czasopiśmie „Dzieje Najnowsze”. Wiele
Jego tekstów zostało opublikowanych między innymi w anglojęzycznym, wydawanym przez
Instytut Historii PAN, czasopiśmie „Acta Poloniae Historica”. Ważne miejsce w dorobku
naukowym Laureata zajmuje rozprawa doktorska, która została opublikowana przez
Państwowe Wydawnictwo Naukowe oraz rozprawa habilitacyjna – wydana przez Uniwersytet
Gdański. Wkład do historii powszechnej wnoszą artykuły Laureata, m.in.: Great Britain and
the Baltic in the last months of peace, March–August 1939 oraz Britische Diplomatie und die
Politik der Neutralität in der Ostseeregion in den 30er Jahren, z których pierwszy ukazał się
w monografii zbiorowej Baltic and the Outbreak of the second World War wydanej przez
Cambridge University Press w 1992 roku, a drugi w opracowaniu zbiorowym Beiträge zur
Geschichte des Ostseeraumes. Vorträge der ersten ind zwieten Konferenz der Ständigen
Konferenz der Historiker des Ostseeraumes wydanym pod redakcją H. Wernicke w Verlag
Dr. Kovač (Greifswald-Hamburg) w 2002 roku. Nowatorski artykuł laureata zatytułowany
Dyplomacja brytyjska wobec militarnej i politycznej agresji ZSRR (wrzesień–październik
1939), wyjaśniający po raz pierwszy w literaturze – źródłowo i wnikliwie – stanowisko rządu
brytyjskiego wobec agresji sowieckiej 17 września 1939 roku oraz militarnego
podporządkowania ZSRR Estonii, Łotwy i Litwy jesienią tegoż roku, ukazał się w
opracowaniu 17 września 1939 roku, wydanym pod redakcją H. Batowskiego przez Polską
Akademię Umiejętności w 1994 roku.
Dwa
opracowania
wyznaczają
chronologiczną
granicę
dotychczasowych
zainteresowań Laureata; są nimi artykuł zatytułowany Dyplomacja brytyjska wobec Grudnia
1970. Pierwsze reakcje i oceny, który ukazał się w pracy zbiorowej wydanej przez
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu w 2002 roku oraz wydane w Warszawie w 2003
roku Raporty Roczne Ambasady Brytyjskiej pod redakcją naukową Laureata i auspicjami
Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych przy współpracy z Brytyjskim Archiwum
Państwowym w Londynie.
Zwieńczeniem wieloletnich badań Laureata jest wydana w roku 2009, przez
Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, fundamentalna – ponad siedmiuset stronicowa –
monografia zatytułowana Gorycz zwycięstwa. Los Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie po II
wojnie światowej 1945–1949. Ta pomnikowa praca zajmuje trwałe miejsce w literaturze
historycznej czasów najnowszych.
Monografie, artykuły i referaty Laureata wnoszą nieprzemijające, istotne wartości
poznawcze do historii Polski i historii powszechnej XX wieku. Znacząco poszerzają wiedzę
na temat postrzegania problemu niemieckiego przez rządy Polski i Wielkiej Brytanii w latach
poprzedzających wybuch II wojny światowej i w okresie bezpośrednio po kampanii
wrześniowej. Ukazują obiektywne i subiektywne możliwości działania polskiej dyplomacji na
rzecz zapobieżenia wojnie i ratowania niepodległości państwa w obliczu polityki mocarstw –
tych sąsiednich i tych dalszych. Poddają dogłębnej ocenie reakcje dyplomacji brytyjskiej na
2
aneksję Polski i krajów bałtyckich przez Niemcy i ZSRR. Rzucają więcej światła na
ekonomiczne aspekty stosunków brytyjsko-skandynawskich w okresie wielkiego kryzysu
ekonomicznego lat trzydziestych XX wieku oraz stosunków Wielkiej Brytanii z krajami
skandynawskimi w kontekście Układu Monachijskiego. Zarysowują przesłanki pojawiającej
się już w okresie międzywojennym i aktualnej dziś idei integracji europejskiej. Pokazują
niuanse polityki Wielkiej Brytanii wobec Polski. Ukazują tragiczne losy żołnierzy polskich na
Zachodzie po II wojnie światowej, którzy w rezultacie polityki wielkich mocarstw i
pozostawienia Polski w strefie wpływów ZSRR stanęli przed koniecznością podejmowania
dramatycznych decyzji – wracać czy nie wracać do kraju.
Profesor Mieczysław Nurek został wyróżniony prestiżowymi stypendiami, między
innymi: The British Council, rządu brytyjskiego, Uniwersytetu Londyńskiego i Fundacji M.B.
Grabowskiego oraz Fundacji z Brzezia Lanckorońskich. Otrzymanie wyżej wymienionych
stypendiów stanowiło niezbędny warunek realizacji Jego planów badawczych, w tym odbycia
wielu kwerend archiwalnych, przede wszystkim w Instytucie Polskim i Muzeum im. Gen.
Sikorskiego w Londynie oraz Narodowym Archiwum Brytyjskim.
Szczególne uznanie zyskała monografia Gorycz zwycięstwa. Los Polskich Sił
Zbrojnych na Zachodzie po II wojnie światowej 1945–1949, bardzo wysoko oceniona w
recenzjach publikowanych w prestiżowych czasopismach polskich i zagranicznych, między
innymi w: „Dziejach Najnowszych”, „Kwartalniku Historycznym”, „Przeglądzie Nauk
Historycznych”, „Studiach Migracyjnych – Przeglądzie Polonijnym”, „The Polish Review”
(USA), „Nowym Dzienniku–Przeglądzie Polskim”
(USA), „The Journal of Slavic and
Military Studies” (USA, nr 25: 109-113/2012) oraz Forum Akademickim (12/2010).
Recenzja w przedostatnim z wyżej wymienionych czasopism zawiera opinię „This is the
superbly researched monograph […]. There is no other scholarly work in either language
that is comparable in its scope of research and analysis”, natomiast w ostatnim – „Dziwi, że
powstało [to opracowanie] tak późno i w zasadzie nie wskutek starań organizacyjnych i
zbiorowego wysiłku historyków polskich, a dzięki uporowi i pracy jednego człowieka”.
O znaczeniu wspomnianej monografii świadczą liczne wyróżnienia, a mianowicie:
Nagroda Grand Prix w Konkursie im. Jana Długosza (przyznana przez Ministra Kultury i
Dziedzictwa Narodowego oraz Targi Książki w Krakowie w 2010 roku), Nagroda im. Oskara
Haleckiego (przyznana przez Polskie Radio, TVP i IPN w 2010 roku w konkursie Książka
Historyczna Roku), Nagroda Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego (przyznana w 2010
roku) oraz Nagroda Rektora Uniwersytetu Gdańskiego (przyznana w 2010 roku). Monografia
była ponadto nominowana do nagród w konkursach im. Kazimierza Moczarskiego oraz
tygodnika „Polityka. Laureat został uhonorowany Złotym Krzyżem Zasługi (w 1990 roku) i
Medalem Komisji Edukacji Narodowej (w 2005 roku).
3
Profesor Mieczysław Nurek mieszka w Gdańsku. Jest żonaty i ma dwie córki, które
założyły swoje rodziny. Kiedyś był czynnym harcerzem. Nadal uprawia kwalifikowaną
turystykę górską i nizinną. Jest miłośnikiem muzyki klasycznej. Pasją życiową Profesora jest
jednak historia, której poświęcił całe życie zawodowe. Nagroda Naukowa Miasta Gdańska
im. Jana Heweliusza to uhonorowanie szczególnego wkładu jaki wniósł do historii Polski i
historii powszechnej. To podziękowanie za zajęcie się żywotną dla nas sprawą losu Polski i
Polaków w przededniu i po II wojnie światowej oraz zainteresowanie układem sił
międzynarodowych w strefie Bałtyku w kontekście polityki mocarstw.
Jerzy Błażejowski
Prezes
Gdańskiego Towarzystwa Naukowego
4