nowoczesność, dr hab. inż. Renata Bączek

Newsletter WR-E, 2016/2
___________________________________________________________________________
Fitotron w muzeum, a cel – nowoczesność
Do 31 marca w Muzeum Inżynierii Miejskiej przy ul. Św. Wawrzyńca można było
obejrzeć wystawę poświęconą fitotronowi (Fot. 1). Obiekt ten – zespół szklarni, komór
wegetacyjnych i laboratoriów pomiarowych – znają studenci kierunków Biologia,
Biotechnologia, Ochrona środowiska i Rolnictwo, a także wielu pracowników różnych
jednostek UR, współpracujących z kadrą naukową Katedry Fizjologii Roślin (KFR), której
fitotron jest siedzibą i miejscem codziennych badań naukowych oraz zajęć dydaktycznych.
Jest to zatem jeden z wielu obiektów uczelni, ale niewielu z nas zdaje sobie sprawę z tego, że
w końcu lat 60. XX w., kiedy powstał, podobnych na całym świecie było zaledwie kilka. Tak
więc budowa fitotronu – laboratorium, w którym można symulować różne, niekiedy skrajne
warunki klimatyczne, od pustynnych po mrozowe, i badać reakcję roślin na różnych
poziomach – była wówczas ważnym krokiem naprzód dla krakowskiej i polskiej nauki.
Fot. 1. Otwarta księga badan z fitotronu na wystawie
Pierwszy fitotron na świecie powstał w USA w latach 40. XX wieku, kiedy nasz kraj
zmagał się z niemiecką okupacją. Dlatego warto podkreślić fakt, że pomysłodawca budowy
fitotronu w Krakowie, prof. Adam Markowski, już w latach 50. zdobywał doświadczenia w
tym zakresie właśnie w USA, jako stypendysta Fundacji Rockefellera. Uzyskał również od
firmy Honeywell zawrotną jak na owe czasy kwotę 50 000 $ na zakup aparatury do
sterowania urządzeniami. Problemem było natomiast zdobycie różnych pozwoleń na
projektowanie i budowę – w tamtych czasach procedury nie były przejrzyste ani jawne, i
wiele zależało od bezpośrednich relacji z urzędnikami różnego szczebla. Do budowy tak
wyspecjalizowanego obiektu należało też stworzyć zespół najlepszych fachowców. Do
projektowania fitotronu prof. Markowskiemu udało się namówić prof. Jana Ferencowicza z
Politechniki Wrocławskiej oraz zespół z Biura Budownictwa Wiejskiego w Krakowie, na czele
_________________________________________________________________________
1
Katedra Fizjologii Roślin, e-mail: [email protected],
Katedra Fizjologii Roślin, e-mail: [email protected] ,
3
Instytut Fizjologii Roślin-PAN, e-mail: [email protected]
2
Newsletter WR-E, 2016/2
___________________________________________________________________________
z architektem Tadeuszem Bereźnickim. Jednak najbardziej spektakularny sukces
prof. Markowski odniósł pozyskując jako głównego wykonawcę firmę budującą kombinat
w Nowej Hucie, oczko w głowie ówczesnej władzy.
Technologie i system pracy w tamtych czasach nie pozwalały na tak szybkie stawianie
obiektów jak dziś, ale i tak działano szybko. Budowę rozpoczęto w 1968 roku, a pierwszy
etap zakończono dwa lata później. Uruchomiono wówczas trzy z ośmiu szklarni i trzy komory
wzrostowe, czyli pomieszczenia odcięte od dostępu światła, gdzie można było regulować
proporcje długości dnia i nocy, tak ważne dla rozwoju roślin (Fot. 2).
Fot. 2. Historyczny zestaw do pomiaru fotosyntezy
Od początku istnienia fitotronu obiekt współużytkowany był z pracownikami
Instytutu (początkowo Zakładu) Fizjologii Roślin im. Franciszka Górskiego PAN (IFR PAN).
Dzięki współpracy tych dwóch jednostek powstaje wiele projektów i publikacji naukowych.
W ciągu kolejnych 30 lat fitotron był rozbudowywany i modernizowany. Następca
prof. Markowskiego, prof. Władysław Filek, zrezygnował z centralnego systemu chłodzenia
i nawilżania powietrza, co przyniosło znaczne oszczędności. Podczas kadencji obecnego
kierownika katedry, prof. Marcina Rapacza, powstały laboratoria biotechnologiczne
wyposażone w specjalistyczny sprzęt, a szklarnie i komory wegetacyjne zostały
zmodernizowane, co w dużej części osiągnięto dzięki różnym projektom badawczym
finansowanym z funduszy UE i krajowych (Fot. 3).
Fot. 3. Sprzęt na stanowisku biotechnologa
_________________________________________________________________________
1
Katedra Fizjologii Roślin, e-mail: [email protected],
Katedra Fizjologii Roślin, e-mail: [email protected] ,
3
Instytut Fizjologii Roślin-PAN, e-mail: [email protected]
2
Newsletter WR-E, 2016/2
___________________________________________________________________________
Archiwalne i nowoczesne materiały na wystawę zebrał absolwent naszej uczelni, mgr inż.
Przemysław Kopeć, finalizujący swoją pracę doktorską w KFR.
Autor: dr hab. inż. Renata Bączek-Kwinta1
Współpraca: prof. dr hab. Marcin Rapacz2, prof. dr hab. Stanisław Grzesiak3
_________________________________________________________________________
1
Katedra Fizjologii Roślin, e-mail: [email protected],
Katedra Fizjologii Roślin, e-mail: [email protected] ,
3
Instytut Fizjologii Roślin-PAN, e-mail: [email protected]
2