PDFotwiera się w nowym oknie

Sygn. akt VI ACa 291/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 14 września 2011 r.
Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:
Przewodniczący Sędzia SA
– Wanda Lasocka
Sędzia SA
– Teresa Mróz (spr.)
Sędzia SO del.
– Małgorzata Borkowska
Protokolant
– sekr. sąd. Edyta Kaczmarek
po rozpoznaniu w dniu 14 września 2011 r. w Warszawie
na rozprawie
sprawy z powództwa […] w P.
przeciwko […] Sp. z o.o. z siedzibą w W.
o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone
na skutek apelacji pozwanego
od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie – Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów
z dnia 28 lipca 2010 r.
sygn. akt XVII AmC 1016/09
1. oddala apelację,
2. zasądza od […] Sp. z o.o. z siedzibą w W. na rzecz […] w P. kwotę 284,64 zł
(dwieście osiemdziesiąt cztery złote sześćdziesiąt cztery grosze) tytułem zwrotu
kosztów postępowania apelacyjnego.
2
Sygn. Akt VI A Ca 291/11
Uzasadnienie
Stowarzyszenie […] wniosło
o uznanie za
niedozwolone
postanowienie wzorca umownego – „Regulamin konkursu Jazda próbna po
wygraną” stosowanego przez […] spółka z ograniczoną odpowiedzialnością
w W. o treści „Organizator nie ponosi odpowiedzialności za niemożność lub
odmową zrealizowania transakcji w punkcie handlowym z użyciem karty. W
ocenie powoda klauzula ta jest sprzeczna z dobrymi obyczajami i rażąco
narusza interesy konsumentów.
Pozwana w niosła o oddalenie powództwa.
Wyrokiem z dnia 28 lipca 2010 r. Sąd Okręgowy w Warszawie uznał za
niedozwoloną powyższą klauzulę i zakazał jej wykorzystywania w obrocie z
konsumentami i orzekł o kosztach postępowania.
Sąd Okręgowy ustalił, że pozwana prowadzi działalność gospodarczą
polegającą m. in. na świadczeniu kompleksowych usług w zakresie reklamy
i marketingu. Pozwana na zlecenie swoich klientów organizuje i
przeprowadza akcje promujące towary i usługi klientów, również w formie
loterii promocyjnych i konkursów. Powódka na zlecenie […] spółki z o. o.
pozwana zorganizowała i przeprowadziła w okresie od […] maja do […]
lipca 2009 r. specjalną akcję promocyjną w formie konkursu pod nazwą
”Jazda próbna pop samochód” mającą zachęcić klientów do kupowania
samochodów tej marki. Zgodnie z zasadami konkursu osoby posiadające
pełną zdolność do czynności prawnych i nie będące pracownikami lub
członkami organów pozwanego, […] sp. z o. o. i autoryzowanych dealerów
samochodów marki […], […] lub […] lub członkami rodzin takich osób
mogą ubiegać się o uzyskanie nagrody w konkursie po spełnieniu łącznie
3
określonych w Regulaminie warunków, tj.: zgłoszenia się w okresie od
[…].V do […].VII.2009 r. w jednym z autoryzowanych dealerów sprzedaży
samochodów marki […], […] lub […] wskazanych w Regulaminie konkursu
w celu odbycia jazdy próbnej, wypełnienia po zakończeniu jazdy próbnej
kuponu konkursowego otrzymanego w salonie autoryzowanego dealera
samochodów powyższych marek, wpisania na kuponie konkursowym swojej
oryginalnej propozycji argumentów, których użyłby (konsument) dla
zachęcenia przyjaciela/ółki do zakupu nowego samochodu jednej z tych
marek, nie więcej niż 30 słów, przekazania w okresie od […] maja do […]
lipca
2009
r.
prawidłowo
wypełnionego
i
podpisanego
kuponu
konkursowego wraz ze swoimi danymi osobowymi umożliwiającymi
kontakt z uczestnikiem konkursu, pracownikowi salonu autoryzowanego
dealera samochodów marki […], […] lub […], dokonania w okresie od […]
maja do […] lipca 2009 r. zakupu jednego z modeli samochodów marki […],
[…] lub […] w jednym z salonów autoryzowanych dystrybutorów tych
marek wskazanych w regulaminie konkursu.
Spośród otrzymanych od osób spełniających wskazane warunki, kuponów
konkursowych, komisja konkursowa
powołana przez pozwaną, na
zakończenie konkursu dokona wyboru czterech zwycięskich kuponów
konkursowych, które zdanie komisji zawierają najciekawsze propozycje
argumentów
zachęcających
przyjaciela/ciółkę
do
zakupu
nowego
samochodu marki […], […] lub […]. Cztery osoby, których kupony jako
zwycięskie zostaną wybrane uprawnione będą do otrzymania nagrody
rzeczowej w postaci karty premiowej bonus+ na okaziciela wydanej przez
Bank […] w W. SA zasilonej do wartości 12.000 zł (w założeniu pozwanej
pozwalającej na zakup paliwa do zakupionego samochodu w ilości w
przybliżeniu pozwalającej na przejechanie 20.000 km) oraz dodatkowej
nagrody pieniężnej w wysokości 1.380 zł. W celu szczegółowego określenia
4
warunków konkursu oraz umożliwienia zapoznania się z jego zasadami
przez osoby zainteresowane pozwana opracowała i ogłosiła w dniu […]
kwietnia 2009 r. regulamin konkursu zawierający zakwestionowane
postanowienie o treści „Organizator nie ponosi odpowiedzialności za
niemożność lub odmowę zrealizowania transakcji w punkcie handlowym z
użyciem karty”, który został udostępniony w siedzibie pozwanej oraz na
stronach internetowych samochodów marki […], […] lub […].
W tym stanie faktycznym w ocenie Sądu Okręgowego w rozpoznawanym
przypadku
między
organizatorem
konkursu
a
jego
uczestnikiem
każdorazowo dochodziło do zawarcia umowy na zasadach określonych w
regulaminie. Opracowany przez pozwaną regulamin konkursu „Jazda próbna
po wygraną” należy bowiem traktować jako skierowaną do osób
zamierzających nabyć samochód, ofertę zawarcia umowy o udział w
konkursie na warunkach określonych w regulaminie. Aby zostać
uczestnikiem
określonych
konkursu
w
należało
regulaminie,
spełnić
jak
również
łącznie
szereg
stanowczo
warunków
zadeklarować
uczestnictwo poprzez złożenie kuponu konkursowego z danymi osobowymi,
co stanowiło przyjęcie oferty. Z chwilą przyjęcia w powyższy sposób oferty
przez osobę zainteresowaną udziałem w konkursie dochodziło zdaniem Sądu
Okręgowego do zawarcia między stronami umowy o uczestnictwo w
konkursie. W ocenie Sądu I instancji umowa taka miała charakter umowy
nienazwanej z elementami przyrzeczenia publicznego. Poza tym Sąd
stwierdził, że punktem wyjścia do zawarcia umowy o uczestnictwo w
konkursie jest wcześniejsze zawarcie umowy sprzedaży produktów
oferowanych przez jednego z producentów samochodów marki […], […] lub
[…] - zleceniodawcy konkursu. W ocenie Sądu zakup samochodu przez
potencjalnego uczestnika może być w tym wypadku interpretowany jako
świadczenie
tego
uczestnika
na
rzecz
sprzedawcy
zlecającego
5
przeprowadzenie
konkursu.
W
umowie
tej
poza
zobowiązaniem
zasadniczym – przeniesienia własności rzeczy i wydania jej kupującemu ,
sprzedawca poprzez organizatora konkursu zobowiązuje się do spełnienia
dodatkowego świadczenia – nagrody w przypadku ziszczenia się
określonego zdarzenia o losowym charakterze. Kupujący towar uzyskuje
fakultatywnie możliwość wzięcia udziału w konkursie z nagrodami.
Sprzedaż jest w tym wypadku przyczynowo powiązana z ofertą zawarcia
umowy udziału w konkursie z uwagi na to, że uczestnictwo w losowaniu
nagrody zależy od woli kupującego i jest dobrowolne, lecz nie przesądza
jeszcze o otrzymaniu nagrody. Przy tego typu umowie , po nabyciu towaru i
zadeklarowaniu udziału w konkursie-losowaniu, poprzez przedstawienie
sprzedawcy lub jak w niniejszej sprawie organizatorowi
prawidłowo wypełnionego kuponu konkursowego
konkursu
lub innego dowodu
uczestnictwa, między oferującym nagrodę sprzedawcą i kupującym
dochodzi do zawarcia jednostronnie zobowiązującej
umowy udziału w
konkursie-loterii, w której sprzedawca zobowiązuje się nieodpłatnie wydać
nagrodę w razie je wylosowania przez drugą stronę. W ocenie Sądu
Okręgowego losowania nagród nie należy w tym wypadku utożsamiać z
oznaczoną czynnością, o której mowa w art. 919 § 1 k.c., a nadto
wprowadzenie do konkursu pytań lub zadań konkursowych nie zmienia cech
stosunku umownego. Uczestnictwo w tego typu konkursach czy loteriach
promocyjnych należy, zdaniem Sądu I instancji łączyć z nabywaniem
towarów lub usług, głównym bowiem celem organizowania takich
konkursów jest zwiększenie sprzedaży towarów lub usług i związany z tym
wzrost zysków podmiotów, na rzecz których prowadzony jest tego typu
konkurs. Wobec powyższego kwalifikacją łączącej strony więzi prawnej
jako umowy oznacza dopuszczalność sądowej kontroli zakwestionowanego
postanowienia pod kątem jego abuzywności.
6
W tych okolicznościach Sąd Okręgowy uznał, że zakwestionowana klauzula
stanowi klauzulę niedozwoloną. Konsumenci nie mieli wpływu na treść
kwestionowanego postanowienia umownego, nie było ono z nimi
uzgadniane indywidualnie. W ocenie Sądu Okręgowego treść postanowienia
wzorca
prowadzi
do
wyłączenia
lub
istotnego
ograniczenia
odpowiedzialności względem konsumenta za nie wykonanie lub nienależyte
wykonanie zobowiązania. Pozwana bowiem z góry wyłącza swoją
odpowiedzialność wobec konsumenta za niemożność lub odmowę
zrealizowania transakcji w punkcie handlowym z użyciem karty, którą
przyznał jako nagrodę w konkursie. Postanowienie to jest zatem sprzeczne z
obowiązującymi w prawie zasadami odpowiedzialności za nie wykonanie
lub nienależyte wykonanie zobowiązania, o jakiej mowa w art. 471 k.c..
Wyłącza lub ogranicza odpowiedzialność pozwanej wobec konsumentów i
wyłącza możliwość dochodzenia przez nich roszczeń wynikających z
zawartej umowy bez względu na okoliczności. Sąd przywołał również treść
art. 474 k.c. wskazując, że pozwana ponosi odpowiedzialność za podmioty,
za pośrednictwem których lub przy pomocy których prowadzi konkurs, a
konsument nie powinien być obarczony koniecznością ustalania przyczyn
niemożności lub odmowy zrealizowania transakcji w punkcie handlowym z
użyciem karty, tym bardziej, że konsument nie ma wpływu na wybór przez
pozwaną podmiotów, z którymi ona współpracuje.
O kosztach zastępstwa procesowego Sąd orzekł na podstawie art. 98 i 99
k.p.c., natomiast o publikacji prawomocnego wyroku w Monitorze Sądowym
i Gospodarczym w oparciu o przepis art. 479 ind. 44 k.p.c.
Apelację od powyższego wyroku wywiodła pozwana. Zaskarżając
wyrok w całości zarzuciła Sądowi Okręgowemu naruszenie prawa
materialnego:
7
- art. 921 k.c. poprzez jego błędną wykładnię i przyjęcie, że konkurs jest
umową, a nie jednostronną czynnością prawną,
- art. 384 k.c. poprzez jego błędną wykładnię i przyjęcie, że regulamin
konkursu jest wzorcem umowy.
Z ostrożności pozwana zarzuciła również naruszenie art. 385 ind. 1 § 1 k.c.
w zw. z art. 385 ind. 2 k.c. poprzez błędną wykładnię i przyjęcie, że punkt
V.8 regulaminu konkursu stanowi niedozwoloną klauzulę
umowną i w
sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami rażąco narusza interesy
konsumentów,
choć
postanowienie
to
było
w
pełni
uzasadnione
okolicznościami sprawy oraz nie odbiegało od podobnych postanowień
stosowanych przez inne podmioty w regulaminach podobnych konkursów.
Ponadto pozwana zarzuciła Sądowi Okręgowemu naruszenia prawa
procesowego:
- art. 233 § 1k.p.c.i art. 328 § 2 k.p.c. poprzez dokonanie oceny materiału
dowodowego w sposób całkowicie dowolny, w tym pominięcie w całości
przedłożonych przez pozwaną dowodów z regulaminów innych konkursów
oraz pominięcie w rozważaniach Sądu przedstawionych przez pozwaną
opinii doktryny opowiadających się za uznaniem konkursu za jednostronną
czynność prawną
oraz pominięcie w rozważaniach dotyczących
abuzywności zakwestionowanego postanowienia wskazanych przez pozwaną
okoliczności
uzasadniających
i
usprawiedliwiających
treść
tego
postanowienia regulaminu, skutkujące uznaniem, że punkt V.8 regulaminu
konkursu jest niedozwolonym postanowieniem umownym,
- art. 329 § 2 k.p.c. poprzez sporządzenie uzasadnienia nie zawierającego
pełnego wskazania podstawy faktycznej orzeczenia, w szczególności nie
zawierającego wskazania dowodów, na których Sąd się oparł i przyczyn, dla
których odmówił przedstawionym przez pozwaną dowodom wiarygodności i
mocy dowodowej.
8
W konkluzji apelacji pozwana wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku
poprzez jego uchylenie oraz orzeczenie zgodnie z żądaniem odpowiedzi na
pozew tj. oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu.
Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:
Apelacja pozwanej jako pozbawiona uzasadnionych podstaw prawnych
podlega oddaleniu.
W pierwszym rzędzie podnieść należy, że Sąd Apelacyjny w pełni
aprobuje dokonaną przez Sąd Okręgowy ocenę zebranego w sprawie
materiału dowodowego oraz poczynione na jej podstawie ustalenia
faktyczne, które stanowiły podstawę rozstrzygania.
Przechodząc do oceny zasadności zarzutów apelacyjnych podkreślić należy,
że zarzut naruszenia przez Sąd I instancji art. 921 k.c. nie jest trafny.
Przepisy kodeksu cywilnego o przyrzeczeniu publicznym (art. 919-921)
odróżniają publiczne przyrzeczenie nagrody za wykonanie oznaczonej
czynności (przyrzeczenie publiczne zwykłe) oraz publiczne przyrzeczenie
nagrody za najlepszą czynność lub za najlepsze dzieło (przyrzeczenie
nagrody konkursowej). Oba wymienione rodzaje przyrzeczenia muszą być
uczynione publicznie i muszą zmierzać do nagrodzenia oznaczonego
zachowania się osób, do których są skierowane (zakończonego lub
niezakończonego określonym rezultatem), różnią się natomiast tym, że
przyrzeczenie nagrody konkursowej w przeciwieństwie do przyrzeczenia
publicznego zwykłego zakłada ubieganie się o nagrodę w wyznaczonym
terminie i dokonanie przez przyrzekającego lub przez sąd konkursowy
oceny, kto z ubiegających się o nagrodę wykonał oznaczoną czynność lub
oznaczone dzieło najlepiej. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 28 września
2005 r. (CK 104/05) wyraził pogląd, że publiczne przyrzeczenie nagrody
powinno być złożone w taki sposób, aby mogło dotrzeć do nieokreślonej
liczby nieoznaczonych osób, a więc - na przykład - za pośrednictwem prasy,
9
radia, telewizji, Internetu, reklamy kinowej, plakatów, ulotek. Nie napotyka
przeszkód publiczne przyrzeczenie nagrody, o którą mogą się ubiegać
jedynie osoby prawne. Należy jednak podkreślić, że spełniona będzie
przesłanka „publiczności przyrzeczenia”, jeżeli przyrzekający skieruje
przyrzeczenie do konkretnych osób aspirujących do nagrody, bądź czyniąc
przyrzeczenie będzie posługiwał się pewnymi określeniami generalizującymi
lub indywidualizującymi, byleby grupy te
do których kieruje swe
oświadczenie były traktowane jako całość, a nie jako zbiór dających się
utożsamić jednostek (tak: J. Gudowski w Komentarzu do Kodeksu
Cywilnego pod red. G. Bieńka, Warszawa 2007, s. 853). Jednakże w ocenie
Sądu Apelacyjnego czynnikiem, który decyduje o uznaniu ocenianego w
niniejszej sprawie stosunku prawnego za umowę jest okoliczność
bezpośredniego związku między „konkursem” a zawieraniem przez jego
uczestników umów zakupu samochodu jednej z trzech wskazywanych
marek. Uczestnikami konkursu są bowiem konsumenci, którzy wcześniej
dokonali zakupu samochodu. Ponadto należy również zwrócić uwagę, że
każdy chcący wziąć udział w konkursie, po spełnieniu wszystkich
pozostałych określonych w regulaminie warunków musiał, również zgodnie
z tym regulaminem złożyć kupon konkursowy wraz ze swoimi danymi
osobowymi. Skoro uczestnikiem konkursu mogła być osoba, która złożyła
kupon konkursowy, a więc stanowczo zadeklarowała udział w konkursie, to
zasadne jest w tej sytuacji twierdzenie, że opracowany przez organizatora
regulamin konkursu stanowił jedynie ofertę zawarcia umowy o udział w
konkursie, natomiast złożenie kuponu konkursowego stanowiło przyjęcie tej
oferty przez konsumenta. Dlatego też, w tym zakresie, zgodzić się należy z
Sądem Okręgowym. Ponadto argumentacja taka znajduje potwierdzenie w
judykaturze. Z powołanego już wyżej orzeczenia Sądu Najwyższego wynika
również, że skierowanie listów do wójtów i burmistrzów poszczególnych
10
gmin o udział w konkursie w zakresie ochrony środowiska należy
kwalifikować jako oferty zawarcia umowy o udział w konkursie na
warunkach określonych w regulaminie, a skoro zgodnie z tym regulaminem
do przyjęcia oferty przez gminę nieodzowne było złożenie do określonego
dnia deklaracji uczestnictwa w konkursie, to stosunek prawny, do jakiego
doszło między stronami jest stosunkiem umownym.
Mając powyższe na uwadze słusznie Sąd Okręgowy uznał, że regulamin
konkursu „Jazda próbna po nagrodę” stanowi wzorzec umowy, a jego
postanowienia mogą być oceniane w kontekście ich abuzywności.
Do uznania danego postanowienia umownego za niedozwolone i
wyeliminowania go
z
praktyki
stosowania
konieczne jest
łączne
występowanie czterech przesłanek: postanowienie nie zostało indywidualnie
uzgodnione, ukształtowane w ten sposób prawa i obowiązki stron pozostają
w sprzeczności z dobrymi obyczajami, powyższe prawa i obowiązki rażąco
naruszają interesy konsumenta i postanowienie umowy nie dotyczy
sformułowanych w sposób jednoznaczny głównych świadczeń stron. w
ocenie Sądu Apelacyjnego nie ulega wątpliwości, że zakwestionowane
postanowienie nie było uzgadniane indywidualnie oraz nie dotyczy
głównych świadczeń stron. Zatem do rozważenia, czy postanowienie to
spełnia dwie pozostałe przesłanki.
Rażące naruszenie interesów konsumenta zachodzi w sytuacji, w których w
rażący sposób została naruszona równowaga interesów stron umowy przez
to, że jedna z nich wykorzystała swoją przewagę formułując konkretny
wzorzec. Koniecznym elementem jest ustalenie rażącego naruszenia
interesów konsumenta. Określenie „rażąco” należy stosować do znacznego
odchylenia przyjętego uregulowania od zasady uczciwego wyważenia praw i
obowiązków. Przepis art. 3 ust. 1 europejskiej dyrektywy 93/13 z dnia 5
kwietnia
1993
r.
stanowiącej
wzorcową
regulację
dla
polskiego
11
ustawodawcy w dziedzinie ochrony interesów konsumenta, przewiduje, że
dana klauzula jest niedozwolona, gdy naruszając zasadę wzajemnego
zaufania powoduje istotną i nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i
obowiązków
na
niekorzyść
konsumenta.
Ponadto
klauzula
jest
niedozwolona, gdy czyni to w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, a
więc godzący w równowagę stosunku prawnego. W ocenie Sądu
Apelacyjnego nie ulega wątpliwości, że sporna klauzula spełnia dwie
wskazane wyżej przesłanki. Postanowienie to bowiem wyłącza jakąkolwiek
odpowiedzialność pozwanej za niemożność lub odmowę zrealizowania
transakcji w punkcie handlowym z użyciem karty. Którą pozwana przyznała
jako nagrodę w konkursie. Postanowienie to jest sprzeczne z obowiązującym
prawem, który przecież normuje odpowiedzialność odszkodowawczą za nie
wykonanie lub nienależyte wykonanie umowy. Zatem to postanowienie
pozbawia konsumenta, któremu jako nagroda w konkursie przyznana została
karta, dochodzenia roszczeń wynikających z zawartej umowy. Podnieść
należy, że to pozwana wskazuje punkty handlowe, w których możliwe jest
dokonywanie transakcji przy użyciu karty, natomiast zakwestionowane
postanowienie umowne nie ogranicza odpowiedzialności pozwanej do
punktów
nie
wskazanych
przez nią.
Zatem należy uznać,
że
odpowiedzialność ta, zgodnie z tym postanowieniem wyłączona jest również
w punktach handlowych wskazanych przez pozwaną.
Zasadnie zatem Sąd Okręgowy uznał, że wskazane w pozwie postanowienie
należy uznać za niedozwolone i zakazać jego stosowania w obrocie z
konsumentami.
Wobec powyższego nie są zasadne zarzuty apelacji naruszenia przez Sąd
Okręgowy przepisów prawa materialnego.
Podobnie niezasadne są zarzuty o charakterze procesowym.
12
Nie można zgodzić się z apelującą, że sąd I instancji naruszył przepis art.
233 i 328 k.p.c. Ocena materiału dowodowego dokonana przez Sąd
Okręgowy nie ma charakteru dowolnej. Sąd Apelacyjny w całości aprobuje
przedstawione w uzasadnieniu
zaskarżonego orzeczenia argumenty.
Uzasadnienie
sporządzone
wyroku
zostało
zgodnie
z
wymogami
określonymi w art. 328 § 2 k.p.c., nie jest obarczone wadliwościami, które
czynią niemożliwą instancyjną kontrolę zaskarżonego orzeczenia. Nie jest
zrozumiały zarzut naruszenia art. 329 § 2 k.p.c. Po pierwsze przepis ten nie
zawiera paragrafów, a po drugie odnosi się kwestii terminu sporządzenia
uzasadnienia. Ubocznie jedynie w związku z uzasadnieniem tego zarzutu
wskazanym w apelacji należy podkreślić, że stosowanie takiego samego, jak
zakwestionowane, postanowienia w regulaminach innych konkursów, nie ma
znaczenia dla oceny zasadności roszczenia powoda w niniejszej sprawie.
Fakt ten nie może stanowić dowodu przemawiającego za brakiem
abuzywności klauzuli ocenianej w przedmiotowej sprawie.
Należy również wskazać na nieprawidłowo sformułowane wnioski apelacji.
Uwzględnienie bowiem apelacji pozwanej prowadziłoby do wydania wyroku
reformatoryjnego, a więc orzeczenia o zmianie wyroku i rozstrzygnięcia
merytorycznego (art. 386 § 1 k.p.c.). Wydanie takiego wyroku nie powoduje
zawarcia w jego sentencji orzeczenia o uchyleniu zaskarżonego wyroku.
Sąd Apelacyjny jednak w sprawie niniejszej nie znalazł podstaw do
zmiany zaskarżonego orzeczenia zgodnie z intencją apelującej, dlatego
też na podstawie art. 385 k.p.c. apelacja jako nie zasadna została
oddalona. Rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego
znajduje zwoje oparcie w przepisie art. 98 k.p.c. i zgodnie jest z
wynikiem tego postępowania.
13