Zielone światło dla lustracji na Ukrainie. Według Komisji Weneckiej

Fundacja Otwarty Dialog
Al. J. Ch. Szucha 11a/21
00-580 Warszawa
T: +48 22 307 11 22
Zielone światło dla lustracji na
Ukrainie. Według Komisji Weneckiej
ustawa "O oczyszczeniu władzy" nie
narusza praw człowieka
Komisja Wenecka (Europejska Komisja na rzecz Demokracji przez Prawo), złożona z
niezależnych ekspertów w dziedzinie prawa konstytucyjnego i międzynarodowego, sędziów i
członków parlamentów narodowych orzekła iżlustracja na Ukrainie nie narusza praw
człowieka i nie stoi w sprzeczności z prawem międzynarodowym. Ocena wydana przez organ
doradczy Rady Europy pokrywa się w dużej części z rekomendacjami opracowanymi przez
zespół ekspertów zaangażowanych w program lustracyjny Fundacji Otwarty Dialog.
Istniało ryzyko wyhamowania procesu lustracyjnego w razie negatywnej opinii, dlatego decyzja ta
ma znaczenie historyczne – swego czasu negatywna ocena Komisji Weneckiej zatrzymała
lustrację w Albanii. Lustracja była do tej pory przedmiotem zaciekłych ataków środowiska
związanego z poprzednim reżimem, choć z niechęcią do weryfikacji odnosiło się także wiele z
obecnych organów władzy.
Jak donosi "Ukraińśka Pravda" istniał plan storpedowania ustawy "O oczyszczeniu władzy", za
którymi stały osoby z otoczenia Janukowycza, współpracujące z kierownictwem Sądu
Najwyższego. Usiłowano przekonać członków Komisji Weneckiej o katastrofalnych skutkach
ukraińskiej lustracji, na której rzekomo mieli ucierpieć także niewinni. Jednak zwolennicy
lustracji zwrócili się do organu doradczego Rady Europy o niewyciąganie ostatecznych wniosków,
odwiedzenie Ukrainy i sprawdzenie sytuacji na miejscu. Wejście w życie jednego z głównych postulatów społecznych Majdanu nie byłoby możliwe bez
pracy Jehora Soboleva oraz Społecznego Komitetu Lustracyjnego. Od czasu wejścia w życie w
ustawy ciężar wdrażania mechanizmów weryfikacyjnych przejął Departament Lustracyjny
Ministerstwa Sprawiedliwości na czele z Tetianą Kozachenko i Dmytro Dymovem. Pomimo wielu
niedoskonałości obowiązującego ustawodawstwa już samo jego uchwalenie doprowadziło do
dobrowolnych dymisji wielu obawiających się lustracji urzędników państwowych.
Po stronie ODF pracę nad programem lustracyjnym koordynowała Agnieszka Piasecka,
wspierana przez brukselski oddział Fundacji – Annę Koj i Tomasza Kłosowicza, oraz Prezes ODF
Lyudmylę Kozlovską, będącą jednocześnie członkiem Społecznej Rady Lustracyjnej,
funkcjonującej przy ukraińskim Ministerstwie Sprawiedliwości. Przy projekcie Fundacja
współpracowała m.in. z USAID FAIR Justice Project oraz szeregiem prawników i innych
ekspertów praktycznie wdrażających rozwiązania lustracyjne w innych państwach
postkomunistycznych, takich jak Polska i Czechy.
W opublikowanym 19 czerwca dokumencie Komisja Wenecka stwierdziła, że ​​Ukraina ma prawo
do wykorzystywania tzw. "automatycznych" kryteriów uchwały, które nakazują zwolnienia
urzędników reżimu Janukowycza oraz tych, sprawujących swoje stanowiska w czasie wydania
rozkazu spacyfikowania protestu na Majdanie. Jednocześnie stwierdzono, że lustracja nie
narusza praw człowieka, gdyż państwo demokratyczne ma prawo wymagać od urzędników, aby ci
byli lojalni wobec konstytucyjnych zasad, na których ono się opiera. Uznano też, że dokument
różni się od przepisów lustracyjnych przyjętych w innych krajach Europy Środkowo-Wschodniej
szerszym zakresem zastosowania ustawy i ma dwa różne cele. Pierwszy – ochrona
społeczeństwa przed osobami, które ze względu na swoje wcześniejsze działania mogą
zaszkodzić nowopowstałemu systemowi demokratycznemu. Drugi – oczyszczenie organów
państwowych z osób, które brały udział w korupcji na wielką skalę. Termin "lustracja" w
tradycyjnym znaczeniu obejmuje tylko ten pierwszy proces. Komisja Wenecka uznała przy tym, że
dwa cele, realizowane przez ustawę "O oczyszczeniu władzy", są zgodne z prawem. Co więcej
członkowie Komisji przyznali ukraińskim władzom prawo wymagania od kandydatów na
stanowiska państwowe poinformowania wyborców, czy odpowiadają oni "oczyszczającym"
kryteriom. Podczas rozmów z władzami Ukrainy i społeczeństwem obywatelskim Komisja
Wenecka dowiedziała się także o problemie odwlekania wielu spraw sądowych w czasie. Na tej
podstawie w dokumencie postanowiono umieścić zapis o tym, że sędziowie, którzy hamują
postępowanie sądowe dotyczące lustracji, utrudniają skuteczną realizację ustawy, a Trybunał
Konstytucyjny również musi przechodzić weryfikację.
Jednakże Komisja nadal zwraca uwagę na szereg niedoskonałości w ustawie, które szczegółowo
wymienia we wnioskach końcowych. Zaleca m.in. wyodrębnienie sędziów sądów powszechnych i
przekazanie ich weryfikacji w całości w kompetencje ustawy "O odnowieniu zaufania do wymiaru
sprawiedliwości", a także uszczegółowienie kryteriów i procedur lustracji majątkowej, co miałoby
zapobiec nadużyciom. Zobacz dokument końcowy wydany przez Komisję Wenecką
facebook.com/OpenDialogFoundation | [email protected] | www.odfoundation.eu