5 Poręczenia i gwarancje

Pozabankowe instrumenty wspierania
dostępu do zewnętrznych źródeł
finansowania działalności gospodarczej
Mechanizm działalności poręczycielskiej w Polsce:
instytucje, rozwiązania organizacyjne, działalność i
doświadczenia
Wykład
M. Gajewski (2016 / 2017)
Przedmiot wykładu
Przedmiot:
•
Tło problematyki wspierania dostępu do zewnętrznych źródeł kapitału –
mikro i mali przedsiębiorcy; instrumentarium wsparcia; czynnik
kapitałowy.
•
Postać instytucjonalna systemu pozabankowych instrumentów wspierania
działalności gospodarczej:
działalność pożyczkowa i mikropożyczkowa,
działalność poręczycielska,
kapitał zalążkowy.
Punkty koncentracji:
•
Postać instytucjonalna instrumentu (struktury organizacyjne), modele
działalności, regulacje / standardy działalności (rozwijane obecnie w
Europie, z uwzględnieniem doświadczeń światowych).
•
Perspektywy rozwoju instrumentów inżynierii finansowej w świetle
programów wsparcia publicznego.
2
Działalność poręczeniowa - istota działalności
operacyjnej
Przedsiębiorca / osoba podejmująca
działalność gospodarczą
Poszukiwanie finansowania
Bank / instytucja finansująca
Historia finansowa (?)
Fundusz poręczeniowy
Wykonalność przedsięwzięcia (?)
Dostępność zabezpieczeń (?)
(produkt finansowy,
warunki formalne, procedura,
zabezpieczenia)
Jakość zabezpieczeń (?)
Wynik oceny wiarygodności finansowej
przedsiębiorcy i przedsięwzięcia
Zdolność kapitałowa
funduszu
Finansowanie
NIE
TAK
3
Działalność poręczeniowa na tle schematu źródeł
finansowania
Źródła finansowania
Zewnętrzne
Wewnętrzne
Własne
Majątkowe
Kapitał
podstawowy i
zapasowy
Emisja papierów
udziałowych
Bieżące wpływy
Amortyzacja
Sprzedaż
majątku
Rotacja majątku
obrotowego
Obce
Długoterminowe
Kredyt
inwestycyjny
Pożyczka
Leasing
Emisja obligacji
Inne
Krótkoterminowe
Kredyt obrotowy
Pożyczka
Factoring
Kredyt kupiecki
Emisja papierów
dłużnych
zabezpieczenie zobowiązań
Inne
Funkcja:
wynikających z pozyskiwanego finansowania
Kapitałowe
Zysk zatrzymany
Fundusze celowe
Rezerwy
Zakres – skala instrumentu
(wielkość i okres
finansowania)
Zastosowanie z punktu
widzenia fazy rozwojowej
Instrument bardzo
uniwersalny
4
Źródła finansowania a fazy rozwoju przedsiębiorstwa
(zastosowanie pożyczek ze źródeł pozabankowych)
Działalność poręczeniowa: głównie kredyty, rzadziej pożyczki i (w
Polsce) bardzo rzadko inne instrumenty
5
Specyfika działalności poręczeniowej na tle innych
instrumentów finansowania
Instr.
Sektor bankowy
Fundusze pożyczkowe
Fundusze mikropożyczkowe
Działalności
poręczeniowa
Fundusze zalążkowe
Faza rozwoju
6
Specyfika działalności poręczeniowej – główne kierunki
oddziaływania
Fundusze pomagają uzyskać dostęp do finansowania
bankowego i (rzadziej) innych źródeł pozabankowych
poprzez:
•
zabezpieczenie części (zwykle 50 - 80%) kredytu;
•
uzyskanie dla klienta korzystniejszych warunków finansowania;
•
wadia przetargowe i zabezpieczenia należytego wykonania
kontraktu (sfera zamówień publicznych).
Oddziaływanie (ogólne):
•
sektor przedsiębiorstw;
•
sektor instytucji finansowych – dostarczycieli finansowania
dłużnego;
•
gospodarka.
7
Specyficzne problemy wynikające z charakteru źródeł
finansowania
Ograniczenie działalności lokalnych / regionalnych funduszy
poręczeniowych wynikające z pochodzenia ich kapitałów.
•
Ww. problem dotyczy w szczególności kapitalizacji pochodzącej ze
źródeł europejskich (np. np. z analogicznego źródła korzystają
fundusze pożyczkowe).
•
W sytuacji, gdy poręczenie zabezpieczone jest środkami, które
pochodzą z tego samego źródła, z którego pochodzi instrument
zabezpieczany, ma miejsce sytuacja tzw. „podwójnego
finansowania”.
•
Fundusze unijne – zasada zakazu „podwójnego finansowania”
Rygory wynikające z zasady zabronionego „podwójnego
finansowania” ograniczają możliwości współpracy funduszy
poręczeniowych i pożyczkowych (kapitalizacja tych
instytucji pochodzi z tego samego źródła).
8
Instrumentarium operacyjne – poręczenie a
gwarancja (różnice i podobieństwa)
•
Poręczenie – umowa, w której poręczyciel zobowiązuje się zaspokoić
zobowiązanie na wypadek, gdyby dłużnik nie wykonał zobowiązania. Wymagana
jest forma pisemna. Dowolność w sprawie odpłatności. Regulacja Kodeks cywilny
(art. 876-887).
Kodeks cywilny - poręczenie
•
Poręczenie ma charakter akcesoryjny – dług poręczyciela zależny od
istnienia długu głównego – jeśli umowa główna (tworząca wierzytelność) okaże
się nieważna, w takiej sytuacji zwalnia się odpowiedzialność poręczyciela.
•
Gwarancja – zobowiązanie gwaranta jest samodzielne i nieakcesoryjne.
Gwarant ponosi odpowiedzialność nie wystąpienia „gwarantowanego” stanu
(dłużnik nie spełni zobowiązania). Gwarant nie może podnosić jakichkolwiek
zarzutów, które mogą przysługiwać dłużnikowi („szersza” odpowiedzialność;
np. odpowiada także wtedy, gdy dłużnik powołuje się na siłę wyższą).
Prawo bankowe – gwarancja bankowa
•
Inny rodzaj:
Gwarancja, jako instrument zabezpieczenia jakości. Gwarant zobowiązuje się do
usunięcia wady fizycznej rzeczy lub dostarczenia rzeczy wolnej od wad (to zupełnie inna
instytucja zabezpieczająca – nie dotyczy zabezpieczenia zobowiązania finansowego)
(regulacja w Kodeksie cywilnym, art. 577-581)
9
Kodeks cywilny
Instrumentarium operacyjne – poręczenie a
gwarancja (różnice i podobieństwa)
10
Prawo bankowe
Instrumentarium operacyjne – poręczenie a
gwarancja (różnice i podobieństwa)
11
Geneza i rozwój funduszy poręczeniowych w Polsce –
początki i stan obecny
Charakterystyczny jest dość zróżnicowany model instytucjonalny działalności
poręczeniowej w Polsce – ma to podłoże historyczne związane z dostępnością
/absorpcją środków na kapitalizację.
Fundusze poręczeniowe
o zasięgu lokalnym
Z czasem ich
znaczenie maleje
Fundusze poręczeniowe
o zasięgu regionalnym
Programy centralne –
rządowe (KFK)
Początkowo niewielkie
znaczenie, następnie
bardzo rosnące –
ostatecznie dominująca
„gwarancja de minimis”
Z czasem ich
znaczenie rośnie
12
Geneza i rozwój funduszy poręczeniowych w Polsce –
początki i stan obecny
Trzy szczeble organizacyjne systemu funduszy, ukształtowane historycznie
pod wpływem procesów wsparcia publicznego:
•
Szczebel centralny:
1994 – 2009: Krajowy Fundusz Poręczeń Kredytowych BGK oraz
2004 – 2009: Fundusz Poręczeń Unijnych,
2009 – Bank Gospodarstwa Krajowego (samodzielna – ograniczona
– działalność poręczeniowa),
2013 – Bank Gospodarstwa Krajowego – zarządzający
ogólnokrajowym programem poręczeń portfelowych tzw.
gwarancja de minimis.
•
Szczebel regionalny:(kształtowany głównie z udziałem wsparcia ze
środków europejskich 2004-2006 i 2007-2013 i obecnie …).
16 funduszy regionalnych, kształtowanych począwszy od 2002 r., w
tym dwa zapoczątkowane w połowie lat 90. XX w.
•
Szczebel lokalny: (kształtowany – j.w.)
Kształtowany od 1994 r. – europejski Program Inicjatyw Lokalnych
– pierwsze fundusze poręczeniowej, sytuowane w gminach
zagrożonych bezrobociem strukturalnym.
Rozwój oparty o środki wsparcia publicznego – poręczenie jako
instrument interwencji publicznej, służącej aktywizacji
finansowania z innego źródła).
13
Działalność poręczeniowa – mechanizm operacyjny
Model indywidualny (1)
W warunkach polskich modele
indywidualne (1+2) dominują na
szczeblu funduszy o zasięgu
regionalnym (lokalnym).
14
Działalność poręczeniowa – mechanizm operacyjny
Model indywidualny (2)
W warunkach polskich modele
indywidualne (1+2) dominują na
szczeblu funduszy o zasięgu
regionalnym (lokalnym).
15
Działalność poręczeniowa – mechanizm operacyjny
Model portfelowy
W warunkach polskich model
portfelowy stosowany jest
rzadko (np. gwarancja de
minimis BGK). Decyduje o tym
specyfika tego modelu –
szczególnie jego „automatyzm” i
związane z nim większe ryzyko
(mniejsza kontrola ryzyka przez
poręczyciela).
16
Zasada maksymalnego „pokrycia” zobowiązań oraz
zmiennej wartości poręczenia
P or ęczenie
stano wi z aws ze
x % ak tua lnych
zo bo wią za ń
k red yto wych
1 0 00
1
80 0
2
60 0
40 0
3
60 %
20 0
6 0%
1
2
Max. = 80%
3
4
5
6
7
8
9
10
Kolejny o kres
17
Logika poręczenia
Kredyt (kwota podstawowa)
100
Wsk. zabezpieczenia
1,5
Wymagane zabezpieczanie
150
100
Poręczenie (np. 70%)
70
Finansowanie niezabezpieczone
30
Wsk. zabezpieczenia
1,5
Wymagane zabezpieczenia
45
Razem
150
115
18
Zasada mnożnika kapitałowego
Kapitał funduszu = 1,000,000 zł.
Łączna masa poręczeń = 3,000,000 zł.
np. 100 poręczeń każde na kwotę 30,000 zł.
Mnożnik = 3.00
19
Dwa główne modele operacyjne (pozabankowe
fundusze poręczeniowe w Polsce)
Dwa modele współpracy operacyjnej:
•
Model tradycyjny – oparty na współpracy z grupą
banków, z transferem lub bez transferu kapitału
zabezpieczającego udzielane poręczenia. Wypłaty
poręczenia dokonuje fundusz w odpowiedzi na wezwanie
banku;
•
Model akredytywy – oparty na współpracy funduszu
poręczeniowego z jednym bankiem wiodącym, a za jego
pośrednictwem z bankami finansującymi (wartość
zobowiązania poręczeniowego wypłacana przez bank –
depozytariusza kapitału funduszu, w ramach wystawionej
akredytywy).
20
Model akredytywy
Zlecenie akredytywy
stand-by [1]
Bank
depozytariusz
Otwarcie akredytywy
stand-by [2]
Wniosek o poręczenie [4]
Bank
współpracujący
Analiza, decyzja
Fundusz
Poręczenie [5]
Wniosek o kredyt [3]
Klient
Udzielenie o kredytu [6]
21
Działalność poręczeniowa – całościowy mechanizm
finansowy
Mnożnik (teoretyczny
/ nominalny a realny)
Kapitał
Portfel poręczanych zobowiązań (wartościowo) – x-krotnie
przekraczający wartość kapitału zabezpieczającego udzielone
zabezpieczenia.
Masa zabezpieczanych
zobowiązań
22
Aktualny obraz polskiego sektora funduszy
poręczeniowych
Sektor funduszy poręczeniowych kształtują : (1) segment jednostek działających
na szczeblu regionalnym (rzadziej lokalnym), składający się z ok. 45 funduszy.
Program ogólnokrajowy, prowadzony przez Bank Gospodarstwa Krajowego
(tzw. gwarancja de minimis - PLD) – początkowo, obejmujący jedynie
kredyty obrotowe, ale od listopada 2013 r. także inwestycyjne.
Efektywność (zaangażowanie) – dyskusyjna. Główne przyczyny:
•
Brak instrumentów skłaniających do akceptacji większego ryzyka (brak
efektywnych mechanizmów regwarancyjnych),
•
stały dopływ środków publicznych w ramach programów wspierających
i związany z tym rosnący mianownik ułamka, opisującego stopień
zaangażowania kapitału,
Działalność poręczeniowa realizowana jest w oparciu o ogólne przepisy
prawa, co ma określone konsekwencje:
•
przepisy dotyczące tworzenia rezerw w bankach – dopiero od niedawna
(2010 r.) poręczenie zmniejsza podstawę tworzenia rezerw, o ile
wystawiane jest przez instytucję pozabankową, ale:
•
konieczność posiadania ratingu, nadanego przez agencję ratingową,
•
konsekwencje dotyczą również bankowej oceny wiarygodności funduszu
poręczeniowego (zwykle traktowany jest jak każdy inny przedsiębiorca).
23
Działalność poręczeniowa – sytuacja bieżąca sektora
poręczeniowego w Polsce
Szczebel krajowy (BGK, de
minimis)
(dane w mln zł)
Średnia wartość poręczenia (BGK,
program de minimis) wynosi ok. 203,1
tys. zł. (wg danych na koniec sierpnia
2013 r. z poręczeń skorzystało 16 453
przedsiębiorstw).
24
Działalność poręczeniowa – „gwarancja de minimis”
Z punktu widzenia dostępności gwarancji „de minimis” to produkt bardzo skuteczny.
Funkcjonowanie programu nie bierze jednak pod uwagę obecności w systemie
funduszy lokalnych / regionalnych – problem koordynacji oferty poręczeniowej.
25
Wybrane charakterystyki działalności poręczeniowej
na szczeblu regionalnym i lokalnym
Kapitalizacja i poręczenia
Kapitały funduszy poręczeniowych (w tys. zł, na koniec roku).
Wartość poręczeń udzielonych
w 2013 r. = 877 mln zł.;
spadek w stosunku do roku
2012 o blisko 300 mln zł.
Liczba poręczeń udzielanych rocznie przez wszystkie fundusze (uwaga –
dane zweryfikowane).
KSFP, raport 31.12.2013 r.
26
Wybrane charakterystyki działalności poręczeniowej
na szczeblu regionalnym i lokalnym
Zaangażowanie kapitału
Wartość zaangażowania funduszy poręczeń kredytowych (stan
na koniec roku) (dane zweryfikowane).
KSFP, raport 31.12.2013 r.
Wskaźnik zaangażowania kapitału funduszy poręczeń
kredytowych (stan na koniec roku) (dane
zweryfikowane).
27
Wybrane charakterystyki działalności poręczeniowej
na szczeblu regionalnym i lokalnym
KSFP, raport 31.12.2013 r.
28
Wybrane charakterystyki działalności poręczeniowej
na szczeblu regionalnym i lokalnym
Beneficjenci poręczeń
KSFP, raport 31.12.2013 r.
Średnia wielkość poręczeń
udzielonych w 2013 r. wyniosła
ok. 140 tys. zł.
29
Wybrane charakterystyki działalności poręczeniowej
na szczeblu regionalnym i lokalnym
Ryzyko / stratowość
Wartość należności dochodzonych, z tytułu
wypłaconych poręczeń, do wartości poręczeń
aktywnych powiększonych o wartość kwot
dochodzonych (stan na koniec roku) (dane
zweryfikowane).
KSFP, raport 31.12.2013 r.
Wartość poręczeń wypłaconych (w danym roku)
do wartości poręczeń aktywnych (stan na koniec
roku) (dane zweryfikowane).
30
Rynek kredytowy (w kontekście działalności
poręczeniowej)
31
Przykład regionalnego funduszu poręczeniowego
(typowa instytucja)
32
Przykład regionalnego funduszu poręczeniowego
(typowa instytucja)
33
Główne wyznaczniki działalności funduszy
poręczeniowych
Działalność poręczeniowa ma charakter „pośredni” – decyduje fakt
potrzeby zabezpieczenia finansowania dłużnego. W tym sensie działalność
poręczycielska ma charakter zależny.
Konieczność utrzymywania współpracy z dostarczycielami finansowania
dłużnego (bankami, funduszami pożyczkowymi).
Maksymalna wielkość zabezpieczanego zobowiązania (w wymiarze
udziałowym, max = 80%, wartościowo – dość duże zróżnicowanie).
Odpłatność za udzielenie poręczenie – prowizja – podwyższa koszt
finansowania – stawki minimalne, zależnie od oceny ryzyka poręczeniowego
(rating wewnętrzny poręczanego zobowiązania, dokonywany przez
fundusz).
Problem oceny wiarygodności poręczyciela – szczególnie we współpracy
z sektorem bankowym.
Specyfika produktowa – poręczenia … transakcji finansowych oraz – w
mniejszym stopniu – niefinansowych (np. poręczenie jako wadium
przetargowe).
Specyfika kapitałowa – problemy wynikające z zasady zabronionego
„podwójnego finansowania”
34
Dziękuję za uwagę!