Ocena wybranych wskaźników antropometrycznych

Romuald Gajewski, Grażyna Kuleszyńska, Krzysztof Strojek,
Władysław Grzeszczak
PRACA ORYGINALNA
Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych, Diabetologii i Nefrologii Śląskiej Akademii Medycznej w Zabrzu
Ocena wybranych wskaźników antropometrycznych,
laboratoryjnych i polimorfizmu genu transportera
glukozy GLUT1 u potomków chorych
na samoistne nadciśnienie tętnicze
Evaluation of selected antropometric indices, laboratory parameters and glucose
transporter GLUT1 gene polymorphism in offspring of patients with essential hypertension
Abstract
Background. Arterial hypertension is the element of genetically related insulin resistance syndrome. Recent examinations indicate that Xba1 of glucose transporter 1 gene is
related to the tissue glucose uptake process. The aim of the
study was the assessment whether in healthy offspring of
hypertensive patients signs which indicate on the predisposition to hypertension can be found and also the assessment for the relation of Xba1GLUT 1 gene polymorphism
with disorders found.
Material and methods. 169 subjects with positive familial
history for hypertension and 123 subjects without familial
history for chronic diseases were enrolled. In each examined subjects assessment of antropometric parameters,
blood pressure measurement, laboratory parameters and
XbA1 polymorphism of GLUT1 gene were performed.
Results. Subjects with positive familial history for hypertension showed higher BMI (p < 0.05), higher office
Wstęp
Nadciśnienie tętnicze krwi jest obecnie jednym z najbardziej istotnych problemów zdrowotnych w krajach roz-
Adres do korespondencji: dr hab. med. Krzysztof Strojek
Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych, Diabetologii i Nefrologii Śl. AM
ul. 3 Maja 13/15, 41–800 Zabrze
tel. +48 (0 prefiks 32) 271 25 11, faks +48 (0 prefiks 32) 271 46 17
e-mail [email protected]
Copyright © 2001 Via Medica, ISSN 1643–3165
blood pressure (p < 0.001). Male subjects with positive
familial history to hypertension manifested higher WHR
(p < 0.05). In laboratory parameters higher total and LDL
cholesterol as well as triglicerdes level (p < 0.05) were
observed. Analyzing the distribution of GLUT1 gene polymorphism relation neither between allele frequency with
familial history nor antropometric and laboratory features
was found.
Conclusions. According to the results obtained one can
draw the conclusion that familial predisposition to arterial
hypertension exists and is manifested by the tendency to
the obesity, dislipidemia and elevated blood pressure. Presented study did not confirmed the association of Xba1
polymorphism of GLUT1 gene with the phenotypic markers
of the predisposition to hypertension.
key words: arterial hypertension, familial predisposition,
offspring, GLUT1 gene polymorphism
winiętych [1–4]. Pomimo że łatwo się je wykrywa i zazwyczaj dobrze poddaje się ono leczeniu, to jednak ze względu na bezobjawowy bądź skąpoobjawowy przebieg często prowadzi do zagrażających życiu powikłań.
W badaniach grupy Framingham stwierdzono po raz
pierwszy, że nadciśnienie tętnicze rzadko występuje
jako zjawisko izolowane [5]. Późniejsze badania pozwoliły na zdefiniowanie pojęcia zespołu metabolicznego [6]. U podłoża zespołu metabolicznego leży insulinooporność, w wyniku której może dojść do cukrzycy
typu 2, nadciśnienia tętniczego, a w efekcie do miażdżycy ze wszystkimi jej konsekwencjami [7, 8]. Sugeruje to,
www.ddk.viamedica.pl
29
Diabetologia Doświadczalna i Kliniczna rok 2001, tom 1, nr 1
iż nadciśnienie tętnicze wiąże się z nieprawidłowościami
komórkowej utylizacji glukozy [9]. W badaniach Allemana i wsp. wykazano, że insulinooporność może mieć
podłoże dziedziczne [10]. Przejście glukozy do komórek wymaga specyficznych nośników zlokalizowanych
w błonach komórkowych. Jednym z nich jest klasa
transporterów, odpowiedzialnych za transport ułatwiony
glukozy (GLUTs, facilitative glucose transporters) [11].
Przekaźniki transportu ułatwionego mieszczą się na powierzchni komórek, umożliwiają bierny transport glukozy zgodny z gradientem jej stężenia. Pierwszym opisanym białkiem tej klasy był tak zwany erytrocytarny transporter glukozy, obecnie określany jako GLUT1 — został
on sklonowany z linii komórkowej HepG2 (komórki hepatoma) w 1985 roku [12]. Opisano gen kodujący
GLUT1, zlokalizowany na krótkim ramieniu chromosomu 1, w lokalizacji lp31.3 Æ p35 [13]. Zidentyfikowano
dwa polimorfizmy długości fragmentów restrykcyjnych
(RFLP) genu kodującego GLUT1: BglII, zlokalizowany
około 4,5 kb w kierunku 5’ od eksonu 1, oraz XbaI,
mieszczący się w drugim intronie genu, w odległości
około 4,5 kb 5’ od początku eksonu 3 [14]. Obiecująca
wydaje się hipoteza, iż molekularne odmiany genów kodujących przekaźniki transportu ułatwionego glukozy,
powodując zmniejszenie powinowactwa kodowanych
białek do glukozy, a zatem nieprawidłowy wychwyt glukozy w warunkach podstawowych, prowadzą do hiperinsulinemii, nasilenia cech zespołu metabolicznego.
Założenia i cel pracy
Nadciśnienie tętnicze jest jednym z efektów genetycznie uwarunkowanego zespołu metabolicznego, u podłoża którego leży insulinooporność. Wydaje się także, że
polimorfizm genu GLUT1 wiąże się z komórkowym procesem utylizacji glukozy.
Celem pracy było uzyskanie odpowiedzi na następujące pytania:
— Czy u zdrowych potomków chorych na nadciśnienie
tętnicze można dopatrywać się predyspozycji rodzinnej do wystąpienia tego schorzenia oraz innych cech
zespołu metabolicznego?
— Czy polimorfizm genu GLUT1 wiąże się ze stwierdzonymi zaburzeniami świadczącymi o predyspozycji rodzinnej do nadciśnienia?
Materiał i metody
Wstępnej analizie poddano stan zdrowia wszystkich
pracowników Huty „Częstochowa” SA, którzy zgłosili się
do Poradni Medycyny Pracy i Przychodni Ogólnej w okresie 01.04– 20.09. 1999 roku.
30
Do dalszych badań zakwalifikowano osoby w wieku
18–40 lat. Z badań wyłączono osoby według następujących kryteriów:
— powyżej 40 roku życia;
— rozpoznane nadciśnienie tętnicze i/lub stwierdzenie
wartości ciśnienia tętniczego powyżej 135/85 mm Hg
w pomiarze przygodnym;
— współistnienie nietolerancji glukozy lub cukrzycy;
— współistnienie jakiegokolwiek innego schorzenia wymagającego przyjmowania leków dłużej niż przez
2 tygodnie.
Na podstawie powyższych kryteriów do dalszych badań zakwalifikowano 316 osób.
Za dodatni wywiad rodzinny w kierunku nadciśnienia
tętniczego uznawano sytuację, w której u co najmniej
jednego z rodziców stwierdzono podwyższone ciśnienie
tętnicze wymagające stałego przyjmowania leków hipotensyjnych. Z dalszej analizy wykluczono grupę 24 osób,
których rodziców leczono z powodu cukrzycy typu 2,
choroby niedokrwiennej serca lub też innych postaci
miażdżycy, a u których nie występowało nadciśnienie
tętnicze.
Ostatecznej analizie poddano grupę 292 osób, którą
podzielono na dwie podgrupy. Grupę badaną (B) stanowiło 169 osób z dodatnim wywiadem rodzinnym w kierunku nadciśnienia tętniczego (177 mężczyzn i 115 kobiet, średni wiek 33,3 ± 7,18). Grupę kontrolną (K) tworzyły 123 osoby bez obciążeń rodzinnych w kierunku
schorzeń przewlekłych (96 mężczyzn i 73 kobiety, średni wiek 31,6 ± 7,51 lat). Na przeprowadzenie badań
uzyskano zgodę Komisji Bioetycznej ds. Badań Naukowych przy Śląskiej Akademii Medycznej.
U wszystkich badanych dokonano analizy stanu
zdrowia na podstawie następujących elementów:
— odpowiedzi na pytania zawarte w ankiecie, w której
uwzględniono wywiad rodzinny w kierunku nadciśnienia tętniczego, choroby wieńcowej, cukrzycy typu 2,
współistnienie u badanego schorzeń i/lub przyjmowanie jakichkolwiek leków, palenie tytoniu i spożycie alkoholu;
— pomiary antropometryczne: wskaźnik masy ciała
(BMI, body mass index) i wskaźnik talia/biodro (WHR,
waist/hip ratio);
— pomiar ciśnienia tętniczego w warunkach ambulatoryjnych przeprowadzony po 10 minutach odpoczynku
w pozycji siedzącej z dokładnością do 2 mm Hg. Za
wartość ciśnienia tętniczego przyjmowano średnią z 3
pomiarów dokonywanych w odstępie 1 minuty [15];
— badania laboratoryjne — w surowicy krwi pobranej
na czczo po 12-godzinnym powstrzymywaniu się od
jedzenia oznaczono stężenie cholesterolu całkowitego oraz cholesterolu frakcji HDL i LDL, stężenie
triglicerydów, stężenie kwasu moczowego, stężenie
glukozy przy użyciu standardowych procedur anali-
www.ddk.viamedica.pl
Romuald Gajewski i wsp. Predyspozycja do nadciśnienia
tycznych. Ponadto oznaczono stężenie insuliny (IRI,
insulin resistance index) metodą radioimmunologiczną
zgodnie z zasadą podwójnego przeciwciała [16]. Do
badania użyto zestawów produkowanych przez
Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Polatom w Świerku.
Czułość metody 1 j.m./dl.;
— badania genetyczne — kwas DNA izolowano z leukocytów krwi obwodowej metodą Grahama i Millera
[17]. Następnie namnażano fragment intronu 2 badanego genu o długości 1100 par zasad (bp) metodą PCR (203) z 2 specyficznymi primerami: 5'-TGT
GCA ACC CAT GAG CTA A-3'; 3'-CCT GGT CTC
ATC TGG ATT CT-5' opisanymi przez Liu i wsp. [18].
Produkty PCR trawiono, uzyskując 2 następujące allele: allel niestrawiany oznaczany jako (–) i allel z miejscem cięcia oznaczany jako (+). Produkty trawienia
rozdzielono na 2-procentowym żelu agarozowym z dodatkiem bromku etydyny o stężeniu 0,4 mg/l, pod napięciem 10 V/cm, przez 40 minut.
Uzyskane wyniki przedstawiono jako średnią ± SD.
Do analizy statystycznej użyto testu t-Studenta. Analizę
dystrybucji genów przeprowadzono przy użyciu testu c2.
Za poziom istotności przyjęto wartość p < 0,05. W przypadku porównań wielokrotnych poziom istotności przyjęto po uwzględnieniu poprawki Bonferoniego [19].
Wyniki
W tabeli 1 przedstawiono wyniki pomiarów antropometrycznych. Indeks masy ciała u osób z dodatnim wywiadem rodzinnym w kierunku nadciśnienia (grupa B)
był znamiennie wyższy w porównaniu z grupą K, osób
nieobciążonych rodzinnie (p < 0,05).
Wskaźnik talia/biodro nie różnił się istotnie przy porównaniu badanych grup. Natomiast wśród mężczyzn obciążonych rodzinnie nadciśnieniem był istotnie większy niż
w grupie nieobciążonych mężczyzn (p < 0,05).
W tabeli 2 przedstawiono wartości pomiarów ciśnienia tętniczego.
U badanych obciążonych rodzinnie nadciśnieniem
tętniczym stwierdzono wyższe ciśnienie skurczowe, rozkurczowe i średnie w porównaniu z osobami nieobciążonymi (p < 0,001).
Tabela 1. Pomiary antropometryczne w badanych grupach
Table 1. The anthropometric measurements in the analysed
groups
Grupa B
BMI [kg/m2]
Grupa K
25,2 ± 3,31* 24,2 ± 2,69
WHR
0,86 ± 0,04
WHR u mężczyzn
0,89 ± 0,04* 0,88 ± 0,04
WHR u kobiet
0,81 ± 0,4
0,85 ± 0,04
0,80 ± 0,04
*p < 0,05 w porównaniu z grupą K; BMI (body mass index) — indeks masy ciała;
WHR (waist/hip ratio) — wskaźnik talia/biodro; grupa B — grupa badana;
grupa K — grupa kontrolna
Tabela 2. Pomiary ciśnienia tętniczego w badanych grupach
Table 2. The blood pressure measurements in the analysed
groups
Grupa B
Grupa K
Ciśnienie skurczowe
[mm Hg]
124 ± 8,46**
117 ± 7,00
Ciśnienie rozkurczowe
[mm Hg]
80,3 ± 5,11**
77,0 ± 4,44
Ciśnienie średnie
[mm Hg]
95,1 ± 7,39**
90,5 ± 6,31
**p < 0,001 w porównaniu z grupą K; grupa B — grupa badana; grupa K — grupa
kontrolna
Tabela 3. Wyniki badań biochemicznych w badanych grupach
Table 3. Results of biochemical measurements in the analysed
groups
Grupa B
Grupa K
Glikemia na czczo
[mmol/l]
5,50 ± 0,54
5,41 ± 0,49
Stężenie insuliny na czczo
[mU/l]
16,1 ± 7,20
16,3 ± 8,21
Cholesterol całkowity
[mmol/l]
5,47 ± 1,01*
5,11 ± 0,86
Cholesterol frakcji HDL
[mmol/l]
1,33 ± 0,24
1,36 ± 0,23
Cholesterol frakcji LDL
[mmol/l]
3,42 ± 1,06*
3,18 ± 0,99
Triglicerydy
[mmol/l]
1,73 ± 1,01*
1,33 ± 0,52
*p < 0,05 w porównaniu z grupą K; grupa B — grupa badana; grupa K — grupa
kontrolna
Badania biochemiczne
W tabeli 3 przedstawiono wartości parametrów biochemicznych.
Stwierdzono tendencję do wyższych wartości glikemii na czczo w grupie badanej, jednak średnie wartości
glikemii na czczo nie różniły się istotnie w porównaniu
z grupą kontrolną.
Stężenie insulinemii nie różniło się istotnie w obu badanych grupach.
Stężenie cholesterolu całkowitego oraz stężenie cholesterolu frakcji LDL były istotnie wyższe w grupie obciążonych rodzinnie niż w grupie kontrolnej (w obu grupach p < 0,01). Stężenie cholesterolu frakcji HDL nie
różniło się istotnie. Stężenie triglicerydów było istotnie
wyższe w grupie obciążonych rodzinnie w porównaniu
z grupą kontrolną (p < 0,01).
www.ddk.viamedica.pl
31
Diabetologia Doświadczalna i Kliniczna rok 2001, tom 1, nr 1
Tabela 4. Porównanie genotypów genu GLUT1 w badanych
grupach w zależności od obciążenia rodzinnego nadciśnieniem tętniczym
Table 4. The genotype frequency in the GLUT1 gene in the
analysed groups according to the family history of hypertension
Grupa B
n = 169
Grupa K
n = 123
–/–
(%)
14
(8)
10
(8)
–/+
(%)
74
(44)
46
(38)
+/+
(%)
81
(48)
67
(54)
mozygot +/+ jest niższe w porównaniu z allelem (–)
(łącznie homozygota –/– i heterozygota –/+; p < 0,05,
nieistotne po uwzględnieniu poprawki Bonferoniego).
Analiza wartości średnich pozostałych parametrów biochemicznych, takich jak stężenia glukozy, stężenie insuliny, stężenia cholesterolu całkowitego i cholesterolu
frakcji HDL, nie wykazywały istotnej zależności od badanego genotypu.
Dyskusja
W niniejszej pracy dowiedziono, że zdrowi potomkowie osób z nadciśnieniem tętniczym wykazują cechy
dziedzicznej predyspozycji do tego schorzenia. Prezentowane badanie wykonano w grupie osób poniżej 40
roku życia. Celem takiego doboru było uniknięcie błędu
doboru populacji, polegającego na ominięciu w badaniu
osób bardziej predysponowanych. Nadciśnienie samoistne ujawnia się zazwyczaj około 45 roku życia [3, 20],
dlatego wprowadzono ograniczenia wieku, aby objąć
wszystkich obciążonych bez eliminowania osób, u których rozwinęło się schorzenie i z tego powodu nie podlegają obserwacji w przychodni, gdzie prowadzono badania. Uzyskane wyniki, sugerujące predyspozycję dziedziczną do nadciśnienia, są zgodne z wcześniejszymi
obserwacjami. Rose i wsp. na podstawie badania rodzinnego bliźniąt wskazują na współistnienie obok czynników środowiskowych także komponenty genetycznej
nadciśnienia [21]. W badaniu obojga rodziców i ich potomków Staessen i wsp. [22] wykazali brak zależności
występowania nadciśnienia u współmałżonków, natomiast zaobserwowali dodatnią korelację wartości ciśnie-
test c2 = 1,31; p = 0,51; grupa B — grupa badana; grupa K — grupa kontrolna
W tabeli 4 ukazano rozkład polimorfizmu badanego
genu GLUT1 w zależności od obciążenia rodzinnego.
Nie stwierdzono istotnych zmian dystrybucji badanego
genotypu.
W tabeli 5 przedstawiono wartości pomiarów antropometrycznych i ciśnienia tętniczego w zależności od
badanego genotypu, bez względu na obciążenia rodzinne. Stwierdzono, że wartość BMI jest niższa u homozygot (+/+) w porównaniu z allelami (–) (łącznie homozygota –/– i heterozygota –/+; p = 0,04; jednakże nieistotne po uwzględnieniu poprawki Bonferoniego). Średnie
wartości wskaźników talia/biodro i ciśnienia tętniczego
nie różniły się istotnie w badanych grupach.
W tabeli 6 pokazano średnie wartości parametrów
laboratoryjnych uzyskane w zależności od badanego
genotypu. Stwierdzono, że stężenie triglicerydów u ho-
Tabela 5. Średnie wartości parametrów antropometrycznych i ciśnienia tętniczego w zależności od polimorfizmu genu GLUT1
w badanej grupie bez różnicowania zależnego od obciążeń rodzinnych
Table 5. The mean values of anthropometric parameters and blood pressure according to the polymorphism in the GLUT1
gene in the analysed group without stratification by the family history
Genotypy genu GLUT1
–/–
–/+
+/+
Allel (–)
n = 24
n = 120
n = 148
Łącznie (–/– i –/+)
n = 144
BMI [kg/m2]
24,9 ± 2,61
25,5 ± 3,51
24,3 ± 2,96
25,1 ± 4,51*
WHR (1/1)
0,85 ± 0,03
0,86 ± 0,04
0,85 ± 0,04
0,86 ± 0,07
Ciśnienie skurczowe
[mm Hg]
120 ± 8,03
122 ± 8,65
120 ± 8,04
122 ± 10,8
Ciśnienie rozkurczowe
[mm Hg]
78,7 ± 4,33
79,6 ± 4,92
78,1 ± 4,92
79,6 ± 6,61
Ciśnienie średnie
[mm Hg]
92,4 ± 7,09
93,9 ± 7,54
92,4 ± 6,88
93,9 ± 7,62
*p = 0,04 (nieznamienne po uwzględnieniu poprawki Bonferoniego); BMI (body mass index) — indeks masy ciała; WHR (waist/hip ratio) — wskaźnik talia/biodro
32
www.ddk.viamedica.pl
Romuald Gajewski i wsp. Predyspozycja do nadciśnienia
Tabela 6. Średnie wartości parametrów laboratoryjnych w zależności od polimorfizmu genu GLUT1 w badanej grupie bez różnicowania zależnego od obciążeń rodzinnych
Table 6. Mean values of laboratory parameters according to the polymorphism in the GLUT1 gene in the analysed group without stratification by the family history
Genotypy genu GLUT1
–/–
n = 24
–/+
n = 120
+/+
n = 148
Allel (–)
Łącznie –/– i –/+
n = 144
Glikemia
[mmol/l]
5,58 ± 0,56
5,40 ± 0,53
5,50 ± 0,52
5,44 ± 0,74
Insulinemia (IRI)
[mU/l]
17,2 ± 7,04
16,4 ± 8,19
15,4 ± 7,23
16,8 ± 11,9
Cholesterol całkowity
[mmol/l]
5,45 ± 0,86
5,34 ± 1,03
5,23 ± 0,85
5,40 ± 1,40
Cholesterol frakcji HDL
[mmol/l]
1,30 ± 0,22
1,31 ± 0,25
1,37 ± 0,23
1,31 ± 0,31
Triglicerydy
[mmol/l]
1,58 ± 0,74
1,72 ± 0,90
1,39 ± 0,64
1,72 ± 0,71*
*p = 0,04 (nieistotne po uwzględnieniu poprawki Bonferoniego)
nia tętniczego u rodziców i dzieci. Na tej podstawie stwierdzili mniejsze znaczenie czynników środowiskowych
i większą rolę czynnika dziedzicznego w patogenezie
nadciśnienia. Do podobnych wniosków doszli An i wsp.
[23] oraz Hunt i wsp. [24] w badaniu rodzinnego występowania nadciśnienia i czynników ryzyka powikłań sercowo-naczyniowych. Nadciśnienie samoistne jest schorzeniem uwarunkowanym zaburzeniami metabolicznymi, co znalazło swoje odzwierciedlenie w definicji zespołu metabolicznego [6, 7]. W prezentowanej pracy
potwierdzono dziedziczne występowanie skłonności do
przesunięć gospodarki lipidowej i cech antropometrycznych u osób obciążonych rodzinnie nadciśnieniem. Prezentowane wyniki stanowią dodatkową przesłankę do
poszukiwań czynników genetycznych. Wykonano je
u osób bez nadciśnienia tętniczego i innych przewlekłych schorzeń. Nawet w tak wyselekcjonowanej grupie
autorzy zaobserwowali zróżnicowanie pod względem
cech antropometrycznych, parametrów lipidowych i ciśnienia tętniczego w przypadku dodatniego wywiadu rodzinnego w kierunku nadciśnienia.
Polimorfizm genu kodującego GLUT1 (transportera
odpowiedzialnego za stały, podstawowy transport glukozy do komórek) wybrano do prezentowanych badań
ze względu na możliwą zależność między stopniem podstawowej utylizacji glukozy a hiperinsulinemią, insulinoopornością, pośrednio więc –– wystąpieniem cech zespołu metabolicznego. Z tych samych względów badano związek genu kodującego GLUT1 z predyspozycją
do rozwoju cukrzycy typu 2. Badania te przyniosły rozbieżne rezultaty. Li i wsp. opisali związek między cu-
krzycą typu 2 a polimorfizmem XbaI w populacji japońskiej [25]. Doniesienie to potwierdził Tao i wsp. [26].
Baroni i wsp. wykazali związek wskaźników genu GLUT1
z cukrzycą typu 2 w populacji włoskiej, jednak zależność ta nie została potwierdzona w kolejnych badaniach
[27–30]. Zagadnienie wydaje się tym bardziej złożone,
że gen kodujący GLUT1 jest także badany pod kątem
potencjalnego związku z dziedziczną predyspozycją do
rozwoju nefropatii cukrzycowej ze względu na rolę białka w transporcie glukozy przez nabłonek cewek nerkowych do komórek mezangium. Badania przeprowadzone u chorych na cukrzycę typu 2 rasy żółtej oraz pochodzących z polskiej populacji rasy kaukaskiej przyniosły
rozbieżne rezultaty (różne allele opisywano jako „allele
ryzyka”) [31, 32].
Podsumowując wyniki niniejszej pracy, a także przedstawione wyżej dane, można stwierdzić, iż nadciśnienie
tętnicze u znacznej części osób wiąże się z pewną dziedziczną predyspozycją do rozwoju złożonego fenotypu,
obejmującego otyłość centralną, dyslipidemię oraz podwyższone wartości ciśnienia tętniczego, a predyspozycję tę można obserwować już u osób zdrowych. Molekularne podstawy tego zjawiska pozostają niejasne,
choć najpewniej zależy ono od interakcji przynajmniej
kilku loci genowych, najprawdopodobniej różnic sekwencji genów kodujących składowe układów regulujących ciśnienie, lecz być może także genów związanych
z metabolizmem lipidów, metabolizmem tkanki tłuszczowej oraz transportem lub utylizacją glukozy. Wydaje się,
że polimorfizm genu kodującego transporter glukozy
GLUT1 nie odgrywa tu istotnej roli.
www.ddk.viamedica.pl
33
Diabetologia Doświadczalna i Kliniczna rok 2001, tom 1, nr 1
Piśmiennictwo
Wnioski
1. Potomkowie osób chorych na nadciśnienie wykazują cechy predyspozycji do tego schorzenia.
2. Predyspozycja rodzinna do nadciśnienia objawia się
skłonnością do otyłości centralnej, dyslipidemii i podwyższonych wartości ciśnienia tętniczego.
3. Na podstawie badania zdrowych osób nie można
stwierdzić związku polimorfizmu genu GLUT1 z fenotypowymi wskaźnikami predyspozycji do nadciśnienia tętniczego.
Streszczenie
Wstęp. Nadciśnienie tętnicze jest jednym z elementów genetycznie uwarunkowanego zespołu insulinooporności. Badania ostatnich lat wskazują, że polimorfizm XbA1 genu
transportera glukozy 1 (GLUT1) wiąże się z procesem tkankowej utylizacji glukozy. Celem niniejszej pracy była ocena,
czy u zdrowych potomków pacjentów leczonych z powodu
nadciśnienia tętniczego można dopatrywać się cech świadczących o predyspozycji do tego schorzenia oraz ocena
związku polimorfizmu XbA1 genu GLUT1 ze stwierdzanymi
zaburzeniami.
Materiał i metody. Badaniem objęto 169 zdrowych osób obciążonych wywiadem rodzinnym w kierunku nadciśnienia, do
grupy kontrolnej włączono 123 osoby bez wywiadu rodzinnego w kierunku nadciśnienia. U badanych oceniano parametry
antropometryczne, ciśnienie tętnicze mierzone w warunkach
ambulatoryjnych, parametry laboratoryjne i oznaczono polimorfizm genu XbA1 genu transportera glukozy GLUT1.
Wyniki. U osób z dodatnim wywiadem rodzinnym w kierunku nadciśnienia stwierdzono wyższy wskaźnik masy ciała
(BMI) (p < 0,05), wyższe ciśnienie tętnicze przy pomiarze
ambulatoryjnym (p < 0,001). U mężczyzn obciążonych rodzinnie zauważono podwyższoną wartość wskaźnika talia/
/biodro (p < 0,05). W wykonanych badaniach laboratoryjnych autor pracy stwierdził, że u osób obciążonych rodzinnie
występuje wyższe stężenie cholesterolu całkowitego, cholesterolu frakcji LDL oraz triglicerydów (p < 0,05). W analizie
rozkładu polimorfizmu genu GLUT1 nie stwierdzono związku z obciążeniem rodzinnym, z badaniami antropometrycznymi ani laboratoryjnymi.
Wnioski. Na podstawie przeprowadzonych badań można
stwierdzić, że istnieje predyspozycja rodzinna do występowania nadciśnienia tętniczego, która objawia się skłonnością do otyłości, dyslipidemii, podwyższonego ciśnienia tętniczego. Wykonane badania nie potwierdziły związku polimorfizmu genu GLUT1 z fenotypowymi wskaźnikami predyspozycji do nadciśnienia.
słowa kluczowe: nadciśnienie tętnicze, predyspozycja
rodzinna, potomstwo, polimorfizm genu GLUT1
34
1. Kaplan M. Systemic hypertension: Mechanisms and diagnosis. W: Heart Disease. Wyd. 6. Braunwald E. i wsp. red.
Philadelfia, WB Saunders 2001.
2. Uemura K., Pisa Z. Trends in cardiovascular disease mortality in industrialised countries since 1950. World Health Stat
Q 1988; 41: 155–168.
3. Burt V.L., Cutler J.A., Higgins M., Horan M.J., Labarthe D.,
Whelton P. Trends in the prevalence, awareness, treatment,
and control of hypertension in the adult US population. Data
from the Health Examination Surveys, 1960 to 1991. Hypertension 1995; 26: 60–69.
4. Kennel W.B. Epidemiology of essential hypertension: the
Framingham experience. Proc. R. Coll. Physicians Edinb.
1991; 21: 273–287.
5. Kannel W.B. Historic perspectives on the relative contributions of diastolic and systolic blood pressure elevation to
cardiovascular risk profile. Am. Heart J. 1999; 138: S205–
S210.
6. Definition, diagnosis and classification of diabetes mellitus
and ist complications. Report of a WHO Consultation. World
Health Organization, Department of Noncommunicable Disease Surveillance, Geneva 1999 (WHO/NCD/NCS/99.2).
7. Reaven G.M. Role of insulin resistance in human disease.
Diabetes 1988; 37: 1595–1607.
8. Zimmet P.Z. Kelly West lecture 1991: challenges in diabetes
epidemiology: from West to the rest. Diabetes Care 1992;
15: 232–252.
9. Ferrannini E., Buzzigoli G., Bonadonna R. i wsp. Insulin resistance in essential hypertension. Engl. J. Med. 1987; 317:
350.
10. Allemann Y, Horber F.F., Colombo M. Insulin sensitivity and
body fat distribution in normotensive offspring of hypertensive parents. Lancet 1993; 341: 327.
11. Hoffman B.B., Ziyadeh F.N. Facilitative glucose transport protein and sodium –– glucose co-transporters in the kidney.
Curr. Opin. Nephrol. Hypertens. 1995; 4: 406–411.
12. Mueckler M., Caruso C., Baldwin S., Panico M., Blench I.,
Morris H.R. i wsp. Sequence and structure of a human glucose transporter. Science 1985; 229: 941–945.
13. Shows T.B., Eddy R.L., Bters M.G., Fukushima Y., Dehaven
C.R., Murray J.C., Bell G.I. Polymorphic human glucose transporter gene (GLUT) is on chromosome 1p31.3®p35. Diabetes 1987; 36: 546–549.
14. Fukumoto H., Seino S., Imura H., Bell G.I. Characterization
and expression of human HepG2/erythrocyte glucose-transporter gene. Diabetes 1988; 37: 657–661.
15. 1999 World Health Organization — International Society of
Hypertension Guidelines for the Management of Hypertension. Guidelines Subcommittee. J. Hypertens. 1999; 17: 151–
–183.
16. Kokot F., Stupnicki F. Metody radioimmunologiczne i radiokompetycyjne w diagnostyce klinicznej. PZWL, Warszawa
1985.
17. Graham D.E. The isolation of high molecular weigh DNA from
whole organisms or large tissue masses. Annal. Biochem.
1978; 85: 609–613.
18. Watt G.C., Harrap S.B., Foy C.J., Holton D.W., Edwards H.V.,
Davidson H.R. i wsp. Abnormalities of glucocorticoid metabolism and the renin-angiotensin system: a four corners approach to the identification of genetic determinants of blood
pressure. J. Hypertens. 1992; 10: 473–482.
19. Walker A.M. Observation and interference. An introduction
to the methods of epidemiology. Newton Lower Falls MA:
Library of Congress USA 1991.
20. Joint National Committee on Detection, Evaluation, and Treatment of High Blood Pressure: The sixth report of the Joint
www.ddk.viamedica.pl
Romuald Gajewski i wsp. Predyspozycja do nadciśnienia
21.
22.
23.
24.
25.
26.
National Committee on Prevention, Detection, and Treatment
of High Blood Pressure (JNC VI). Arch. Intern. Med. 1997;
157: 2413–2446.
Rose R.J., Miller J.Z., Grim C.E., Christian J.C. Aggregation
of blood pressure in the families of identical twins. Am. J.
Epidemiol. 1979; 109: 503–511.
Staessen J., Bulpitt C.J., Fagard R., Joossens J.V., Lijnen P,
Amery A. Familial aggregation of blood pressure, anthropometric characteristics and urinary excretion of sodium and
potassium: a population study in two Belgian towns. J. Chron.
Dis. 1985; 38: 397–407.
An P., Rice T., Gagnon J., Borecki I.B., Perusse L., Leon A.S.
i wsp. Familial aggregation of resting blood pressure and
heart rate in a sedentary population: the Heritage Study. Am.
J. Hypertens. 1999; 12: 264–270.
Hunt S.C., Hasstedt S.J., Kuida H., Stults B.M., Hopkins P.N.,
Williams R.R. Genetic heritability and common environmental components of resting and stressed blood pressure, lipids, and body mass index in Utah pedigrees and twins. Am.
J. Epidemiol. 1989; 129: 625–638.
Li S.R., Baroni M.G., Oelbaum R.S., Stock J., Galton D.J.
Association of genetic variant of the glucose transporter with
non-insulin-dependent diabetes mellitus. Lancet 1988; 2:
368–370.
Tao T., Tanizawa Y., Matsutani A., Matsubara T., Kaneko T.,
Kaku K. HepG2/erythrocyte glucose transporter (GLUT1)
27.
28.
29.
30.
31.
32.
gene in NIDDM: a population association study and molecular scanning in Japanese subjects. Diabetologia 1995; 38:
942–947.
Alcolado J.C., Baroni M.G. Restriction ragment length polymorphism at the GLUT4 and GLUT1 gene loci in type 2 diabetes. Diabetic. Med. 1992; 9: 58–60.
Baroni M.G., Alcolado J.C, Gragnoli C., Franciosi A.M., Cavallo M.G., Fiore V. i wsp. Affected sib-pair analysis of the
GLUT1 glucose transporter gene locus in non-insulin-dependent diabetes mellitus (NIDDM): evidence for no linkage. Hum.
Genet. 1994; 93: 675–680.
Baroni M.G., Oelbaum R.S., Pozzilli P. Polymorphisms at the
GLUT1 (HepG2) and Glut4 (muscle/adipocyte) glucose transporter genes and non-insulin-dependent diabetes mellitus
(NIDDM). Hum. Genet. 1992; 88: 557–561.
Elbein S.C., Hoffman M.D., Matsutani A., Permutt M.A. Linkage analysis of GLUT1 (HepG2) and GLUT2 (liver/islet) genes
in familial NIDDM. Diabetes 1992; 41: 1660–1667.
Grzeszczak W., Moczulski D.K., Zychma M.J., Zukowska-Szczechowska E., Trautsolt W., Szydłowska I. Role of GLUT1 gene
in susceptibility to diabetic nephropathy in type 2 diabetes.
Kidney Int. 2001; 59: 631–636.
Liu Z.H., Guan T.J., Chen Z.H. Glucose transporter (GLUT1)
allele (XbaI-) associated with nephropathy in non-insulindependent diabetes mellitus. Kidney Int. 1999; 55: 1843–
1848.
www.ddk.viamedica.pl
35
Diabetologia Doświadczalna i Kliniczna rok 2001, tom 1, nr 1
36
www.ddk.viamedica.pl