zmiany struktury obszarowej w aspekcie kierunków rozwoju - 18-5

386
Monika
Mejszelis
STOWARZYSZENIE
EKONOMISTÓW ROLNICTWA I AGROBIZNESU
Roczniki Naukowe ● tom X ● zeszyt 3
Monika Mejszelis
Akademia Rolnicza w Szczecinie
ZMIANY STRUKTURY OBSZAROWEJ W ASPEKCIE KIERUNKÓW
ROZWOJU GOSPODARSTW ROLNYCH I DOP£AT BEZPOŒREDNICH
THE CHANGES OF STRUCTURE OF AGRICULTURAL LAND
FROM THE PERSPECTIVES OF FARMS DEVELOPMENT
AND DIRECT PAYMENTS ASPECT
S³owa kluczowe: gospodarstwa rolnicze, dop³aty bezpoœrednie, struktura obszarowa
Key words: farms, direct payments, agricultural structure
Synopsis. Celem przeprowadzonej analizy by³o zbadanie kierunków przep³ywu ziemi w aspekcie podejmowania
nowych przedsiêwziêæ gospodarczych przez rolników i uzyskiwanych przez nich dop³at bezpoœrednich do gruntów. W tym celu dokonano prognozy przysz³ych zmian w gospodarstwach rolnych pod k¹tem wielofunkcyjnego
rozwoju. Koncentracja ziemi nast¹pi przede wszystkim w grupie rolników modernizuj¹cych gospodarstwa i podejmuj¹cych dzia³alnoœæ pozarolnicz¹. Tempo przemian agrarnych uwarunkowane jest poda¿¹ ziemi rolniczej.
Wyniki badañ wskazuj¹ na ograniczenie w przysz³oœci sprzeda¿y ziemi w obrocie prywatnym.
Wstêp
W³aœciwa alokacja zasobów wymaga sprawnie dzia³aj¹cych mechanizmów rynkowych. Na przestrzeni lat mo¿na obserwowaæ ewolucjê czynników produkcji w rolnictwie rodzinnym, których
struktura i relacje w po³¹czeniu z coraz bardziej rozwiniêtymi zwi¹zkami z otoczeniem zewnêtrznym
umo¿liwiaj¹ rozwój gospodarstw rolnych [Tomczak 2005]. Ze wzglêdu na brak substytucyjnoœci,
ziemia pozostaje wci¹¿ podstawowym czynnikiem produkcji w dzia³alnoœci rolniczej. Mechanizmem realokacji przestrzeni jest rynek nieruchomoœci. Jedn¹ z jego charakterystycznych cech jest
niejednolitoœæ, ze wzglêdu na któr¹ wyró¿nia siê rynek nieruchomoœci rolnych. Z punktu widzenia
dzia³alnoœci wytwórczej w rolnictwie sprawnie dzia³aj¹cy rynek nieruchomoœci umo¿liwia zmiany w
zakresie struktury obszarowej gospodarstw rolnych. Nale¿y jednak pamiêtaæ, ¿e ziemia spe³nia
tak¿e funkcje socjalne w ramach zabezpieczenia dochodów w gospodarstwach najmniejszych,
szczególnie na tzw. obszarach problemowych. Ponadto, pozostaje w krêgu zainteresowañ wielu
podmiotów, czêsto niezwi¹zanych z rolnictwem, dziêki mo¿liwoœci uzyskiwania renty gruntowej po
zmianie sposobu zagospodarowania, co czyni j¹ atrakcyjn¹ inwestycj¹. W przypadku zmian obszarowych gospodarstw rolniczych – obok spodziewanego wzrostu cen ziemi rolniczej – bêdzie to
czynnik spowalniaj¹cy proces przep³ywu ziemi z gospodarstw mniejszych do gospodarstw wiêkszych obszarowo.1
W aspekcie strukturalnym wed³ug Hunka [2006] na skutek zmian systemowych wykszta³ci³ siê
nowy model rolnictwa, w ramach którego mo¿na wyró¿niæ cztery segmenty. I tak, gospodarstwa
dziel¹ siê na:
– gospodarstwa najmniejsze – ca³a produkcja przeznaczana jest g³ównie na samozaopatrzenie –
(funkcja socjalna ziemi),
1
Zgodnie z przeprowadzonym w 2002 roku powszechnym spisem rolnym, w porównaniu z 1996 rokiem,
ogólna liczba gospodarstw rolnych powy¿ej 1 ha u¿ytków rolnych wzros³a o 5,3%. Wzrost grupy ma³ych
gospodarstw by³ wynikiem znacznego przyrostu gospodarstw o powierzchni 1-2 ha, które z regu³y nie
prowadz¹ dzia³alnoœci rolniczej, a wykupion¹ ziemiê traktuj¹ jako lokatê kapita³u lub przeznaczaj¹ na cele
pozarolnicze, w tym na rekreacjê [Strategia rozwoju województwa zachodniopomorskiego... 2005].
Zmiany struktury obszarowej w aspekcie kierunków rozwoju ...
387
– gospodarstwa tradycyjne – produkcja rolnicza trafia g³ównie na lokalny rynek (zasoby alokowane s¹ g³ównie w dzia³alnoœæ pozarolnicz¹),
– gospodarstwa wysokotowarowe – intensywna produkcja i rozwiniête powi¹zania rynkowe,
– gospodarstwa domowe – pomimo posiadania ziemi rolniczej nie prowadz¹ produkcji rolniczej.
W ka¿dym z przedstawionych segmentów czynnik ziemi jest w ró¿nym stopniu wykorzystywany. Z uwagi na mo¿liwoœci poprawy struktury obszarowej gospodarstw rolniczych znaczenie maj¹
zasoby ziemi w grupach drugiej i czwartej, tj. gospodarstwach tradycyjnych i gospodarstwach
nieprowadz¹cych produkcji rolniczej. Podzia³ ten mo¿na uzupe³niæ jeszcze o gospodarstwa niskotowarowe, których w³aœciciele utrzymuj¹ siê wy³¹cznie z rolnictwa.
Po wejœciu Polski w struktury UE rolnicy mog¹ korzystaæ z dodatkowego wsparcia finansowego, jakim s¹ dop³aty bezpoœrednie do gruntów rolnych. Warunkiem uzyskania pomocy publicznej
jest uzyskanie wpisu do ewidencji producentów (posiada numer identyfikacyjny nadany przez
ARiMR), posiadanie gospodarstwa rolnego, w sk³ad którego wchodz¹ dzia³ki rolne o ³¹cznej powierzchni nie mniejszej ni¿ 1 ha oraz utrzymywanie gospodarstwa rolnego w dobrej kulturze rolnej.
Do otrzymania p³atnoœci bezpoœrednich do gruntów rolnych uprawniony jest w³aœciciel gospodarstwa rolnego, a tak¿e osoba, która w³ada nim z innego tytu³u, np. dzier¿awy, u¿ytkowania, u¿yczenia. O p³atnoœæ na dan¹ dzia³kê roln¹ mo¿e ubiegaæ siê tylko jeden wnioskodawca, tj. w³aœciciel lub
u¿ytkownik. Niew¹tpliwie najwiêksze korzyœci z tytu³u p³atnoœci obszarowych uzyskuj¹ w³aœciciele najwiêkszych gospodarstw, co wcale nie oznacza, ¿e w przypadku gospodarstw o niewielkiej
powierzchni ich w³aœciciele bêd¹ sk³onni z nich zrezygnowaæ. Dodatkowo przy niskich kosztach
przetrzymywania ziemi i praktykach spekulacyjnych na rynku ziemi dop³aty w takim kszta³cie prawdopodobnie spowolni¹ proces dalszej poprawy struktury obszarowej gospodarstw w Polsce.
Cel i metoda badañ
Bior¹c pod uwagê zmiany, zachodz¹ce na obszarach wiejskich województwa zachodniopomorskiego, mo¿na skonstatowaæ, ¿e rolnictwo nadal pozostaje wa¿n¹ funkcj¹ i anga¿uje znaczne zasoby ludnoœci wiejskiej. Tym niemniej nie mo¿na ju¿ stawiaæ znaku równoœci pomiêdzy rozwojem wsi
i rolnictwa. Równie wa¿ne jest ró¿nicowanie dzia³alnoœci gospodarczej w kierunku tworzenia alternatywnych Ÿróde³ dochodów, a tym samym tworzenia warunków do polepszenia jakoœci ¿ycia
mieszkañców wsi. Dlatego te¿, maj¹c na uwadze zmiany obszarowe na terenach wiejskich, celem
przeprowadzonej analizy by³o zbadanie kierunków przep³ywu ziemi w aspekcie podejmowania
nowych przedsiêwziêæ gospodarczych przez rolników i uzyskiwanych przez nich dop³at bezpoœrednich do gruntów.
Badanie przeprowadzono w czerwcu 2006 roku metod¹ sonda¿u diagnostycznego z wykorzystaniem kwestionariusza wywiadu. Badaniem zostali objêci rolnicy i ich rodziny, zamieszkuj¹cy
obszary wiejskie, których gospodarstwo nie przekracza 300 ha. W badanej grupie znalaz³a siê tak¿e
czêœæ w³aœcicieli gospodarstw socjalnych. Ogó³em badaniem objêto 650 osób, zamieszkuj¹cych
teren województwa zachodniopomorskiego. Wyniki badañ opracowano przy wykorzystaniu metod statystycznych, w tym analizy strukturalnej i analizy wariancji.
Bior¹c pod uwagê zró¿nicowane warunki przyrodnicze i powi¹zania funkcjonalne do badañ wybrano losowo gospodarstwa po³o¿one na nastêpuj¹cych obszarach wielkoprzestrzennych, okreœlonych w Strategii rozwoju województwa zachodniopomorskiego do 2020 roku [2005], jako: obszar
funkcjonalny strefy nadmorskiej, obszar selektywnej i wielofunkcyjnej aktywizacji gospodarczej,
obszar aktywizacji funkcji turystycznej, obszar bardzo intensywnego rolnictwa i przemys³u rolnospo¿ywczego oraz tereny pozostaj¹ce w zasiêgu oddzia³ywania du¿ych oœrodków miejskich.
Wyniki badañ
Za³o¿enia polityki rozwoju obszarów wiejskich na lata 2007-2013 zak³adaj¹ zwiêkszenie dzia³añ
w kierunku rozwoju pozaprodukcyjnych funkcji w ramach zrównowa¿onego rozwoju obszarów
wiejskich, uzyskanie wysokiej jakoœci ¿ycia i zamieszkania ludnoœci wsi, co ma œcis³¹ korelacjê z
innowacyjnoœci¹ w rolnictwie i modernizacj¹ sektora rolnego i leœnego. Na podstawie powy¿szych
za³o¿eñ stwierdzono potrzebê dokonania prognozy przysz³ych zmian w gospodarstwach rolnych
388
Monika Mejszelis
pod k¹tem wielofunkcyjnego rozwoju. W tym celu ogó³ przebadanych gospodarstw podzielono na
cztery grupy gospodarstw, w których:
– dominuj¹c¹ funkcj¹ pozostanie rolnictwo oraz zostan¹ podjête dzia³ania rozwojowe w gospodarstwie (w grupie tej znalaz³y siê gospodarstwa o zró¿nicowanym udziale dochodu rolniczego
w dochodzie ogó³em) – 49%,
– udzia³ dochodu rolniczego w dochodzie ogó³em zmniejszy siê na skutek podjêcia pozarolniczej
dzia³alnoœci gospodarczej – 23%,
– gospodarstwa, w których nast¹pi ograniczenie dzia³alnoœci w rolnictwie bez podejmowania
dodatkowej dzia³alnoœci pozarolniczej – 14%;
– w³aœciciele nie potrafili okreœliæ ewentualnych zmian w zakresie rozwijania b¹dŸ ograniczania
produkcji rolniczej – 14%.
Korzystnym zjawiskiem jest to, ¿e ponad dwie trzecie ankietowanych zamierza w przysz³oœci
podejmowaæ dodatkowe dzia³ania b¹dŸ to modernizuj¹c posiadane gospodarstwa czy te¿ podejmuj¹c pozarolnicz¹ dzia³alnoœæ gospodarcz¹. Przy czym w po³owie przypadków funkcja produkcyjna gospodarstwa zostanie utrzymana. Nie zawsze jednak modernizacja gospodarstwa ³¹czy siê ze
zwiêkszeniem skali produkcji. W po³owie przypadków, w grupie gospodarstw modernizowanych
poziom produkcji rolniczej pozostanie na niezmienionym poziomie. Jedynie nieco ponad jedna
czwarta ankietowanych zamierza ograniczyæ dzia³alnoœæ w rolnictwie lub nie ma sprecyzowanych
planów, co do przysz³oœci gospodarstwa.
W toku badañ okreœlono zale¿noœæ pomiêdzy dwiema zmiennymi, tj. kierunkami zmian w gospodarstwach i ich struktur¹ obszarow¹ (χ^2 = 53,19947, df = 6, p = ,000000). Wysoka wartoœæ
statystyki χ^2 przy minimalnym prawdopodobieñstwie wskazuje na wysok¹ wspó³zale¿noœæ struktury obszarowej gospodarstw i planowanych przedsiêwziêæ w gospodarstwie. Zdecydowanie najwiêcej najwiêkszych obszarowo gospodarstw, tj.
350
powy¿ej 20 ha znajduje siê w grupie gospodarstw
300
< 2 ha
od 2 do 20 ha
> 20 ha
modernizowanych, nastawionych g³ównie na
250
200
rozwój rolnictwa (64% ogó³u gospodarstw pow.
150
20 ha). Ponadto, gospodarstwa te stanowi¹ bli100
sko po³owê gospodarstw modernizowanych, tj.
50
47% (rys. 1). Jedna pi¹ta gospodarstw w tej gru0
rozwój
modernizacja i
ograniczanie
brak decyzji
pie obszarowej dotyczy przypadków, kiedy w³adzia³alnoœci
rozwój
dzia³alnoœci w
co przysz³oœci
pozarolniczej
gospodarstw
rolnictwie
gospodarstwa
œciciel gospodarstwa zamierza w przysz³oœci rozrolnych
rolnego
wijaæ dzia³alnoœæ pozarolnicz¹. Korzystnym
Rysunek 1. Kierunki zmian w gospodarstwie zjawiskiem jest ograniczanie produkcji przede
a powierzchnia gospodarstwa
wszystkim w gospodarstwach najmniejszych. W
ród³o: opracowanie w³asne w oparciu o wyniki
grupie tej po³owê przypadków stanowi¹ gospobadañ ankietowych.
darstwa poni¿ej 2 ha.
Bior¹c pod uwagê powy¿sze zmiany nale¿a³oby zastanowiæ siê czy koncentracja gruntów bêdzie nastêpowa³a przede wszystkim w gospodarstwach najwiêkszych obszarowo oraz w gospodarstwach nastawionych przede wszystkim na rozwój funkcji produkcyjnych w gospodarstwie. W
tym celu spytano respondentów o ich przysz³e plany w zakresie mo¿liwoœci sprzeda¿y b¹dŸ zakupu
ziemi. Ogó³ odpowiedzi podzielono na nastêpuj¹ce grupy rolników, którzy:
– sprzedali ziemiê po 1990 roku i nie zamierzaj¹ wiêcej dokupiæ (7%),
– sprzedali b¹dŸ chc¹ w przysz³oœci sprzedaæ ziemiê (5%),
– kupili ziemiê i chc¹ w przysz³oœci powiêkszyæ gospodarstwo (40%),
– powiêkszyli obszar gospodarstwa po 1990 roku i nie chc¹ dokupiæ ziemi (1%),
– nie podjêli decyzji w zakresie zakupu/sprzeda¿y ziemi (47%).
Na podstawie przeprowadzonych badañ mo¿na stwierdziæ, ¿e w przysz³oœci utrzyma siê nadwy¿ka popytu nad poda¿¹ na rynku ziemi. Porównuj¹c grupê rolników, którzy sprzedali ziemiê po
1990 roku i tych, którzy chc¹ sprzedaæ ziemiê w przysz³oœci, nie stwierdzono istotnych ró¿nic. Obie
grupy rolników mieszcz¹ siê w przedziale 5-7% ogó³u badanych. Najczêstsze powody sprzeda¿y
ziemi, podawane przez rolników, to:
Zmiany struktury obszarowej w aspekcie kierunków rozwoju ...
– z³a sytuacja materialna rodziny (35%),
– sprzeda¿ zbêdnych czynników produkcji (30%),
– atrakcyjna cena (27%).
389
Pozosta³e odpowiedzi dotyczy³y zakupu dóbr konsumpcyjnych wy¿szego rzêdu, edukacji,
pojawienia siê okazji rynkowej. Jedynie 5% ankietowanych rolników przyzna³o, ¿e uzyskane ze
sprzeda¿y œrodki finansowe przeznaczy³o na nowe inwestycje w gospodarstwie. Porównuj¹c powy¿sze odpowiedzi z wynikami w grupie rolników, chc¹cych w przysz³oœci sprzedaæ ziemiê, stwierdzono ponadtrzykrotny wzrost udzia³u osób, chc¹cych przeznaczyæ uzyskane œrodki finansowe
na cele inwestycyjne (16%).
Pozytywnym zjawiskiem jest chêæ powiêkszania przez rolników gospodarstw. Szczególn¹ rolê
w zakresie realokacji gruntów spe³nia Agencja Nieruchomoœci Rolnych. Jednak¿e nale¿y zauwa¿yæ, ¿e najbardziej atrakcyjne grunty ze wzglêdu na ich walory jakoœciowe, zosta³y ju¿ rozdysponowane. Przy niechêci rolników do sprzeda¿y ziemi, lokalnym charakterze rynku nieruchomoœci, co
oznacza ograniczenie wyboru poszukiwanej nieruchomoœci do najbli¿szej lokalizacji, oraz braku
mo¿liwoœci realizacji transakcji na rynku s¹siednim mo¿na spodziewaæ siê wzrostu udzia³u dzier¿awionych gruntów w ogólnej strukturze u¿ytkowania.
Wyniki badañ wskazuj¹ na bardzo nisk¹ zale¿noœæ pomiêdzy planowanymi przez rolników
przedsiêwziêciami gospodarczymi a decyzjami w zakresie sprzeda¿y b¹dŸ zakupu ziemi rolniczej
(χ^2 = 24,19790, df = 12, p = ,01913). W ka¿dej z grup wystêpuje podobny odsetek osób chc¹cych
powiêkszyæ gospodarstwo, nie360
zale¿nie od tego czy w gospodar320
280
stwie zostanie utrzymana funkcja
240
rolnicza (rys. 2). Je¿eli weŸmie siê
200
160
pod uwagê tylko osoby chc¹ce
120
powiêkszyæ gospodarstwo, to bli80
40
sko trzy czwarte z nich zamierza
0
w przysz³oœci podj¹æ dzia³ania
brak decyzji co do
ograniczanie
rozwój dzia³alnoœci
modernizacja i
dzia³alnoœci w
przysz³oœci
pozarolniczej
rozwój gospodarstw
prorozwojowe, z tego po³owa zarolnictwie
rolnych
gospodarstwa
mierza zmodernizowaæ swoje gorolnego
spodarstwo. W takim ujêciu mo¿brak decyzji w zakresie zakupu/sprzeda¿y ziemi
rolnicy którzy powiêkszyli obszar gospodarstwa po 1990 roku i nie chc¹ dokupiæ ziemi
na mówiæ o po¿¹danym kierunku
rolnicy którzy kupili ziemiê i chc¹ w przysz³oœci powiêkszyæ gospodarstwo
rolnicy którzy sprzedali b¹dŸ chc¹ w przysz³oœci sprzedaæ ziemiê
przep³ywu ziemi w gospodarrolnicy którzy sprzedali ziemiê po 1990 roku i nie zamierzaj¹ dokupiæ
stwach.
Rysunek 2. Kierunki zmian w gospodarstwie a decyzje rolZnacz¹cy wp³yw na decyzje
ników w zakresie zmian obszarowych w gospodarstwie
rolników w zakresie zakupu b¹dŸ
ród³o: opracowanie w³asne w oparciu o wyniki badañ ankietosprzeda¿y ziemi mia³a wielkoœæ
wych.
^2
gospodarstwa (χ = 33,99939, df
= 8, p = ,00004). W najliczniejszej
brak decyzji w zakresie zakupu/sprzeda¿y
grupie, tj. spoœród rolników, któziemi
rzy chc¹ powiêkszyæ gospodarpowiêkszyli obszar gospodarstwa
stwo, prawie po³owê stanowi¹ rolnicypoktórzy
< 2 ha
od 2 do 20 ha
> 20 ha
1990 roku i nie chc¹ dokupiæ ziemi
w³aœciciele gospodarstw o porolnicy którzy kupili ziemiê i chc¹ w przysz³oœci
wierzchni powy¿ej 20 ha (rys. 3).
powiêkszyæ gospodarstwo
Jedna czwarta przypadków dotyczy gospodarstw poni¿ej 2 ha. Jerolnicy którzy sprzedali b¹dŸ chc¹ w
przysz³oœci sprzedaæ ziemiê
dynie 14% w³aœcicieli gospodarstw powy¿ej 20 ha sprzeda³o
rolnicy którzy sprzedali ziemiê po 1990 roku i
nie zamierzaj¹ dokupiæ
w minionych latach ziemiê lub
planuje jej sprzeda¿. Oko³o 37%
0 40 80 120 160 200 240 280 320 360
w³aœcicieli gospodarstw najRysunek
3.
Decyzje
rolników
w zakresie zmian obszaromniejszych planuje w przysz³oœci
wych w gospodarstwie a powierzchnia gospodarstwa
powiêkszyæ gospodarstwo.
ród³o: opracowanie w³asne w oparciu o wyniki badañ ankietowych.
390
Monika Mejszelis
Rysunek 4. Kierunki zmian w gospodarstwie a udzia³ dop³aty bezpoœredniej w
dochodzie ogó³em
ród³o: opracowanie w³asne w oparciu o
wyniki badañ ankietowych.
brak decyzji co do przysz³oœci
gospodarstwa rolnego
50% i wiêcej
od 25% do 49%
od 10% do 24%
ograniczanie dzia³alnoœci w rolnictwie
nie wiêcej ni¿ 10%
modernizacja i rozwój gospodarstw
rolnych
rozwój dzia³alnoœci pozarolniczej
0
50
100
150
200
250
300
Wœród badanych rolników – podobnie jak dla ca³ego województwa – zaobserwowano wysoki
udzia³ rolników, którzy z³o¿yli wnioski o przyznanie p³atnoœci bezpoœredniej (96%). Tylko 25%
rolników uzyska³o z tego tytu³u kwotê powy¿ej 13 tys. PLN, a po³owa rolników sk³adaj¹cych
wnioski dosta³a mniej ni¿ 4 tys. PLN. Udzia³ dochodu z dop³aty bezpoœredniej w dochodzie ogó³em
w zale¿noœci od planowanych zmian w gospodarstwach przedstawiono na rysunku 4.
Na podstawie wyników badañ wykazano zale¿noœæ pomiêdzy za³o¿onymi przez rolników kierunkami rozwoju gospodarstw a udzia³em dochodu z dop³aty bezpoœredniej w dochodzie ogó³em
gospodarstwa domowego (χ^2 = 53,06380, df = 9, p =,00000). Ogólnie mo¿na powiedzieæ, ¿e najwiêksze znaczenie w bud¿etach domowych maj¹ dop³aty w przypadku rolników modernizuj¹cych gospodarstwa oraz podejmuj¹cych dzia³alnoœæ pozarolnicz¹. W obu grupach gospodarstw dop³ata
stanowi ponad 50% dochodów ogó³em. Najmniejsze znaczenie maj¹ dop³aty dla rolników wycofuj¹cych siê z rolnictwa lub niezdecydowanych.
Nale¿y zauwa¿yæ, ¿e przedstawione wyniki – dotycz¹ce wp³ywu dop³aty bezpoœredniej na
poprawê sytuacji materialnej respondentów – powi¹zane s¹ w du¿ym stopniu z wielkoœci¹ gospodarstwa (χ^2 = 43,62034, df = 4, p = ,00000) oraz poziomem dywersyfikacji dochodu ogó³em (χ^2 =
56,52899, df = 6, p =,00000). Tylko 13% rolników, posiadaj¹cych gospodarstwa powy¿ej 20 ha, nie
odczu³o poprawy sytuacji materialnej, a ponad po³owa rolników (54%), którzy odczuli poprawê
finansow¹, utrzymuje siê wy³¹cznie z dochodu rolniczego. Œrodki uzyskane z dop³at rolnicy najczêœciej przeznaczali na:
– inwestycje w gospodarstwie (51%),
– bie¿¹c¹ konsumpcjê (37%),
– oszczêdnoœci (3%),
– dokszta³canie (3%).
Niewielki odsetek rolników, tj. 1% przeznaczy³ dochody uzyskane z dop³aty bezpoœredniej na
podjêcie dodatkowej dzia³alnoœci gospodarczej. Dla nieco ponad jednej trzeciej rolników (35%)
uzyskanie dop³aty bezpoœredniej by³o motywem do powiêkszenia gospodarstwa, przy czym respondenci zamierzali powiêkszaæ gospodarstwo czêœciej przez dzier¿awê (64%). W toku badañ
ustalono, ¿e obok pracy najemnej dop³aty bezpoœrednie by³y g³ównym Ÿród³em wzrostu dochodów rolników. W przypadku spadku dochodów g³ówn¹ przyczyn¹ by³o pogorszenie siê sytuacji w
gospodarstwie rolnym.
Wnioski
Przedstawione wyniki wskazuj¹, ¿e idea wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich nie
pozostaje tylko w sferze ¿yczeniowej decydentów i osób odpowiedzialnych za kszta³towanie polityki rolnej. Wiêkszoœæ z przebadanych rolników ma jasno sprecyzowane plany na przysz³oœæ.
Tylko 14% rolników nie by³o zdecydowanych czy bêdzie podejmowaæ dodatkowe dzia³ania prorozwojowe w rolnictwie lub odchodziæ z rolnictwa, rozwijaj¹c dzia³alnoœæ pozarolnicz¹. W grupie tej
wskazane s¹ dzia³ania informacyjne w zakresie reorientacji zawodowej i mo¿liwoœci wsparcia gospodarstw.
Zmiany struktury obszarowej w aspekcie kierunków rozwoju ...
391
Du¿e znaczenie dop³aty bezpoœredniej w bud¿etach domowych rolników, u¿ytkuj¹cych gospodarstwa o niewielkim areale, ograniczy prawdopodobnie sprzeda¿ ziemi w tej grupie gospodarstw,
przy czym dalszy spodziewany wzrost ceny ziemi rolniczej dodatkowo bêdzie powstrzymywa³
rolników przed jej sprzeda¿¹.
Pozycja konkurencyjna na rynku zwi¹zana jest m.in. z wielkoœci¹ gospodarstwa. Dlatego te¿
przetrwanie b¹dŸ rozwój gospodarstwa rolnicy uzale¿niali przede wszystkim od mo¿liwoœci powiêkszenia gospodarstwa. Tymczasem wstêpuje du¿a rozbie¿noœæ pomiêdzy liczb¹ rolników, którzy chc¹ sprzedaæ ziemiê i tymi, którzy chc¹ j¹ nabyæ. Ograniczenie poda¿y ziemi rolniczej mo¿e
wyhamowaæ procesy restrukturyzacyjne w rolnictwie i tym samym zniechêciæ czêœæ rolników do
podejmowania jakichkolwiek dzia³añ.
Literatura
Hunek T. 2006: D³ugookresowe, globalne i regionalne trendy rolnictwa i wy¿ywienia. [W:] Perspektywy rolniczej Polski w Unii Europejskiej-25. Wieœ Jutra, Warszawa, 12-17.
Strategia rozwoju województwa zachodniopomorskiego do roku 2020. 2005: Sejmik Województwa Zachodniopomorskiego. Szczecin.
Tomczak F. 2005: Gospodarka rodzinna w rolnictwie. Uwarunkowania i mechanizmy rozwoju. Problemy rozwoju
wsi i rolnictwa. IRWiR PAN, Warszawa, 193-198.
Ustawa z dnia 18 grudnia 2003 r. o p³atnoœciach bezpoœrednich do gruntów rolnych i oddzielnej p³atnoœci z tytu³u
cukru (Dz. U. z 2004 r. Nr 6, poz. 40 z póŸniejszymi zmianami).
Summary
Spatial area changes are a consequence of agricultural transformation process. The small and the averages
family farms are the basic structure of agriculture in Poland. The article working out the changes of agricultural
land structure seen from trends in farms development and direct payments aspect. The market of immobility is the
mechanism of regulation agricultural land structure. The supply of agricultural lands dictates the speed of
increase in agricultural holdings surface. According to the findings, the supply of agricultural lands on the
market will be insufficient for demand in future.
Adres do korespondencji:
dr Monika Mejszelis
Akademia Rolnicza w Szczecinie
Katedra Prawa i Gospodarki Nieruchomoœciami
ul. ¯o³nierska 47
72-210 Szczecin
e-mail: [email protected]