VI ACa 1550/13

Sygn. akt VI ACa 1550 /13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 marca 2015 roku
Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny
w składzie następującym:
Przewodniczący: Sędzia SA Agata Zając
Sędzia SA Krzysztof Tucharz (spr.)
Sędzia SO (del.) Dorota Trautman
Protokolant: sekr. sądowy Agnieszka Pawłowska
po rozpoznaniu w dniu 27 lutego 2015 roku w Warszawie
na rozprawie
sprawy z powództwa J. Ł. i H. Ł.
przeciwko Przedsiębiorstwu Państwowemu „(…)” w W.
o odszkodowanie
na skutek apelacji pozwanego
od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie
z dnia 28 maja 2013 roku
sygn. akt IV C 1107/08
I.
zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że:
MS/C Wyr.4 Wyrok Sądu odwoławczego
2
a. w punkcie pierwszym: obniża zasądzoną kwotę 509.890 zł
(pięćset dziewięć tysięcy osiemset dziewięćdziesiąt złotych) do
kwoty 150.286
zł (sto pięćdziesiąt tysięcy dwieście osiemdziesiąt sześć złotych)
i zasądza od niej ustawowe odsetki od dnia 12 marca 2015 roku
do dnia zapłaty a w pozostałej części oddala powództwo,
b. w punkcie drugim: znosi wzajemnie między stronami koszty
procesu,
c. punktowi trzeciemu nadaje następującą treść:
„nakazuje pobrać od Przedsiębiorstwa Państwowego „(…)” w
W. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w
Warszawie kwotę 7.515 zł (siedem tysięcy pięćset piętnaście
złotych) tytułem części nieuiszczonej opłaty od pozwu, od
której powodowie zostali zwolnieni i nie obciąża powodów
pozostałą częścią tej opłaty”,
II.
III.
oddala apelację w pozostałym zakresie,
znosi wzajemnie między stronami koszty postępowania
apelacyjnego,
IV.
nakazuje
pobrać
na
rzecz
Skarbu
Państwa
–
Sądu
Apelacyjnego w Warszawie: od J. Ł. i H. Ł. solidarnie kwotę
3.550,90
zł
(trzy
tysiące
pięćset
pięćdziesiąt
złotych
dziewięćdziesiąt groszy) a od Przedsiębiorstwa Państwowego
„(…)” w W. kwotę 1.521,78 zł (jeden tysiąc pięćset dwadzieścia
jeden złotych siedemdziesiąt osiem groszy) tytułem zwrotu
wydatków
na
wynagrodzenie
biegłego,
tymczasowo ze środków Skarbu Państwa.
poniesionych
3
UZASADNIENIE
Powodowie – J. Ł. i H. Ł. w ostatecznie sprecyzowanym powództwie
domagali się zasądzenia, na ich rzecz, od pozwanego – Przedsiębiorstwa
Państwowego „(…)” z siedzibą w W. kwoty 509.890 zł z ustawowymi
odsetkami
od
dnia
wniesienia
pozwu
do
dnia
zapłaty,
tytułem
odszkodowania za poniesioną szkodę w związku z wprowadzeniem obszaru
ograniczonego użytkowania na terenie gdzie znajduje się ich nieruchomość
gruntowa, co skutkowało zmniejszeniem jej wartości.
Strona pozwana wnosiła o oddalenie powództwa w całości.
Wyrokiem z dnia 28 maja 2013 r. Sąd Okręgowy w Warszawie
zasądził od pozwanego na rzecz powodów kwotę 509.890 zł z ustawowymi
odsetkami: od kwoty 450.000 zł począwszy od dnia 13 listopada 2008 r. do
dnia zapłaty a od kwoty 59.890 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 3
grudnia 2010 r. do dnia zapłaty.
Ponadto zasądził od pozwanego na rzecz powodów koszty
zastępstwa procesowego (14.417 zł) oraz inne koszty (500 zł) i nakazał
pobrać od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa Sądu Okręgowego w
Warszawie brakującą część opłaty od pozwu oraz część wydatków
pokrytych tymczasowo ze środków Skarbu Państwa.
Powyższe
rozstrzygnięcie
zostało
oparte
na
następujących
ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych:
Powodowie – J. i H. małż. Ł. są właścicielami nieruchomości
położonej przy ul. (…) w W. (dzielnica […]), stanowiącej zabudowaną
działkę gruntu o pow. 754 m2.
4
W 2003 r. powodowie złożyli do Przedsiębiorstwa Państwowego
„(…)” w W. wniosek o wykup przedmiotowej nieruchomości, co spotkało
się z odmową pozwanego.
Po utworzeniu, rozporządzeniem nr (…) Wojewody (…) z dnia 30
września 2005 r. obszaru ograniczonego użytkowania wokół portu
lotniczego (…) cała nieruchomość powodów znalazła się w tej strefie.
Obecnie, na podstawie uchwały nr (…) Sejmiku Województwa (…) z
dnia 20 czerwca 2011 r. w sprawie utworzenia obszaru ograniczonego
użytkowania dla (…) w W. przedmiotowa nieruchomość położona jest w
strefie Z 2, gdzie zakres ograniczeń co do przeznaczenia terenu i sposobu
korzystania z niego jest mniejszy niż w przypadku nieruchomości
znajdujących się w strefie Z 1.
Na podstawie opinii biegłej sądowej S. M. Sąd Okręgowy ustalił, że
wskutek immisji (hałasu) wartość rynkowa nieruchomości powodów spadła
o 31,626%, co odpowiada kwocie 509.890,18 zł.
Zdaniem Sądu Okręgowego, opinia ta została sporządzona w sposób
rzetelny, jest spójna i jasna.
W tej sytuacji Sąd oddalił wniosek strony pozwanej o dopuszczenie
dowodu z opinii kolejnego biegłego ds. szacowania nieruchomości.
W ocenie Sądu, roszczenie powodów znajduje oparcie w art. 129 ust.
2 ustawy Prawo ochrony środowiska, który to przepis przewiduje możliwość
dochodzenia przez właściciela nieruchomości odszkodowania za poniesioną
szkodę w związku z ustanowionym ograniczeniem sposobu korzystania z
nieruchomości, przy czym szkoda taka obejmuje również zmniejszenie
wartości nieruchomości, na co wskazuje orzecznictwo Sądu Najwyższego.
Chodzi tu nie tylko o spadek wartości nieruchomości będący
następstwem ograniczeń przewidzianych w treści aktu prawnego o
utworzeniu specjalnego obszaru ale również z tej przyczyny, że wejście w
5
życie takiego aktu prowadzi do zawężenia granic własności (art. 140 k.c. w
zw. z art. 144 k.c.) poprzez pozbawienie właściciela prawa żądania
zaniechania immisji (hałasu) przekraczającej standardy ochrony środowiska i
musi on znosić tego rodzaju niedogodności.
Przyczyną, która spowodowała utworzenie obszaru ograniczonego
użytkowania wokół portu lotniczego był fakt, że strona pozwana nie była w
stanie dotrzymać standardów jakości akustycznej środowiska.
Wszystkie ograniczenia w formie immisji bezpośrednich, które
oddziaływują na nieruchomość powodowa mają niewątpliwy związek z
funkcjonowaniem (…).
Szkoda, jakie doznali powodowie, przejawia się w spadku wartości
ich nieruchomości za co odpowiedzialność ponosi Przedsiębiorstwo
Państwowe „(…)” z racji prowadzonej działalności, która wymagała
utworzenia specjalnej strefy ograniczonego użytkowania w sąsiedztwie
lotniska.
W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy uwzględnił w całości roszczenie
główne powodów, różnicując jedynie początkowe daty zasądzenia odsetek
(od kwoty 450.000 zł i 59.890 zł) z uwagi na modyfikację powództwa
dokonaną w dniu 3 grudnia 2010 r.
Powyższy wyrok zaskarżyła w całości strona pozwana podnosząc
następujące zarzuty:
1)
naruszenie przepisów postępowania tj.:
a) art. 233 § 1 k.p.c. przez błędną i sprzeczną z zasadami logiki i
doświadczenia życiowego ocenę materiału dowodowego wskutek:
- przyjęcia, że opinia biegłego sądowego S. M. wiąże Sąd I instancji,
- uznania, że opinia ta jest wiarygodna, podczas gdy biegła przyjęła do
porównania i wyceny nieruchomości położone na obszarze ograniczonego
użytkowania,
6
- akceptacji opinii, która nie podaje danych umożliwiających weryfikację
porównywanych nieruchomości,
- pominięcie istotnych dowodów prywatnych w postaci danych dotyczących
hałasu oraz ruchu lotniczego na lotnisku,
- pominięcie okoliczności, że wbrew twierdzeniom opinii nie doszło, w
wyniku ustanowienia obszaru ograniczonego użytkowania, do zwiększenia
natężenia hałasu ani do żadnego innego ograniczenia korzystania z
przedmiotowej nieruchomości, co w efekcie doprowadziło do błędnego
ustalenia, że jej wartość uległa obniżeniu o 31,626% czyli o kwotę
509.890,18 zł,
b) art. 328 § 2 k.p.c. przez jego niewłaściwe zastosowanie i wybiórcze
wskazanie dowodów oraz nieustosunkowanie się do merytorycznych
zarzutów pozwanego kierowanych pod adresem opinii bieglej S. M.,
c) art. 217 § 2 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. poprzez oddalenie wniosków
dowodowych
pozwanego
w
sytuacji,
gdy
były
one
istotne
dla
rozstrzygnięcia sprawy,
d) art. 98 § 1 i 2 k.p.c. przez przyznanie pełnomocnikowi powodów
wynagrodzenia w wysokości dwukrotności stawki minimalnej,
2) naruszenie przepisów prawa materialnego tj.:
a) art. 156 ust. 3 i 4 z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce
nieruchomościami w zw. z § 58 Rozporządzenia z dnia 21 września w
sprawie wyceny nieruchomości i sporządzania operatu szacunkowego wobec
oparcia rozstrzygnięcia na nieaktualnej opinii biegłej,
b) art. 157 ust. 3 cytowanej wyżej ustawy wskutek zaniechania przez Sąd I
instancji
wystąpienia
do
organizacji
zawodowej
rzeczoznawców
majątkowych o dokonanie oceny prawidłowości sporządzenia opinii,
c) art. 153 ust. 1 w zw. z art. 4 pkt 16 cytowanej wyżej ustawy poprzez jego
niezastosowanie i w efekcie uznanie, że brak w opinii cech podobnych
7
nieruchomości przyjętych do porównania z nieruchomością powodów nie
skutkuje nieprawidłowością opinii,
d) art. 129 ust. 2 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony
środowiska poprzez jego błędne zastosowanie,
e) art. 481 k.c. poprzez zasądzenie odsetek ustawowych od zasądzonej części
kwoty głównej tj. 450.000 zł od dnia wniesienia pozwu i pozostałej części tj.
od kwoty 59.890 zł od dnia modyfikacji powództwa, w sytuacji gdy
pozwany nie jest opóźniony ze spełnieniem świadczenia pieniężnego skoro
jego wysokość została ustalona ostatecznie dopiero w wyroku.
Wskazując na powyższe zarzuty pozwany wnosił o zmianę
zaskarżonego wyroku w całości poprzez oddalenie powództwa oraz
zasądzenie kosztów procesu za obie instancje, a jako ewentualny zgłosił
wniosek o uchylenie tego orzeczenia w całości i przekazanie sprawy Sądowi
I instancji do ponownego rozpoznania.
W piśmie procesowym z dnia 28 października 2013 r. (k. 971-972)
pozwany podnosił dodatkową okoliczność, która jego zdaniem dyskredytuje
opinię biegłej S. M. a mianowicie, że osoba ta nie powinna była w ogóle
wydawać opinii w niniejszej sprawie, gdyż w trakcie innej rozprawy
oświadczyła, że sama złożyła pozew przeciwko pozwanemu w związku z
zamieszkiwaniem na obszarze ograniczonego użytkowania lotniska i z tych
względów nie mogła zachować obiektywizmu i bezstronności, niezbędnych
przy wydawaniu opinii przez biegłych sądowych, co powinno było
skutkować wyłączeniem jej od początku sprawy.
Powodowie wnosili o oddalenie apelacji i zasądzenie od pozwanego
na ich rzecz kosztów postępowania w II instancji.
Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:
Apelacja
uwzględnienie.
strony
pozwanej
zasługiwała
na
częściowe
8
Jeżeli chodzi o samą zasadę odpowiedzialności Przedsiębiorstwa
Państwowego „(…)” za szkodę związaną z ustanowieniem obszaru
ograniczonego użytkowania, w którego obrębie znalazła się nieruchomość
powodów (strefa Z 2) to nie sposób podzielić argumentacji skarżącego, iż
prawidłowa wykładnia przepisu art. 129 ust. 2 Prawo ochrony środowiska
powinna była prowadzić do oddalenia roszczeń powodów w całości.
Jakkolwiek samo utworzenie strefy specjalnej nie skutkowało
powstaniem ograniczeń w realizacji możliwości inwestycyjnych na
nieruchomości powodów i nie miało wpływu na sposób korzystania z niej
(vide: opinia biegłego P. Z., k. 1125-1126 a.s.), to jednak tak wąskie
rozumienie art. 129 ust. 2 cytowanej wyżej ustawy nie wydaje się być trafne.
Odnośnie
stosowania
tego
przepisu
w
orzecznictwie
Sądu
Najwyższego ukształtowały się dwa odmienne poglądy.
Pierwszy z nich odpowiada się za restrykcyjną wykładnią powołanej
wyżej normy ze wskazaniem, że odszkodowanie nie przysługuje za samo
ograniczenie sposobu korzystania z nieruchomości lecz za konkretną szkodę
pozostającą w związku z ustanowieniem takiego ograniczenia (np. wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 2008 r. sygn. II CSK 367/08, z dnia 27
czerwca 2012 r. sygn. akt IV CSK 28/12).
Natomiast według drugiej koncepcji, którą zaakceptował Sąd
Okręgowy należy brać również pod uwagę skutki, jakie dotyczą sfery
własności polegające na istotnym uszczupleniu uprawnień właściciela
nieruchomości, który musi znosić immisje (głównie hałas), przekraczające
dopuszczalne normy (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego
2009 r. sygn. akt I CSK 546/2008, z dnia 25 maja 2012 r. sygn. akt I CSK
509/11).
Słusznie
wskazano
w
orzecznictwie,
że
utworzenie
obszaru
ograniczonego użytkowania jest właśnie rezultatem tego, że nie mogą być
9
dotrzymane, w związku z działalnością lotniska, odpowiednie standardy
ochrony środowiska.
Ze sporządzonego w 2011 r. przeglądu ekologicznego wynika, że na
terenie objętym strefą Z 2 dochodzi do przekraczania dopuszczalnych norm
hałasu.
Poza tym już sam fakt, że dana nieruchomość znalazła się w obszarze
użytkowania
może
wywoływać
negatywny
efekt
psychologiczny,
powodujący zmniejszenie zainteresowania taką nieruchomością ze strony
potencjalnego nabywcy.
Z powyższych względów Sąd Apelacyjny przychyla się do tej linii
orzeczniczej Sądu Najwyższego, która opowiada się za szerszym
rozumieniem szkody, pozostającej w związku z uchwaleniem aktu prawa
miejscowego dotyczącego wprowadzenia ograniczeń w użytkowaniu
nieruchomości zlokalizowanych w pobliżu portu lotniczego.
Jeżeli natomiast chodzi o samą wysokość szkody, któremu to
zagadnieniu skarżący poświęcił najwięcej uwagi i sformułował przeważającą
część zarzutów apelacji to przeprowadzone na tę okoliczność postępowanie
dowodowe przed Sądem II instancji nie pozostawiało żadnych wątpliwości,
że zasądzona w zaskarżonym wyroku kwota odszkodowania była rażąco
wygórowana.
Opinia biegłej S. M. opierała się na niewłaściwym doborze
nieruchomości przyjętych do porównania a niezależnie od tego biegła
powinna była sama wnioskować o wyłączenie jej od sporządzenia opinii w
sytuacji, gdy zgłaszała wobec pozwanego analogiczne roszczenie jak
powodowie.
Bez znacznie jest przy tym okoliczność, że biegła wystąpiła do Sądu z
takim żądaniem (w postaci wniosku o zawezwanie pozwanego do zawarcia
ugody – k. 1032 a.s.) dopiero po wydaniu wyroku w niniejszej sprawie.
10
Słusznie wskazywała strona pozwana, że biegła nie mogła w takich
warunkach dochować wymogu bezstronności.
Zarzuty pozwanego o wadliwości jej opinii znalazły potwierdzenie w
wynikach postępowania dowodowego, które zostało przeprowadzone w
instancji odwoławczej.
Sporządzone przez biegłego sądowego P. Z. opinie (podstawowa i
uzupełniająca) cechował profesjonalizm i rzetelność.
Sąd Apelacyjny wziął pod uwagę wyliczenia wartości spadku
nieruchomości powodów przyjęte w opinii uzupełniającej z dnia 5 listopada
2011 r. (k. 1289-1294), gdzie wysokość tak rozumianej szkody została
oszacowana na kwotę 150.286 zł.
Jeżeli natomiast chodzi o wyliczenie szkody w oparciu o powierzchnię
użytkową budynku przyjętą dla celów podatkowych, to podana przez
biegłego na rozprawie w dniu 27 lutego 2015 r. kwota – 204.257 zł nie
mogła zostać uwzględniona, gdyż taki sposób określenia powierzchni
budynku powodów pozostawałby w sprzeczności z założeniami, które
przyjął biegły w swojej opinii, w zakresie kalkulacji szkody dokonując
porównania przedmiotowej nieruchomości z innymi nieruchomościami.
Ponadto biegły wyjaśnił, że nie ma jednej definicji powierzchni
użytkowej budynku mieszkalnego.
Sąd Apelacyjny podzielił zarzut pozwanego o naruszeniu prze Sąd
Okręgowy przepisów art. 481 k.c.
Szkoda, której naprawienia domagali się pozwani ma bardzo
specyficzny charakter.
Jej wielkość jest uzależniona od wystąpienia szeregu różnych
okoliczności, co powoduje że poziom obniżenia wartości nieruchomości
może ulegać na przestrzeni pewnego okresu czasu wahaniom.
11
Niewątpliwie, pod rządami rozporządzenia nr (…) Wojewody (…) z
dnia 7 siepania 2007 r., które było bardziej restrykcyjne odnośnie
możliwości inwestycyjnych niż uchwała nr (…) Sejmiku Województwa (…)
z dnia 20 czerwca 2011 r. nieruchomość powodów była po względom
handlowym mniej atrakcyjna niż obecnie.
Wśród czynników, które mogą z czasem korzystnie wpływać na
wartość danej nieruchomości (położnej w obszarze ograniczonego
użytkowania) można wymienić na przykład: poprawę sieci komunikacyjnej
czy rozwój infrastruktury technicznej.
Tak więc szkoda, o której jest tu mowa, charakteryzuje się pewną
dynamiką i w przypadku rozpoznawania tego typu roszczeń stosowne
odszkodowanie podlega ustaleniu według cen na datę orzekania (art. 363 § 2
k.c.).
Wobec faktu, że prawidłowe określenie wysokości szkody nastąpiło
dopiero w postępowaniu apelacyjnym, gdzie biegły brał pod uwagę aktualne
ceny transakcyjne nieruchomości - odsetki od uwzględnionej części
powództwa należało zasądzić od daty wydania wyroku przez Sąd II instancji.
Żądanie zasądzenia odsetek ustawowych od dnia wniesienia pozwu do
Sądu (czy nawet od daty doręczenia odpisu pozwu stronie przeciwnej)
prowadziłoby do niesłusznego wzbogacenia się powodów kosztem strony
pozwanej.
Inaczej wyglądałaby sytuacja, gdyby powodowie zbyli w przeszłości
przedmiotową nieruchomość, (tj. wtedy, gdy obowiązywał już na tym terenie
obszar ograniczonego użytkowania) i zgłosili wówczas roszczenie
odszkodowawcze pod adresem pozwanego z racji uzyskania niższej ceny
transakcyjnej od tej, na jaką mogliby liczyć, gdyby nie została utworzona
tam specjalna strefa.
12
W takim stanie rzeczy byliby uprawnieni do domagania się zasądzenia
odsetek ustawowych od żądanej kwoty, od daty wezwania pozwanego do
spełnienia świadczenia.
Tego rodzaju przypadek nie miał jednak miejsca w niniejszej sprawie.
Powodowie cały czas pozostają właścicielami opisanej wyżej
nieruchomości i zamieszkują na niej.
Zarzuty związane z uchybieniami proceduralnymi w zakresie oceny
dowodów i sposobu sporządzenia uzasadnienia wyroku były w znacznej
części uzasadnione, ale nie dawały podstaw do uchylenia zaskarżonego
wyroku.
Uzupełnione przed Sądem II instancji postępowanie dowodowe
pozwoliło na wydanie orzeczenia reformatoryjnego, co dotyczy również
rozstrzygnięcia o kosztach procesu i należności na rzecz Skarbu Państwa.
Wobec faktu, że powodowie wygrali ostatecznie sprawę w około 30%
Sąd Apelacyjny uznał za stosowne wzajemne zniesienie między stronami
kosztów postępowania zarówno w I jak i II instancji, w oparciu o przepis
art. 100 zd. 1 k.p.c. co jest dla powodów rozstrzygnięciem korzystniejszym
niż zastosowanie zasady stosunkowego rozdzielenia kosztów.
Biorąc pod wagę charakter niniejszej sprawy oraz nakład pracy
pełnomocników każdej ze stron brak było podstaw, aby przyjąć
zróżnicowany poziom kosztów zastępstwa procesowego, co postulowała
strona powodowa.
Na podstawie art. 13 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach
cywilnych strona pozwana została obciążona obowiązkiem wpłacenia na
rzecz Skarbu Państwa części nieuiszczonej przez powodów opłaty od pozwu,
w
zakresie
odpowiadającym
(150.286 x 5% = 7.515 zł).
skali
uwzględnionego
powództwa
13
Jednocześnie Sąd Apelacyjny uznał za uzasadnione odstąpienie od
pobrania brakującej części tej opłaty z zasądzonego na rzecz powodów
roszczenia (art. 113 ust. 4 i k.s.c.) ze względu na szczególny charakter
sprawy i trudną sytuację materialną powodów.
Odnośnie wyłożonych ze środków Skarbu Państwa wydatków
związanych ze sporządzeniem przez biegłego sądowego opinii w
postępowaniu apelacyjnym, obowiązkiem zwrotu tych kosztów zostały
obciążone obie strony w proporcji 30% do 70%, zgodnie z ostatecznym
wynikiem sporu.
Mając to wszystko na uwadze Sąd Apelacyjny zmienił częściowo
zaskarżony wyrok, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. a w pozostałej części
oddalił apelację pozwanego z mocy art. 385 k.p.c.
bk