AUSTRIACKIE BANKI RAIFFEISENA dostosowują się do

AUSTRIACKIE BANKI RAIFFEISENA
dostosowują się do nowych regulacji
Prof. UG dr hab. Eugeniusz Gostomski
W liczącej zaledwie 8,5 mln mieszkańców Austrii, ze względów historycznych,
ukształtowały się dwie rywalizujące ze sobą spółdzielcze grupy bankowe: Grupa
Banków Raiffeisena i Grupa Banków Ludowych. Obie mają bogatą historię i wierne
są tradycyjnym wartościom spółdzielczym.
D
awniej banki Raiffeisena działały w środowisku wiejskim i w małych miastach, natomiast banki ludowe
koncentrowały się na obsłudze osób prywatnych
i drobnych przedsiębiorców z większych miast. Dzisiaj ten
podział już nie obowiązuje i często w jednej miejscowości
jest zarówno bank Raiffeisen, jak i bank ludowy, oferujące
podobne produkty tym samym segmentom klientów. Grupa Banków Raiffeisena (RGB), gdy chodzi o liczbę placówek
i wartości ich aktywów, jest kilkakrotnie większa od Grupy
Banków Ludowych. Pod względem udziału w krajowym
rynku usług bankowych należy do najbardziej znaczących
spółdzielczych grup bankowych w Europie – obok holenderskiej Grupy Rabobank i fińskiej OP-Pojhola Group.
Jednocześnie jest ona największą grupą bankową w Austrii
z udziałem w aktywach systemu bankowego na poziomie
30,7 proc. (2013 r.), podczas gdy udział banków ludowych
wynosi tylko 5,5 proc. Jej skonsolidowana suma bilansowa
na koniec 2014 roku wynosiła 285 mld euro i była o 3,9
mld euro większa niż w poprzednim roku.
kontaktowania się klientów z instytucją oraz dystrybucji
produktów i usług bankowych.
Grupa Banków Raiffeisena dysponuje największą
w Austrii siecią placówek bankowych – na koniec 2014 r.
posiadała ich 2083, co stanowiło 41 proc. wszystkich stacjonarnych placówek bankowych w tym kraju. Od wielu
lat RGB ma wysoki udział w krajowym rynku depozytów
i kredytów bankowych, który w ostatnich latach jeszcze się
zwiększał lub był ustabilizowany.
Grupa Banków Raiffeisena zatrudnia w Austrii 29 tys.
osób. W przeciwieństwie do spółdzielczych grup bankowych w Niemczech, Szwajcarii czy Finlandii ma trójszczeblową strukturę organizacyjną, która składa się z:
 473 samodzielnych, działających w skali lokalnej, banków,
 8 banków regionalnych, zrzeszających banki Raiffeisena
z danego kraju związkowego,
 banku krajowego Raiffeisen Zentralbank wraz z jego
spółkami zależnymi.
Spółdzielcza szpica peletonu
Ikona Raiffeisena
Grupa Banków Raiffeisena zajmuje silną pozycję zarówno w bankowości detalicznej, jak i korporacyjnej.
Klientami banków Raiffeisena jest około 4 mln Austriaków, czyli 40 proc. osób powyżej 15 roku życia. Dla jednej trzeciej dorosłych mieszkańców kraju bank Raiffeisena
jest najważniejszym bankiem. Jeżeli zaś chodzi o bankową
obsługę przedsiębiorstw, to Grupa Banków Raiffeisena
ma około 60 proc. udziału w rynku. Banki Raiffeisena są
liderem na rynku bankowości internetowej. Około półtora miliona klientów systematycznie realizuje transakcje
z nimi za pomocą internetu, przy czym z reguły jest to
równoległy do stacjonarnych placówek bankowych kanał
32
Banki RGB funkcjonują na zasadzie subsydiarności (pomocniczości) i każdy szczebel koncentruje się na obsłudze
innego segmentu klientów. Logo całej austriackiej Bankowej Grupy Raiffeisena stanowi krzyż szczytowy w postaci
dwóch czarnych skrzyżowanych głów końskich na żółtym
tle. Znak ten jest głęboko zakorzeniony w kulturze chłopskiej w krajach europejskich. W przeszłości umieszczano go
na szczytach domu, aby chronił jego mieszkańców przed
wszelkimi niebezpieczeństwami zewnętrznymi. Wspólne
logo RGB symbolizuje ochronę i bezpieczeństwo, którym
mogą cieszyć się członkowie banków Raiffeisena, współpracujący ze sobą w ramach spółdzielni kredytowej. Dzisiaj
Nowo c z e s n y B a n k Sp ó łd z ie lc z y
32-35_austriackie-banki.indd 32
2015-07-01 12:05:22
jest to najbardziej rozpoznawalny znak towarowy/marka
instytucji finansowej w Austrii.
Pierwszy szczebel RGB tworzy 473 autonomicznych,
działających w skali lokalnej, banków Raiffeisena. Ich liczba – na skutek fuzji – stopniowo się zmniejsza. W ostatnim
roku ubyło 17 lokalnych banków Raiffeisena, a w ciągu
ostatnich pięciu lat ich liczba zmniejszyła się o 62 instytucje. Jeszcze w 1960 r. w Austrii było ich 1754, a w 1998 r.
– 683. Tam, gdzie dawniej był samodzielny bank spółdzielczy, dzisiaj istnieje tylko oddział innego banku Raiffeisena. W związku z rozwojem bankowości internetowej
i dążeniem banków do redukcji kosztów operacyjnych,
zmniejsza się też liczba placówek lokalnych banków Raiffeisena – na koniec 2014 r. było ich 1587, tj. o 59 mniej
niż przed rokiem.
Austriackie lokalne banki Raiffeisena są stosunkowo
małymi podmiotami finansowymi. Zatrudniają one od
kilkunastu do kilkudziesięciu pracowników. Średnio austriacki bank Raiffeisena liczy około 3600 członków (osoby fizyczne i osoby prawne), którzy są jego właścicielami.
Średnio na jeden bank przypadają 3–4 placówki. Z reguły
ich suma bilansowa nie przekracza 100 mln euro. Obszar
działania każdego banku Raiffeisena jest ściśle określony
w jego statucie i tylko na tym terenie może on promować
swoje produkty. Może jednak obsługiwać także klientów
spoza swego obszaru, jeżeli sami się do niego zgłoszą. Banki Raiffeisena są obecne w całej Austrii, także na terenach
peryferyjnych, słabo zaludnionych i o niskiej aktywności
gospodarczej, gdzie prowadzenie działalności bankowej
często jest na granicy opłacalności. Ich klientami są osoby prywatne, wykonujące wolny zawód, rolnicy oraz mali
i średni przedsiębiorcy z obszaru funkcjonowania danego
banku. Ponad 40 proc. wszystkich ich klientów stanowią
członkowie, którzy często angażują się w sprawy swojego
banku i mogą wpływać na jego strategię.
TABELA 1. WYBRANE WIELKOŚCI ZE SKONSOLIDOWANEGO
BILANSU GRUPY BANKÓW RAIFFEISENA (W MLD EURO)
Wyszczególnienie
2014 r.
2005 r.
Należności od banków
Należności od klientów
Zobowiązania wobec banków
Zobowiązania wobec klientów
Kapitał własny
Suma bilansowa
22,6
190,5
174,2
190,5
17,6
285,6
27,0
101,2
44,4
97,8
9,1
176,0
Współczynnik wypłacalności (w proc.)
12,5
10,1
Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdań rocznych RZB
Fot. www.fotolia.com
Bankowość spółdzielcza w Austrii
Centra kompetencji
Nawet najmniejsze banki Raiffeisena oferują pełny asortyment produktów i usług z zakresu bankowości uniwersalnej, a więc także jednostki uczestnictwa w funduszach
inwestycyjnych, polisy ubezpieczeniowe, leasing, kontrakty oszczędnościowo-budowlane itp. Jest to możliwe dzięki
ścisłej współpracy z bankami regionalnymi/zrzeszającymi
i specjalistycznymi instytucjami finansowymi należącymi
do koncernu Raiffeisen Zentralbank. Drugi szczebel austriackiej Grupy Raiffeisena tworzy osiem banków regionalnych/zrzeszających – Raiffeisen-Landeszentralbanken.
W każdym austriackim kraju związkowym/landzie istnieje
jeden bank zrzeszający wszystkie lokalne instytucje z danego landu. Wyjątek stanowią dwa landy: Wiedeń i Niederösterreich, w których funkcjonuje jeden wspólny bank,
natomiast w Koryntii istnieją dwa banki, ponieważ dla
instytucji obsługujących słoweńską mniejszość narodową
utworzono oddzielny bank – Zveza Bank. Banki zrzeszające mają formę spółdzielni lub spółki akcyjnej, a ich właścicielami są obligatoryjnie zrzeszone w nich lokalne banki
Raiffeisena. Z kolei same te banki mają udziały w różnych
specjalistycznych przedsiębiorstwach finansowych i w prawie 90 proc. są właścicielami Raiffeisen Zentralbank.
Banki zrzeszające są bankami centralnymi dla lokalnych
banków Raiffeisena: pomagają im wyrównywać płynność,
zaopatrują w gotówkę, dokonują rozliczenia transakcji krajowych i zagranicznych. Rozliczają też zawarte w bankach
Raiffeisena transakcje papierami wartościowymi. Ponadto
udzielają kredytów konsorcjalnych wspólnie z lokalnymi
bankami spółdzielczymi, gdy rozmiary pojedynczego kredytu przekraczają możliwości finansowe banku szczebla
podstawowego. Pomagają też zrzeszanym bankom w spra7 –8 / 2 0 1 5
32-35_austriackie-banki.indd 33
33
2015-07-01 12:05:25
TABELA 2. UDZIAŁ GRUPY BANKÓW RAIFFEISENA
W AUSTRIACKIM RYNKU USŁUG BANKOWYCH (W PROC.).
Wyszczególnienie
2014 r.
2005 r.
Lokaty od klientów
29,6
26,9
Wkłady oszczędnościowe
33,2
29,2
Kredyty dla podmiotów
niefinansowych
28,4
23,1
Fundusze inwestycyjne
25,1
27,4
Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdań rocznych RZB
wach prawnych, w zarządzaniu marketingowym i sterowaniu ryzykiem oraz organizują szkolenia dla pracowników
lokalnych banków spółdzielczych. Niezależnie od powyższych funkcji, instytucje zrzeszające są samodzielnymi bankami uniwersalnymi, prowadząc działalność na własny rachunek. Koncentrują się przy tym na obsłudze większych
przedsiębiorstw, głównie z miast będących ich siedzibą.
Największy austriacki bank zrzeszający – Raiffeisenlandesbank Niederösterreich-Wien zrzesza 65 lokalnych banków Raiffeisena, zatrudnia 1200 pracowników. Na koniec
2014 r. jego suma bilansowa wynosiła 29,5 mld euro, a kapitał własny 1,8 mld euro.
dla całej grupy instytucją clearingową w obszarze płatności krajowych i zagranicznych. Raiffeisen Zentralbank,
oprócz działalności apeksowej, prowadzi poprzez swoją
największą spółkę zależną – Raiffeisen Bank International (RBI) – działalność biznesową na własny rachunek
w dziedzinie bankowości korporacyjnej i inwestycyjnej.
Jego klientami są głównie duże austriackie i zagraniczne
przedsiębiorstwa oraz instytucje finansowe. RBI jest dzisiaj wiodącym bankiem inwestycyjnym w Austrii. Odgrywa on pierwszoplanową rolę w handlu papierami wartościowymi na Giełdzie Wiedeńskiej, zarówno w obrocie
obligacjami, jak i akcjami. Poprzez specjalistyczne spółki
oferują też leasing, doradztwo w przeprowadzaniu fuzji
i przejęć (transakcje M&A), zarządzanie aktywami, obsługę zamożnych klientów (private banking), zarządzanie
nieruchomościami i inne usługi.
Warto podkreślić, że RZB bardzo wcześnie, bo już
u progu transformacji gospodarczej w krajach realnego
socjalizmu, zainteresował się podjęciem działalności bankowej w tych krajach. Zaczął więc tworzyć tam nowe
banki z bogatą siecią sprzedaży, a w późniejszych latach
także przejmować funkcjonujące tam instytucje – np.
w 2006 r. RZB przejął rosyjski Impexbank i duży ukraiński Bank Awal. RBZ, najpierw poprzez Raiffeisen Bank
Polska, a następnie Raiffeisen Polbank, obecny jest również w Polsce. Żaden inny bank zagraniczny nie dyspo-
Bankiem krajowym austriackiej Grupy Banków Raiffeisena jest Raiffeisen Zentralbank (RZB). Został on utworzony w 1927 r. jako Genossenschaftliche Zentralbank, ale
w 1989 r. zmienił nazwę na Raiffeisen Zentralbank. Prawie 90 proc. jego akcji należy do banków regionalnych,
dla których – zgodnie z prawem bankowym – jest bankiem
centralnym, a resztę akcji posiadają inne instytucje finansowych. Na koniec 2014 r. wraz ze swoimi spółkami – córkami w Austrii i za granicą dysponował aktywami o wartości 145 mld euro, co sytuuje go pod względem wielkości
sumy bilansowej na trzecim miejscu wśród banków austriackich. Koncern RZB posiada w Austrii i w 15 krajach
Europy Środkowej i Wschodniej 2882 placówki bankowe,
w których zatrudnia łącznie 57,8 tys. osób (w tym 1887
w centrali RZB).
RZB, jako bank krajowy, koordynuje działalność
banków regionalnych i pełni funkcję wyrównywania
płynności dla całej Grupy Banków Raiffeisena. Oznacza
to, że lokuje wolne środki grupy na rynku pieniężnym
i kapitałowym oraz pozyskuje dla niej w razie potrzeby
dodatkowe pieniądze, emitując papiery wartościowe lub
pozyskując środki z rynku międzybankowego. Jest też
34
Fot. www.fotolia.com
Raiffeisen Zentralbank na podium
Nowo c z e s n y B a n k Sp ó łd z ie lc z y
32-35_austriackie-banki.indd 34
2015-07-01 12:05:28
Bankowość spółdzielcza w Austrii
nuje tak silną pozycją na rynku usług
bankowych w byłych krajach socjalistycznych i żaden inny bank europejski, należący do spółdzielczego
sektora bankowego, nie angażuje się
tak silnie w działalność na rynkach
zagranicznych, jak lider austriackiej
Grupy Raiffeisena. Rok 2014 był
bardzo trudny dla koncernu RZB.
Jego skonsolidowana suma bilansowa zmniejszyła się względem roku
poprzedniego o 1,6 proc., a zysk
brutto o 43,2 proc. Po uwzględnieniu należnego podatku dochodowego wynik roczny był ujemny – strata
wyniosła 323 mln euro, podczas gdy
w 2013 r. bank wypracował 422 mln
euro zysku. Na zły wynik wpłynęły
przede wszystkim odpisy wartości
aktywów RBI w spółkach zależnych w Rosji i na Ukrainie. Łącz-
nie w 2014 r. rezerwy celowe na złe
kredyty kosztowały RZB 1752 mln
euro (wzrost o 46 proc. w stosunku
do roku poprzedniego). Udział złych
kredytów w należnościach od klientów zwiększył się o 0,5 pkt. proc., do
poziomu 10,8 proc. Jednakże RZB
może pochwalić się dobrym wskaźnikiem kosztów (incom/cost ratio
wynosi 57,5 proc.) i wskaźnikiem
wypłacalności na poziomie 15 proc.
IPS w austriackiej
Raiffeisenbanken Gruppe
Banki Raiffeisena, banki regionalne i RZB należą do Austriackiego
Związku Raiffeisena (ÖRV), który
reprezentuje je w kontaktach z władzami krajowymi i organami Unii
Europejskiej oraz zajmuje się lustracją
STRUKTURA ORGANIZACYJNA
AUSTRIACKIEJ GRUPY BANKÓW RAIFFEISENA
1,7 mln członków
473 lokalne banki Raiffeisena
8 banków regionalnych (zrzeszających) i ZVEZA Bank
RZB (RZB-Gruppe)
Raiffeisen Bank International
Udziały
w austriackich
instytucjach
finansowych:
Raiffeisen Capital
Managment,
Raiffeisen Leasing,
Raiffeisen
Bausparkasse,
Raiffeisen Factor,
UNIQA, inne
Udziały
w przedsiębiorstwach
specjalistycznych:
Raiffeisen
Centrobank, Kathrein
Privatbank, Raiffeisen
Property Holding,
Raiffeisen Leasing
International, inne
Spółki zależne
w krajach EŚW
(15 banków z 14,8
mln klientów)
Zagraniczne
oddziały banków
i udziały
swoich członków. ÖRV koordynuje
też działalność banków Raiffeisena
na płaszczyźnie regionalnej i prowadzi Akademię Raiffeisena, która
kształci kadry dla banków i innych
podmiotów należących do grupy.
W związku z wyższymi wymogami
w zakresie wypłacalności i płynności
banków, wynikającymi z III Umowy
Bazylejskiej, a w szczególności z unijnej Dyrektywy CRD IV i Rozporządzenia CRR, członkowie austriackiej
Raiffeisenbanken Gruppe zdecydowali się utworzyć System Ochrony
Instytucjonalnej (Institutional Protection Schemes – IPS). Zezwolenie na
funkcjonowanie IPS władze nadzoru finansowego wydały pod koniec
2014 r. Jego istotą jest gwarantowanie utrzymania wspólnymi siłami
wypłacalności i płynności finansowej
wszystkich członków uczestniczących
w tym systemie.
Z punktu widzenia nadzoru finansowego wszyscy członkowie tworzący IPS traktowani są jako jeden
podmiot. To on jako całość musi
spełniać wymogi ostrożnościowe,
a nie jego pojedynczy członkowie.
Konsekwencją utworzenia IPS jest
to, że przy liczeniu kapitału regulacyjnego nie odlicza się udziałów kapitałowych członków IPS w Raiffeisen
Zentralbank, a należności w jego ramach mają zerową wagę ryzyka.
Podstawą istnienia IPS jest jednolity dla wszystkich członków porozumienia system zarządzania ryzykiem
bankowym, w tym także wspólny
system wczesnego ostrzegania przed
ryzykiem. Na podstawie raportu
uwzględniającego wszystkie istotne
rodzaje ryzyka, specjalny komitet, na
posiedzeniach odbywających się raz
na kwartał, rozpatruje sytuację RBG
w zakresie ryzyka i podejmuje określone działania zapobiegawcze.
Autor jest pracownikiem naukowym Uniwersytetu Gdańskiego
Źródło: Dane RZB
i Powiślańskiej Szkoły Wyższej w Kwidzynie.
7 –8 / 2 0 1 5
32-35_austriackie-banki.indd 35
35
2015-07-01 12:05:29