Wspieranie dzieci w procesie rozwoju kompetencji społecznych

Wspieranie dzieci w procesie rozwoju kompetencji społecznych
Anna Bielinska
Wspierać znaczy pomagać, ułatwiać, naprowadzać, wskazywać, doradzać, podpowiadać, zachęcać,
1
ukierunkowywać, upewniać, rozbudzać wiarę w powodzenie, aprobować, podtrzymywać na duchu .
Wspomaganie jest natomiast oddziaływaniem na dziecko w sposób okazjonalny, stosowane jest z przerwami
i odpowiednim zapotrzebowaniem.
W prawidłowym przebiegu rozwoju dziecka, kształtowaniu poszczególnych cech jego osobowości oraz rozwijaniu
kompetencji społecznych doniosłą rolę odgrywa rodzina dziecka i w drugiej kolejności środowisko przedszkolne, które
dzięki swojej działalności dydaktyczno-wychowawczej determinuje jego rozwój. Najważniejsza jest współpraca miedzy
jednym i drugim środowiskiem. Zadaniem przedszkola jest tworzenie optymalnych warunków do rozwijania możliwości
każdego wychowanka poprzez świadomą obserwację jego aktywności i potrzeb, dostarczanie mu bodźców
stymulujących, a także korygowanie braków wywołanych niekorzystnymi warunkami środowiskowymi. W przedszkolu
dziecko staje się częścią uporządkowanej grupy społecznej, w której obowiązują wszystkich te same zasady i reguły,
dzięki której buduje swoją wiedzę o bliższym i dalszym środowisku oraz konstruuje swój indywidualny i wyjątkowy obraz
świata i siebie samego, przygotowując się stopniowo do podejmowania samodzielnych i efektywnych działań.
Wychowawca w przedszkolu ma do spełnienia ważną rolę, ponieważ zazwyczaj jest dla dziecka osobą znaczącą.
Od tego, w jaki sposób będzie się zachowywał i jak będzie wspomagał rozwój wychowanków, zależy w dużej mierze
2
proces prawidłowego kształtowania ich osobowości .
Sytuacje wychowawcze, które nauczyciel organizuje na co dzień, muszą dawać dziecku możliwość bycia aktywnym.
Na to szczególną uwagę zwracał W. Okoń, twierdząc, iż dzieci z bezpośredniego przeżywania dostępnych im wartości
m.in. społecznych i poznawczych czerpią radość, bowiem kiedy same tworzą, przeżycia ich są silniejsze, a skutki
3
cenniejsze . W związku z tym zadaniem nauczyciela jest wdrażać wychowanków do samodzielnego poznawania świata,
poprzez samodzielne myślenie i działanie, aż do myślenia i działania twórczego.
Istotnym warunkiem podczas wspierania rozwoju społecznego dziecka jest przygotowanie nauczyciela do bieżącej
pracy oraz znajomość grupy dziecięcej oraz poszczególnych jej członków, za którą jest odpowiedzialny, ich potrzeb,
zainteresowań i możliwości. Proces wychowawczo-dydaktyczny powinien być opracowany w sposób niezwykle
przemyślany i systematyczny, tak aby ukierunkowywać, rozwijać i utrwalać pozytywne aspekty zachowania dzieci.
Te oddziaływania pedagogiczne, rozwiną funkcje społeczno-poznawcze oraz przyczynią się do ukształtowania
określonych norm postępowania.
Nauczyciel przedszkola we współpracy z rodzicami mając na uwadze prawidłowy rozwój społeczny dziecka
powinien:
wspierać zachowania zmierzające do samookreślania się, budowania tożsamości, własnego „ja”, wyodrębniania
z grupy i samodzielności w zachowaniu, ale także w myśleniu;
zauważać i nagradzać zachowania, w których dzieci przejmują odpowiedzialność za swoje zachowanie lub
starają się je zmieniać;
uwrażliwiać na istnienie potrzeb grupy i na szansę działań, którymi jednostka może się przyczynić do zmiany na
lepsze, pokazywać korzyści dla wszystkich płynące z takiego zachowania;
stosować system wyjaśnień i wzmocnienia zachowań wskazujący na wagę współpracy, nie osłabiający jednak
pozycji indywidualnej każdego dziecka.
Na poziomie konkretnych zachowań będzie to zatem doskonalenie umiejętności samoobsługi i samodzielnego
funkcjonowania, ale także możliwość odmawiania (na przykład jedzenia). Dziecko musi mieć również prawo do
posiadania własnego zdania, którego trzeba wysłuchać. Ważne jest, by pozwolić dzieciom na swobodną aktywność
twórczą, bez konieczności narzucania schematów, które są „prawidłowe”.
Wychowawca organizując działania pedagogiczne, mające na celu rozwój kompetencji społeczny dziecka musi
uwzględniać jego indywidualny rozwój emocjonalny i własne preferencje społeczne. Nie można od wychowanka
oczekiwać natychmiastowego wejścia w grupę rówieśniczą ani włączania się we wszystkie zabawy czy pracę.
Odpowiedni czas umożliwiający dziecku spokojną adaptację do nowych warunków jakim jest środowisko przedszkolne,
pozwoli dziecku na wytworzenie własnej tożsamości, granicy pomiędzy sobą i otaczającym go światem , rozwinie jego
4
rodzący się indywidualizm .
W procesie wspomagania dzieci w rozwoju kompetencji społecznych, zarówno młodszych jak i starszych, może być
organizowanie odpowiednich zabaw tematycznych. W zabawach tych dzieci nieśmiałe często włączają się i podejmują
próby współdziałania z grupą rówieśników, zaspakajają w nich swoje potrzeby, które do tej pory były ukrywane, stają się
bardziej otwarte, ufne i autentyczne. Na przykład zabawa w "lekarza" gdzie dziecko nieśmiałe może wcielić się w rolę
lekarza, do którego przychodzą pacjenci, czy „ sklep” gdzie przyjmuje rolę sklepikarki. Są to role znaczące, dające
możliwość wykazania się, stania się „kimś ważnym i atrakcyjnym” na tle całej grupy. Innym przykładem może być zabawa
konstrukcyjna, w czasie, której dzieci poprzez manipulowanie klockami, układanie, wciskanie wykonują różnego rodzaju
budowle, które mogą wzbudzić u innych kolegów podziw i zainteresowanie. Wówczas rozwija się u dziecka nieśmiałego
chęć podejmowania wyzwań podczas zabawy z rówieśnikami, poczucie pewności, że potrafił samodzielnie coś stworzyć,
coś co podoba się innym.
1
"Życie szkoły" nr. 10. 2001r.,s. 579
M. Przetacznikowa, Grażyna Makiełło- Jarża, Podstawy psychologii ogólnej, WSiP, Warszawa 1982, s. 248
3
W. Okoń, Wszystko o wychowaniu, Żak, Warszawa 1999, s. 159
4
I. Majewska-Opiełka, Obywatel w przedszkolu, czyli nauczyć odpowiedzialności, Bliżej przedszkola, CE, 4/2011 s. 84
2
Zabawa w grupie rówieśniczej ma ogromne znaczenie dla rozwoju uspołeczniania dzieci i kształtowania uczuć
społecznych. W toku działań zabawowych dzieci przyswajają sobie normy i wartości społeczne, które realizują we
5
własnym postępowaniu . Współpraca dziecka z rówieśnikami, rozumienie pewnych umów i zasad, które nauczyciel
wdraża dzieciom np. w czasie sprzeczek o zabawkę lub o kolejność w zabawie, ciągłe wspieranie poprzez tłumaczenie,
wyjaśnianie doprowadzi do rozwinięcia w pełni umiejętności współżycia z ludźmi w okresie dorosłości.
Celem najważniejszym każdego nauczyciela w prowadzonych działaniach pedagogicznych jest rozwijanie u dziecka
samodzielności już u najmłodszych dzieci. Wprowadza dziecko w otoczenie poprzez pokazywanie w różny sposób
przyjaznego mu środowiska. Nauczyciel staje się pewnego rodzaju przewodnikiem, który pokazuje dziecku otaczający go
świat. Kiedy wychowanek zaczyna większość czynności wykonywać samodzielnie i wie jak pracować, nauczyciel staje
z boku i dyskretnie prowadzi obserwację. Ingeruje w działalność dziecka , tylko wówczas kiedy zostanie poproszony
o pomoc. Celem winno być również rozwijanie u dzieci umiejętności do radzenia sobie z rozwiązywaniem problemów
życiowych bez niepotrzebnego napięcia emocjonalnego, by umiało współżyć z innymi i mogło wybrać to, co jest dla niego
najlepsze, nie krzywdząc innych. Dzięki temu, wychowanek ma możliwość samodzielnie dochodzić do rozwiązań, co w
przyszłości pomoże mu prawidłowo funkcjonować w społeczeństwie. Bardzo ważnym zadaniem, do którego wciąż
konsekwentnie nauczyciel powinien dążyć, jak twierdzi W. Okoń, jest czynienie dziecka samym sobą, człowiekiem
6
wierzącym w swe kompetencje, samosterownym, autonomicznym .
Wspomaganie w rozwoju kompetencji społecznych dzieci w wieku przedszkolnym może być ciekawym
doświadczeniem oraz formą radosnego współdziałania. Na początku nauczyciel bawi się razem z dziećmi, jako
pełnoprawny, akceptowany członek grupy - starszy, mądrzejszy z większym doświadczeniem. Natomiast w późniejszym
okresie rozwoju stoi obok i przygląda się, poznając w ten sposób wszystkie możliwości rozwojowe dziecka. Poprzez
uczestnictwo w zabawach, może dyskretnie kierować aktywnością dziecięcą, ucząc partnerstwa, zaufania, otwartości,
a także rozwijania umiejętności pokonywania barier psychicznych w myśleniu i komunikowaniu się ze światem
zewnętrznym.
Nauczyciel pamiętając o tym, iż dominującą formą aktywności dzieci w wieku przedszkolnym jest zabawa, powinien
wykorzystać w procesie uspołecznienia naturalną spontaniczność wychowanka oraz reguły prowadzonych zabaw i gier
w celu kształtowania i doskonalenia umiejętności, rozwoju kompetencji współpracy w grupie, prawidłowego sposobu
komunikowania się z rówieśnikami i osobami dorosłymi, wsłuchiwania się w potrzeby innych ludzi, akceptowania ich
7
zdania oraz naśladowania pozytywnych wzorców zachowania i postępowania w kontakcie z innymi .
Ważną sprawą jest współpraca dzieci z rówieśnikami, rozumienie pewnych umów, zasad, które nauczycielka
przypomina dzieciom np. w czasie sprzeczek o zabawkę lub o kolejność w zabawie, ciągłe wspieranie poprzez
tłumaczenie , wyjaśnianie doprowadzi do umiejętności współżycia z ludźmi w wieku dorastania i dorosłości.
Okres wieku przedszkolnego jest to czas największej plastyczności psychicznej dziecka, dużych możliwości oraz
ogromnej podatności na wpływy zewnętrzne. Od jego wychowania zależeć będzie jakim stanie się człowiekiem w życiu
dorosłym. Ogromne znaczenie ma wspomagająca rola nauczyciela w wychowaniu i wspieraniu rozwoju kompetencji
społecznej dziecka w ścisłej współpracy z jego środowiskiem rodzinnym.
5
M. Przetacznikowa, Rozwój psychiczny dzieci i młodzieży, PZWS, Warszawa 1967, s. 188-189
W. Okoń, Wszystko o wychowaniu, Żak, Warszawa 1999, s.128
7
M. Chłopkiewicz, Osobowość dziecka i młodzieży. Rozwój i patologia, WSiP, Warszawa, 1987, s.129-131
6