Znczenie zabaw i zabawek

Znaczenie zabawy i zabawek.
Zabawa to jedna z głównych form (obok pracy i nauki) działalności
człowieka, której głównym motywem jest przeżywanie przyjemności związanej
z jej wykonywaniem. Podejmowana bezinteresownie i dobrowolnie, spełnia
różnorodne i istotne funkcje psychologiczne. Jest podstawową i typową
działalnością
wieku
dziecięcego,
kiedy
ma
duże
znaczenie
kształcące
i wychowawcze, sprzyja rozwojowi fizycznemu i psychicznemu dziecka oraz
zaspokaja jego potrzebę ruchu i działania. W psychologii istnieją różne teorie,
wyjaśniające genezę i funkcje zabawy, do najbardziej znanych należą:
 teoria nadmiaru energii H. Spencera - dziecko podejmuje zabawę dla
wyładowania energii;
 teoria wytchnienia po działalności niezabawowej M. Lazarusa;
 teoria ćwiczeń przygotowawczych K. Grossa - zabawa dzieci, tak jak młodych
osobników u zwierząt, przygotowuje je do działalności w życiu dorosłym;
 teoria katartyczna H. Carra, traktująca zabawę jako sublimację dążeń
antyspołecznych;
 teoria społeczna, wg której zabawa spełnia funkcje socjalizacyjne.
W języku polskim wyraz „zabawa” wywodzi się od słowa „bawa” i dzięki
wielu przemianom termin ten zbliżył się do innych języków europejskich,
a obecnie swoim zakresem obejmuje całe bogactwo form ludzkich (W. Okoń,
1995).
Celem zabawy jest rozrywka, co w znaczący sposób różni ją od pracy.
Organizacja czasu w placówce przedszkolnej pozwala dziecku na zabawę
zwaną dowolną - rano podczas schodzenia się dzieci, podczas wyjścia na
dwór jeśli nauczyciel nie zorganizuje konkretnego zadania dzieciom,
w przerwach pomiędzy zajęciami dydaktycznymi jeśli znajdzie się na to czas,
oraz po odbytych zajęciach dydaktycznych zanim rodzice odbiorą pociechy do
domu. Czy w przedszkolu czy w domu nauczyciel i rodzic jest skłonny
w każdym momencie przerwać dziecku zabawę , jeśli chce, by dziecko
wykonało jakąś czynność, nawet niekoniecznie ważną.
Z
badań
warszawskiej
realizowanych
uczelni
przez
pedagogicznej
studentów
pod
prac
kierunkiem
magisterskich
profesor
Edyty
Gruszczyk- Kolczyńskiej wynika iż dzieci podejmują zabawy z motywacji
wewnętrznej, a bawiąc się – intensywnie się uczą. Dziecko podejmuje zabawę
po to, aby zgromadzić maksymalnie dużo doświadczeń potrzebnych mu tu
i teraz do budowania określonych schematów poznawczych. Wynika to
z potrzeby oswajania się z trudnymi sytuacjami życiowymi i w celu
doskonalenia umiejętności koniecznych do radzenia sobie, gdy zajdzie taka
potrzeba. Zabawy dzieci są bardzo różnorodne, dlatego klasyfikuje się je
według rozmaitych kryteriów. W zależności od poziomu własnej aktywności
dziecka wyróżnia się zabawy swobodne - podejmowane z inicjatywy dziecka
i kierowane przez rodzica lub nauczyciela. Natomiast biorąc pod uwagę liczbę
dzieci uczestniczących w zabawie wyodrębniamy zabawy indywidualne
i grupowe. W zależności od poziomu uspołecznienia dzieci przebywających
w grupie możemy wskazać trzy rodzaje zabaw: równoległe – gdzie dzieci
bawią się obok siebie, ale nie ze sobą, zbiorowe – gdzie dzieci bawią się
wspólnie, lecz nie dzielą miedzy siebie ról i funkcji oraz zespołowe podporządkowane
wspólnemu
celowi,
z
podziałem
ról,
przywódcą
i wykonawcami poszczególnych zadań.
Zaś klasyfikacja zabaw według ich treści przedstawia się następująco:
 zabawy manipulacyjne, występują najwcześniej w rozwoju
dziecka już w 4-5 miesiącu życia, gdy dziecko osiągnie
sprawność chwytania. Najpierw dziecko ogląda, obserwuje i uczy
się poznawać przedmioty po ich wyglądzie oraz zapoznaje się
z ich powierzchnią i kształtem. Przez uderzanie uczy się
poznawać przedmioty po wydanym przez nie dźwięku. Następnie
działa za pomocą przedmiotów, wykonując daną rzeczą to, do
czego się ona nadaje (S. Lipina, 1981).
 zabawy konstrukcyjne, polegają
na
tworzeniu
tzw. „dzieła”
z dowolnego materiału, a więc dotychczasowa manipulacja staje
się zabawą konstrukcyjną, gdy dziecko spostrzega i uświadamia
sobie swoje „dzieło”(S. Lipina, 1981). Do tego rodzaju zabaw
W. Okoń (1995) zaliczył budowanie z klocków, rysowanie,
pisanie, budowanie z piasku, z gliny, opowiadanie, śpiew,
robienie
wycinanek,
układanie
obrazków,
bawienie
się
kalkomanią, robienie łańcuszków, puszczanie baniek mydlanych,
rzucanie cieni na ścianę itp.
 zabawy tematyczne, określane również jako: iluzyjne zabawy
fikcyjne, zabawy w odgrywanie roli, zabawy dramatyczne,
zabawy naśladowcze i odtwórcze, a także zabawy twórcze oraz
udawane
i przedstawiane. Istotą zabawy tematycznej jest działanie
polegające „na oddziaływaniu na przedmioty, na przeistaczaniu
i na opanowywaniu ich, czyli podporządkowaniu przedmiotów
władaniu osoby działającej” (W. Dyner, 1983)
 zabawy
dydaktyczne,
są
określonego
rodzaju
rozrywką
umysłową, której wynik jest bezbolesną dla ucznia oceną jego
wysiłków, porównywalną z wynikami innych uczestników zabawy
(W. Hemmerling, 1990). Do gier i zabaw dydaktycznych
K. Tyborowska (1966) zalicza loteryjki, zagadki, segregowanie,
podkreślając,
że
w
tych
zabawach
dziecko
musi
się
podporządkować określonym regułom i przepisom. W zabawie
dydaktycznej stawiamy przed dzieckiem określone zdania do
rozwiązania, ponieważ w procesie rozwiązywania tego zadania
najbardziej czynny jest umysł dziecka zabawy te określane są,
jako nauczające (S. Lipina, 1981).
 zabawy ruchowe, są bardzo różnorodne, gdyż wyczerpują
wszystkie rozdaje właściwych człowiekowi naturalnych ruchów.
Oprócz ruchu występują w nich treści intelektualne, mające
wyraz w temacie i czynnościach zabawowych. (P. Rudik, 1985).
Zabawa służy wielostronnemu rozwojowi człowieka, zwłaszcza jego
przygotowaniu do życia, a więc do uczenia się, do pracy i do działalności
społecznej.
W dążeniu do sprawiania dziecku przyjemności rodzice często kupują
nadmiar
zabawek,
po
czym
robią
dziecku
wyrzuty,
oskarżając
o niedocenianie starań dorosłych. Przyczyna tego stanu rzeczy tkwi
w niewłaściwym doborze zabawek, braku zainteresowania zabawą dziecka,
zaś uginające się od przedmiotów półki stają się nieciekawym zbiorowiskiem,
gdyż atakują nadmiarem bodźców.
Zabawka to przedmiot (lub zestaw przedmiotów), wykonany
w celu pobudzenia zabawowej aktywności dziecka (ruchowej, umysłowej czy
emocjonalnej), stwarzający sposobność do poszerzenia doświadczeń, gry
wyobraźni i stopniowego opanowywania rzeczywistości.
Zabawki
powinny
pełnić
rolę
stymulatora
rozwoju.
Właściwie
dostosowana do wieku, potrzeb i zainteresowań dziecka zabawka:
 kształci
sprawności
fizyczne
i
umysłowe,
bogaci
życie
emocjonalne, zachęca do działania;
 pomaga w poznawaniu bliższego i dalszego otoczenia, poszerza
zakres słownictwa, przygotowuje do nauki szkolnej;
 rozwija twórczą inicjatywę;
 wyrabia wytrwałość przy realizowaniu podjętych zadań;
 uczy współdziałania w zespole;
 zachęca do zdobywania umiejętności.
Dorośli pełnią dużą rolę w zabawie z dzieckiem bo biorą udział
w drodze dziecka do świata dorosłych. Dzięki zabawkom może ona
przebiegać sprawnie i przyjemnie. Często rodzice starszych dzieci
przedszkolnych są przeświadczeni o tym, że ich „duże” już dziecko nie
powinno im „przeszkadzać” i bawić się samo. Tymczasem bardzo
często dziecko zostawia swoje wspaniałe zabawki i podąża do kuchni
za mamą żeby bawić się zwyczajną łyżką lub pokrywką. Dzieje się tak
dlatego, że pierwszoplanową potrzebą dziecka jest potrzeba kontaktu.
Wspólna zabawa zacieśnia więź emocjonalną.
opracowanie: Katarzyna Kobus-Zatorska