docManagement Systems in Production Engineering No 3(15), 2014
download 
Reklamacja Transkrypt
Management Systems in Production Engineering No 3(15), 2014
Management Systems in Production Engineering No 3(15), 2014 ZAPEWNIENIE NIEZAWODNOŚCI ZASOBÓW LUDZKICH W ZARZĄDZANIU PROCESEM PRODUKCJI PROVIDING RELIABILITY OF HUMAN RESOURCES IN PRODUCTION MANAGEMENT PROCESS Anna MAZUR, Hanna GOŁAŚ Politechnika Poznańska Streszczenie: Ludzie są najcenniejszym zasobem organizacji i od nich zależą wyniki jakie będzie osiągało przedsiębiorstwo. Czynnik ludzki może być również słabym ogniwem przedsiębiorstwa i przyczyną wysokiego ryzyka wielu realizowanych procesów. Niezawodność czynnika ludzkiego w procesie realizacji procesu produkcji będzie zależała od wielu czynników. Autorki w zaprezentowanym modelu niezawodności zasobów ludzkich w zarządzaniu procesem produkcji uwzględniają aspekty błędów ludzkich, kultury bezpieczeństwa, wiedzy, zdolności komunikacyjnych, pracy zespołowej oraz roli przywództwa. Na podstawie przeprowadzonych badań i obserwacji autorki prezentują obszary ryzyka zdefiniowane w konkretnym procesie produkcyjnym oraz wyniki oceny niezawodności zasobów ludzkich w tym procesie. Słowa kluczowe: czynnik ludzki, niezawodność czynnika ludzkiego, Human Reliability Assesstment 1. WPROWADZENIE Celem każdego przedsiębiorstwa produkcyjnego jest dostarczenie klientowi wyrobu spełniającego jego wymagania. Dlatego ważne jest, aby proces produkcji prowadzony był w warunkach nadzorowanych, które powinny być wypracowane i ustalone jako najlepsze scenariusze reakcji na błąd związany z procesem produkcji. Proces produkcji i specyfika jego eksploatacji wymagają szczególnego spojrzenia na to zagadnienie. Konieczność utrzymania wysokiej efektywności systemów technicznych wymaga uzyskiwania pełnych informacji o stanie systemu technicznego, ponieważ podejmowanie prawidłowych decyzji wymaga uwzględnienia wielorakich czynników występujących w chwili analizy oraz w przyszłości [10]. Z przeprowadzonych obserwacji i wywiadów wynika, że najczęściej systemowe podejście do identyfikacji zagrożeń i ich ocen stosują przedsiębiorstwa z branż zobligowanych do przestrzegania szczególnych wymagań jakościowych, np. motoryzacyjnej, farmaceutycznej, spożywczej, lotnictwa. Wynika to nie z dobrowolnego podejścia do tej kwestii, lecz obowiązujących i stosowanych w tych branżach standardów zarządzania. W wielu branżach (np. w branży naftowej) problem niezawodności jest na tyle istotny, że opracowywane są standardy międzynarodowe związane z zapewnieniem niezawodności produkcji [11]. Problem niezawodności procesu produkcyjnego może być rozpatrywany w wielu aspektach, również w obszarze zasobów ludzkich i ich wpływu na poziom jakości, wydajności oraz niezawodności realizowanych procesów. Przedsiębiorstwo produkcyjne jest systemem socjotechnicznym, w którym pracownicy stosują w swojej codziennej pracy zasoby techniczne udostępnione do wykonywania powierzonych im obowiązków [5] i analiza jego wyników nie może odbywać się z pominięciem czynnika ludzkiego. Celem artykułu jest zaprezentowanie nieco innego spojrzenia na problematykę zarządzania procesem produkcji, spojrzenia humanocentrycznego, traktującego człowieka jako element procesu produkcyjnego, którego niezawodność wpływa na wyniki tego procesu. Postanowiono przeanalizować niezawodność człowieka w procesie produkcji uwzględniając błędy ludzkie, wiedzę, kulturę bezpieczeństwa i przywództwo, zdolności komunikacyjne i pracę zespołową. Celem opracowania jest również wskazanie, że ocena niezawodności zasobów ludzkich, 1 Management Systems in Production Engineering No 3(15), 2014 znane jako metoda HRA (ang. Human Reliability Assesstment) nie wymaga nakładów finansowych i skomplikowanej procedury realizacji. 2. ELEMENTY NIEZAWODNOŚCI CZŁOWIEKA Niezawodność jest to taka właściwość analizowanego obiektu, która mówi o tym, czy pracuje on poprawnie, czyli spełnia wszystkie powierzone mu funkcje i czynności, przez wymagany czas i w określonych warunkach eksploatacji [19]. Powyższa zależność oznacza prawdopodobieństwo, że obiekt który rozpoczął pracę w chwili t = 0, nie ulegnie uszkodzeniu przed upływem chwili t ≤ T, gdzie T jest trwałością [12]. W ramach teorii niezawodności opracowane zostały różne miary służące ilościowej ocenie ważności wybranego elementu systemu i jego wpływu na prawidłowe wykonanie przez obiekt swoich funkcji. Zagadnienia oceny ważności tych elementów wiążą się koniecznością poszukiwania „słabych ogniw” funkcjonującego systemu [2]. Analiza niezawodności systemu produkcyjnego może uwzględniać wiele czynników technicznych oraz organizacyjnych, nie można jej jednak uznać za kompleksową, jeśli nie uwzględni ona czynnika ludzkiego. Niezawodność człowieka jest definiowana jako prawdopodobieństwo, że osoba poprawnie wykonuje wymagane działania systemu produkcyjnego w wymaganym okresie czasu (na przykład, jeśli czas jest czynnikiem ograniczającym) [15]. Na niezawodność zasobów ludzkich mają wpływ: błędy ludzkie, kultura bezpieczeństwa, wiedza, zdolności komunikacyjne, praca zespołowa, przywództwo. Czynnik ludzki odgrywa ważną rolę w bezpiecznej realizacji każdego procesu produkcyjnego. Rola błędów ludzkich w ocenie niezawodności procesu produkcyjnego jest bardzo duża. Ocena wpływu błędu ludzkiego na niezawodność procesów polega na systematycznym pozyskaniu i wykorzystaniu informacji o ludzkich cech i zrachowaniach w celu zwiększenia bezpieczeństwa systemu produkcyjnego. Nie ma w tym momencie znaczenia moment kiedy człowiek pozostaje w relacji z procesem produkcyjnym i fakt czy błąd może zostać popełniony w fazie przygotowania produkcji (np. podczas konserwacji maszyn i urządzeń) czy w fazie po-produkcyjnej (np. podczas włączania urządzeń do ruchu) [8, 16]. Błąd ludzki może być również popełniony podczas realizacji stricte procesu wytwórczego i często jest związany z ergonomicznością tego procesu, ponieważ jakość ergonomiczna stosowanego oprzyrządowania i narzędzi (w tym ręcznych) ma bezpośredni wpływ na efektywność wykonywanej pracy [1]. Kultura bezpieczeństwa, która jest definiowana jako zbiór czynników psychologicznych, socjologicznych i organizacyjnych, inicjujących i utrzymujących wszystkie działania podjęte w celu ochrony życia i zdrowia w pracy, jak również w działaniach pozazawodowych, to kolejny bardzo istotny czynnik decydujący o stopniu niezawodności procesu produkcyjnego analizowanego w aspekcie czynnika ludzkiego. Kultura bezpieczeństwa jest podstawą sprawnie funkcjonującego systemu bezpieczeństwa i higieny pracy, czyli systemu w którym ryzyko zawodowe oraz zmęczenie pracowników jest minimalizowane [13], co bezpośrednio wpływa na zapewnienie wysokiej jakości działalności usługowej, wytwórczej i produkcyjnej [6], a tym samym na niezawodność człowieka w procesie produkcyjnym. Wiedza to kolejny aspekt wpływający na niezawodność zasobów ludzkich w zarządzaniu procesem produkcyjnym i powinna być rozumiana w aspekcie informacji oraz kapitału intelektualnego organizacji. Informacja dostarcza nowego punktu widzenia w interpretowaniu zdarzeń oraz odkrywa nieznane wcześniej znaczenia czyli kształtuje wiedzę [3]. Bardzo istotnym aspektem, są również źródła wiedzy technologicznej, czyli takiej którą posiadają pracownicy biorący udział w procesie technologicznym. Źródłami tymi są między innymi dokumentacja technologiczna, informacje od bezpośredniego przełożonego, od kierownictwa produkcyjnego, samodzielne zdobywanie wiedzy a także wymiana międzypokoleniowa [18.] Kapitał intelektualny (czyli kapitał ludzki wraz z jego kompetencjami oraz kapitał 2 Management Systems in Production Engineering No 3(15), 2014 strukturralny w posstaci baz daanych, proceedur, system mu informaacyjny itp.) obejmuje nie n tylko zasoby wiedzy przzedsiębiorsttwa, ale cał ały majątek,, który wyn nika z zasoobów wiedzzy, czyli swoisteggo know-haaw, które po owinno być rozumiane szerzej, co zobrazowaano na rysun nku 1. Rys. 1. Know-haw K w organizacjii w aspekcie niezawodności zasobów w ludzkich z Wyykorzystaniuu tego kapiitału przedssiębiorstwa dla podniessienia niezaawodności zasobów ludzkichh sprzyja oddpowiedniaa komunikaccja będąca efektem e dob brze zorgannizowanego procesu decyzyjnego, a takkże sprawn nego przepłyywu inform macji. Człow wiek jest w przedsięb biorstwie najważnniejszym elementem. To człowiiek tworzy y, rozwija i doskonalli przedsięb biorstwo poprzezz podejmow wania różneego rodzajuu aktywno ości. Należy y jednak ppamiętać, że ż każda decyzjaa lub wykonnane działaanie może pprzyczynić się do zmaaterializowaania się zagrożenia czyli wyystąpienia błędu. b Minim malizacji taakich sytuaccji o wysokiim ryzyku w wystąpieniaa błędów w aspekkcie zasobóów ludzkich h sprzyja róównież pracca zespołow wa. Dlatego ważnym aspektem a zarządzania jest zapewnien nie personnelu o właściwych w kwalifikaacjach, wiiedzy i umiejętnnościach. Przzywództwo to kolejny aspekt w wpływający y na niezaawodność zzasobów ludzkich. Manageerowie z chharyzmą, bu udzący zauffanie, przyjjaźnie nastaawieni do w współpracow wników, służący radą, a niie wytykająący błędy too podstawaa realizacji procesu o wysokich cechach niezawoodności zasobów ludzk kich [14]. O Odpowiedniie motywow wanie będącce nierozłącczną rolą przywóddztwa bezppośrednio prrzekłada sięę na wyniki jakie osiąg gają zaangażżowani w reealizacje działań w procesacch ludzie. Motywowan M nie może tu u mieć zarówno formę informacyjjną jak i dyrektyywną. Forma informacy yjna polegaająca na wy yjaśnianiu, tłumaczeniu iu, wykładaaniu daje pracownnikom pew wność, że dobrze d rozuumieją swo oje zadaniaa, z kolei forma dyrrektywna polegająąca na staawianiu wy ymagań w formie nakazów, zaakazów, reegulacji, zaarządzeń powoduuje ostateczznie poczuccie bezpiecczeństwa u pracownik ków i minnimalizacje sytuacji stresogeennych [17], które bezpośrednio wpływają na niezawodność czło łowieka w procesie produkccyjnym. Poddsumowująąc powyższe rozważannia, identyffikując zag grożenia w obszarze zasobów z ludzkichh należy braać po uwagęę i poddać aanalizie m.in.: kkompetencje, oodpowiedzialność (finaansowa, służżbowa), sszkolenia, ssystem motyywacyjny, uuprawnieniaa do podejm mowania deccyzji, ddostęp do innformacji, 3 Management Systems in Production Engineering No 3(15), 2014 pplanowane zmiany z w zakresie kaddry. Moodel procesuu zarządzan nia niezawoddnością perrsonelu przeedstawiono nna rysunku 2. Rys. 2. Mod del procesu zaarządzania niezawodnośc n cią personeluu Annalizując zapprezentowany model nnależy przeełożyć cele przedsiębioorstwa i wymagania klienta na cele dla d poszczeególnych sstanowisk i określić wymaganee kompeten ncje dla t aby zapewnić, że ccele przedssiębiorstwa będą osiąggnięte i wymagania pracownników po to, klientów w będą speełnione. Po przeprowaadzonej anaalizie ryzyk ka może ddojść do zm miany w zakresiee celu stanowiska np. koniecznym k m będzie pod dzielenie lub b połączeniee stanowisk k. 3. PRO OCES PRO ODUKCJII I ZWIĄZ ZANE Z NIM N ZAGR ROŻENIA A Elemen nty procesu produkcji p Prooces proddukcji jesst podstaw wowym elementem funkcjonnowania każdego przedsięębiorstwa produkcyjne p ego i może składać sięę z takich elementów e jak proces badań i rozwojuu, proces dyystrybucji i obsługi kklienta oraz proces wy ytwórczy, kktóry obejm muje trzy składow we: pproces wytw wórczy pod dstawowy, stanowiący y całokształłt procesów w technolog gicznych w wytwarzania i montażu u realizowannych produk kcji; pproces wytw wórczy pom mocniczy, zzapewniająccy utrzymaanie ruchu m maszyn i urządzeń u pprodukcyjnyych, plano owanie rem montów, zapewniając z cych dostaarczenie en nergii i ffunkcjonow wanie tzw. in nfrastruktury ry; pproces wytw wórczy obssługowy, ddotyczący obsługi o adm ministracyjnnej, bezpiecczeństwa ppracy, ochroony obiektó ów [9]. 4 Management Systems in Production Engineering No 3(15), 2014 Kaażdy system m produkcy yjny stanow wi celowo zaprojektow wany i zorrganizowan ny układ materiallny, energgetyczny i informacyyjny eksplloatowany przez człłowieka i służący produkoowaniu okkreślonych produktów w w celu u zaspokajjania różnnorodnych potrzeb konsum mentów [4]. Podczas analizy a zaggrożeń w procesie p produkcji, w pierwszym m etapie poszukuuje się głównych zag grożeń na ppoziomie operacji, o a dopiero poo zidentyfik kowaniu operacjii najbardziiej zagrożo onych rozppatruje się jej elemeenty składoowe czyli zabiegi, czynnośści i ruch rooboczy. Zagrożeenia w proccesie produk kcji Kaażda działaalność, w tym równiież proces produkcji,, niesie zaa sobą mo ożliwość wystąpiienia zagroożeń, które mogą sięę przyczyniić do nieosiągnięcia celu. Dla procesu produkccji celem nadrzędnym n m jest jegoo efektywn ność i skutteczność, a co za ty ym idzie zagrożeenia mogą sppowodowaćć: opóźnieniia, przekrocczenie koszttów i niedottrzymanie jakości. Rys. 3. Obszary anaalizy zagrożeeń procesu prrodukcji Źródło: opracowaniee własne na podstawie p [77] Doodatkowymii skutkami wystąpieniaa zagrożeń są: utrata dobrej d opini nii wśród kllientów i innych sstron zainteeresowanych h, utrata płyynności finaansowej, narażenie praccowników na n utratę zdrowiaa lub nawet życia, nie osiągnięcie o celów ogólnych przed dsiębiorstwaa. Analizę zagrożeń z dla proccesu produkkcji należy rozpatrywaać w kontek kście ośmiu u obszarów w zaprezento owanych na rysunnku 3. Podejście systeemowe i annaliza kolejn nych obszarrów gwaranntuje uwzględnienie wszystkkich czynnikków mogący ych zakłóciić proces prrodukcji. 4. OCE ENA NIEZ ZAWODN NOŚCI CZ ZŁOWIEK KA Analizaa niezawodn ności HRA Meetoda ocenny niezawo odności czzłowieka, czyli HRA A (ang. H Human Reeliability wań ludzkiich. Za pom Assesstm ment) opierra się o anaalizę zachow mocą HRA można oceenić, jaki wpływ będzie miiało zachow wanie perssonelu na proces w warunkachh normalny ych oraz sytuacjaach alarmow wych, w pośśpiechu, gdy dy człowiek działa w strresie. Podsttawą tej mettody jest ocena w wpływu dziiałania człowieka na m możliwość powstawani p ia zagrożeńń i błędów, a także ocena isstotności tyych zagrożeeń [15]. Błęędy personeelu mogą mieć m wpływ na niezawo odność i jakość llub bezpiecczeństwo pracy. p Intuiccyjne działłanie człowieka może mieć pozy ytywne i negatyw wne skutki, dlatego baadanie zachhowania i próba rozpattrzenia różnnych decyzj zji, może pomóc w wyeliminnowaniu zły ych decyzjii, a przez to o uchronić cały process przed kattastrofą i ń. W analizzie HRA uw względnia się charaktterystyki peersonelu, zapobieec powstaniiu zagrożeń środowiisko pracy,, zakresy obowiązków o w i odpow wiedzialnoścci. Ocenie podlega nie n tylko człowieek, ale równnież relacje: otoczenie ttechniczne-człowiek. Metodę M HRA A podejmujje się dla określonnych działaań, przede wszystkim w w sytuacjach, gdy konk kretne działłanie łagodzzi skutki 5 Management Systems in Production Engineering No 3(15), 2014 awarii, a zaniechaanie lub błęędne wykonnanie operaacji może prowadzić p ddo rozwoju u awarii. Ocena H HRA identyfikuje różżnorodne roodzaje błędn nych działaań, które m mogą się po ojawić, a mianow wicie: bbłąd pominiięcia, niewy ykonanie wyymaganego działania; bbłąd wykonania, który może obejm mować następujące: ̶ niepowoodzenie w prrzeprowadzzeniu wymaaganego dziaałania; ̶ działaniee przeprowadzone ze zbyt dużą lub zbyt małą m siłą, luub bez wymaganej dokładnoości; ̶ działaniee wykonanee w niewłaścciwym czassie; ̶ działaniee (lub działaania) wykonnane w niep prawidłowejj kolejnościi; ̶ działaniee nadprograamowe, niee wymagan ne działaniee wykonanee zamiast lub l jako dodatkow we w stosun nku do działłania wymaaganego. k oceny y HRA obejm mują etapy wskazane na n rysunku 4. Metoda HRA to Poddstawowe kroki badaniee systemu poolegające naa rozpatryw waniu konkrretnych zadaań. Podstaw wowymi elem mentami tego baddania są: ookreślenie błędów b i ich h analiza; oocena możliiwości wysttąpienia błęędów i ich kwantyfikacj k ja. HR RA przeprow wadza się zazwyczaj z ppo przeprow wadzeniu an naliz innegoo typu (np. HAZOP, H FMEA)), za pomoocą których h wykazanoo wpływ błłędów ludzzkich na zaaistnienie groźnych g skutków w. Rys. 4. O Obszary anallizy HRA Proces pprodukcji sworzni s ołow wianych Śreedniej wiellkości przeedsiębiorstw wo produkccyjne, w którym k proowadzono badania zatrudniia 100 praacowników. Głównym m produktem m jest bieg gun ołowianny do akum mulatora przemyssłowego luub trakcyjnego wykkonany z zastosowan niem obróbbki skrawaaniem i odlewannia. Obróbkka skrawaniiem odbywaa się na cen ntrum obrób bczym, którre zapewnia przede wszystkkim stabilnoość procesu u i wymiarrów wyrob bu oraz barrdzo krótki czas wytw worzenia gotoweggo wyrobuu. Metalem m obrabianyym na tym m centrum jest mosiąądz a paraametrami podlegaającymi monnitorowaniu u są wymiarry wewnętrrzne, zewnętrzne i gwinnty wg uzgo odnień z 6 Management Systems in Production Engineering No 3(15), 2014 klientem. Badane przedsiębiorstwo, specjalizuje się w odlewaniu ołowiu metodą grawitacyjną. Metoda ta wymaga precyzji, co gwarantowane jest dzięki kompetentnej, stabilnej i zgranej załodze. Na potrzeby odlewania przedsiębiorstwo przygotowuje i wytwarza formy odlewnicze oraz kokile. Parametrami, które są monitorowane to przede wszystkim temperatury form, temperatura ołowiu, i detali wg uzgodnień z klientami. Proces produkcji składa się z dwóch etapów: 1. Produkcja tulejki 2. Produkcja odlewu ołowianego. W tabeli 1 przedstawiono operacje składające się na poszczególne etapy. Tabela 1 Operacje procesu produkcyjnego bieguna ołowianego do akumulatora przemysłowego lub trakcyjnego Etap procesu produkcji Produkcja tulejki Produkcja odlewu ołowianego Operacje na danym etapie produkcji pobranie pręta z magazynu załadunek pręta do obrabiarek ustawienie parametrów maszyny, uruchomienie kontrola pierwszych 5 sztuk produkcja tulejki, kontrola wymiarów 3 razy na zmianę umieszczenie tulejek w pojemnikach zbiorczych oznaczenie pojemników odtłuszczenie tulejek dostarczenie tulejek na stanowiska cynowania tulejek ocynowanie tulejek dostarczenie na stanowisko odlewania pobranie gąsek z magazynu umieszczenie ołowiu w piecu topienie ołowiu do stanu płynnego sprawdzenie parametrów procesu umieszczenie tulejek w formach odlewanie biegunów w formie oczyszczenie odlewu kontrola przyczepności tulejki w biegunie obróbka skrawaniem biegunów z tulejką pakowanie i wydanie do magazynu Analiza HRA na stanowisku odlewniczym Ponieważ stwierdzono, że umiejętności pracownika, jego precyzja i dokładność w procesie odlewania metodą grawitacyjną są kluczowe dla jakości wyrobu gotowego, zastosowano metodę HRA. Wyniki tej analizy przedstawiono w tabeli 2. Tabela 2 Zastosowanie metody HRA w analizie procesu odlewania metodą grawitacyjną Badany aspekt nie wykonanie nie powodzenie Błąd brak danego wyrobu wyroby niezgodne brak wymaganej dokładności wyroby niezgodne nie właściwy czas nieprawidłowa kolejność brak danego wyrobu wyroby niezgodne działania nadprogramowe wykonywanie dodatkowych czynności 7 Skutek brak dostawy do klienta produkcja dodatkowa, wzrost kosztów, reklamacja produkcja dodatkowa, wzrost kosztów, reklamacja brak dostawy do klienta produkcja dodatkowa, wzrost kosztów, reklamacja marnotrawstwo czasu Management Systems in Production Engineering No 3(15), 2014 Z tabeli wynika, że kolejnym zagrożeniem na jakie należy się przygotować lub je wyeliminować jest marnotrawstwo czasu. Każda zbędna czynność wykonywana przez pracownika produkcji powoduje, że jest on bardziej zmęczony i nie ma motywacji do wykonywania produkcji podstawowej. Konsekwencją analizy było opracowanie standardu wykonania procesu oraz poszczególnych operacji. Dodatkowo wprowadzono cykliczne szkolenia wewnętrzne z zasad odlewania. Szkolenie to przeprowadza pracownik posiadający największe doświadczenie. 5. PODSUMOWANIE Pracownik jest najważniejszym zasobem przedsiębiorstwa, może być jego najsłabszym ogniwem. Sytuacja, w której pracownicy nie znają swoich zadań, celów i odpowiedzialności mogą wpływać na jakość wyrobu, procesu obsługi klienta, wizerunek przedsiębiorstwa, a co za tym idzie również płynność finansową. Dlatego też warto wdrażać zaprezentowany model procesu zarządzania niezawodnością personelu, aby mieć świadomość jakie zagrożenia mogą wystąpić. Dobrym rozwiązaniem, stosowanym w praktyce jest również wdrażanie scenariuszy reakcji na błąd wszędzie tam gdzie stać nas na przygotowane rozwiązania. Zaprezentowany przykład zastosowania dowodzi temu, że analiza niezawodności zasobów ludzkich może być stosowana w przedsiębiorstwach produkcyjnych bez ponoszenia znacznych nakładów na prowadzenie badań. 6. LITERATURA [1] Butlewski M., Tytyk E. (2008), The method of matching ergonomic non-powered hand tools to maintenance tasks for the handicapped, 2nd International Conference on Applied Human Factors and Ergonomics, Las Vegas, Nevada, USA, 2008; Conference Proceedings, Edited by Karwowsk W., and Salvendy G. (CD ROM) [2] Chybowski L. (2012), Safety criterion in assessing the importance of an element in the complex technological system reliability structure, Management Systems in Production Engeneering No. 1(5), s. 10-14 [3] Davenport T. H., Volpel S. C. (2001), The rise of knowledge towards attention management, Journal of Knowledge Management, No. 3, p. 212-224. [4] Durlik I. (2000), Inżynieria zarządzania: strategia i projektowanie systemów produkcyjnych. Cz. 1. Wydawnictwo Placet. Warszawa. [5] Gołaś H., Mazur A., (2008), Macroergonomic aspects of a quality management system, In: Jasiak A. (ed.) Macroergonomic paradigms of Management, p. 161-170, Publishing House of Poznan University of Technology, Poznań. [6] GÓRNY A., (2013), The work environment in the structure of management system, [in:] Z. Car, J. Kudláček, T. Szalay (eds.), Proceedings of International Conference on Innovative Technologies, IN-TECH 2013, pp. 217-220, Faculty of Engineering University of Rijeka, Rijeka. [7] Jamroż J., (2011), materiały szkoleniowe: Zarządzanie Ryzykiem w Działaniach Biznesowych, 5-6 września 2011, E5M1, Publisher POLRISK. Warszawa. [8] Jasiulewicz-Kaczmarek, M. (2009). Participatory Ergonomics as a Method of Quality Improvement in Maintenance B.-T. Karsh (Ed.): Ergonomics and Health Aspects, HCII 2009, .© Springer-Verlag Berlin Heidelberg, LNCS 5624, pp. 153–161 [9] Kawecka-Endler A. (2004), Organizacja technicznego przygotowania produkcji – prac rozwojowych. Publishing House of Poznan University of Technology. Poznań. [10] Komoniewski M., Loska A. (2014), Przegląd możliwości i potrzeb wspomagania zarządzania eksploatacją mobilnych obiektów technicznych specjalnego przeznaczenia, 8 Management Systems in Production Engineering No 3(15), 2014 Innowacje w Zarządzaniu i Inżynierii Produkcji, tom 2, Knosala R. [red], Oficyna Wydawnicza Polskiego Towarzystwa Zarządzania Produkcją, Opole, s. 688-699 [11] Kortner H., Haugen K., Sunde L. (2009), Production assurance and reliability management – a new international standard, In: Martorell S., Soares CG, Barnett J. (ed), Safety, reliability and risk analysis: theory, methods and applications, v. 1-4, p. 14891494. [12] Loska A. (2011), Przegląd modeli ocen eksploatacyjnych systemów technicznych, Komputerowo zintegrowane zarządzanie, tom 2, Knosala R. [red]., Oficyna Wydawnicza Polskiego Towarzystwa Zarządzania Produkcją, Opole, s. 37-46 [13] Mazur A., (2004), Safety culture as a basis of efficient occupational health and safety management system in organization, In: Pacholski L. M., Marcinkowski J. S., Horst W. (ed.), Dilemmas and issues of modern ergonomics and work safety education and researches, p. 369-379, Publishing House of Poznan University of Technology, Poznań. [14] Misztal A., (2013), The impact of leadership on the quality management systems, Book of Proceedings of 8th Research/Expert Conference with International Participation, University of Zenica, p. 41-46, Neum, Bosnia and Herzegovina. [15] Musharraf M., Hassan J., Khan F., Veitch B., MacKinnon S., Imtiaz S. (2013), Human reliability assessment during offshore emergency conditions, Safety Science v. 59, p. 1927. [16] Noroozi A., Khakzad N., Khan F., MacKinnon S., Abbassi R., (2013), The role of human error in risk analysis: Aplication to pre and post maintenance procedures of process facilities, Reliability Enginieering and System Safety, v. 119, p. 251-258. [17] Sitko J. (2013), Problem non pay motivation of production workers in foundry, Management Systems in Production Engineering, No. 1 (9), p. 10-12 [18] Wolniak R., Skotnicka-Zasadzień B. (2014), Analiza źródeł wiedzy technologicznej w przedsiębiorstwie przemysłowym, Innowacje w Zarządzaniu i Inżynierii Produkcji, tom 2, Knosala R. [red], Oficyna Wydawnicza Polskiego Towarzystwa Zarządzania Produkcją, Opole, s. 285-295 [19] Zamojski W. (1976), Teoria i technika niezawodności, Wydawnictwo Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 9
