Studia wojskowe

CZĘŚĆ III
Studia wojskowe
Józef Piłsudski, uznając, że walka zbrojna jest pierwszoplanową drogą ku niepodległości państwa,
że do tego konieczne jest zbudowanie zrębów masowej armii, musiał sam podjąć studia z zakresu
wojskowości. Interesował się dziejami wojen począwszy od starożytności, a już w młodości rozczytywał
się w dziejach wojen napoleońskich, jednak szczególnie zajmowały go konflikty współczesne: wojna
francusko-pruska 1870 r. i wojna rosyjsko-japońska. Analizował systemy organizacji, mobilizacji
i transportu armii, zaopatrzenia i komunikacji, możliwości taktyczne broni i znaczenie manewru.
Systematyczne nauki rozpoczął w 1904 r., wkrótce po powrocie z Japonii, ale skupił się także na
działaniach nieregularnych podczas wojen burskich. Z tego samego powodu szczególną uwagę
przyszłego marszałka przykuwało Powstanie Styczniowe.
Fakt, że Komendant najwięcej czasu poświęcał nieodległym konfliktom, nie był przypadkowy.
Studia służyły wyciągnięciu praktycznych wniosków, które miały być wykorzystane w przyszłej walce
zbrojnej. Dlatego nieprzypadkowo w centrum zainteresowania stało Powstanie Styczniowe. Wobec
przewidywanej formy walki, jaką miały toczyć oddziały Piłsudskiego (konieczność wzniecenia powstania i
prowadzenia nieregularnych walk, ten sam przeciwnik, zbliżony obszar itd.), styczniowa insurekcja
dostarczała aż nadto materiału do analiz.
Wynikami swoich studiów Piłsudski dzielił się podczas wykładów wygłaszanych w Polsce i na
zachodzie Europy (Paryż, Raperswil). Już od 1904 r. przekonywał o konieczności tworzenia własnej,
polskiej siły zbrojnej. Z czasem coraz większą część audytorium stanowili słuchacze wojskowych kursów
oficerskich. Jeden z nich wspominał charakterystyczną atmosferę i tezy głoszone przez Komendanta
podczas wykładów prowadzonych w 1913 r. w Stróży: Wykłady Komendanta Głównego były zawsze
kulminacyjnym momentem zajęć. Komendant z całą otwartością przedstawiał nam wszystkie trudności, jakie
napotkamy na samym wstępie, t.j. podczas mobilizacji sił zbrojnych na terenie, będącym pod panowaniem
wroga. […] Tezy swe Piłsudski ilustrował przykładami z roku 31 i 63 i stale powtarzał nam, że na początku
ruchu musimy liczyć na szczupłą tylko awangardę, która musi zaryzykować i pociągnąć za sobą „siły
CZĘŚĆ III
główne”1. Swoistym ukoronowaniem historycznych odczytów Piłsudskiego był cykl 10 wykładów,
wygłoszonych w 1912 r. w Szkole Nauk Społeczno-Politycznych w Krakowie, pod tytułem Zarys historii
militarnej powstania styczniowego. Konspekt militarnych dziejów Powstania Styczniowego został
uhonorowany najwyższą nagrodą w konkursie Polskiego Towarzystwa Historycznego we Lwowie w 50rocznicę wybuchu powstania.
Poza wykładami i odczytami, Józef Piłsudski również publikował. W 1913 r. w Poznaniu ukazała
się broszura 22 stycznia 1863 roku, która była zarazem I tomem serii Boje polskie. Nie była to praca stricte
historyczna – łączyła opis wydarzeń z literackim opisem, autor przytaczał fikcyjne monologi, opisywał
wewnętrzne dylematy postaci. Inne prace Komendanta, oparte na studiach historyczno-wojskowych,
dotyczyły kwestii aktualnych, o czym świadczą choćby tytuły: Geografia militarna Królestwa Polskiego
(wyd.1910); Zadania praktyczne rewolucji w zaborze rosyjskim (1910); Reformy armii rosyjskiej (1910) czy
Kryzysy bojów (1911). W 1914 r. Józef Piłsudski w podobnym stopniu co Powstaniem Styczniowym
zainteresował się wojami bałkańskimi, jako dającymi wgląd w najświeższe nurty wojskowej taktyki,
techniki i sztuki operacyjnej. Owocami swoich przemyśleń podzielił się w cyklu czterech artykułów
zamieszczonych w biuletynie „Strzelec”, który zaczął się ukazywać w 1914 r.
1
T. Żegota [Munnich], Letnia szkoła instruktorska w Stróży w r. 1913 [w:] „Niepodległość”, nr 2 (22), 1934, s. 247.