docPodróżuj za marzeniami
download 
Reklamacja Transkrypt
Podróżuj za marzeniami
Podróżuj za marzeniami Rozwój i współpraca pierścieniowych gmin polski wschodniej Gmina Zamość Gmina Ełk Gmina Hrubieszów Gmina Sanok Gmina Suwałki Podróżuj za marzeniami Rozwój i współpraca pierścieniowych gmin polski wschodniej Wydawca: Gmina Zamość ISBN: 978-83-937291-1-1 Fundusze Europejskie – dla Rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej PAGINA 4 Partnerzy projektu Gdańsk Olsztyn Białystok Poznań Warszawa Lublin Katowice podróżuj za marzeniami 11 czerwca 2012 roku Gmina Zamość podpisała z Polską Agencją Rozwoju Przedsiębiorczości w Warszawie umowę o dofinansowanie projektu pn. „Rozwój Kraków Rzeszów Gmina Zamość ul. Peowiaków 92, 22-400 Zamość www.gminazamosc.pl Ludność: 22,4 tys., powierzchnia: 197 km kw. Strona 60 Wschodniej 2007 – 2013. Równoprawnymi partnerami Gmina Ełk ul. Armii Krajowej 3, 19-300 Ełk www.elk.gmina.pl Ludność: 10,8 tys., powierzchnia: 379 km kw. w projekcie obok Gminy Zamość są: Gmina Ełk, Gmina Strona 6 i współpraca pierścieniowych gmin Polski Wschodniej”, w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Hrubieszów, Gmina Sanok i Gmina Suwałki. Pięć gmin położonych na terenie czterech wschodnich województw: lubelskiego, podkarpackiego, podlaskiego i warmińsko-mazurskiego wspólnie podjęło się opracowania prezentowanego folderu, aby w spójnej i atrakcyjnej formie zaprezentować Państwu najpiękniejsze zakątki. Ryszard Gliwiński Wójt Gminy Zamość Antoni Polkowski Wójt Gminy Ełk Jan Mołodecki Wójt Gminy Hrubieszów Anna Hałas Wójt Gminy Sanok Tadeusz Chołko Wójt Gminy Suwałki Gmina Hrubieszów ul. Bolesława Prusa 8, 22–500 Hrubieszów www.hrubieszow-gmina.pl Ludność: 10,8 tys., powierzchnia: 259 km kw. Strona 78 Gmina Sanok ul. Kościuszki 23, 38–500 Sanok www.gminasanok.pl Ludność: 17,9 tys., powierzchnia: 231 km kw. Strona 24 Gmina Suwałki ul. Kościuszki 71, 16–400 Suwałki www.gmina.suwalki.pl Ludność: 7 tys., powierzchnia: 265 km kw. Strona 42 5 PAGINA GMINA EŁK Jezioro Sunowo 6 www GMINA EŁK Odległości od drogowych przejść granicznych: Z Rosją: Gołdap – 71,2 km, Gronowo – 212 km, Bezledy – 148 km GMINA EŁK Lublin Z Litwą: Berżniki – 93,4 km, Budzisko – 90 km, Ogrodniki – 97,4 km Z Białorusią: Białowieża – 192 km, Bobrowniki – 158 km, Kuźnica – 141 km, Połowce – 188 km, Sławatycze – 313 km, Kukuryki – 278 km, Terespol – 278 km Odległości od lotnisk międzynarodowych: Warszawa – 239 km, Warszawa (Modlin) – 232 km, Lublin (Świdnik) – 366 km, Rzeszów – 507 km, Kraków – 590 km, Wrocław – 593 km, Gdańsk – 333 km Odległości od miast Litewskich: Kowno – 186 km, Wilno – 250 km www.elk.gmina.pl 7 GMINA EŁK Miejscowość Oracze - jez. Jachimowo Miejscowość Chruściele - jez. Szarek 8 Miejscowość Lega www.elk.gmina.pl GMINA EŁK położenie Gmina Ełk położona jest na terenie województwa warmińsko – mazurskiego, obejmuje swoim obszarem południową część Pojezierza Ełckiego, będącego środkową częścią Pojezierza Mazurskiego. Otacza ona miasto Ełk pierścieniem o grubości około 10-15 km. Odległość pomiędzy miejscowościami położonymi na jej skraju sięga 30 km. Gmina Ełk graniczy z następującymi gminami: Stare Juchy, Świętajno, Olecko, Kalinowo, Prostki, Biała Piska i Orzysz. Jezioro Sunowo łatwy dojazd Gmina Ełk bezpośrednio graniczy z miastem. Dzięki temu tuż za miedzą, nieco hałaśliwa miejska rzeczywistość, zamienia się w spokojną wiejską sielankę, gdzie słychać śpiew ptaków zamiast warkotu aut, powietrze pachnie jeziorem i grillem, krajobraz blokowisk ustępuje malowniczemu pejzażowi lasów, łąk i akwenów, gdzie ciszę przerywa krzyk żurawia. Co bardzo istotne, dzięki sprawnej współpracy gminy z miastem, na wieś zapewniony jest dobry dojazd. Drogi są o tyle malownicze w szpalerach drzew, o ile bezpieczne. Na dodatek niemal cała sieć dróg gminy jest skomunikowana oraz obsługiwana przez Miejski Zakład Komunikacji, w której to spółce gmina ma swoje udziały. Dzięki temu nawet niezmotoryzowani turyści bez problemu dojadą z miasta do choćby Sajz, Mrozów, Nowej Wsi Ełckiej czy Malinówki lub Bartosz. www.elk.gmina.pl 9 GMINA EŁK dzieje gminy ełk Liczne wojny, zmiany granic, epidemie, potężne ruchy migracyjne wpływały na losy pojedynczych osób i całych społeczności. Ostatni z takich wstrząsów o fundamentalnym znaczeniu miał miejsce przed 50 laty. Do XIII wieku okolice dzisiejszej gminy Ełk zamieszkiwali Jaćwingowie, znani też jako Sudowie. Ten spokrewniony z Prusami i Litwinami lud dzielił się na włości – przypominające szczepy. Zachodnią część gminy Ełk zajmowała włość o nazwie Kymenow, we wschodniej części graniczyli ze sobą Kresmeńcy (włość Cresmen) i Swiętajny (Sentane). Jaćwingowie byli ludem bitnym, żyjącym z uprawy roli, hodowli, rzemiosła, ale też z grabieży sąsiednich ziem. Ze zmiennym szczęściem toczyli boje z książętami polskimi i ruskimi. Dopiero starcie z potęgą krzyżacką ok. 1280 r. przyniosło im druzgocącą klęskę. Jaćwingowie odeszli w niepamięć, część z nich uciekła na Mazowsze i Litwę, część Krzyżacy przesiedlili. Na prawie sto lat dzisiejsza gmina Ełk opustoszała. Po jej pierwotnych mieszkańcach pozostały ślady grodzisk, m.in. w Bajtkowie, Ledze, Malinówce, Płocicznie, Szeligach, Talusach, Woszczelach i Zdedach. W XIV wieku rozpoczęło się ponowne zasiedlanie tych ziem. Najstarszą miejscowością gm. Ełk jest prawdopodobnie Ruska Wieś założona w 1376 r. przez Rusinów. Jez. Sunowo Bajtkowo – cmentarz 10 www.elk.gmina.pl PAGINA Miejscowość Straduny – młyn Kościół w miejscowości Bajtkowo www 11 GMINA EŁK zabytki • Zabytkowy kościół w Stradunach, wybudowany w latach 1736–1738, o barokowym wystroju. Stoi na miejscu wcześniejszego kościoła drewnianego. Prawdopodobnie kościół był częścią kompleksu zamkowego, zbudowanego w tym miejscu przez Krzyżaków w XV w. Wewnątrz znajdują się zabytkowe organy z XVIII wieku, płyty nagrobne miejscowych rodów szlacheckich z XVI i XVII wieku oraz obraz „Ukrzyżowanie” wykazujący wpływy szkoły Albrechta Dürera. Pierwotnie kościół był świątynią katolicką. Po sekularyzacji zakonu krzyżackiego stał się świątynią protestancką. Po II wojnie światowej kościół został zamieniony na rzymskokatolicki (od 1946 r.). Po wojnie pierwszym proboszczem parafii był ks. Józef Kącki. Parafia w Stradunach prowadzona jest przez zakon księży kanoników regularnych laterańskich. Początkowo kościół pw. św. Leonarda, obecnie Matki Boskiej Królowej Polski. • Stary młyn wodny, malowniczo położony nad sztucznym spiętrzeniem rzeki Ełk przy ulicy Nadrzecznej w Stradunach. • Zabudowania XIX-wiecznego folwarku położonego nad rzeką przy ulicy Nadrzecznej w Stradunach oraz pozostałości parku krajobrazowego. • Dawny budynek szkoły polskiej położony przy ulicy Kajki w Stradunach. • Pozostałości 3 cmentarzy położonych na początku i końcu wsi Straduny przy trasie Ełk – Olecko. • W Bajtkowie warto zwrócić uwagę na kościół z 1895 r. oraz dobrze zachowane grodzisko wczesnohistoryczne. • W Nowej Wsi Ełckiej – zabytkowy park z XIX wieku, skansen – osada historyczna oraz interesująca ekspozycja w „Chacie Babuni”, mieszcząca się w Centrum Kultury Gminy Ełk. Talusy – cmentarz 12 Straduny – kościół Bartosze – cmentarz www.elk.gmina.pl PAGINA Straduny – kościół Chrzanowo – cmentarz www 13 GMINA EŁK krajobraz Krajobraz tych ziem wymodelowany został przez liczne zlodowacenia czwartorzędowe na przestrzeni milionów lat, a głównie przez ostatnie - bałtyckie. Na obszarze tym w szczególny sposób zespoliły się wody z morenowymi wzniesieniami i lasami, wyżynny, pagórkowaty teren – z wydłużonymi, ostro rysującymi się wzgórzami, kopulastymi pagórkami poprzecinanymi dolinami rzek i jezior oraz licznymi dużymi kompleksami leśnymi i małymi zagajnikami, mokradłami i bagnami. Tworzy to krajobraz niepowtarzalny. Większość wód jest jeszcze czysta i niezdegradowana biologicznie, a biorąc pod uwagę ich położenie – w kontynentalnej strefie klimatycznej, charakteryzującej się częstym napływem ze wschodu suchych, gorących mas powietrza latem oraz mroźnych i śnieżnych zimą – uzyskujemy pełny obraz atrakcyjności turystyczno-rekreacyjnej tych ziem. Piaski – jez. Łaśmiady Rożyńsk – jez. Druglin 14 www.elk.gmina.pl PAGINA Malinówka – jez. Łaśmiady Mołdzie – jez. Lepaki www 15 GMINA EŁK jeziora Zasadniczym elementem przyrodniczym, określającym krajobraz ziemi ełckiej, a tym samym jej turystyczny charakter, są jeziora. Wypełniają one rozległe doliny, rynny i zagłębienia morenowe w promieniu 15-20 km od Ełku. Większość zbiorników wodnych w zależności od położenia, szczególnie w obszarach leśnych lub w pobliżu domostw i wiosek, tworzy miejsca o dużej atrakcyjności turystyczno - rekreacyjnej. Znaczna ich ilość połączona jest z dużymi zbiornikami wodnymi poprzez rzeki i cieki wodne, co stwarza doskonałe warunki do uprawiania turystyki kajakowej. Na większości jezior z powodzeniem można uprawiać żeglarstwo, są to bowiem akweny o powierzchni od kilkuset do tysiąca hektarów. Dla tej formy turystyki korzystne są wiatry wiejące przeważnie od wschodu. W krajobrazie znaczną rolę spełniają małe, bezodpływowe jeziora tzw. „oczka”. Największe z jezior to: Selment Wielki, Sunowo, Szarek, Woszczele, Ełk, Druglin, Przytulskie. Płyną też największe rzeki tego obszaru: Ełk i Lega, łącząc jeziora w ciąg w kierunku Biebrzy i Narwi (możliwość spływu kajakowego). Najatrakcyjniejszym turystycznie jeziorem jest Selment Wielki, jego powierzchnia wynosi 1262 ha. Dostępny brzeg, piaszczyste plaże, malownicze Malinówka – jez. Łaśmiady klify, liczne nieduże kompleksy leśne, wyspy, wsie letniskowe w obrębie jeziora decydują o wielkich walorach turystycznych i rekreacyjnych. Dla amatorów bardziej ustronnych miejsc gmina proponuje pięknie wkomponowane w otulinę leśną jezioro Gęcyk (2.5ha). Małkinie – jez. Woszczelskie 16 www.elk.gmina.pl PAGINA Nowa Wieś Ełcka – jez. Herta Duża Szarek – Widok z Góry Bunelka www 17 GMINA EŁK rybka lubi gminę ełk Teren gminy Ełk to także raj dla wędkarzy - ponad kilogramowe liny, wspaniałe szczupaki, węgorze, leszcze oraz medalowe płocie i sandacze są domeną tutejszych akwenów. Nasze jeziora to również dobre miejsca do nocnej zasiadki na rekordowe sumy. Do tego warto dodać informacje o specjalnych łowiskach licencyjnych, gdzie olbrzymie karpie czy dorodne amury nie są rzadkim gościem na haczyku. Pozwolenia wędkarskie są relatywnie tanie, zaś promocje na łowiskach sprawiają, że samodzielnie złowiona ryba jest tania jak barszcz. Tutejsze podmioty z branży turystycznej serwują w menu lokalne przysmaki - świeże i smaczne - w dużej mierze dania oparte o ryby z naszych jezior i rzek oraz szlachetne grzyby i dziczyznę z tutejszych lasów. Regiel – jez. Regielskie Buczki – jez. Selment Wielki 18 www.elk.gmina.pl GMINA EŁK NAJWAŻNIEJSZE SZLAKI WODNE GMINY EŁK TO: • Szlak Czerwony Dwór – jezioro Szwałk Wielki – jezioro Pilwąg – jezioro Łażno – jezioro Litygajno – rzeka Łaźna Struga – jezioro Łaśmiady – rzeka Ełk. • Szlak Kajki – Ełk, jezioro Ełckie - jezioro Sunowo – przewóz kajaków na jezioro Druglin – jezioro Kroksztyn – rzeka Ogródek – jezioro Rostki – jezioro Orzysz (ok. 40 km) – dalej na Wielkie Jeziora Mazurskie. • Szlak mazursko – augustowski – Olecko – jezioro Olecko – rzeka Lega – jezioro Selment Wielki – rzeka Małkin – jezioro Stackie – jezioro Rajgrodzkie – rzeka Jegrznia – Kanał Augustowski – Augustów. • Szlak Pisanica – jezioro Nieciecz – ciek wodny – jezioro Głębockie – jezioro Błotniste – jezioro Sernik – jezioro Stackie – rzeka Małkin - jezioro Selment Wielki (szlak trudny). • Szlak kajakowy rzeką Gołdapą do Rożyńska Małego (najłatwiejszy odcinek), Bań Mazurskich, bądź też dalej – do Mieduniszek. Możliwy jest też spływ do jeziora Mamry. • Szlak kajakowy z Olecka przez jeziora Olecko Wielkie i Olecko Małe oraz rzekę Legę do jeziora Selment Wielki (43 km) Miluki – rzeka Ełk Szeligi – jez. Selment Wielki Chełchy – rzeka Ełk (fot. Zbigniew Bieleniewicz) www.elk.gmina.pl 19 GMINA EŁK szlaki piesze, rowerowe i narciarskie Miejscowość Lepaki Wielkie (fot. Zbigniew Bieleniewicz) Bogactwem ziemi ełckiej jest nieskażone środowisko, lasy, które zajmują ok. 30% powierzchni obszaru gminy. Dodatkowym atutem jest 16 pomników przyrody, 2 pomniki przyrody nieożywionej (głaz narzutowy w Ruskiej Wsi i Piaskach) oraz rezerwat bobrów w Bartoszach. Barany – rzeka Ełk (fot. Zbigniew Bieleniewicz) NAJWAŻNIEJSZE SZLAKI PIESZE, ROWEROWE I NARCIARSKIE (NARCIARSTWO BIEGOWE) GMINY EŁK: • Szlak im. Michała Kajki: Ełk, Chruściele, Tracze – Mostołty – Zdedy – jezioro Zdeckie – Klusy – jezioro Kroksztyn – Ogródek – Skomack Wielki – jezioro Orzysz (ok. 37 km) • Szlak Mazur Garbatych: Ełk – Siedliska – Straduny – Malinówka – Stare Juchy – Szczecinowo – Garłówko – Połom – Olecko – Czerwony Dwór – Gołdap (135 km) • Szlak Tatarski: Ełk – Szyba – Tatarska Góra – Chochołki – Ostrykół – Prostki (słup graniczny w Prostkach) – Bogusze (19 km) Nowa Wieś Ełcka – jez. Tatary Duże, Tatary Małe Siedliska – jez. Sunowo 20 www.elk.gmina.pl GMINA EŁK Miejscowość Mostołty Miejscowość Zdedy (fot. Zbigniew Bieleniewicz) Miejscowość Rożyńsk – jez. Druglin (fot. Zbigniew Bieleniewicz) Miejscowość Mołdzie (fot. Zbigniew Bieleniewicz) www.elk.gmina.pl 21 GMINA EŁK agroturystyka Zwieńczeniem wędrówek po ziemi ełckiej powinien być pobyt w gospodarstwach agroturystycznych, do których gospodarze serdecznie zapraszają. Wypoczynek w nich to nie tylko bezpośredni kontakt z przyrodą, ale również okazja do poznania mieszkańców tych ziem, kultury oraz codziennej pracy. Obecnie w ewidencji gospodarstw agroturystycznych figurują: • kwatery agroturystyczne m.in. w Stradunach, Mrozach Wielkich, Szerejkach; • pola namiotowe m.in. w Płocicznie, Stradunach; • ośrodki wczasowe w Milukach i Szeligach; • pensjonat w Sajzach; Miejscowość Oracze Szeligi – jez. Selment Wielki (fot. Zbigniew Bieleniewicz) Bóbr Jez. Bajtkowskie 22 www.elk.gmina.pl PAGINA Jez. Przytulskie www 23 PAGINA GMINA SANOK Najdłuższe w Polsce serpentyny znajdujące się na trasie Sanok-Przemyśl 24 www GMINA SANOK Odległości od drogowych przejść granicznych: Ze Słowacją: Chochołów – 234 km, Jurgów – 222 km, Konieczna – 113 km, Korbielów – 260 km, Leluchów – 143 km, Łysa Polana – 225 km, Muszynka – 130 km, Niedzica – 190 km, Piwniczna – 158 km, Radoszyce – 44,7 km, Ujsoły – 275 km, Winiarczykówka – 236 km, Zwardoń – 320 km, Barwinek – 57,6 km, Chyżne – 235 km Z Ukrainą: Dorohusk – 291 km, Hrebenne – 179 km, Korczowa – 113 km, Krościenko – 56,4 km, Zosin – 252 km, Medyka – 84 km Odległości od lotnisk międzynarodowych: Warszawa – 366 km, Warszawa (Modlin) – 411 km, Lublin (Świdnik) – 243 km, Rzeszów – 87,7 km, Kraków – 221 km, Wrocław – 482 km, Gdańsk – 746 km www.gminasanok.pl 25 GMINA SANOK Drodzy Goście! Zapraszamy na niezwykłą przygodę w Gminie Sanok, która trwa 365 dni w roku. Gmina Sanok to mozaika krajobrazów łagodnych gór, zieleń lasów, nurt Sanu oraz wplecione w pejzaż Gór Słonnych stare drewniane cerkwie. To miejsce, gdzie pomimo XXI wieku, wciąż możemy znaleźć ciche zakątki, tak dalekie od powszechnej komercji. Cuda przyrody, dzikie i nieskażone cywilizacją miejsca, które gwarantują spokój, są niewątpliwym atutem naszej Gminy. Drodzy Turyści, Gmina Sanok jest warta odwiedzenia przez cały rok! Wiosną czekają na Was kwitnące drzewa, kolorowe pola, budząca się do życia przyroda i zielone wzgórza. Spacerując Doliną Sanu macie szansę pooddychać świeżym powietrzem, a u podnóża Gór Słonnych poczuć wiosenny wiatr we włosach. W lecie będziecie mieli okazję przekonać się, że w Gminie Sanok kultura stoi pod znakiem folkloru przez duże „f”. Kolorowe, piękne stroje, wyborne smakołyki kuchni podkarpackiej, nietuzinkowa muzyka, oryginalne rękodzieła, kultywowane z pokolenia na pokolenie zwyczaje i tradycje – oto, co Was czeka na naszych imprezach. 26 Jesień to pora roku, która szczególnie podkreśla piękno starych cerkwi, malowniczych drewnianych domków, a także wydobywa całą paletę barw z Gór Słonnych. Nie bez powodu mówi się o tym, że jesień to najlepsza pora, aby odwiedzić Bieszczady! W blasku zimowego słońca pięknie prezentują się stare cerkwie oraz przykryte śniegiem krajobrazy. Zimowa aura to także świetna okazja do nabycia niepowtarzalnego rękodzieła, które idealnie sprawdza się jako świąteczne upominki. A to wszystko w aromacie wyśmienitych, regionalnych potraw i słodkości, którym nie sposób się oprzeć. Turysta znajdzie u nas wszystko, czego potrzebuje – zapierający dech w piersiach pejzaż, zabytki, wyborne podkarpackie smaki oraz dziewiczą przyrodę. Jest również miejsce na aktywny sposób na spędzenie wolnego czasu – spacery szlakami górskimi, rowerowe wycieczki, spływ Sanem, szaleńczy galop sanockimi lasami i polami, czy lot na paralotni. Gmina Sanok – Przyjedź, zakochaj się, wróć! www.gminasanok.pl Anna Hałas Wójt Gminy Sanok GMINA SANOK Bocian w gnieździe na mrzygłodzkim rynku Cerkiew w Łodzinie www.gminasanok.pl 27 GMINA SANOK położenie Gmina Sanok to wyjątkowe miejsce na mapie Polski i perełka Podkarpacia, będąca bramą do Bieszczad. Sanok, miasto położone w województwie podkarpackim, jest jednym z najdalej wysuniętych na południowy wschód ośrodków miejskich Polski. Liczy 43 tys. mieszkańców i tworzy samodzielną jednostkę administracji samorządowej, na czele z burmistrzem. Natomiast 32 sołectwa leżące dookoła Sanoka wchodzą w skład Gminy Wiejskiej Sanok, z siedzibą w Sanoku, na której czele stoi wójt. Gminę zamieszkuje 16,5 tys. osób, zamieszkałych w miejscowościach: Bykowce, Czerteż, Dębna, Dobra, Falejówka, Hłomcza, Jędruszkowce, Jurowce, Kostarowce, Lalin, Liszna, Łodzina, Markowce, Międzybrodzie, Mrzygłód, Niebieszczany, Pakoszówka, Pisarowce, Płowce, Prusiek, Raczkowa, Sanoczek, Srogów Dolny, Srogów Górny, Strachocina, Stróże Małe, Stróże Wielkie, Trepcza, Tyrawa Solna, Wujskie, Zabłotce, Załuż. Gmina wiejska jest jedną ze 159 gmin województwa podkarpackiego, leży nad rzekami San, Sanoczek, Pijawka i Tyrawka. Gmina ma charakter rolniczy i jest silnie zalesiona, lasy zajmują ponad 10 tys. ha, czyli 36 proc. wielkości gminy. Pod względem powierzchni, Gmina Sanok jest jedną z największych w powiecie sanockim. Mieszkańcy: Na koniec września 2012 r., Gminę Sanok zamieszkiwały 17 894 osoby, co stanowi ok. 17% ludności powiatu sanockiego. IMPREZY KULTURALNE W GMINIE SANOK Bractwo Rycerzy Srebrnego Miecza z Cieszanowa na mrzygłodzkim rynku W Gminie Sanok kultura stoi pod znakiem folkloru przez duże „f”. Kolorowe, piękne stroje, wyborne smakołyki kuchni podkarpackiej, nietuzinkowa muzyka, oryginalne rękodzieła, kultywowane z pokolenia na pokolenie zwyczaje i tradycje. Kalendarz imprez Spędzając urlop w Dolinie Sanu, warto wziąć udział w najważniejszych wydarzeniach kulturalnych w regionie: • Wystawa Wielkanocna – marzec/kwiecień • Niedziela Polonijna – lipiec • Kermesz Karpackich Smaków – sierpień • Smaki Doliny Sanu – sierpień • Dożynki Gminne – sierpień • Bieszczadzki Wyścig Górski – wrzesień • Wystawa Bożonarodzeniowa – grudzień Kermesz Karpackich Smaków – sierpień „Kermesz” to wyjątkowa wakacyjna impreza plenerowa, która już od kilku lat wpisuje się w kalendarz imprez sanockiej ziemi. Ideą imprezy jest popularyzacja różnych form muzycznych regionu Karpat, promocja swojskiego jadła oraz rzemiosła artystycznego. Podczas dwudniowej imprezy każdy znajdzie coś dla siebie – od lokalnego smakołyku, do nurtu muzycznego. Gwiazdami Kermeszu w 2012 roku były: zespół SKALDOWIE, który zagrał w Mrzygłodzie oraz zespół FEEL, który na sanockich błoniach zgromadził ponad 10 tys. osób. Natomiast w 2011 r. zaprosiliśmy zespół „Zakopower”, który po góralsku rozgrzał publiczność w sanockim skansenie. Bajkowy San w zimowej aurze 28 „Niedziela Polonijna” – lipiec „Niedziela Polonijna” to wyjątkowa impreza promująca tradycyjny polski folklor. Gmina Sanok gości polonijne www.gminasanok.pl GMINA SANOK Występ zespołu Pakoszowianie podczas VII Kermeszu Karpackich Smaków w Mrzygłodzie zespoły taneczne, najczęściej ze Stanów Zjednoczonych, Kanady, czy Ukrainy, które zachwycają publiczność swoim wyjątkowym tańcem, kolorowymi strojami, zapałem i zaangażowaniem w reprezentowaniu swojej polskości. Kuferek babuni To cykliczna impreza organizowana przez Gminny Ośrodek Kultury, na której każdy może skosztować tra- dycyjnego jadła, a także poznać tradycje i zwyczaje podsanockich wsi. Wystawa Wielkanocna – marzec/kwiecień Co roku w atmosferze Świąt Wielkanocnych wystawiane są prawdziwe cudeńka wykonane przez naszych lokalnych rękodzielników. Zwiedzający wystawę mogą podziwiać pisanki tradycyjne, malowane, ażurowe, zdobione wełną owczą, bibułą, muliną, cekinami, a także palmy wielkanocne, stroiki świąteczne, hafty i koronki. Wystawa Bożonarodzeniowa – grudzień Piękne bożonarodzeniowe szopki, świąteczne ozdoby, wyśmienite wypieki i smakowite potrawy…Aura związana ze Świętami Bożego Narodzenia to poezja dla oczu i prawdziwa uczta dla smaku, co każdego roku pokazuje organizowana przez Wójta Gminy Sanok oraz Gminny Ośrodek Kultury w Sanoku, wystawa „Tradycje Świąt Bożego Narodzenia”. Niedziela Polonijna www.gminasanok.pl 29 GMINA SANOK atrakcje turystyczne Gmina Sanok jest bogata w liczne atrakcje, które zadowolą najbardziej wymagających turystów. Zarówno tych szukających śladów historii i sztuki oraz tych, którzy preferują aktywny odpoczynek na łonie natury. Gwarantujemy, że nie będziecie się u nas nudzić! cerkwie Cerkiew w Czerteżu w zimowej aurze Cerkiew Przemienienia Pańskiego w Czerteżu – Drewniana greckokatolicka cerkiew bojkowska, jedna z kilku cerkwi tego typu na terenie Polski. Została wzniesiona w 1742 r. W jej bezpośrednim sąsiedztwie rozciąga się zabytkowy greckokatolicki cmentarz, który również warto zobaczyć. Cerkiew Soboru Najświętszej Maryi Panny w Hłomczy – Drewniana parafialna cerkiew greckokatolicka, znajdująca się w Hłomczy. Została zbudowana w miejscu starszej drewnianej cerkwi, w 1859 r, natomiast odnowiona w 1910 r. Cerkiew św. Jerzego w Lalinie – Drewniana parafialna cerkiew greckokatolicka znajdująca się w Lalinie. Cerkiew zbudowana została w 1835 r. i poświęcona w 1842 r., w miejscu starszej, drewnianej cerkwi. Zespół cerkiewny w Dobrej Szlacheckiej – To wyjątkowy zabytkowy kompleks cerkiewny, który składa się z dwóch obiektów: drewnianej cerkwi pw. św. Mikołaja zbudowanej w 1879 r. oraz z wieży-dzwonnicy bramnej, usytuowanej na osi świątyni, pochodzącej z XVII w., a przebudowanej w XVIII w. Cerkiew Świętej Trójcy w Międzybrodziu – Murowana parafialna cerkiew greckokatolicka znajdująca się w Międzybrodziu na turystycznym Szlaku Ikon. Cerkiew została zbudowana w 1901 r., w miejscu starszej, drewnianej cerkwi, która spłonęła w 1866 r. Kościół Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Łodzinie – kościół katolicki w parafii Rozesłania Apostołów w Mrzygłodzie. Budynek służył jako cerkiew greckokatolicka pw. Najświętszej Maryi Panny do roku 1946 r. Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Tyrawie Solnej – kościół katolicki w parafii Rozesłania Apostołów w Mrzygłodzie. Budynek służył jako cerkiew greckotatolicka pw. św. Jana Chrzciciela do roku 1946 r. Cerkiew greckokatolicka pw. św. Jerzego w Jurowcach – drewniana wzniesiona w 1873 r., w konstrukcji słupowej z trzema kopułami. Została zbudowana w stylu bizantyjskim. Wnętrze cerkwi w Czerteżu 30 www.gminasanok.pl GMINA SANOK zabytki przez Rylskich, na miejscu starszego, wzmiankowanego w 1645 roku. W 1965 roku został zamieniony na szkołę. Przy dworze resztki parku krajobrazowego. Zachowane okazy starych drzew, klony, dęby oraz altana bukowa. Mrzygłodzki rynek Zespół dworsko – parkowy w Jurowcach – dwór neoklasycystyczny z pierwszej połowy XIX wieku, należący niegdyś do rodziny Słoneckich. Początkowo dwór był drewniany, natomiast jego kolejny właściciel na początku XX wieku przebudował go na murowany. Wokół dworu znajduje się zabytkowy park, a w jego pobliżu staw. Zespół dworsko – parkowy w Załużu – Zespół parkowo-pałacowy, który tworzy murowany pałac z końca XIX wieku, na fundamentach starszego obiektu, datowanego na siedemnaste stulecie. Wokół dziewiętnastowieczne założenie parkowe. Obiekt był wykorzystywany od lat sześćdziesiątych XX wieku jako ośrodek wypoczynkowy. Zespół dworsko – parkowy w Pisarowcach – Dwór wzniesiony około połowy XIX wieku, prawdopodobnie Zespół dworsko – parkowy w Markowcach – Dwór Jachimowskich, wzniesiony na przełomie dziewiętnastego i dwudziestego wieku, na miejscu starszego. Przy dworze resztki krajobrazowego parku z przełomu dziewiętnastego i dwudziestego stulecia. Schrony tzw. „Linii Mołotowa” w Załużu – To właśnie Załuż – z racji swojego strategicznego położenia na skrzyżowaniu głównych traktów drogowych oraz będąc pierwszą stacją kolejową po stronie radzieckiej, był miejscem lokalizacji punktu oporu. Składał się z 17 schronów bojowych, wchodzących w skład tzw. „Linii Mołotowa.” Cmentarz żołnierzy słowackich w Załużu – W Załużu znajduje się także cmentarz żołnierzy słowackich poległych w 1941 roku, podczas walk z oddziałami radzieckimi. Mrzygłód – To malownicze, dawne miasteczko, w którym czas się zatrzymał. Mrzygłód słynie z zespołu zabudowy, która oddaje w miniaturze układ średniowiecznego miasta. krajobrazy Rezerwat przyrody „Polanki” – Na południowych stokach Gór Słonnych, we wsi Bykowce znajduje się rezerwat przyrody „Polanki”, utworzony w 1996 r. o powierzchni 191,94 ha. Można w nim spotkać niezwykle wiele gatunków motyli, ślimaków, płazów, a spośród ptaków występuje m.in. orlik krzykliwy czy bocian czarny. Park Krajobrazowy Gór Słonnych – Północna „Brama Bieszczad” – Został utworzony w 1992 r. Obecnie obejmuje powierzchnię 56 032 ha. Rozpościera się na terenach gmin: Sanok, Tyrawa Wołoska, Lesko, Olszanica i Ustrzyki Dolne. Najwyższym szczytem parku jest Słonny – 668 m. n.p.m. Widok na zielone wzgórza nad Sanem „Orli Kamień” – Orli Kamień (518 m n.p.m.) znajduje się na jednym ze wzgórz Gór Słonnych, w lesie na terenie leśnictwa Liszna, w dzielnicy Sanoka – Olchowce. Jest to wychodnia skalna zbudowana ze skał fliszowych. Rezerwat Góry „Sobień” – Góra Sobień (347 m. n.p.m.) położona jest nad doliną Sanu między miejscowościami Załuż i Manasterzec. Na jej szczycie zachowały się ruiny zamku Kmitów. Już w XIII w. był tu punkt obronny z drewnianą warownią z basztą. Cerkiew w Międzybrodziu www.gminasanok.pl 31 GMINA SANOK szlaki turystyczne ULUCZ KRECÓW TYRAWA SOLNA STRACHOCINA SIEMUSZOWA Orla Skała SZLAK CZERWONY HOLUCZKÓW Słonna OLECHOWCE SZLAK NIEBIESKI SZLAK ZIELONY SZLAK ŻÓŁTY ŻÓŁTY SZLAK WIELOPOLE BEZMIECHOWA Ścieżka przyrodnicza „Jodełki” Ścieżka dydaktyczna "NA GÓRZE SOBIEŃ" JANKOWCE Ścieżka „POLANKI” Drodzy Turyści, jeżeli lubicie aktywny wypoczynek, to z pewnością będziecie usatysfakcjonowani różnorodnością szlaków turystycznych, które na Was czekają. Możecie je przejść pieszo lub przejechać samochodem, rowerem, a nawet konno. To wspaniały sposób na poznanie historii naszych ziem. Szlak ikon – Dolina Sanu. W cerkwiach na miłośników historii sztuki czekają unikatowe ikony, czyli malowane na drewnie obrazy sakralne. W Polsce ikony powstawały głównie w XV-XVI wieku na ziemiach wschodnich i południowo-wschodnich, właśnie na terenie Gminy Sanok. Po prostu musisz to zobaczyć! Piesze, czy rowerowe wędrówki wyznaczone biało-niebieskim szlakiem, to wspaniała możliwość, aby zobaczyć najwspanialsze zabytki sztuki sakralnej. Szlak biegnący Doliną Sanu jest szlakiem dydaktycznym (znakowany na niebiesko) i prowadzi z Sanoka do najstarszej drewnianej cerkwi w Polsce (w Uluczu). Łączna długość szlaku wynosi 70 km i umożliwia zwiedzenie 10 cerkwi, z tego w Międzybrodziu, w Tyrawie Solnej, w Hłomczy, w Łodzinie, w Dobrej Szlacheckiej, 32 w Uluczu, w Siemuszowej, w Olchowcach i 2 muzeów: Muzeum Budownictwa Ludowego czyli sanocki Skansen oraz Muzeum Ikon w sanockim zamku. Szlak można pokonywać pieszo, konno, rowerem górskim, szosowym oraz płynąc Doliną Sanu. Szlak architektury drewnianej. Jedno z największych przedsięwzięć znakowania szlaków w Polsce, w które włączyły się trzy województwa: małopolskie, podkarpackie i śląskie. Szlak architektury drewnianej liczy w całości 3037 km, z czego 9 tras o łącznej długości 1202 km przebiega przez teren województwa podkarpackiego. Swoim zasięgiem we wszystkich województwach razem obejmuje 448 obiektów, przy czym 127 obiektów znajduje się w Podkarpackiem. Dwa spośród nich: kościół w Haczowie, pochodzący z XV w. najstarszy drewniany kościół w Polsce i zarazem największy drewniany kościół w stylu gotyckim na świecie, oraz zespół plebański w Bliznem z kościołem drewnianym z XVI w. z polichromią przedstawiającą unikatową tzw. biblię plebejską – zostały wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO. www.gminasanok.pl GMINA SANOK Szlak „Śladami Dzielnego Wojaka Szwejka” jest częścią Międzynarodowego Szlaku Szwejka, który ma biec z Czech, przez Austrię, Węgry, Słowację i Polskę na Ukrainę. Jest on próbą odtworzenia trasy, którą przemierzał bohater książki Jaroslava Haška. Szlak jest dostępny dla turystów pieszych, rowerowych oraz samochodowych. Szlak znakowany jest kolorem żółto-czarnym (barwy Habsburgów). Długość odcinka pieszego na terenie Polski, wynosi około 200 km, natomiast trasa rowerowa od Słowacji do Ukrainy, liczyć będzie około 180 km wraz ze szlakiem łącznikowym pomiędzy Jureczkową a Przemyślem i Medyką na granicy polsko – ukraińskiej. Łącznie ok. 400 km. Główną atrakcją szlaku jest pomnik „Dobrego Wojaka Szwejka” przy ulicy 3 Maja w Sanoku. Do siedzącego na ławce na sanockim deptaku Szwejka można się przysiąść i zrobić pamiątkowe zdjęcie. Natomiast w znajdującej się nieopodal restauracji „U Szwejka”, można posmakować tych samych potraw, którymi zajadał się bohater (kuchnia czeska – knedliczki!). Szlak Naftowy. Transgraniczny szlak łączy ze sobą miejsca związane z narodzinami i historią przemysłu naftowego. Jego główną oś: Jasło – Krosno – Sanok – Lesko – Ustrzyki Dolne – Sambor – Borysław – Drohobycz – Lwów wzbogacają pętle dla turystyki pieszej i rowerowej. W II poł. XIX w. ówczesna austrowęgierska prowincja Galicja przeżywała „gorączkę naftową”. Ślady fortun przedsiębiorców oraz pierwsze urządzenia wydobywcze i przetwórcze oleju skalnego znajdują się na trasie szlaku, podobnie jak miejsca związane z działalnością Ignacego Łukasiewicza – wynalazcy lampy naftowej, która zapłonęła w lwowskim szpitalu w 1853 r. On to w 1854 r. w Bóbrce koło Krosna założył pierwszą na świecie kopalnię ropy naftowej, a także Słynna ławeczka ze Szwejkiem na sanockim deptaku destylarnie i rafinerie w Ulaszowicach, Chorkówce i Polance. Szyby naftowe zaczęły też wyrastać w okolicach Sanoka, Leska i Ustrzyk Dolnych. Najważniejszym ośrodkiem „Galicyjskiego Teksasu” stało się zagłębie borysławsko-drohobyckie, które znacząco wpłynęło na rozwój regionu. Szlak wiedzie zarówno przez skanseny i muzea, w których zlokalizowano i urządzono ekspozycje poświęcone historii przemysłu naftowego, jak i miejsca, gdzie w czynnych jeszcze kopalniach napotyka się ocalałe, stare urządzenia naftowe. Paralotniarz podziwiający Dolinę Sanu z lotu ptaka www.gminasanok.pl 33 GMINA SANOK Chabry Wyczerpywanie się pokładów, modernizacja procesów wydobywczych oraz reorganizacja struktur górnictwa nafty i gazu w nieodległej przyszłości mogą sprawić, że jedynie trasa Szlaku Naftowego i jego oznakowanie stanowić będą widomy ślad narodzin przemysłu naftowego na tym terenie. Kolorytu zabytkowym obiektom naftowym przydają: uroczy krajobraz, determinowany zasobami unikalnej przyrody na całej trasie szlaku, a także wspaniałe zabytki świeckie i sakralne przenikających się kultur, świadczące o bogactwie dziedzictwa kulturowego i złożonej historii tych ziem. Szlak turystyczny „Prawem i lewem po ziemi sanockiej”. Specjalnie dla turystów i mieszkańców ziemi sanockiej – dzięki wsparciu ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013, Priorytet VI Turystyka i kultura – na zlecenie Muzeum wytyczono i oznakowano szlak turystyczny pn. „Prawem i lewem po ziemi sanockiej”. Główną atrakcją szlaku jest zamek w Sanoku – miejsce wielowiekowych tradycji szlacheckich, obecnie znane ze swoich ekspozycji. Początek szlaku „Prawem i lewem po ziemi sanockiej” stanowi Rynek w Sanoku. Dalej szlak przebiega przez sanocki zamek i drogami publicznymi przez następujące miejscowości: Trepcza, Dębna, Międzybrodzie, Mrzygłód, Końskie, Krzywe, Dydnia, Krzemienna, Jabłonica Ruska, Niewistka, Wołodź, Siedliska i kończy się w Dąbrówce Starzeńskiej. Łącznie 41 km wyznaczonego i oznakowanego szlaku. Szlak Wodny „Błękitny San”. Szlak biegnie od Zwierzynia (Gmina Olszanica), przez Lesko, Sanok, Tyrawę Solną, Dynów, Przemyśl, Jarosław, Ulanów, do ujścia rzeki do Wisły. San jest jedną z najpiękniejszych rzek w Polsce. Liczy 457,8 km długości, powierzchnia jego dorzecza wynosi 16,9 tys. km2. Od swych źródeł, aż po wylot z Karpat pod Przemyślem, wije się w obrębie gór i pogórzy, gdzie 34 tworzy malownicze przełomy, często głęboko wcinając się w podłoże fliszowe. Odcinek rzeki między Zwierzyniem przez Sanok, Tyrawę Solną (przystań przy O.W. Diabla Góra) a Przemyślem o długości 158 km znakomicie nadaje się do wypraw kajakowych, a najlepsze miesiące na jego pokonanie przypadają na kwiecień, maj i czerwiec (kajaki dostępne w O.W. Diabla Góra). Od Przemyśla do ujścia do Wisły San ma już charakter nizinny, płynie łagodnymi skrętami i na odcinku 173 km jest dostępny dla różnych płaskodennych jednostek pływających o małym zanurzeniu. Charakterystyczne odcinki turystycznego szlaku wodnego: • graniczny odcinek górnego Sanu od ujścia potoku Negrylów do Procisnego • obowiązkowy odcinek Górskiej Odznaki Kajakowej PTTK z Procisnego do Rajskiego • szlak wodny środkowego Sanu ze Zwierzynia przez Tyrawę Solną do Przemyśla • szlak wodny dolnego Sanu z Przemyśla do ujścia do Wisły Szlak Nadsańskich Umocnień „Linia Mołotowa”. „Szlak Nadsańskich Umocnień” jest kulturowym szlakiem rowerowym. Biegnie wzdłuż Sanu, od Bóbrki koło Soliny, przez Lesko, Sanok, Dynów, Bachów do Krasiczyna. Prezentuje radzieckie i niemieckie zabytki sztuki fortyfikacyjnej okresu II wojny światowej, w południowej części tzw. Przemyskiego Rejonu Umocnionego zwanego „Linią Mołotowa” oraz niemieckich umocnień granicznych tzw. Pozycji Granicznej „Galicja”. Obiekty powstały w latach 1940-41, wzdłuż linii granicznej, powstałej po podzieleniu II Rzeczypospolitej przez armie radziecką i niemiecką. Na szlaku można zobaczyć obiekty o różnym stopniu zachowania tj. znacznie zniszczone oraz zachowane w całości. Schrony tzw. „Linii Mołotowa” w Zalużu – Miłośnicy historii wojennej z pewnością nie będą zawiedzeni, ponieważ czekają na nich jeszcze pełne tajemnicy schrony tzw. „Linii Mołotowa” w Załużu. To właśnie Załuż – z racji swojego strategicznego położenia na skrzyżowaniu głównych traktów drogowych oraz będąc pierwszą stacją kolejową po stronie radzieckiej, był miejscem lokalizacji punktu oporu. Składał się z 17 schronów bojowych, wchodzących w skład tzw. „Linii Mołotowa.” Schrony w większości wysadzono, lecz niektóre z nich znajdują się nadal w niezłym stanie, a jeden z nich (dow. Kpt. Rikadze) jest od 1969 roku pomnikiem i zarazem grobem wysadzonej tam załogi. PIESZE SZLAKI GÓRSKIE • SZLAK CZERWONY (odcinek w PKGS) – Sanok – Olchowski Potok – Liszna – Orli Kamień (518 m) – G. Słonny – G. Słonna – G. Przysłup – Rakowa – Zawadka – G. Poręba. www.gminasanok.pl GMINA SANOK • SZLAK NIEBIESKI Sanok – Międzybrodzie – Orli Kamień (518 m) – Liszna – Tyrawa Solna – Mrzygłód – Lodzina – Witryłów – Ulucz – Dobra – Kreców – Siemuszowa – Holuczków – Słonna (638 m) – Wujskie – Olchowce – Sanok. 52 km/18 godz. • SZLAK ZIELONY (łącznikowy) jest odnogą szlaku czerwonego i biegnie od szczytu G. Słonna do G. Przysłup, schodząc do drogi Załuż – Lesko, biegnie obok rezerwatu „Góra Sobień” i dochodzi do stacji PKP w Załużu. • SZLAK ŻÓŁTY (łącznikowy) do Parku wchodzi w Jankowcach, dalej biegnie przez Czarny Dział – „lotnisko” w Bezmiechowej i grzbietem Gór Słonnych dochodzi do szlaku czerwonego. • ŻÓŁTY SZLAK – biegnie z Sanoka na Orli Kamień – pomnik przyrody, wyrobisko skalne. ŚCIEŻKI DYDAKTYCZNE Ścieżka przyrodnicza „Jodełki” Ścieżka zlokalizowana jest w miejscowości Siemuszowa. Przebiega przez teren leśnictwa Wola Krecowska, w granicach Parku Krajobrazowego Gór Słonnych.. Wzdłuż trasy rozmieszczono 11 tablic edukacyjnych zawierających podstawowe informacje o gatunkach roślin, ptaków, walorach krajobrazowych oraz charakterystykę drzew, jakie spotkamy na drodze. Dzięki urządzeniom turystycznym, takim jak mostki, schodki czy poręcze bez problemu pokonamy potoki czy trudniejsze przejścia. Spacerując ścieżką odpocząć możemy przy punkcie widokowym, skąd rozpościera się widok na wieś Siemuszową, położoną na szlaku architektury drewnianej oraz w pobliżu Szlaku Ikon w Dolinie Sanu. Ścieżka dydaktyczna „NA GÓRZE SOBIEŃ” Ścieżka położona w miejscowości Manasterzec na gruntach Nadleśnictwa Lesko. Swój początek bierze w rezerwacie przyrody «Góra Sobień», gdzie na wzniesieniu zapoznamy się z roślinnością rezerwatu oraz ruinami zamku Kmitów, będącego od XVI w. główną siedzibą największego rodu prowadzącego w średniowieczu akcję zasiedlania Bieszczadów. Uroku ścieżce dodają piękne wąwozy, jary, przełomy potoku «Leśny» a także opisy gospodarki leśnej i łowieckiej. Dojazd do ścieżki drogą Załuż – Lesko. Ścieżka „POLANKI” Ścieżka dydaktyczno-przyrodnicza «POLANKI» zlokalizowana jest w południowo-zachodniej części rezerwatu «Polanki» położonego na gruntach Nadleśnictwa Brzozów oraz w granicach Parku Krajobrazowego Gór Słonnych. Rezerwat chroni naturalne zbiorowisko leśne buczyny karpackiej. Gatunkami lasotwórczymi są: buk i jodła osiągające znaczne rozmiary. Istotny walor przyrodniczy rezerwatu stanowią licznie występujące rośliny objęte ochroną. W rezerwacie chroni się także okazy przyrody nieożywionej – zbudowane z piaskowca ciężkowickiego skałki, z których najciekawsze to: «Duży Kamień» w kształcie baszty i «Mały Kamień» w kształcie muru. W miejscu zwanym «Ripne» znajdowała się kopalnia ropy naftowej istniejąca na pewno już z końcem XIX wieku. Trasa ścieżki liczy ok. 2 km długości, a okresem najbardziej sprzyjającym do poznania wszelkich walorów przyrodniczych ścieżki jest wiosna. Rzepakowe pole w Pakoszówce www.gminasanok.pl 35 GMINA SANOK ka Szwejka, siedzącego na deptaku, przypomina przygody Józefa Szwejka podczas jego pobytu w Sanoku, 15 lipca 1915 r. miasto sanok Katedralny Sobór Prawosławny pw. Świętej Trójcy – ul. Zamkowa 16 Ta klasycystyczna budowla została wzniesiona w 1784 r. jako parafialna cerkiew greckokatolicka. We wnętrzu znajduje się pełny ikonostas z XIX w., barokowe ołtarze boczne z I połowy XVIII w. oraz XVII-wieczna Cudowna Ikona Matki Boskiej Sanockiej. Rynek w Sanoku Oczywiście, odwiedzając Dolinę Sanu koniecznie trzeba się zatrzymać w mieście Sanoku, aby przejść się urokliwymi uliczkami, zobaczyć zamek, w którym mieszkała Królowa Bona, odwiedzić unikatowy Skansen, w którym czas się zatrzymał, a także przysiąść na ławeczce obok Szwejka na sanockim deptaku. Sanok oferuje wiele ciekawych i wartych zobaczenia miejsc, m.in.: Park Etnograficzny Muzeum Budownictwa Ludowego. Na unikatowy Skansen składają się najcenniejsze obiekty drewnianej architektury, zgromadzone tutaj z całego regionu Bieszczadów, Beskidu Niskiego i Pogórza. Perełką Skansenu jest „Rynek Galicyjski”, czyli cały układ urbanistyczny rynku dawnego, galicyjskiego miasteczka. Zamek w Sanoku Pierwotnie gotycki zamek, postawiony w miejscu dawnego, ruskiego grodu, przebudowany w latach 1523-48 w stylu renesansowym. Z dawnej budowli zachowała się do dziś jedynie część centralna. Obecnie w murach zamku mieści się Muzeum Historyczne, założone w 1934 roku. Ławeczka ze Szwejkiem Pierwszy w Polsce „Pomnik Dobrego Wojaka Szwejka” na ul. 3 Maja. Atraktor przedstawiający dobrego woja- Kościół i klasztor OO. Franciszkanów pw. Podwyższenia Krzyża Świętego. Zbudowany w latach 1632-40, barokowy, później przebudowywany. W kaplicy św. Franciszka odkryto średniowieczne cmentarzysko i mury z XIV w. W ołtarzu obraz św. Franciszka pochodzący z XVIII w. Ratusz miejski – Rynek 15 Osiemnastowieczny ratusz miejski powstał w oparciu o istniejącą wcześniej kamienicę po pożarze poprzedniego, drewnianego. Gruntownego remontu i przebudowy obiektu dokonano w 1892 roku. Obecny wygląd jest efektem remontu z lat trzydziestych XX wieku. Kościół farny pw. Przemienienia Pańskiego – Plac Św. Michała Zbudowany został w latach 1874-87, po pożarze poprzedniej, starszej budowli – kościoła pw. św. Michała – patrona miasta. Budowę wież ukończono na początku XX wieku. Pierwsze nabożeństwo zostało odprawione w Boże Narodzenie 1886 roku. Synagoga – Rynek 10 (wejście od ul. Zamkowej) Synagoga tzw. „Mała Synagoga” (Klaus Sadogora, Sadygierer Klojz), została zbudowana w 1924 roku, przez chasydów, zwolenników cadyków z Sadogóry. Wejście do niej znajdowało się od strony Rynku oraz od ulicy Zamkowej, od strony nieistniejącej już tzw. „Wielkiej Synagogi”. Źródło: oficjalna strona miasta Sanoka – www.sanok.pl/? c=mdTresc-cmPokaz-297 MUZEA/WYSTAWY: Muzeum Historyczne w Sanoku ul. Zamkowa 2, 38-500 Sanok, tel./fax 13 46 306 09 www.muzeum.sanok.pl Deptak w Sanoku 36 Muzeum Budownictwa Ludowego ul. Rybickiego 3, 38-500 Sanok tel. 13 49 30 177, 13 46 31 672 www.skansen.mblsanok.pl www.gminasanok.pl GMINA SANOK BWA – Galeria Sanocka. Pracownia Edukacji Artystycznej ul. Rynek 14, 38-500 Sanok tel./fax 13 46 36 030 www.galeriasanocka.sanok24.pl STAŁE EKSPOZYCJE MUZEALNE W SANOKU: Muzeum Ikon Zbiór ikony karpackiej (począwszy od XV wieku), jeden z największych w kraju. 270 ikon z ok. 700 posiadanych przez Muzeum Historyczne w Sanoku, ul. Zamkowa 2, jest wystawionych w pomieszczeniach sanockiego zamku. Oprócz ikon prezentowane są również chorągwie cerkiewne i sprzęty liturgiczne (w sumie ponad 120 eksponatów). Malarstwo Zdzisława Beksińskiego Największy zbiór prac Zdzisława Beksińskiego, urodzonego w Sanoku potomka starego, sanockiego rodu. Prace prezentowane są przez Muzeum Historyczne w salach zamku tzw. zajazdu i tworzą całość dorobku malarza, na który składają się obrazy z lat 1950-2000 oraz grafiki komputerowe. Malarstwo portretowe – XVII-XIX w. Stała ekspozycja Muzeum Historycznego prezentująca malarstwo portretowe od XVII do XIX w. Portrety osobistości poprzez pochodzenie, zajmowane pozycje, piastowane godności oraz związki rodzinne związanych z ziemią sanocką. Skansen w Sanoku Ceramika pokucka Największy w Polsce zbiór cennej ceramiki pokuckiej (360 eksponatów). Ta niepowtarzalna półmajolika pochodząca z Karpat Wschodnich, wyrabiana przez ludność Pokucia (Hucułów), przekazana została do muzeum przez Aleksandra Rybickiego. Zabytki archeologiczne i historyczne Wystawa eksponatów archeologicznych i historycznych związanych z historią Sanoka i ziemi sanockiej. Widok ze Skansenu na sanocki Zamek www.gminasanok.pl 37 GMINA SANOK abc turysty Są miejsca, które po prostu trzeba odwiedzić oraz rzeczy, które należy zrobić, aby w pełni poczuć magię i wyjątkowość Gminy Sanok. Zapraszamy na niezapomnianą przygodę w Gminie Sanok! Jak odnaleźć swój własny raj nad Sanem? • Odwiedź jak największą ilość wyjątkowych, drewnianych cerkwi • Wybierz się na wędrówkę pieszą, lub rowerową „Szlakiem ikon-Dolina Sanu” • Przenieś się w czasie podczas podziwiania rynku w Mrzygłodzie • Wybierz się na długi spacer wzdłuż Sanu • Powędkuj w „wędkarskim raju” (odcinek Międzybrodzie-Dobra na rzece San oraz stawy w Hłomczy) • Poczuj się wolny jak ptak i poszybuj na paralotni w okolicy Hłomczy • Odkryj sekrety historii, podziwiając potężne założenie obronne Horodyszcze, czyli tzw. bramę węgierską. Grodziska i osada datowana jest na okres z przedziału od VII do XIII wieku i nazywana pierwszym Sanokiem. • Przeżyj historyczny dreszczyk emocji spacerując Szlakiem Nadsańskich umocnień Linii Mołotowa. Odkryj tajemnice schronów i bunkrów bojowych, które przypominają o wojennej, trudnej historii. • Pozwól sobie na chwilę refleksji i ukojenia duchowego przy pomniku św. Andrzeja Boboli Patrona Polski w Strachocinie. • Wybierz się do stadniny konnej w Lalinie, gdzie poczujesz wiatr we włosach, galopując przez dzikie lasy. • Zjedz smakowity obiad w gospodarstwie agroturystycznym czy tradycyjnej karczmie, do której zaprowadzą Cię aromatyczne zapachy. • Posłuchaj legend opowiadanych przez najstarszych mieszkańców gminy. • Jeżeli podróżujesz samochodem, wybierz się na drogę Przemyśl-Sanok, która wije się pomiędzy Wujskim a Tyrawą Wołoską. Jazda najdłuższymi serpentynami w Polsce, które pokonują główny grzbiet Gór Słonnych, to nie lada przygoda! • Wybierz się na najwyżej położony punkt widokowy – poniżej Góry Słonnej od strony miejscowości Wujskie, gdzie rozpościera się widok na całe Bieszczady i Dolinę Osławy. Podziwiaj i zastanawiaj się, kiedy następnym razem tu wrócisz. GDZIE SIĘ ZATRZYMAĆ? W Gminie Sanok czeka na Ciebie wiele miejsc, które zapewnią Ci komfortowe warunki odpoczynku, a równocześnie zapewnią ciszę, tak daleką od zgiełku wielkiego miasta. 38 Zamiast komercyjnych kurortów, wybierz urokliwe hotele, swojskie gospodarstwa agroturystyczne, czy pensjonaty, w których poczujesz się jak w domu. Odpocznij od miasta i zasmakuj magii wsi! NOCLEGI W GMINIE SANOK: • Ośrodek Jeździecki w Lalinie Główną atrakcją jest możliwość korzystania z jazdy konnej zarówno w ośrodku, jak i w urozmaiconym bieszczadzkim terenie. Prowadzimy kursy jeździeckie na wszystkich poziomach zaawansowania. Lalin to również doskonała baza wypadowa do wycieczek pieszych, rowerowych oraz eskapad na terenowych quadach. Goście mają zapewnione miejsca noclegowe i całodzienne wyżywienie, kuchnia serwuje tradycyjne potrawy (szwedzki stół, obiady, kolacje). Ośrodek Wypoczynkowo-Jeździecki – LALIN 36-207 GRABOWNICA LALIN 84 tel. kom: +48 600 290 517, 608 338152 wyżywienie i noclegi, jazdy rekreacyjne tel. 602 755225, jazdy sportowe tel. 602 755225, 889 154826, hodowla tel. 606 255226, e-mail: [email protected] • Raj nad Sanem Raj nad Sanem oferuje pobyt w popularnych domkach wypoczynkowych. Domki wypoczynkowe wyposażone są w aneksy kuchenne, a każdy z nich przeznaczony jest dla 5 osób. Ich doskonałe wyposażenie pozwoli Państwu na wypoczynek z dala od trosk i codziennych kłopotów. Na terenie ośrodka znajdują się również 3 pawilony, gdzie w ciągu dnia nasi goście mogą korzystać z grilla. Raj nad Sanem, www.rajnadsanem.pl Tyrawa Solna 1, 38-503 Mrzygłód Telefon: 13 46 27 223, 661 357 491. Klienci zagraniczni: +48 725 239 719 (English). • Gospodarstwo Agroturystyczne „Pod Lipami’’ w Sanoczku To miejsce, gdzie będą czuć się Państwo, jak u siebie w domu. Dodatkową atrakcją jest możliwość zakupu naturalnych produktów gospodarstwa – nabiału, warzyw i owoców. Czeka na Państwa 5 miejsc noclegowych w osobnym domku dla gości, 2 pokoje gościnne 2 i 3 osobowy ze wspólną łazienką – a także możliwość rozbicia namiotów obok domu. www.gminasanok.pl GMINA SANOK Atrakcje w gospodarstwie: • zwiedzanie okolic pod przewodnictwem gospodarzy • możliwość wypożyczenia rowerów • plac zabaw dla dzieci • pieczenie barana • organizacja ognisk, grill • wędkowanie • jazda konna po sąsiedzku • zabiegi rehabilitacyjne i masaż Gospodarstwo Agroturystyczne „Pod Lipami’’ Danuta i Kazimierz Szwarc Sanoczek 103, 38-500 Sanok, tel. (13) 463 86 69 • Dom wypoczynkowy w Mrzygłodzie „U Hanki” Zapraszamy do gospodarstwa agroturystycznego „U Hanki”, do miejscowości Mrzygłód – dawniej miasteczka, obecnie wsi letniskowej położonej w malowniczej Dolinie Sanu na przedgórzu Bieszczadów. Gospodarstwo znajduje się w odległości 200 metrów od rzeki San, która jest pełna ryb oraz 1 km od stawów rybnych należących do Polskiego Związku Wędkarskiego- miejsce szczególnie atrakcyjne dla wędkarzy a latem staje się plażą niemalże całej gminy. Anna Czekajska Mrzygłód 89, 38-500 Sanok, tel. 663 409 675 • „Chatka Trolla” w Międzybrodziu koło Sanoka „U nas słońce wschodzi i zachodzi dla Ciebie…Gwiazdy i księżyc dodajemy gratis”. Mamy do Państwa dyspozycji jedyną w swoim rodzaju niepowtarzalną „Chatkę Trolla” w Międzybrodziu koło Sanoka. Czeka na Państwa 10 miejsc noclegowych, wyposażonych w Internet Wi-FI, kominek, Tv sat, grill, wędzarnię, lodówkę, czajnik elektryczny, kuchenkę gazową, sprzęt do wędkowania, komplet pościeli dla wszystkich osób, kuchenkę mikrofalową, wieżę stereo, radio. Chatka Trolla www.chatkatrolla.pl, Michał Popiel 38-500 Sanok, ul. Kołłątaja 36, tel.: 508 332 579 e-mail: [email protected] • Motel KMICIC Motel KMICIC oferuje 57 miejsc noclegowych w tym: – osiem pokoi 2-osobowych – cztery pokoje jedno – dwuosobowe – dwa pokoje małżeńskie – trzy pokoje 3-osobowe – pięć pokoi 4-osobowych Każdy z pokoi posiada łazienkę. Jan Kmieciński www.kmicic.sanok.pl, Czerteż 110, 38-500 Sanok tel. 13 46 48 499, 13 46 46 499, kom. +48 602 198 912 • Ośrodek Wypoczynkowy Diabla Góra w Tyrawie Solnej Ośrodek Rekreacyjno-Wypoczynkowy „Diabla Góra” położony jest w sercu Krajobrazowego Parku Gór Słonnych, w miejscowości Tyrawa Solna, zwanej „Północną Bramą Bieszczad”, na jednym z najsłynniejszych w Europie szlaku cerkwi i ikon Podkarpacia. Osadzony jest na zboczu Diablej Góry (354 m n.p.m.), wzdłuż rzeki San (około 1700 m linii brzegowej) oraz potoku Tyrawka (ponad 800 m). Dodatkowo w odległości 2,5 km od Ośrodka znajdują się 54 ha wód stałych, będących rajem dla wędkarzy. Ośrodek wypoczynkowy Diabla Góra posiada w swej ofercie pokoje 3-4–osobowe z łazienkami (kub. 30 m2), domki dla 6-8 osób (kub. 70 m2) oraz domki dla 8-10 osób (kub. 90 m2). Diabla Góra – noclegi i agroturystyka http://www.diablagora.com.pl Cezary i Izabela Bielawscy, Tyrawa Solna 121 Tel. 502 207 623, 606 99 77 33 • AGNES Noclegi w Załużu nad Sanem – Bieszczady 38-500 Sanok, Załuż, tel. 506191155 www: http://agnesnoclegi.bieszczady24.pl Witamy Państwa serdecznie i zapraszamy do zapoznania się z ofertą wypoczynkową – Noclegi AGNES w malowniczej i przepięknie położonej miejscowości Załuż nad Sanem. Posiadamy 9 miejsc noclegowych w 3 pokojach 2, 3 i 4 osobowych komfortowo wyposażonych. HOTELE W SANOKU: • Hotel i restauracja SANVIT w Sanoku 38-500 Sanok, Łazienna 1, tel. 13 46 55 088 www: http://www.sanvit.sanok.pl Centrum Promocji Zdrowia Sanvit jest komfortowym hotelem trzygwiazdkowym zlokalizowanym w sąsiedztwie sanockiego rynku. Nasz obiekt jest doskonałym miejscem na zorganizowanie wesel, komunii, chrzcin i innych imprez okolicznościowych. Serdecznie zapraszamy! • Hotel Jagielloński w Sanoku 38-500 Sanok, Jagiellońska 49, tel. 13 4631208, 13 4641294 www: http://www.hoteljagiellonski.pl/ Hotel i Restauracja „Jagielloński” jest hotelem trzygwiazdkowym położonym 500 m poniżej centrum miasta przy trasie w kierunku Leska, Ustrzyk Dolnych i Przemyśla, co stwarza doskonałą bazę wypadową w Bieszczady i na Słowację. www.gminasanok.pl 39 GMINA SANOK • Hotel i Restauracja Bona w Sanoku 38-500 Sanok, Białogórska 47, tel. 13 4646505 www: http://www.bonasanok.pl Hotel położony 100 metrów od skansenu nad Doliną Sanu. Posiada 26 pokoi jedno, dwu i trzy osobowych. Każdy wyposażony w łazienkę, telefon, TV SAT, Internet. Pokoje przestronne, od 25 m2 wzwyż, z balkonami. Własny parking, bezpłatny, trzy sale konferencyjne… • DOM TURYSTY PTTK w Sanoku 38-500 Sanok, Bieszczady, tel. 13 463 10 13 www: http://www.domturysty.net.pl Nasz Hotel znajduje się w niewielkiej odległości od Skansenu, rzeki San, centrum handlowego jak i centrum miasta Sanok. Posiadamy 78 pokoi 1, 2 i 3-osobowych, każdy wyposażony w łazienkę i TV SAT. Dysponujemy monitorowanym parkingiem … • NOCLEGI Villa ‘Dom Julii’ w Sanoku 38-500 Sanok, Słowackiego 49 tel. 13 46 360 55 lub 665 360 360 www: http://www.villadomjulii.pl Villa DOM JULII położona jest w centrum Sanoka, dzięki czemu w każde najbardziej interesujące miejsce miasta można wybrać się pieszo. Oferujemy PARKING oraz RESTAURACJĘ z przygotowanym przez nas najsmaczniejszym jedzeniem w mieście. Zapraszamy. • NOCLEGI „RELAKS” w Sanoku 38-500 Sanok, Słowackiego 41 tel. (13) 46 38 707, 0 694 500 100 www: http://www.noclegi.sanok.pl „RELAKS” to obiekt mieszczący się w centrum Miasta Sanoka przy ul. Słowackiego 41. Naszym gościom oferujemy pobyt w komfortowych pokojach z TV SAT, INTERNETEM, łazienkami i całodobowym wyżywieniem w najlepszej restauracji w Sanoku. GDZIE DOBRZE ZJEŚĆ? Po aktywnym zwiedzaniu, czy spędzaniu wolnego czasu koniecznie należy „naładować akumulatory” bardzo dobrym, sycącym posiłkiem. Szczególnie polecamy restauracje i karczmy, które dzięki swojej wyjątkowej regionalnej kuchni oraz tradycyjnemu wystrojowi przybliżą nam wyśmienite sanockie smaki. RESTAURACJE: Hotel i Restauracja „Jagielloński” w Sanoku 38-500 Sanok, Jagiellońska 49, tel. 13 4631208, 13 4641294 www: http://www.hoteljagiellonski.sanok24.pl Hotel i Restauracja „Jagielloński” jest hotelem trzy- 40 gwiazdkowym położonym 500 m poniżej centrum miasta przy trasie w kierunku Leska, Ustrzyk Dolnych i Przemyśla, co stwarza doskonałą bazę wypadową w Bieszczady i na Słowację. Restauracja „Stary Kredens” 38-500 Sanok, Plac Świętego Michała 4 W „Starym Kredensie” gościła ze swoimi „Kuchennymi rewolucjami” Magda Gessler. Restauracja Chata Starych Znajomych to chata z duszą 38-500 Sanok, Zahutyń, tel. 609088665, 13 4930370 www: http://www.chatastarychznajomych.pl Damy jadła, damy picia, wpadnij do nas, użyj życia. Każdy spragniony dobrego jadła, niepowtarzalnego wnętrza, klimatu i muzyki znajdzie tu coś dla siebie. Dla wszystkich strudzonych i podróżnych nocleg i ciepła strawa czeka. Restauracja U Szwejka w Sanoku 38-500 Sanok, 3 Maja 15, tel. 13 4644761 www: http://www.uszwejka.bieszczady24.pl/ U Szwejka polecamy: dania Szwejka, czeską kuchnię, dania regionalne, pizze, sałatki. Organizujemy imprezy okolicznościowe. Możliwość rezerwacji miejsc telefonicznie Dostawa do domu na telefon – od 15.00 zł – GRATIS Karczma – Jadło Karpackie w Sanoku 38-540 Sanok, Rynek 12, tel. 13 46 46 700 fax 13 46 46 700 www: http://www.karczmasanok.pl Restauracja Dworek Sanocki 38-500 Sanok, 2 Pułku Strzelców Podhalańskich 30 tel. 13 42 411 44, 694 466 041 www: http://www.dworeksanocki.pl Gościu drogi wejdź w nasze progi, zapraszamy na mięsiwo i pierogi. Napoimy, nakarmimy-miło razem czas spędzimy. Organizujemy wesela, komunie, stypy, dancingi, biesiady i spotkania okolicznościowe, a wszystko to w klimatyzowanych pomieszczeniach z miłą obsługą. Hotel i Restauracja Bona w Sanoku 38-500 Sanok, Białogórska 47, tel. 13 4646505 Hotel Restauracja Sanvit 38-500 Sanok, Łazienna 1, tel. 13 46 55 088 www: http://sanvit.sanok.pl Centrum Promocji Zdrowia Sanvit jest komfortowym hotelem trzygwiazdkowym zlokalizowanym w sąsiedztwie sanockiego rynku. Nasz obiekt jest doskonałym miejscem na zorganizowanie wesel, komunii, chrzcin i innych imprez okolicznościowych. Serdecznie zapraszamy. www.gminasanok.pl GMINA SANOK Hotel Restauracja „SZELCÓW” w Bieszczadach 38-600 Lesko, Piłsudskiego 37, tel. 13 4696080, 695561999 www: http://www.szelc.eu Hotel „Szelców” usytuowany jest przy głównej obwodnicy bieszczadzkiej w miejscowości Lesko zwanej „Bramą Bieszczad”. Do dyspozycji naszych gości oddajemy 14 pokoi hotelowych o wysokim standardzie, mogących pomieścić ok. 40 gości. Posiadamy pokoje 1-2-osobowe. PUBY I KLUBY Restauracja Xavito 38-500 Sanok, ul.Słowackiego 41, tel. 13 46 58 380 www: http://www.xavito.pl Znajdziecie Państwo u nas wyśmienitą kuchnię i doskonały klimat. Prawdziwa włoska pizza z pieca, meksykańskie burrito, pierogi meksykańskie z pieca i wiele innych dań kuchni świata. Organizujemy komunie, chrzciny itp. Dowozimy dania do klienta. ZAPRASZAMY! Klub Fashion Time Sanok ul. Mickiewicza 13, Sanok, tel. 669 358 385 RESTAURACJA – KAWIARNIA NOBO CAFE SANOK 38-500 Sanok, Jana III Sobieskiego 21 tel. 13 46 42 400 www: http://www.nobocafe.pl NoBo... na początku było marzenie o pysznej kawie, smacznej herbacie i wyjątkowej atmosferze. Potem pojawiło się miejsce – NoBo Cafe przy ul. Jana III Sobieskiego 21, tuż obok Biblioteki Głównej. Pierwsza prawdziwa kawiarnia w Sanoku. Klub Pani K ul. 2 Pułku Strzelców Podhalańskich 1 38-500 Sanok [email protected] tel. 723 322 243 http://panik.pl/ Klub Hades ul. Mickiewicza 24, 38-500 Sanok Tel. 501 029 581 Klub Muzyczny Rudera ul. Podgórze 4, 38-500 Sanok tel. 507146800 http://www.rudera.net.pl Klub Cacao ul. Traugutta 9, 38-500 Sanok tel. 13 46 452 68 INFORMACJE TURYSTYCZNE Kawiarnia Rajska w Sanoku 38-500 Sanok, Lipińskiego 73 tel. 13 49 30 868, www: http://www.rajska.sanok.pl Kawiarnia posiada styl, urok oraz niepowtarzalny kameralny klimat. Współtworzy go idealny rodzaj i smak przygotowywanych tutaj potraw: desery, ciasta domowe, sałatki, naleśniki, pizza, zupy, dania mięsne wraz z aromatyczną kawą i wieloma gatunkami herbaty. Restauracja „Pod Zegarem” w Sanoku 38-500 Sanok, Rynek 15 tel. 509 539 946, 605 607 855 www: http://podzegarem.sanok24.pl Lokal „Pod Zegarem” to więcej niż restauracja, to miejsce, gdzie spędzicie Państwo mile czas podziwiając panoramę Sanoka. PUB PIZZERIA ALCATRAZ w Sanoku 38-500 Sanok, Sobieskiego 12 tel. 607 940 279/13 463 02 24 www: http://www.pizzerierestauracje.sanok24.pl Pub Pizzeria ALCATRAZ zaprasza codziennie od 10:30-22:30, niedziela i święta 12:00-22:30, polecamy wyśmienitą pizzę, gyrosa, oraz dania z grilla. Wypróbuj również specjalność szefa kuchni naszego placka po węgiersku. Zapraszamy!!! Centrum Informacji Turystycznej w Sanoku ul. Rynek 14 tel. 13 46 36 060, 13 46 44 533 [email protected] Stowarzyszenie Przewodników Turystycznych „Karpaty” ul. Rynek 1 tel. 13 46 52 828, 13 46 18 217 www.bieszczady-przewodnicy.pl e-mail: [email protected] Oddział PTTK „Ziemia Sanocka” ul. 3-Maja 2 tel. 13 46 32 171, 13 46 32 512 www.pttk.sanok.pl [email protected] PTTK Bieszczadzkie Schroniska i Hotele ul. Mickiewicza 29 tel. 13 46 31 013, 13 46 31 439, 13 46 30 123 e-mail: [email protected] www.gminasanok.pl 41 PAGINA GMINA SUWAŁKI 42 www GMINA SUWAŁKI GMINA SUWAŁKI Lublin Odległości od drogowych przejść granicznych: z Rosją: Bezledy – 186 km, Gołdap – 63,5 km, Gronowo – 269 km z Litwą: Budzisko – 28,5 km, Ogrodniki – 44,5 km, Berżniki – 44 km z Białorusią: Białowieża – 207 km, Bobrowniki – 173 km, Kukuryki – 272 km, Kuźnica – 121 km, Połowce – 211 km, Sławatycze – 337 km, Terespol – 296 km Odległości od lotnisk międzynarodowych: Warszawa – 278 km, Warszawa (Modlin) – 277 km, Lublin (Świdnik) – 387 km, Rzeszów – 533 km, Kraków – 571 km, Wrocław – 634 km, Gdańsk – 362 km www.gmina.suwalki.pl 43 GMINA SUWAŁKI położenie i krajobraz Gmina Suwałki utworzona w 1973 r., położona w północnej części województwa podlaskiego wokół miasta Suwałki. Zajmuje obszar 265 km kw. i tworzy ją 49 sołectw (54 miejscowości). Liczba mieszkańców gminy wynosi ponad 7 tys. osób. Graniczy z 6 gminami powiatu suwalskiego oraz Gminą Krasnopol (powiat sejneński) i Gminą Nowinka (powiat augustowski). Piękny i zróżnicowany krajobraz Suwalszczyzny ma ponad 10 000 lat. Powstał na skutek zlodowacenia bałtyckiego. Postępujący lądolód pozostawił różne formy terenu; moreny, ozy, kemy i inne, które zwiększają urok regionu. Rejs statkiem po jeziorze Wigry Spływ kajakowy rzeką Czarną Hańczą 44 www.gmina.suwalki.pl GMINA SUWAŁKI Polodowcowy krajobraz Suwalszczyzny Jezioro Wigry www.gmina.suwalki.pl 45 GMINA SUWAŁKI przyroda O wybitnych walorach przyrodniczych i krajobrazowych gminy Suwałki świadczy fakt, że ponad połowa jej powierzchni (53,3%) objęta jest różnymi formami ochrony. Największy obszar zajmuje Wigierski Park Narodowy. Na terenie gminy znajdują się też fragmenty trzech obszarów chronionego krajobrazu oraz obszaru Natura 2000. Żeremie bobrowe Największą powierzchnię zajmuje Obszar Chronionego Krajobrazu „Pojezierze Północnej Suwalszczyzny”. Obejmuje on tereny na północ i wschód od miasta Suwałki. Charakterystyczną cechą jest tu ogromne zróżnicowanie polodowcowych form rzeźby terenu. Występują tu m.in.: wały morenowe, kemy, ozy i bardzo głębokie rynny. Niewielki skrawek gminy Suwałki stanowi otulina Obszar Chronionego Krajobrazu „Dolina Rospudy”. Zasadniczo obszar Doliny Rospudy obejmuje tereny ciągnące się wzdłuż rzeki Rospudy. Jednak jego otulina rozszerza się również na okolice położone wzdłuż rzeki Szczeberki, obejmując fragmenty wsi Żyliny, Kropiwne Nowe i Białe. Zwarty kompleks leśny położony na południe od Suwałk, a nie będący w Wigierskim Parku Narodowym, znajduje się w granicach Obszaru Chronionego Krajobrazu „Puszcza Augustowska”. Wigierski Park Narodowy Jezioro Wigry 46 www.gmina.suwalki.pl GMINA SUWAŁKI walory Walorami gminy są przede wszystkim jej zasoby naturalne: zdrowe powietrze, liczne lasy, jeziora, zróżnicowany krajobraz, tereny sprzyjające rozwojowi turystyki, idealna lokalizacja oraz zasoby przyrodnicze skupione m.in. na terenie Wigierskiego Parku Narodowego (WPN). Wigierski Park Narodowy Wystawa w Wigierskim zajmuje obecnie powierzchParku Narodowym nię 15,1 tys. ha. Jego większa część znajduje się na obszarze gminy Suwałki. Miejscowości, które warto zobaczyć ze względów przyrodniczych to: Wigry Stary Folwark, Płociczno, Gawrych Ruda oraz Krzywe. Podstawowym celem parku jest ochrona unikatowych walorów przyrodniczych i krajobrazowych. Ma znaczenie międzynarodowe jako obiekt Konwencji Ramsarskiej oraz element europejskiej sieci Natura 2000, obszarów „Ostoja Wigierska” i „Puszcza Augustowska”. Jest jednocześnie wizytówką regionu, obejmując największe w województwie podlaskim jezioro Wigry Rzeka Czarna Hańcza i 41 innych jezior, zróżnicowane ekosystemy leśne i torfowiskowe, rzeki – w tym fragment Czarnej Hańczy. Poza ochroną środowiska naturalnego park jest ośrodkiem badań naukowych, edukacji ekologicznej, turystyki i rekreacji. Park jest celem wędrówek turystów, którzy mogą korzystać z wielu szlaków specjalnie dla nich przystosowanych. Siedziba parku, w której można obejrzeć wiele ciekawych wystaw przyrodniczych znajduje się w miejscowości Krzywe. Jeziora: Krzywe, Czarne i Suchar w Wigierskim Parku Narodowym www.gmina.suwalki.pl 47 GMINA SUWAŁKI ciekawe miejsca Rejs statkiem po jeziorze Wigry Gmina Suwałki to nie tylko kraina licznych jezior. Na jej terenie znajduje się dolina jednej z najpiękniejszych rzek Polski – Czarna Hańcza. Czarna Hańcza jedna z najpiękniejszych rzek Polski – która wyznacza oś rzeczną regionu Suwalszczyzny. Jest najdłuższą rzeką Suwalszczyzny, należy do dorzecza Niemna. Długość rzeki to: 142 km, w tym w Polsce 108 km. Rzeka wypływa z jeziora Hańcza i przez pierwsze kilometry płynie głębokim wąwozem w obrębie Suwalskiego Parku Krajobrazowego, wpływając do jeziora Wigry. Z Wigier wypływa u zarania południowego stoku półwyspu Wigry, nieopodal klasztoru kamedułów. Na odcinku za jeziorem Wigry Czarna Hańcza jest jednym z najsłynniejszych polskich nizinnych szlaków kajakowych. Na wysokości wsi Rygol włącza się w system Kanału Augustowskiego i kieruje do granicy białoruskiej doprowadzając jej wody do Niemna na granicy litewsko-białoruskiej przy miejscowości Warwiszki. Jezioro Wigry – jedno z największych i najgłębszych jezior w Polsce. Jezioro leżące na terenie Gminy Suwałki zajmuje powierzchnię prawie 2200 ha, a głębokość sięga 73 m. Czarna Hańcza zimą Panorama jeziora Wigry Jezioro Wigry 48 www.gmina.suwalki.pl GMINA SUWAŁKI Pokamedulski Zespół Klasztorny w Wigrach Na atrakcyjność gminy wpływ mają liczne zabytki, a wśród nich perełka: Pokamedulski Zespół Klasztorny w Wigrach, położony w środkowej części półwyspu jeziora Wigry. Początki klasztoru sięgają roku 1667, w którym to król Jan Kazimierz nadał zakonowi kamedułów wyspę, na której obecnie znajduje się klasztor. Kameduli Miejsce odpoczynku przybyli w roku następPapieża Jana Pawła II nym, założyli tam swoją siedzibę. Jednakże pożar, który miał miejsce w 1671 r. zniszczył drewniane zabudowania na wyspie. W 1694 r. przystąpiono do budowy zespołu klasztornego z kościołem i budynkami gospodarczymi z cegły. Niestety dużo szkód poczyniły: trzeci rozbiór Apartamenty Jana Pawła II Pokamedulski Zespół Klasztorny w Wigrach Polski w 1796 r., podczas którego władze pruskie dokonały konfiskaty olbrzymich dóbr kamedułów i kasaty klasztoru oraz obie wojny światowe. Do chwili obecnej odbudowano kościół, eremy, refektarz, domek furtiana, kaplicę kanclerską i wieżę zegarową. W pomieszczeniach poklasztornych przebywał na wypoczynku Ojciec Święty Jan Paweł II podczas pielgrzymki do Ojczyzny w 1999 r. Obecnie Zespół Klasztorny oraz apartament, w którym przebywał Jan Paweł II udostępniane są turystom do zwiedzania. Można tu też zobaczyć m.in. krypty Tablica upamiętniająca pod barokowym kościołem wizytę Papieża z XVII wieku, gdzie chowaJana Pawła II no zmarłych kamedułów. www.gmina.suwalki.pl 49 GMINA SUWAŁKI Drewniany kościół w Żylinach Wigierska Kolejka Wąskotorowa To kolejka turystyczna powstała z zabytkowej kolei leśnej, wożąca dziś turystów na 15-kilometrowej trasie z Płociczna do miejscowości Krusznik. Obecnie wyznaczono kilka przystanków w atrakcyjnych krajobrazowo miejscach: Binduga, Bartny Dół, Krusznik, Powały. Szlak kolejki wiedzie przez malownicze tereny Wigierskiego Parku Narodowego i Puszczy Augustowskiej. Drewniany kościół w Żylinach z początku XX wieku Jest to jeden z nielicznych drewnianych kościołów na Suwalszczyźnie, stąd jego wielka wartość (także ze względu na okres budowy tj. 1926 r.). Ciekawy i stosunkowo bogaty jest wystrój wnętrza. W kościele są trzy ołtarze. W głównym znajduje się obraz Matki Boskiej Częstochowskiej (pod takim wezwaniem jest świątynia). Zabytkowa jest również – pochodząca tak samo jak kościół z 1926 r.– wolno stojąca drewniana dzwonnica. Zespół dworsko-ogrodowy w Małej Hucie Zabudowania stanowią przykład założenia folwarcznego związanego wcześniej z osadnictwem kamedulskim. Świadczy o tym zachowana w części – murowana barokowa brama z XVIII w. Zachowała się także autentyczna oficyna dworska; sam dwór, pochodzący z połowy XIX w., był przebudowywany około połowy XX w. W czasach kamedulskich, o czym świadczą pozostałości archeologiczne, istniała tutaj huta szkła. Potem (po wypędzeniu kamedułów) folwark – w ramach przekazywania przez rząd tego rodzaju posiadłości osobom szczególnie zasłużonym – stał się majątkiem rolnym, a wybudowany dwór wraz z założeniem parkowym stanowił centrum tej posiadłości. W okresie międzywojennym majątek dzierżawiło państwo, po II wojnie światowej założono tutaj Państwowe Gospodarstwo Rolne. Muzeum Wigier w Starym Folwarku Muzeum mieści się w budynku dawnej Stacji Hydrobiologicznej, w której w latach 1927 – 1939 pracował pionier polskiej limnologii – Alfred Lityński. Zwiedzanie muzeum jest wycieczką w czasie i przestrzeni. W tym nowoczesnym obiekcie można poznać jezioro Wigry – od głębin i żyjących w nich organizmów, aż po świat przyrody nad jego brzegami. W muzeum Zespół dworsko-ogrodowy w Małej Hucie 50 www.gmina.suwalki.pl GMINA SUWAŁKI Muzeum Wigier w Starym Folwarku można obejrzeć filmy i prezentacje multimedialne. Przekaz informacyjny kierowany do zwiedzających odbywa się poprzez plansze towarzyszące poszczególnym elementom wystawy (język – polski i angielski) oraz monitory dotykowe z prezentacjami w dwóch językach – polskim i angielskim). Muzeum jest także ośrodkiem edukacyjnym, gdzie prowadzone są zajęcia dla dzieci i młodzieży. Rejs łodzią Leptodora II po jeziorze Wigry „Leptodora II” to łódź z częściowo przeszklonym dnem umożliwiająca zwiedzanie wodnych ścieżek edukacyjnych na jeziorze Wigry oraz oglądanie podwodnych ekosystemów. Łódź Leptodora II Łódź Leptodora II www.gmina.suwalki.pl 51 GMINA SUWAŁKI Wystawa w Czerwonym Folwarku Wystawa „Historia i tradycje rybołówstwa nad Wigrami” w Czerwonym Folwarku Na wystawie, mieszczącej się w dawnym magazynie bazy rybackiej, zgromadzonych jest wiele ciekawych eksponatów związanych z połowem ryb. Poza licznymi posterami zobaczymy wiele ciekawych eksponatów, m.in.: dłubankę, łódź, kuter, kruszarkę do lodu, model aparatu inkubacyjnego ikry oraz liczny sprzęt rybacki stosowany do połowu ryb i raków. Na wystawie można obejrzeć wypreparowane okazy niektórych gatunków ryb oraz filmy o tematyce rybackiej. Energia odnawialna w Gminie Suwałki – Wiatraki Na terenie Gminy Suwałki działa 21 wiatraków o mocy 2-2,3 MW. W 2009 r. rozpoczął działalność Park Wiatrowy, w ramach którego na terenie Gminy Suwałki powstało 13 turbin wiatrowych w miejscowościach: Biała Woda, Potasznia, Bród Stary. Moc minimalna każdego wiatraka to 2,3 MW a wysokość w stanie wzniesionego śmigła wynosi ok. 150 m. (wys. masztu 100 m., wys. śmigła. 80 m). W miejscowościach Taciewo, Turówka Nowa, Czarnakowizna działa 8 wiatraków o mocy 2 MW każdy. Park wiatrowy na terenie Gminy Suwałki 52 www.gmina.suwalki.pl GMINA SUWAŁKI wypoczynek Rejs wycieczkowym statkiem po jez. Wigry szlakiem papieskim Turystom proponujemy rejs statkiem wycieczkowym, z pokładu którego można podziwiać niezwykłe walory przyrodnicze Wigierskiego Parku Narodowego oraz którym w 1999 r. podczas pielgrzymki płynął Papież Jan Paweł II. Ścieżki przyrodnicze WPN Ścieżki przyrodnicze i edukacyjne na terenie WPN Na terenie parku wyznaczono 245 km szlaków lądowych – pieszych, rowerowych oraz ścieżek edukacyjnych. Towarzyszy im niezbędna infrastruktura tj. kładki, mostki, pomosty widokowe, służące pokazaniu interesujących ekosystemów skupionych na terenie Parku. Las. Początek ścieżki znajduje się przy siedzibie parku w Krzywem. Ścieżka wiedzie wokół jeziorka Suchar I. Na trasie ścieżki znajduje się kilka siedlisk leśnych występujących na terenie WPN: grąd, łęg, bór mieszany i bagienny, a także stanowisko archeologiczne z epoki kamienia. Czas zwiedzania to około 50 min. Suchary. Ścieżka prowadzi wokół śródleśnych jezior (sucharów), przez lasy torfowiskowe z charakterystycznymi roślinami i zwierzętami. Na trasie ścieżki można zobaczyć żeremia i zgryzy bobrowe, a przy odrobinie szczęścia bobry. Ścieżka została wyposażona w kładki przez tereny podmokłe, zadaszone miejsce odpoczynku oraz platformę widokową. Czas zwiedzania około 2 godz. Jeziora. Ścieżka znajduje się w południowej części jeziora Wigry na Słupiu koło Gawrych Rudy, początek trasy ma swój początek nad Zatoką Słupiańską koło półwyspu Łasocha. Ścieżka pozwala zapoznać się z historią terenu, jego geomorfologią oraz trzema jeziorami WPN: Wigry, Suchar Wielki i Długie. Znajdują się tu tablice opisujące gatunki drzew, krzewów i zwierząt, które tu występują. Czas zwiedzania około 2 godz. Eksploatacja dóbr puszczańskich. Znajduje się częściowo na trasie Wigierskiej Kolejki Wąskotorowej, w Gawrych Rudzie oraz w Leszczewku. Ścieżka informuje o formach użytkowania zasobów puszczańskich w przeszłości. Przystanki na ścieżce: Bartnictwo, Binduga, Gospodarka leśna, Hutnictwo, Kolejka leśna, Ostęp, Wapiennik. Można ją zwiedzać jadąc kolejką, rowerem lub przemierzając pieszo. Dary Natury. Ścieżkę tworzy sześć tradycyjnych wiejskich ogródków zlokalizowanych przy siedzibie WPN w Krzywem i przy szkołach w Maćkowej Rudzie, Płocicznie, Nowej Wsi i Przebrodzie. W ogródkach można zobaczyć piękno tradycyjnych odmian: aksamitki, astry, chryzantemy, cynie, dalie, dzwonki, firletki, floksy, goździki brodate, irysy, lilie smolinosy, liliowce, łubiny, kosmosy, maciejkę, mak ogrodowy, malwy, marcinki, orliki, ostróżki, rudbekie, słoneczniki, słoneczniczki, szafirki, tulipany, złocienie i wiele innych. Rejs statkiem po jez. Wigry szlakiem papieskim www.gmina.suwalki.pl 53 GMINA SUWAŁKI Szalki rowerowe – Międzynarodowa trasa rowerowa EURO VELO R-11 – odcinek suwalski: Ruda – Ogrodniki, długość 173,6 km, znaki zielone. Przebieg szlaku przez WPN (ok. 35 km): Bryzgiel – Płociczno – Sobolewo – Stary Folwark – Wigry – Rosochaty Róg – Mikołajewo – Maćkowa Ruda – Wysoki Most – Pogorzelec. Suwalski odcinek szlaku R-11 jest pierwszym w Polsce oznakowanym fragmentem trasy międzynarodowej: Ateny – Przylądek Północny. W większości prowadzi drogami asfaltowymi. Takie rozwiązanie było konieczne ze względu na wymagania, jakie stawia się sieci Euro Velo. Trasy powinny spełniać standardy dla rowerzystów poruszających się z pełnym bagażem. Na trasie szlaku znajdują się ścieżki edukacyjne: „Eksploatacja Dóbr Puszczańskich”, „Płazy” i „Puszcza” oraz kilka wież widokowych. – Pierścień Rowerowy Suwalszczyzny – długość 319,4 km. Przebieg szlaku: Żegary - Widugiery - Kompocie - Trakiszki – Puńsk- Wojponie – Jegliniec – Budzisko – Kupowo – Rutka-Tartak – Ejszeryszki – Wiżajny – Leszkiemie – Użmauda – Degucie – Golubie – Stańczyki – Przerośl – Supienie – Filipów – Garbaś – Dowspuda – Korytki – Grabowo – Tajno Łanowe – Jaminy – Sztabin – Rubcowo – Rygol – Zelwa – Berżniki – Żegary. W przyszłości będzie istniała możliwość połączenia „Pierścienia rowerowego Suwalszczyzny” z zaprojektowanym przez litewskie Towarzystwo „Atgaja” bliźniaczym szlakiem „Pierścień rowerowy Suvalkiji” na Litwie bez konieczności zmiany oznakowania szlaku po stronie polskiej. – Podlaski Szlak Bociani – część suwalska: Jasionowo nad Biebrzą – Stańczyki, długość 412,5 km, znaki czerwone. Przebieg szlaku przez Gminę Suwałki: Czerwony Folwark – Stary Folwark – Nowa Wieś. Szlaki rowerowe 54 Szlaki rowerowe Podlaski szlak bociani prowadzi przez obszary o najwyższych walorach przyrodniczych, w tym 4 parki narodowe: Białowieski, Narwiański, Biebrzański, Wigierski. W odcinku wigierskim szlak przechodzi obok wystawy „Historia i tradycje rybołówstwa nad Wigrami” w Czerwonym Folwarku, ścieżki edukacyjnej „Płazy” w Rosochatym Rogu oraz dyrekcji WPN w Krzywem. Tutaj na turystę czeka wiele atrakcji – wystawy stałe – wystawa rzeźb, przyrodnicza „Nad Wigrami” i etnograficzna „Ocalić od zapomnienia”. – Szlak rowerowy Suwałki – Stary Folwark (długość 14 km); z Suwałk do Krzywego prowadzi ścieżka rowerowa, dalej żółte znaki przez wieś do dyrekcji Parku w Krzywem – Leszczewo – Stary Folwark. Szlak ten powstał w 2006 roku w celu umożliwienia bezpiecznego przejazdu rowerem z Suwałk do Starego Folwarku. Na trasie szlaku w miejscowości Krzywe znajduje się Centrum Informacji Turystycznej, wystawy stałe – wystawa rzeźb, przyrodnicza „Nad Wigrami” i etnograficzna „Ocalić od zapomnienia”, ścieżki edukacyjne – „Las”, „Suchary” oraz „Dary Natury”, a także plaża nad Jeziorem Czarnym. www.gmina.suwalki.pl GMINA SUWAŁKI – Szlak niebieski: Suwałki – Danowskie (38,5 km) Dworzec PKP Suwałki – Mała Huta – Krzywe – Sobolewo – Gawrych Ruda – Płociczno – Walne – Ateny – Upustek – Danowskie. Trasa stanowi połączenie szlaków północnosuwalskich z wigierskimi i augustowskimi. Z pagórkowatego terenu północnego krańca Równiny Augustowskiej, szlak przechodzi do płaszczyzny piaszczystej w jej środkowej części, nad jeziora rynny Bliznej. Szlak umożliwia poznanie rozmaitych zbiorowisk leśnych Puszczy Augustowskiej, jezior huciańskich i okołowigierskich, a także powyrobiskowych w Sobolewie, dolinę Czarnej Hańczy ze stanowiskami rzadkich roślin. Szlaki rowerowe Szlaki piesze – Szlak czerwony im. Alfreda Lityńskiego: Krzywe – Leszczewek – Stary Folwark (8 km). Szlak został nazwany na cześć wybitnego hydrobiologa, żyjącego w latach 1880-1945, który należał do organizatorów i długo kierował Stacją Hydrobiologiczną w Starym Folwarku. Na szlaku można zobaczyć starodrzewia świerkowe i świerkowo-sosnowe, torfowiska, łąki i pola. W Leszczewku, nad brzegiem jeziora Wigry jest punkt widokowy na Pokamedulski Zespół Klasztorny w Wigrach. – Szlak zielony im. Antoniego Patli: Stary Folwark – Stary Folwark (49 km). Stary Folwark – Tartak – Magdalenowo – Wigry – Czerwony Folwark – Rosochaty Róg – Mikołajewo – Ur. Piaski – Czerwony Krzyż – Jastrzęby – Zakąty – Krusznik – Bryzgiel – Ur. Powały – Gawrych Ruda – Słupie – Dolina Czarnej Hańczy – Cimochowizna – Leszczewek – Stary Folwark. Poświęcony pamięci pierwszego i najbardziej aktywnego z powojennych przewodników suwalskich i działaczy PTTK Antoniego Patli (1898-1977). Przebiega przez malownicze tereny leśne i rolnicze. Pokazuje perłę suwalskich jezior z różnych stron. Przecina uroczą Dolinę Czarnej Hańczy i mija inne jeziora wigierskie – Leszczewek, Muliczne, Okrągłe i Mulaczysko. Wędrówkę szlakiem można wzbogacić, przemierzając znajdujące się blisko ścieżki edukacyjne – „Eksploatacja Dóbr Puszczańskich” w południowej części szlaku, „Płazy” w Rosochatym Rogu, „Jeziora” w Słupiu i „Dary Natury”. Szczególnie piękne widoki będzie można podziwiać z wież widokowych umieszczonych na szlaku. – Szlak zielony: Krzywe-Leszczewo-Krzywe (7 km). Szlak zaczyna się i kończy przy siedzibie Wigierskiego Parku Narodowego w Krzywem. Trasa prowadzi przez piękny kompleks leśny, dookoła sucharów śródleśnych. Łączy się ze ścieżkami edukacyjnymi: „Las” i „Suchary”. Na trasie znajdują się dwa miejsca odpoczynku i platforma widokowa nad Sucharem IV. – Szlak żółty: Krzywe – Kaletnik (17,5 km). Szlak prowadzi przez silnie pofałdowane tereny morenowe, torfowiska i bory świeże, ukazując malownicze jeziora śródleśne (Samle Duże, Samle Małe i Gałęziste) i niemniej urocze rzeki Wiatrołużę i Kamionkę. Szlak łączy się ze ścieżką edukacyjną „Las” i „Suchary”. – Szlak czarny: Stary Folwark – Leszczewo – Nowa Wieś – Szwajcaria (11,2 km). Trasa szlaku prowadzi przez tereny o wysokich walorach krajobrazowych. Można z niego zobaczyć pofałdowany obszar północnej części parku, doliny rzek Kamionki i Maniówki oraz malownicze jezioro – Gałęziste. Na prawie 4,5-kilometrowym odcinku przemierza się lasy parku – zróżnicowane pod względem składu gatunkowego, struktury i wieku. W Nowej Wsi znajduje się platforma widokowa usytuowana na wysokiej skarpie doliny Maniówki. W Szwajcarii – poza granicami parku, znajduje się cmentarzysko Jaćwingów z kurhanami z II-VI w. – Szlak czerwony: Krusznik – Monkinie – Danowskie (8 km) Szlak pozwalający połączyć szlaki wigierskie z augustowskimi do jezior Blizno i Blizienko. Pozwala zapoznać się z ładnymi partiami lasu (stanowisko głuszca) i ciekawymi przykładami budownictwa drewnianego z kościołem w Monkiniach. Zbaczając z trasy szlaku przy leśniczówce w Kruszniku i idąc drogą wzdłuż ściany lasu 500 m, dochodzi się do końcowego przystanku „Zielona Karczma” Wigierskiej Kolejki Szlaki piesze Wąskotorowej. www.gmina.suwalki.pl 55 GMINA SUWAŁKI Szlaki kajakowe Szlaki łącznikowe – Czarny: Płociczno PKP – Płociczno (2,7 km). Ten szlak łącznikowy pozwala przybyszom z głębi kraju ominąć centrum Suwałk i szybciej dotrzeć do południowych szlaków wigierskich (m.in. niebieskiego Suwałki – Danowskie). • Czarny: Sobolewo – kładka na Czarnej Hańczy/ drogą bielańską/(1,6 km). Łączy szlak niebieski: Suwałki – Danowskie we wsi Sobolewo ze szlakiem zielonym im. A. Patli po południowej stronie rzeki. • Czarny: Sobolewo – kładka na Czarnej Hańczy/drogą łąkową/(1,5 km). Łączy szlak niebieski: Suwałki – Danowskie we wsi Sobolewo ze szlakiem zielonym im. A. Patli po północnej stronie rzeki. Szlaki kajakowe 56 Szlaki wodne Szlaki kajakowe – Szlak Czarnej Hańczy. Czarna Hańcza jest najdłuższą rzeką Suwalszczyzny. Należy do dorzecza Niemna. Długość rzeki wynosi 142 km, z czego 108 km w Polsce. Przepływa ona przez jeziora Hańcza i Wigry. W dolnym biegu włączona jest w system Kanału Augustowskiego. Poniżej jeziora Wigry jest atrakcyjnym szlakiem kajakowym – rzeka płynie leniwo, meandrując po licznych zakolach wśród trzcinowisk oraz terenów podmokłych. Miejscami rzeka tworzy szerokie, bagienne rozlewiska będące ostoją ptactwa wodnego. W miejscowości Wysoki Most następuje bardzo wyraźna zmiana charakteru rzeki. Nurt Czarnej Hańczy znacznie przyśpiesza – koryto rzeczne często rozdziela się na wiele odnóg, a tworzące się w ten sposób wysepki porasta roślinność. Turystykę wodną, w tym kajakarstwo, na terenie parku można uprawiać od 1 maja do 31 października. Szlaki kajakowe www.gmina.suwalki.pl GMINA SUWAŁKI Agroturystyka w Wigrach Agroturystyka w Gawrych Rudzie Kwatery agroturystyczne Turystom odwiedzającym malownicze tereny gminy Suwałki proponujemy wypoczynek w licznych kwaterach agroturystycznych zlokalizowanych m.in. w takich miejscowościach jak: Gawrych Ruda, Płociczno – Osiedle, Płociczno-Tartak, Magdalenowo, Stary Folwark, Wigry, Leszczewo, Leszczewek, Tartak, Krzywe, Mała Huta, Osinki, Piertanie, Osowa, Czarnakowizna, Zielone Drugie oraz na polach namiotowych. Punkty Informacji Turystycznej, (Wigierskie Stowarzyszenie Turystyczne – Stary Folwark, Muzeum Wigier – Stary Folwark, Wigierski Park Narodowy – Krzywe) Pole namiotowe www.gmina.suwalki.pl 57 GMINA SUWAŁKI kuchnia regionalna W każdym regionie podaje się nieco inne potrawy. Specjalnością Suwalszczyzny są sękacze. Pielęgnuje się tu tradycyjny sposób wypieku. Tradycyjny sękacz pieczony jest przez 1,5 godziny nad ogniem podtrzymywanym drewnem, co szczególnie wzbogaca jego smak. Nie można jednak nie spróbować innych miejscowych potraw: soczewiaków, smalcu ze skwarkami, ogórków małosolnych czy niespotykanych w innych regionach kartaczy czyli podobnych do kul armatnich klusek, ugotowanych z ziemniaków i faszerowanych mięsem. Kartacze Tradycyjny sękacz Mrowisko Babka i kiszka ziemniaczana 58 www.gmina.suwalki.pl GMINA SUWAŁKI kultura Na terenie Gminy Suwałki działają m.in. zespoły: „Wigranie” i „Bagatela” Gminny zespół śpiewaczy Wigranie Zespół śpiewaczy ,,Wigranie” - repertuar zespołu to przede wszystkim pieśni i przyśpiewki nawiązujące do dawnej tradycji i kultury regionu Suwalszczyzny. Gminny zespół Bagatela Zespół „Bagatela” działający przy Zespole Szkół im Lotników Polskich w Płocicznie Tartak repertuarem wpisuje się do tradycji regionu Suwalszczyzny. www.gmina.suwalki.pl 59 PAGINA GMINA ZAMOŚĆ Regionalna Izba Pamięci w Wysokiem. Kuchnia - jedno z największych pomieszczeń dawnego domu. Miejsce spotkań rodziny i sąsiadów. Sercem izby był komin (kuchnia) z piecem chlebowym. Nad paleniskiem zamkniętym fajerkami wisiał okap. Do gotowania gospodynie używały żeliwnych garnków. Przy pieczeniu chleba niezastąpione były kociuba oraz łopata. Kapliczka św. Romana w Lipsku Polesiu, nad źródełkiem, u stóp Łysej Góry. Znajduje się na trasie Ścieżki Rowerowej Gminy Zamość. Wodzie miejscu tym krążą legendy. 60 ze źródełka przypisuje się właściwości lecznicze, a owww GMINA ZAMOŚĆ Kresowe Spotkania Miłośników Koni w Wólce Wieprzeckiej. Miejsce zawodów - Stadnina Koni Tarka leży na początku Ułańskiego Szlaku Konnego. Gmina Zamość położona jest w bezpośrednim sąsiedztwie miasta Zamość – perły renesansu, a zarazem znaczącego ośrodka gospodarczego, kulturalnego i naukowego w regionie. Jest jedną z największych gmin wiejskich w województwie lubelskim, zarówno pod względem obszaru (197 km kw.), jak i liczby ludności. Gminę zamieszkuje 22 400 osób. O jej walorach krajobrazowych i przyrodniczych decyduje obecność rezerwatów oraz pomniki przyrody. Przez gminę Zamość przebiegają ważne szlaki komunikacyjne: tutaj krzyżują się droga krajowa nr 17 Warszawa – Lwów (z przejściem granicznym w Hrebennem) oraz droga krajowa nr 74 do Łucka (z przejściem granicznym w Zosinie). Na te- renie gminy Zamość znajduje się lotnisko rekreacyjne Aeroklubu Ziemi Zamojskiej w Mokrem. Bogate dziedzictwo przyrodnicze i kulturowe włączyło gminę Zamość w trwający nurt rozwoju usług turystycznych. Bliskość miasta Zamość oraz stosunkowo niewielka odległość do miast Ukrainy (do granicy jest zaledwie 70 km), czyni miejscowości gminy turystyczną bazą wypadową w drodze do Zamościa, Lwowa, Żółkwi, Włodzimierza, Kołomyi i Sokala. Sąsiedztwo jednego z najpiękniejszych polskich miast, wpisanego na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO; wspólna historia, postawiły ten obszar na głównym szlaku wszystkich wypraw turystycznych. Odległości od najbliższych przejść granicznych: Hrebenne: 65 km Dorohusk: 85 km Terespol: 165 km Lublin GMINA ZAMOŚĆ Odległości od głównych miast i lotnisk międzynarodowych: Świdnik k. Lublina: 75 km Rzeszów: 161 km Warszawa: 257 km Kraków: 300 km Katowice: 400 km Lwów (Ukraina): 130 km www.gminazamosc.pl 61 GMINA ZAMOŚĆ mapa gminy zamość Sitaniec Wolica Bortatycze Kolonia Siedliska Kolonia Zwierzyniec Siedliska Kolonia Granica Gminy Zamość Pomniki Stadniny koni Drogi krajowe Szlaki turystyczne piesze Leśniczówka Szlaki turystyczne rowerowe Hotele, zajazdy Szlak jeździecki „Ułański” Gospodarstwa agroturystyczne Drogi wojewódzkie Drogi powiatowe, gminne Zabudowa Kościoły kapliczki Cmentarz wojenny, pole bitwy 62 Szlaki nordic-walking Punkty widokowe, źródła Rezerwaty przyrody, grodziska www.gminazamosc.pl Stacje benzynowe GMINA ZAMOŚĆ MIASTO ZAMOŚĆ XVI-wiecznej Europy. Góruje nad nim 52-metrowa wieża ratusza. W okresie wakacyjnym, zgodnie z tradycją, dokładnie o 12:00 rozbrzmiewa z niej hejnał, grany na trzy strony świata. Rynek otaczają kamieniczki z podcieniami. Najpiękniejsze z nich, ormiańskie, przyciągają spojrzenia bogatą architekturą i żywymi barwami. Bezpośrednio z Rynku Wielkiego można przejść na położone na tej samej osi Rynki Wodny i Solny. W zachodniej części zespołu Starego Miasta znajduje się Katedra Zamojska pw. Zmartwychwstania Pańskiego i Świętego Tomasza z XVI wieku, z cudownym Na pierwszym planie Brama Szczebrzeska, w tle widok na Katedrę obrazem Matki Bożej Opieki, licznymi Zamojską pw. Zmartwychwstania Pańskiego i Świętego Tomasza relikwiami i zabytkami. W tej samej Zamość został założony w 1580 roku przez Jana Zamoy- część zobaczymy pałac Zamoyskich i gmach Akademii. skiego jako miasto idealne. Założyciel i fundator miasta W Zamościu – przez wieki pełniącym funkcję twierdzy, urodził się w Skokówce (obecnie miejscowość gminy zachowały się fortyfikacje z udostępnianą trasą turyZamość). Był człowiekiem renesansu, wyjątkową osobo- styczną. Każda uliczka miasta odkrywa historie i legenwością Rzeczypospolitej, kanclerzem i hetmanem wiel- dy związane z wielokulturową społecznością dawnych kim koronnym. Zgodnie z duchem czasów miasto miało mieszkańców: Polaków, Rusinów, Ormian, Żydów, Grebyć piękne, funkcjonalne i bezpieczne. Zaprojektowane ków, Węgrów, Szkotów i Niemców. przez włoskiego architekta Bernardo Morando, nazywaAtrakcją miasta i regionu jest Miejski Ogród Zoologiczne jest perłą renesansu czy Padwą północy. Wspaniałe ny im. Stefana Millera przy ul. Szczebrzeskiej, który jest zabytki Starego Miasta przyciągają rocznie tysiące tury- jednym z najstarszych ogrodów zoologicznych w Polsce. stów. Okazały Rynek Wielki jest najpiękniejszym placem Jego początki sięgają roku 1918. Rynek Wielki – najpiękniejszy plac XVI –wiecznej Europy www.gminazamosc.pl 63 GMINA ZAMOŚĆ ROZTOCZE I ROZTOCZAŃSKI PARK NARODOWY Koniki polskie nad stawami Echo Roztocze jest krainą geograficzną o długości 180 km, Na terenie Parku występuje ok. 700 gatunków roślin oraz biegnącą od Kraśnika do Lwowa. Na terenie Polski obszar blisko 224 gatunki ptaków. Roztoczański Park Narodowy tego pasma wzniesień ma długość 110 km. Ze względu można zwiedzać dzięki szlakom turystycznym, pieszym na budowę geologiczną Roztocze zostało podzielone ścieżkom poznawczym czy trasie rowerowej. Funkumownie na trzy części, tj.: Roztocze Zachodnie, Środ- cję edukacyjną pełni Ośrodek Edukacyjno-Muzealny kowe i Wschodnie. Do gminy Zamość sięgają obrzeża w Zwierzyńcu. Obszar o powierzchni 4933,3 ha gruntów na terenie Roztocza Środkowego, na którym występują liczne lasy, głównie sosnowe, bukowo-jodłowe i bukowo-grabowe. gminy Zamość leży w otulinie Roztoczańskiego Parku Głównymi rzekami tej części Roztocza są: Wieprz, So- Narodowego. Park swoim terytorium obejmuje także łokija i Tanew, na której utworzone zostały malownicze południowo-zachodnie tereny gminy. wodospady zwane także szumami. Na terenie Roztocza Środkowego położony jest Roztoczański Park Narodowy, który został założony w 1974 roku. Zajmuje on powierzchnię 8483 ha. Tradycje ochrony przyrody w tej części Roztocza wywodzą swoje początki z XVI wieku. Wówczas Jan Zamoyski, założyciel Zamościa, utworzył tu „zwierzyniec”, w którym trzymano m.in.: jelenie, rysie, dziki, tarpany. Ochroną gatunkową objęto tu 316 gatunków zwierząt. W 1982 roku sprowadzono koniki polskie, będące potomkaRosiczka w Roztoczańskim Parku Narodowym mi dzikich koni leśnych tarpanów. 64 www.gminazamosc.pl GMINA ZAMOŚĆ lotnisko w mokrem Pokazy na lotnisku w Mokrem Lotnisko powstało w latach 1927–28 na terenie o powierzchni 35 ha. Były to niezabudowane grunty dawnego folwarku mokrzańskiego, które odkupiła od Ordynacji Zamojskiej Liga Obrony Powietrznej. Decyzja, by właśnie tu powstała baza lotnicza o charakterze cywilnym i wojskowym, została podjęta na szczeblu rządowym. Mogły tu lądować lekkie samoloty wojskowe, ale lotnisko miało pełnić także funkcję lądowiska sportowego podczas różnego rodzaju zawodów samolotowych. Organizowano tu także różnorodne uroczystości, m.in.: poświęcenie sztandarów jednostek artylerii z udziałem marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego, które odbyło się 17 lipca 1938 roku. Po wybuchu II wojny światowej lotnisko zajęli Niemcy. Zostało ono przebudowane i przystosowane do celów bojowych. Obecnie lotnisko w Mokrem zajmuje powierzchnię 50 ha. Jest zawiadywane przez Aeroklub Ziemi Zamojskiej, który został założony w styczniu 1976 roku. Na potrzeby rozwoju klubu pozyskano sprzęt latający: samoloty, szybowce i spadochrony. Aeroklub prowadzi szkolenia: szybowcowe, samolotowe, spadochronowe i modelarskie. Oferuje również loty usługowe jak: loty patrolowe czy wykonywanie zdjęć w powietrzu apara tami ręcznymi. To tutaj wielu młodych ludzi rozpoczyna swoją przygodę z lotnictwem. Piloci i skoczkowie Aeroklubu odnoszą liczne sukcesy w zawodach lotniczych rangi międzyklubowej, ogólnopolskiej i międzynarodowej. Miejsce ma również znaczenie religijne i kulturowe. 12 czerwca 1999 roku na płycie lotniska wylądował śmigłowiec Papieża Jana Pawła II, podczas jego pielgrzymki do Polski, kiedy to odwiedził Zamość. O tym wydarzeniu przypomina pamiątkowa płyta. W pobliżu lotniska mieści się siedziba Biblioteki Publicznej Gminy Zamość. W bezpośrednim sąsiedztwie biblioteki znajduje się Centrum Szkoleniowo-Informacyjno-Telekonferencyjne ICT w Mokrem. Jest to miejsce organizacji różnego rodzaju spotkań i uroczystości o charakterze lokalnym i gminnym oraz udostępniania informacji turystycznej. www.gminazamosc.pl 65 GMINA ZAMOŚĆ ŚCIEŻKA ROWEROWA GMINY ZAMOŚĆ Rezerwat Hubale, chroniący susła perełkowanego – gryzonia z rodziny wiewiórkowatych. Na terenie rezerwatu odkryto wczesnośredniowieczne cmentarzysko słowiańskie z VII – IX w., składające się z 46 kurhanów. Neogotycka kapliczka św. Antoniego w Mokrem 66 Ścieżka Rowerowa Gminy Zamość ma długość 40,5 km, prowadzi przez najpiękniejsze zakątki Gminy Zamość. Jej trasa łączy Zamość z Roztoczem. Jest oznakowana dwustronnie, co umożliwia jazdę w obu kierunkach. Ścieżka bierze swój początek w Płoskiem i prowadzi przez: Mokre, Hubale, Wychody, Skaraszów, Wólkę Wieprzecką, Wierzchowiny, Zarzecze, Lipsko Polesie, Lipsko Kosobudy, Białowolę, Pniówek, Zwódne i Skokówkę. Większość szlaku przebiega przez otulinę Roztoczańskiego Parku Narodowego, ukazuje wyjatkowe krajobrazy, wiekowe kapliczki, zabytkowe budowle, drewnianą zabudowę dawnej wsi i rezerwaty przyrody. W Mokrem zobaczymy dawny budynek urzędu gminy z 1880 r. oraz neogotycką kaplicę św. Antoniego. Pomiędzy Mokrem a Hubalami znajduje się rezerwat „Hubale” chroniący susła perełkowanego. Następnie w miejscowości Hubale wjeżdżamy na punkt widokowy, z którego zobaczymy panoramę Roztocza, Grzędę Sokalską, wzniesienie – Białą Górę, stawy rybackie „Topornica” oraz miasto Zamość. Dalej, w miejscowści Wychody mijamy płat roślinności stepowej „Kąty”. Następnie na styku sołectw Skaraszów i Wólka Wieprzecka zobaczymy budynek Szkoły Podstawowej im. Batalionów Chłopskich w Wólce Wieprzeckiej. Tu w okresie II wojny światowej spotykali się partyzanci przygotowujący www.gminazamosc.pl GMINA ZAMOŚĆ Kapliczka św. Romana w Lipsku Polesiu. Uroczystości odpustowe ku czci świętego odbywają się tu w pierwszą niedzielę po 9 sierpnia. Bocianie gniazdo w Wychodach Szkoła Podstawowa im. Batalionów Chłopskich w Wólce Wieprzeckiej Sarna w rezerwacie Wieprzec www.gminazamosc.pl 67 GMINA ZAMOŚĆ Rezerwat Wieprzec położony wśród łąk wsi Wieprzec, utworzony dla ochrony roślinności torfowiskowej. się do bitwy pod Wojdą. Mijamy miejscowości Wierzchowiny, Zarzecze i wjeżdżamy do Lipska Polesia, gdzie znajduje się kapliczka św. Romana. Kolejnym punktem na trasie jest kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Lipsku i kapliczka domkowa w Lipsku Kosobudach. Przejeżdżając przez Białowolę mijamy Szkołę Podstawowę – to tak- że miejsce pamięci, tu w 1942 r. hitlerowcy rozstrzelali 62 mieszkańców Białowoli. W kolejnej miejscowości – Pniówku zobaczymy rokokową kapliczkę św. Jana Nepomucena z XVIII wieku. Dalej mijamy Zwódne a trasę zamyka Skokówka, na terenie której urodził się 19 marca 1542 r. Jan Zamoyski założyciel Zamościa. Poziomki Leśniczówka Wólka 68 Figura św. Nepomucena w Pniówku www.gminazamosc.pl GMINA ZAMOŚĆ REGIONALNA IZBA PAMIĘCI W WYSOKIEM Dni z tradycją w Regionalnej Izbie Pamięci w Wysokiem Etnograficzne pamiątki z terenu gminy i całego regionu można poznawać w Regionalnej Izbie Pamięci w Wysokiem. Powstała dzięki inicjatywie członkiń Koła Gospodyń Wiejskich w Wysokiem w 2005 roku. Na pierwotną siedzibę Izby wybrano dom z lat 30-tych XX wieku, dawne centrum kultury Wysokiego i miejsce spotkań mieszkańców. Panie postanowiły gromadzić eksponaty związane z dawnym życiem wsi i pracą rolników. Pomysł spotkał się z żywym i ciepłym przyjęciem mieszkańców Wysokiego i całego regionu. Pierwsze eksponaty zaczęły napływać w 2005 roku, a obecnie ich liczba wynosi ponad 400 sztuk. 8 maja 2011 r. został otwarty i oddany do użytku nowy budynek Regionalnej Izby Pamięci, wybudowany w ramach projektu „Budowa i wyposażenie Regionalnej Izby Pamięci w miejscowości Wysokie budynku turystyki i tradycji wiejskiej”, dofinansowanego ze środków Unii Europejskiej. Najstarszym eksponatem w Izbie są żarna (używano ich przed I wojną światową). Są tu też międlice i metalowe szczotki do obróbki lnu, dzieże, łopaty i kociuby przydatne przy wypieku chleba, tary do prania, maglownice, maślniczki, barlacze, nosiłki i wiele innych rzeczy z domu pod strzechą. Zbiory sukcesywnie się powiększają. W ciągu roku odbywają się festyny, spotkania, szkolenia, warsztaty, przybliżające m.in. dawne życie na wsi i praktyczne użycie eksponatów. Regionalna Izba Pamięci w Wysokiem jest dostępna dla turystów indywidualnych i grup zorganizowanych przez cały rok. Pokazy międlenia lnu www.gminazamosc.pl 69 GMINA ZAMOŚĆ na ułańskim szlaku konnym Na Ułańskim Szlaku Konnym Początek szlaku znajduje się przy Stadninie Koni Małopolskich „Tarka” w Wólce Wieprzeckiej. Jego długość wynosi 37 km. Szlak prowadzi w okolicę Szkoły Podstawowej w Wólce Wieprzeckiej, dalej do miejscowości Skaraszów i wchodzi na dawny gościniec ordynacki prowadzący z Zamościa do Zwierzyńca. Dojeżdżamy nim do Wychodów. Dalej do Kolonii Hubale prowadzi nas droga asfaltowa. Koło kamiennego krzyża skręca w kierunku północno-wschodnim i wchodzi na łagodne wzgórze. Stąd rozciąga się wspaniały widok: na wschodzie Zamość, na południowym wschodzie Biała Góra a bliżej dolina Topornicy, na południu wzgórza Grzędy Sokalskiej, a na zachodzie lasy Roztoczańskiego Parku Narodowego i Roztocze Środkowe. Jesteśmy w pobliżu wzniesienia „koński garb”, gdzie znajduje się płat roślinności kserotermicznej „Kąty”. Dalej szlak doprowadza do zachodniego skraju miejscowości Mokre i w okolice rezerwatu susła perełkowanego „Hubale”. Przechodzi przez mostek na rzece Topornicy i przez drogę wojewódzką Zamość – Wola Obszańska, na skraju miejscowości Żdanówek i wspina się na Białą Górę (Lipską). Wg dawnych przekazów na tym terenie, wg pierwotnych planów, miała być zbudowana twierdza Zamość. Następnie traktem po wzniesieniu doprowadza nas do Białowoli, a kolejno w lasy Kąsewiczka i „Stary Działek” oraz w okolice kapliczki i źródełka św. Romana. Tu łączy się ze Ścieżką Rowerową Gminy Zamość i kieruje się do Lipska Polesia. Dalej przekracza szosę Zamość – Wola Obszańska (Krasnobród) i przez las Nadleśnictwa Zwierzyniec dochodzi do Wierzchowin (obok Leśniczówki Wólka), omija źródła rzeki Wieprzec i dochodzi do wschodniego skraju wioski Skaraszów, by powrócić do Stadniny „Tarka”. 70 Widok na stawy Gospodarstwa Rybackiego Topornica. www.gminazamosc.pl GMINA ZAMOŚĆ Płat roślinności stepowej Kąty w pobliżu wsi Wychody. Jest jednym z najcenniejszych płatów roślinności tego typu na Lubelszczyźnie. www.gminazamosc.pl 71 GMINA ZAMOŚĆ piesze wędrówki po gminie zamość i liczne punkty widokowe. Za najurodziwszy uważany jest odcinek Skaraszów – Lasowce (Lasowe), gdzie szlak prowadzi pomiędzy głębokimi wąwozami i jarami. Szlak pieszy im. Władysławy Podobińskiej – 56 km Znakowany kolorem zielonym jest jedynym szlakiem pieszym łączącym Kotlinę Zamojską z Roztoczem. Swój początek bierze w Zamościu (przy stacji PKP), następnie biegnie przez miejscowości: Żdanów – Lipsko – Lipsko-Kosobudy – Lipsko-Polesie – Suchowola – Krasnobród – Szur – Łasochy – Kunki by dotrzeć do Suśca (węzeł szlaków przy stacji PKP). Odcinek wiodący przez Gminę Zamość odznacza się atrakcjami przyrodniczymi na trasie. Przemierzamy tu Lipską Górę (rozległy punkt widokowy na Zamość, Roztocze i Gminę Zamość) – gdzie ponoć miał pierwotnie ulokować Zamość Jan Zamoyski, lasy i docieramy do kapliczki św. Romana w Lipsku Polesiu. Gniazdo czapli siwych w Lipsku Polesiu Szlak im. Aleksandry Wachniewskiej – 69 km Szlak znakowany kolorem zielonym, jest nazywany obwodnicą Roztoczańskiego Parku Narodowego. Biegnie od Zwierzyńca, przechodząc przez tereny Gminy Zamość w Wólce Wieprzeckiej, dalej przez Wojdę – Bondyrz – Górecko Kościelne – Tereszpol – Floriankę. Posiada wyjątkowe walory krajobrazowe: zróżnicowane lasy Nordic walking w Gminie Zamość Już od wielu lat Uczniowski Klub Sportowy Azymut Siedliska, przy wsparciu finansowym i organizacyjnym Gminy Zamość, propaguje wśród mieszkańców gminy aktywne formy spędzania czasu wolnego takie jak: biegi, marsze i jazdę rowerową na orientację. W tym celu powstało wiele map topograficznych okolicznych terenów leśnych, które można Widok z Białej Góry na Żdanów. Na pierwszym planie kościół pw. św. Stanisława Biskupa i Zespół Szkół w Żdanowie. 72 www.gminazamosc.pl GMINA ZAMOŚĆ Na trasie nordic walking w Lipsku Polesiu. wykorzystywać do samodzielnych lub rodzinnych wędrówek, zbierania jagód, grzybów czy obserwacji roślin i zwierząt. W roku 2013 Lokalna Grupa Działania „Nasze Roztocze” opracowała cztery trasy do marszów z kijami nordic walking. Pierwsza o długości 3 km znajduje się w miejscowości Mokre i okala zagajnik przylegający do rezerwatu Hubale. Dwie kolejne przebiegają przez roztoczańskie wzniesienia miejscowości Lipsko Polesie, jedna o długości 3,5 km prowadzi przez las Kąsewiczka a drugą o długości 8,5 km dojdziemy pod stok Łysej Góry i kapliczkę św. Romana. Ścieżką czwartą wędrujemy po zboczach wzniesienia znajdującego się po północnej stronie Wólki Wieprzeckiej, podziwiając panoramy Roztoczańskiego Parku Narodowego oraz konie w stadninie koni Tarka. Długość tej trasy wynosi 6 kilometów. www.gminazamosc.pl 73 GMINA ZAMOŚĆ KOŚCIÓŁ PW. ŚW. BARTŁOMIEJA APOSTOŁA W SITAŃCU Pierwszy kościół parafialny w Sitańcu, drewniany, powstał jeszcze przed rokiem 1485. Został ufundowany przez Jana Sitanka (Staniak, Stański) i przez pewien czas znajdował się w posiadaniu protestantów. Kanclerz Jan Zamoyski, założyciel Figura w arkadzie rokokowej Zamościa, odrestaudzwonnicy z 1740 r. rował ów kościół i ponownie przekazał katolikom. Świątynia spłonęła w 1648 roku podczas wojen kozackich. Nowy kościół, także drewniany, uległ zniszczeniu podczas najazdu szwedzkiego w 1655 roku, gdy twierdza Zamość przygotowywała się do odparcia wojsk nieprzyjaciela. W laKościół pw. św. Bartłomieja Apostoła w Sitańcu tach 1694–95 kościół w Sitańcu postanowiła ufundować rodzina Zamoyskich. Był on modrzewiowy, ściany św. Mikołaja i św. Teresy od Dzieciątka Jezus. Organy pokrywały liczne malowidła, posiadał dwa chóry. Ist- umieszczone na chórze zostały sprowadzone z Zawidoniał do początków I wojny światowej, kiedy to został wa k. Zgorzelca w 1951 r. W pobliżu kościoła zachowała się rokokowa, murowana dzwonspalony. Wszystkie te świątynie nosiły wezwanie święnica z 1740 r. Kościół pw. św. tego Bartłomieja. Bartłomieja w Sitańcu jest Obecny kościół w Sitańcu został wybudowany jednym z punktów na Szlaw latach 1907–1913 a jego fundatorem był XV ordynat ku Ordynacji Zamojskiej, Maurycy Zamoyski. Został poświęcony w 1913 roku W odległości ok. 400 przez księdza prałata Władysława Szymońskiego. metrów od kościoła Jest to kościół znajduje się cmentarz, murowany w stylu założony w latach 30neoromańskim tych XIX wieku. Jest z wieżą na frontotu wiele grobowców nie, zbudowany na wyróżniających się pod planie krzyża łacińwzględem artystycznym. skiego, trójnawowy Jednym z największych z zamkniętym półkojest grób rodziny Malliście prezbiterium. czewskich, herbu TarNawa główna odnawa. Na cmentarzu dzielona jest od naw znajduje się rzeźba – sebocznych arkadami cesyjny symbol śmierci, wspartymi na filarach. autorstwa Władysława W kościele znajduGruberskiego, nagrodzoją się trzy ołtarze: na na wystawie w Paryżu główny z obrazem w 1904 roku. Są tu także św. Bartłomieja oraz mogiły żołnierzy, m.in.: boczne: pierwszy Obraz św. Bartłomieja Apostoła Rzeźba - secesyjny symbol 9 p.p. 3 Dywizji Piechoty z obrazem Matki z XVIII w. śmierci z 1904 r. legionów, którzy polegli Bożej Nieustającej Pona cmentarzu w Sitańcu we wrześniu 1939 r. mocy i drugi z obrazami źródło: www.diecezja.zamojskolubaczowska.pl/parafia,119 74 www.gminazamosc.pl GMINA ZAMOŚĆ dożynkowe tradycje w gminie zamość Wieńce dożynkowe Gmina Zamość zaprasza co roku do uczestnictwa w, jednych z najpiękniejszych w regionie, Dożynkach. Odbywają się one zawsze w pierwszą niedzielę września i są barwną prezentacją kulturalnego dorobku mieszkańców gminy, którzy przychodzą, by wspólnie dziękować Panu Bogu za zebrane plony, a rolnikom za ich trud. Dożynki rozpoczynają się przejściem korowodu. Otwiera go Młodzieżowa Orkiestra Dęta OSP Białowola, za nią idą starostowie dożynek prowadzeni przez gospodarza – Wójta Gminy i Przewodniczącego Rady Gminy Zamość. Następnie prezentują się odświętnie ubrane delegacje z 35 sołectw Gminy Zamość, które tworzą: Koła Gospodyń Wiejskich, Ochotnicze Straże Pożarne, mieszkańcy, młodzież, stowarzyszenia, prowadzeni przez sołtysów. Każda grupa przynosi ze sobą plony: dożynkowe chleby i wieńce – uwite z zebranych zbóż. Najważniejszym punktem uroczystości jest Msza Święta dziękczynna, podczas której jako dary ołtarza składane są płody ziemi – owoce, warzywa, kwiaty oraz chleb, później sprawiedliwie dzielony przez gospodarza. Sołectwa przygotowują własne stoiska, na których prezentowane jest rękodzieło. Są bogato i różnorodnie zdobione, każdy może tu spróbować regionalnych potraw i wypieków. Ważną częścią wystawy są prezentacje rękodzielników i twórców ludowych. W dalszej części dożynek odbywają się występy zespołów folklorystycznych. Świąteczny dzień kończy ludowa zabawa. Dożynkowe chleby www.gminazamosc.pl 75 GMINA ZAMOŚĆ informacja turystyczna Gmina Zamość ul. Peowiaków 92, 22–400 Zamość tel.84 639 29 59, fax. 84 639 23 64, www.gminazamosc.pl Agroturystyka „Przy źródełku” Wierzchowiny, 22-400 Zamość, tel. 664 726 878 www.agroturystykaprzyzrodelku.cba.pl PTTK Oddział w Zamościu ul. St. Staszica 31, 22-400 Zamość, tel. 84 639 31 43, 84 627 15 64, http://zamosc.pttk.pl/ Zamojski Ośrodek Informacji Turystycznej Rynek Wielki 13 (Ratusz), 22-400 Zamość tel. 84 627 08 13, fax. 84 627 08 13, www.zoit.zamosc.pl baza turystyczna ARTIS Hotel & SPA Sitaniec 1, 22-400 Zamość, tel. 84 677 22 00 www.artisgroup.com.pl NOCLEGI I GASTRONOMIA: Dom Weselny Ambrozja Łapiguz 475, 22-400 Zamość, tel. 84 627-95-95 www.domweselnyambrozja.zam.pl Agroturystyka „DAR” Szopinek 96, 22-400 Zamość, tel. 506 108 186 Agroturystyka Sitaniec Kolonia 113A, 22-400 Zamość, tel. 790 888 606 Agroturystyka Mokre 274, 22-400 Zamość 84 616 92 00, 514 220 006 76 Gospodarstwo agroturystyczne „Nad stawem” Wierzchowiny 19, 22-400 Zamość tel. 500 674 924, www.nadstawem.cba.pl Gościniec Magnat Kalinowice 187, 22-400 Zamość, tel./fax 84 616 70 20 www.gosciniecmagnat.pl www.gminazamosc.pl GMINA ZAMOŚĆ SPORT, REKREACJA I TURYSTYKA: Karczma „W Dechę” Płoskie 363B, 22-400 Zamość, tel. 506 191 494, 694 468 500 www.karczmawdeche.pl Stadnina Koni „Tarka” Wólka Wieprzecka, 22-470 Zwierzyniec, tel. 606 365 434 Hotel Wojto Wólka Panieńska 21d, 22-400 Zamość tel. 84 639 11 00 lub 84 616 71 65, www.wojto.pl Stajnia „Rozalia” Gospodarstwo Agroturystyczne Wólka Wieprzecka, 22-470 Zwierzyniec, tel. 84 63 94 350 Pokoje Gościnne Chata Magnata Zarzecze 64, 22-400 Zamość tel. 84 671 36 46, kom. 512 167 304 Zajazd Na Błoniach Sitaniec 463a, 22-400 Zamość tel. 84 616 69 40, www.nabloniach.info Aeroklub Ziemi Zamojskiej Mokre 115, 22-400 Zamość, tel./fax 84 616 92 59 www.aeroklubzamosc.pl Zajazd Uroczysko Sitaniec Wolica 206, 22-400 Zamość tel. 84 638 62 56 www.padwa.pl Regionalna Izba Pamięci w Wysokiem Wysokie 84, 22-400 Zamość, tel. 84 61 66 350 www.gminazamosc.pl 77 PAGINA GMINA HRUBIESZÓW Przed Chatą Gocką w Masłomęczu (fot. Jacek Fuchs) Odległości od drogowych przejść granicznych: Z Białorusią: Białowieża – 314 km, Bobrowniki – 352 km, Kuźnica – 382 km, Połowce – 229 km, Sławatycze – 131, km, Kukuryki – 166 km, Terespol – 166 km Z Ukrainą: Dorohusk – 55,7 km, Hrebenne – 86,1 km, Korczowa – 137 km, Krościenko – 226 km, Zosin – 20,1 km, Medyka – 167 km GMINA HRUBIESZÓW Ze Słowacją: Chochołów – 438 km, Jurgów – 447 km, Konieczna – 317 km, Korbielów – 432 km, Leluchów – 347 km, Łysa Polana – 455 km, Muszynka – 335 km, Niedzica – 401 km, Piwniczna – 362 km, Radoszyce – 286 km, Ujsoły – 478 km, Winiarczykówka – 439 km, Zwardoń – 461 km, Barwinek – 269 km, Chyżne – 438 km Odległości od lotnisk międzynarodowych: Warszawa – 294 km, Warszawa (Modlin) – 324 km, Lublin (Świdnik) – 113 km, Rzeszów – 199 km, Kraków – 362 km, Wrocław – 623 km, Gdańsk – 648 km 78 www.hrubieszow-gmina.pl GMINA HRUBIESZÓW Walory krajoznawczo-turystyczne Gmina Hrubieszów położona przy granicy z Ukrainą, otacza ze wszystkich stron Hrubieszów, najdalej na wschód wysunięte miasto Polski. W jej skład wchodzi 36 sołectw o łącznym obszarze 259 km2. Zamieszkuje ją około 10,8 tys. osób. Przez teren gminy przepływają trzy większe rzeki: Bug, Huczwa i Bukowa. Gmina jest bogata w osobliwości przyrodnicze. W Stefankowicach zobaczymy największe na Zamojszczyźnie skupisko sosny czarnej, w Cichobórzu, jedną z największych na Lubelszczyźnie, kolonię czapli siwej zaś w Gródku płaty roślinności stepowej a bardziej cierpliwi mogą wypatrzeć susła perełkowanego i żołnę. Warto także zobaczyć krajobraz doliny Bugu. Płynąca miejscami prostym nurtem rzeka, przeistacza się raptownie w meandrującą a na wysokości Ślipcza dodatkowo ograniczoną wysokimi skarpami, początkowo od strony polskiej później od strony ukraińskiej. Rzeka piękna jest na całej swojej długości, jednak jej przełom w Ślipczu robi ogromne wrażenie, szczególnie na uczestnikach spływów kajakowych, których jest tutaj coraz więcej. Ta rzeka to również raj dla wędkarzy, wręcz miejsce kultowe. Dziedzictwo kulturowe gminy reprezentuje architektura sakralna: XIX-wieczny kościół rzymskokatolicki w Moniatyczach i cerkwie greckokatolickie: w Szpikołosach i Czerniczynie (obecnie kościoły rzymskokatolic- Przełom Bugu w Ślipczu (fot. Jacek Fuchs) kie). Dużą wartość kulturową stanowi także XIX-wieczny pałacyk w Czumowie wzbogacony o Regionalną Izbę Historyczną. Eksponowanym przedmiotom, które służyły dawniej tutejszej ludności w życiu codziennym, towarzyszą ścienne malowidła. Ukazują one historię i ludzi, którzy czynem zaznaczyli swoją obecność na ziemi hrubieszowskiej. Innym, wyeksponowanym zabytkiem między Huczwą i Bugiem, jest potężne grodzisko w Gródku. To tutaj znajdował się gród Wołyń, wchodzący niegdyś w skład Grodów Czerwieńskich. atrakcje turystyczne Wieża widokowa na Królewski Kąt i okolice (fot. Jacek Fuchs) Na turystów czekają także inne atrakcje turystyczne: • jazda konna, przejażdżki bryczką/wozem, kuligi po Obrowcu i okolicach, kontakt: Stanisław Stasiuk tel. 84 694 15 36; • Chata Gocka oraz warsztaty, zabawy gockie i walki wojów gockich w Masłomęczu (na zamówienie), kontakt: Krystyna Kraj tel. 691 758 911; • sztuka teatralna pt. „Każda wieś ma swoją historię” na terenie moroczyńskiego zespołu dworsko-parkowego z ruinami dworu oraz Biesiada Cygańska z przejażdżką wozem cygańskim po Moroczynie (na zamówienie), kontakt: Irena Czerwińska tel. 508 220 856, • panorama Królewskiego Kąta oglądana z wieży widokowej w Gródku. Nowością są również kolejne wioski tematyczne. Do istniejącej już od kilku lat WIOSKI GOTÓW w Masłomęczu dołączyły: KRÓLESTWO ŻAB w Wolicy, NAD DZIKIM BUGIEM w Ślipczu, ZIEMNIAKOWO w Nowosiółkach, WIOSKA STRACHÓW w Moroczynie, WESOŁE SKALISKO w Cichobórzu, CUDOWNY ŚWIAT KRASNALI w Szpikołosach, DZIKI ZACHÓD w Kułakowicach Pierwszych, EINSTEIN NA ŁĄCE w Stefankowicach-Kolonii i wioska tematyczna NASZE PODPAŁKI ZDROWSZE NIŻ CHAŁKI w Ubrodowicach (więcej na www.gok-wolajowice.pl – zakładka turystyka). Przez teren gminy prowadzi wiele szlaków turystycznych m.in. Szlak Gocki, który rozpoczyna się w Masłomęczu a kończy w Kryłowie, równie atrakcyjnej miejscowości, ale już w gminie Mircze. Na terenie gm. Hrubieszów ukazuje się, już na samym początku, Wioska Gotów w Masłomęczu, starożytnej stolicy regionu. Powstała tutaj replika chaty gockiej. W izbie mieszkalnej „Goci” z Masłomęcza prezentują m.in. wyroby gockiego rzemiosła: buty, sakiewki, bukłaki, zapinki, bransolety, a także kościane igły i drewniane łyżki. Prezentacji gockiego rzemiosła dokonują podczas biesiad archeologicznych lub na specjalne zamówienie. Ubrani w stroje z epoki pokazują jak powstają garnki, jak wyplata się krajki czy modeluje i wykańcza paciorki. www.hrubieszow-gmina.pl 79 GMINA HRUBIESZÓW W podobnych okolicznościach możemy zobaczyć wojów gockich, prezentujących swoje umiejętności w walce na miecze i włócznie. Inne ciekawe miejsca to oczywiście wspomniana rzeka Bug, do której zbliża się szlak w Kosmowie oraz Czapliniec w Cichobórzu, największa kolonia czapli siwej na Zamojszczyźnie. Równie ciekawy, na razie samochodowy, jest Transgraniczny Szlak Turystyczny Bełżec – Bełz – Bełżec. Liczy ok. 300 km i prowadzi przez 33 miejscowości na obszarze Polski i Ukrainy. Trasę wyznaczono na nadgranicznych terenach obu państw. Aby zobaczyć atrakcyjne miejsca znajdujące się w sąsiedztwie pętli (szlak ma charakter okrężny) wyznaczono tzw. „sięgacze”. Szlak znakowany jest specjalnym logo. Na terenie gminy Hrubieszów prowadzi przez: Kosmów, Ślipcze, Czumów, Gródek, Teptiuków i Husynne, a „sięgacz” prowadzi do Masłomęcza. Do dłuższych, ogólnopolskich szlaków turystycznych, prowadzących przez gminę Hrubieszów, należy Szlak Nadbużański: Kózki – Dołhobyczów i Nadbużański Szlak Rowerowy: Janów Podlaski – Hrubieszów. Na terenie Gotanii, do której należy gm. Hrubieszów oznakowano natomiast cztery trasy rowerowe. Dawna cerkiew w Szpikołosach - obecnie kościół rzymskokatolicki (fot. Jacek Fuchs) wybrane imprezy BIESIADA ARCHEOLOGICZNA Biesiada archeologiczna odbywa się każdego lata, w ostatni weekend lipca, w Masłomęczu. Uczestnicy spotkania mogą obejrzeć pokazy walk Gotów z innymi ludami starożytnej Europy, samodzielnie ulepić garnek czy wykonać np. gocką zapinkę. Można również zapoznać się ze starożytnymi zwyczajami i obrzędami i porozmawiać na temat wykopalisk tych byłych i tych, które czekają na swój czas. Inscenizacja bitwy pod Stefankowicami z 1920 roku (fot. Jacek Fuchs) DZIEŃ SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO Odbywa się każdego roku, w ostatni weekend maja, w Lasku Czumowskim. Podczas obchodów prezentowane jest Dziedzictwo Kulturowe Gminy Hrubieszów m.in.: potrawy regionalne, nalewki, wyroby rękodzieła ludowego takie jak: rzeźby, obrazy i kompozycje kwiatowe a także piosenki, obrzędy i rekonstrukcje nadbużańskiej historii. Oprawę artystyczną zapewniają głównie ludowe zespoły śpiewacze i kabaretowe działające na terenie gminy. 80 HRUBIESZOWSKA BIESIADA BŁOTNA KÓŁ GOSPODYŃ WIEJSKICH W pierwszą sobotę sierpnia członkinie KGW gminy Hrubieszów, przy licznym udziale widzów, prezentują swoje Koła a także blok artystyczny imprezy, ze szczególnym uwzględnieniem konkurencji błotnych. Kulminacyjnym punktem są oczywiście babskie zapasy w błocie. BITWA „WILKÓW” We wrześniu 1920 roku, pod Stefankowicacmi, doszło do zwycięskiej bitwy 15 Pułku Piechoty „Wilków” nad kawalerią Budionnego. Od 2010 roku, na stefankowickich polach, odbywają się inscenizacje tej bitwy. www.hrubieszow-gmina.pl GMINA HRUBIESZÓW Towarzystwo Regionalne Hrubieszowskie „Hrubieszowskie państwo” W 1816 roku ks. Stanisław Staszic zakłada Towarzystwo Rolnicze Hrubieszowskie, w skład którego wchodzi część Hrubieszowa oraz 9 okolicznych wsi. Zrzeszonych w Towarzystwie chłopów zwalnia z pańszczyzny i przekazuje im własną ziemię w wieczyste użytkowanie. Towarzystwo miało także własność wspólną. Całość regulował statut Towarzystwa, którego chłopi musieli przestrzegać. Za główny cel Towarzystwo postawiło sobie postęp w kulturze rolnej i oświacie, opiekę społeczną oraz polepszenie warunków życia miejscowych chłopów. A wszystko, jak chciał sam założyciel, wzorem sprawiedliwego urządzenia włościan dla ratowania się wspólnie w nieszczęściach. Towarzystwo Rolnicze Hrubieszowskie było pierwszą tego rodzaju organizacją rolniczą w Europie i przetrwało do czasów powojennych. Do dnia dzisiejszego zachowało się na terenie naszej gminy wiele obiektów z czasów działalności TRH. Większość z nich stanowi własność prywatną, ale podobnie jak wiele powstałych tutaj pomników, kultywujących pamięć ks. Stanisława Staszica, wyznaczają trasy turystycznych wędrówek. Najwięcej zabytków po Towarzystwie Rolniczym Hrubieszowskim spotykamy w Dziekanowie. Stoi tutaj pomnik z popiersiem Stanisława Staszica, założyciela TRH, drewniany budynek tzw. zarządcówka i murowana kuźnia, pochodzące z I poł. XIX w. W centrum wsi, na placu przed wiejską świetlicą, znajduje się grobowiec pierwszego prezesa TRH, Józefa Grotthusa i jego żony Tekli z Jaszowskich. Na miejscowym cmentarzu stoi kaplica cmentarna wzniesiona około połowy XIX wieku jako kaplica grobowa rodziny Grotthusów. We frontowej ścianie wmurowane są epitafia Onufrego Grotthusa i Krzysztofa Grotthusa. Wioska tematyczna „Nasze podpałki zdrowsze niż chałki w Ubrodowicach” (fot. Jacek Fuchs) miejsca warte odwiedzenia Brodzica: Położona nad Huczwą, ma 4 przeprawy przez rzekę: drewniany most, kładkę dla pieszych, utwardzony bród oraz nieczynny most dawnej kolejki wąskotorowej. Atrakcją turystyczną jest również zegar słoneczny usytuowany obok miejscowej świetlicy. Średniowieczne grodzisko w Gródku - dawny gród Wołyń Gródek: Cmentarz greckokatolicki, od 1875 roku prawosławny. Była tam pochowana Joanna Grodecka, matka chrzestna Bolesława Prusa. Teren ten, łącznie z okolicznym wzgórzem, nosi nazwę Horodysko. Jest to miejsce częstych prac wykopaliskowych. Gródek, to miejscowość, która odegrała bardzo ważną rolę w naszych pradziejach. Rozwijające się tutaj – na przestrzeni wielu tysiącleci – osadnictwo, pozostawiło po sobie wiele cmentarzysk i śladów osad z różnych okresów naszej historii m.in.: kultury pucharów lejkowatych, kultury łużyckiej, okresu wpływów rzymskich czy średniowiecza. Silnie nasłonecznione skarpy, na terenie Gródka są miejscem gdzie dogodne warunki do rozwoju znalazły rośliny ciepłolubne. Wśród bujnie rozwijającej się roślinności stepowej możemy dostrzec m.in.: szczodrzeńca zmiennego, żmijowca stepowego, kosaćca bezlistnego oraz wężymorda stepowego. Będąc w Gródku, szczęśliwcy mogą spotkać susła perełkowanego, który zamieszkuje tereny południowo-wschodniej Polski i właśnie tutaj zachowały się jeszcze jego niewielkie śródpolne kolonie. To właśnie od niego wzięło się powiedzenie „śpi jak suseł”. Suseł przesypia całą zimę a nawet niektóre letnie dni. Ujście Huczwy do Bugu to kolejne ciekawe miejsce Gródka. Malownicze pod względem krajobrazowym, stanowi jednocześnie ciekawe miejsce dla wędkarzy. Niedaleko ujścia znajdują się pozostałości średniowiecznego grodziska, jednego z najstarszych na Zamojszczyźnie. Uznaje się, że był to sławny gród Wołyń. Husynne: Cmentarz wojenny z grobami żołnierzy polskich, pomordowanych we wrześniu 1939 r. Wziętych do niewoli, podczas największej na Zamojszczyźnie bitwy między Wojskiem Polskim a posuwającą się od wschodu Armią Czerwoną, zakłuto bagnetami. www.hrubieszow-gmina.pl 81 PAGINA GMINA HRUBIESZÓW Królewski Kąt: Bagniste obniżenie na pograniczu gródecko-czumowskim, porośnięte kępami zarośli i drzew. Jest to miejsce, którędy w 1018 r. Bolesław Chrobry przeprawiał się przez Bug, podczas wyprawy na Kijów. Panorama tego miejsca dostarcza wiele niezapomnianych wrażeń. Na wysokich skarpach, które porasta roślinność stepowa stoi wieża widokowa. Możemy stąd zobaczyć most kolejowy na granicznej rzece Bug oraz rozległe tereny sąsiedniego państwa – Ukrainy. Masłomęcz: Był starożytną stolicą regionu, stworzoną przez skandynawskich Gotów, którzy już niemal dwa tysiące lat temu docenili wyjątkowość osadniczą ziemi hrubieszowskiej. W oparciu o odkrycia archeologiczne rozbudowuje się Wioska Gotów, złożona z budynków-replik, wzorowanych na autentycznych. Moniatycze: Drewniany kościół z 1870 roku, wzniesiony jako ostatni przed odzyskaniem przez Polskę niepodległości. Wewnątrz XVIII-to wieczne rzeźby św. Anny i św. Joachima, dzieła artystów szkoły lwowskiej. Na miejscowym cmentarzu mogiła żołnierzy polskich poległych w 1920 roku podczas wojny bolszewickiej. Moroczyn: We wsi zachowały się ruiny zespołu dworskiego z XIX wieku. Ówczesnym właścicielem Moroczyna był Edward Chrzanowski. Posiadał bibliotekę zawierającą 6 000 woluminów. W okresie międzywojennym, w majątku Chrzanowskich bardzo często przebywał Włodzimierz Puchalski, pionier filmu dokumentalno-przyrodniczego. Przy głównej drodze wiejskiej stoi biała, XVIII-wieczna kapliczka z figurą św. Jana Nepomucena, z którą wiążą się tragiczne historie przytoczone przez prof. Wiktora Zina w książce pt. „Opowieści o polskich kapliczkach”. Stefankowice: 10 października 1861 roku, w tutejszej cerkwi unickiej, odbyła się wielka msza poprzedzająca wielotysięczną procesję udającą się do Horodła w celu odnowienia unii łączącej Polaków i Litwinów i zawarcia unii Polski i Litwy z Rusią. 5 września 1920 roku, pod Stefankowicami doszło do zwycięskiej bitwy, jaką stoczył z kawalerią Budionnego 15 pułk piechoty „Wilki”. Największe na Zamojszczyźnie skupisko sosny czarnej. Ślipcze: Tajemnicze kopce-kurhany, największy kurhan, zwany jest przez miejscową ludność „Mogiłą Chrobrego”. Kurhany te nie zostały jeszcze dokładnie przebadane, stąd różne hipotezy dotyczące datowania tych obiektów. Jedne badania powierzchniowe określają ich pochodzenie na okres wczesnego średniowiecza, inne zaś nie wykluczają, że nasypy kopców kryją pochówki z okresu wpływów rzymskich. 82 baza noclegowa Bazę noclegową stanowi 12 gospodarstw agroturystycznych, w tym 9 nad Bugiem oraz Turystyczna Baza Noclegowa (50 miejsc) przy Szkole Podstawowej w Husynnem. Gospodarstwo w Czumowie mieści się w zabytkowym pałacu z końca XIX w. Przebywając w gospodarstwach agroturystycznych poznamy specjały tutejszej kuchni regionalnej. Możemy zjeść sahar, karkówkę policyjną, szynkę z pieca, pierogi z soczewicą i kaszą, kartoflańce, swojskie wyroby wędliniarskie, swojski chleb, uatrakcyjnić posiłki wspaniałymi nalewkami, likierami i winami. Polecamy również słynny smalec hrubieszowski. Natomiast w Obrowcu funkcjonuje gospodarstwo, które świadczy usługi inne niż noclegowe Właściciel tego gospodarstwa dysponuje końmi, dzięki którym wieś i okolice można zwiedzać wierzchem, bryczką lub na wozie czy saniach usłanych sianem lub słomą. Dane kontaktowe gospodarstw agroturystycznych gm. Hrubieszów • Grzegorz Lipian, Dąbrowa 51; tel. 84 691 10 23, • Elżbieta i Robert Mic, Husynne 16; kom. 797 954 281, 533 522 763, • Barbara Pogódz, Masłomęcz 2; kom. 514 084 966, 795 777 596; [email protected] • Zofia i Henryk Szlendak, Ślipcze 15; tel. 84 691 11 74, kom. 500 067 138; [email protected]; www.nadbugiem.agrowakacje.pl • Barbara i Artur Macheta, Kosmów 116; kom. 503 138 158, 504 174 610; [email protected]; www.republika.pl/kosmow • Jadwiga i Jan Padkowscy, Ślipcze 32; kom. 607 819 925, 663 779 525; [email protected]; www.wolynka.pl • Gabriela i Jan Tomczak, Dąbrowa 19; tel. 84 691 10 30; [email protected] • Marian Pawlak, Czumów 16; tel. 84 696 26 93, kom. 505 999 488; [email protected] • Marek Kurys, Teptiuków 102; kom. 723 613 692; [email protected] • Julita Jonaszek, Kosmów 15A, kom. 502 722 676 • Mariusz Hryń, Kosmów, pole biwakowe • Anna Żołnierczuk, Teptiuków 72, kom. 661 597 830 • Stanisław Stasiuk, Obrowiec 60a, tel. 84 694 15 36 Informacje turystyczne o gminie można uzyskać w Gminnym Centrum Informacji Turystycznej w Hrubieszowie tel. 84 696 21 90 oraz na stronie: www.hrubieszow-gmina.pl www.hrubieszow-gmina.pl egzemplarz bezpłatny Fundusze Europejskie – dla Rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej
Minibus dla gminy
