Alergia – testy diagnostyczne

Farmakoterapia
Farmakoterapia
Alergia – testy diagnostyczne
Diagnostyka alergii rozpoczyna się od wywiadu przeprowadzonego przez lekarza oraz od badania fizykalnego
pacjenta. Ustala się ewentualne rodzinne predyspozycje oraz skłonności do reakcji alergicznych występujące
w przeszłości. Potem przychodzi czas na testy.
Jeżeli w wywiadzie wykazane zostaną
ewentualne możliwości wystąpienia
uczulenia, przeprowadzane są badania
diagnostyczne na alergię:
• testy skórne z alergenami – punktowe,
śródskórne, naskórne,
• badania serologiczne – oznaczenie
immunoglobulin IgE,
• testy ekspozycyjne – alergen podawany jest w postaci wziewnej lub do jamy
nosowej, kolejno ocenia się stopień
reakcji błony śluzowej nosa,
• testy prowokacji,
• testy wziewne dooskrzelowe – badanie polega na ocenie reaktywności dróg oddechowych na konkretny alergen.
Testy skórne z alergenami
Jest to najpopularniejsza metoda rozpoznawania alergii, charakteryzująca
się niewielkimi kosztami i szybkimi wynikami. Testy ukazują przede wszystkim
alergie skórne, jednak w mniejszym stopniu umożliwiają również wykrycie kataru
siennego, alergii pokarmowej, alergii na
kurz, pleśń czy sierść. Badanie polega na
spowodowaniu kontaktu między skórą
pacjenta a alergenem podejrzewanym
o wywoływanie uczulenia oraz sprawdzeniu reakcji organizmu (czy wystąpi
stan zapalny) na dany czynnik w miejscu
kontaktu. Do testów stosuje się alergeny
wystandaryzowane; wykonuje się je na
skórze niezmienionej – miejscami wykonania są wewnętrzne powierzchnie
przedramienia lub plecy pacjenta. W tej
grupie możemy wyróżnić trzy typy testów:
• Test punktowy – dość mało czuły,
jednak bezpieczny i prosty do wykonania. Polega na nałożeniu na skórę
pacjenta, w odstępach co 3 cm, na
18
plecach bądź na przedramieniu, kilku kropli różnych antygenów. W tym
samym czasie przeprowadza się testy
kontrolne z histaminą. Próbę wykonuje się specjalnie do tego przeznaczonym nożykiem – kropla alergenu
trafia w powierzchnię warstwy skóry.
U dorosłego człowieka na każdym
przedramieniu możemy wykonać od
10 do 12 testów. Reakcja odczytywana
jako dodatnia uwydatnia się po 15–20
minutach w postaci bąbla otoczonego rumieniem. Testy ocenia się na
podstawie wielkości bąbla i rumienia.
Przed badaniem pacjent nie może
zażywać leków przeciwalergicznych
oraz wapna.
• Test śródskórny – bardziej czuły i precyzyjny. Badanie polega na wstrzyknięciu roztworów alergenów w powłoki skórne pacjenta, po czym wytwarza
się podskórny pęcherzyk o średnicy
3–4 mm. Wyniki odczytuje się po 20
minutach oraz po 6–8 i 24–48 godzinach.
• Badanie płatkowe (naskórkowe) –
sprawdza, jak określony alergen działa
w kontakcie ze skórą. Próbę przeprowadza się, nakładając alergeny w postaci maści na skórę, a także zabezpiecza je przed działaniem czynników
zewnętrznych. Wyniki odczytuje się po
2–3 dniach. Nie powinien być wykonywany na skórze opalonej. Najczęściej test ten wykorzystywany jest do
sprawdzenia oddziaływania na nikiel,
gumę, balsamy czy dezodoranty.
Skórne testy alergiczne nie mogą
być wykonywane podczas występowania ostrych chorób infekcyjnych
i przewlekłych chorób układowych.
Kobiety w ciąży również nie powinny
poddawać się tego rodzaju próbom,
ze względu na możliwość wystąpienia
reakcji anafilaktycznej. Chory przed wykonaniem testów nie może przyjmować
leków antyhistaminowych przez co najmniej 48 godzin, natomiast jeśli chodzi
o leki o przedłużonym uwalnianiu, to
należy zaprzestać ich stosowania 20 dni
przed badaniem.
Testy prowokacyjne
• Prowokacja donosowa – na małżowinę nosową podaje się zawiesinę
wybranego alergenu o konkretnym
stężeniu; chory przechyla głowę do
przodu oraz oddycha przez usta w celu uniknięcia dostania się alergenu do
dolnych dróg oddechowych. Ocena
badania polega na stopniu reakcji
błony śluzowej nosa na podane substancje.
• Prowokacja dooskrzelowa – badanie polega na wdychaniu alergenów
w postaci aerozolu, o odpowiednim
stężeniu. Ocena badania polega na
obserwacji drzewa oskrzelowego
w badaniu spirometrycznym. Określa
się reaktywność dolnych dróg oddechowych na wybrany alergen, a także nadreaktywność oskrzeli. Metoda
do zastosowania wyłącznie w warunkach szpitalnych.
• Prowokacja dospojówkowa – badanie
polega na zakraplaniu jednego oka
wyciągiem alergenowym o rosnącym stężeniu, natomiast do drugiego
oka podaje się rozcieńczalnik. Ocena
badania polega na obserwacji, czy
spojówka się zaczerwieni lub wystąpi
świąd, co podnosi prawdopodobieństwo wystąpienia reakcji alergicznej.
• Prowokacja pokarmowa – test wykonuje się, odstawiając pokarmy podejrzewane o wywoływanie uczulenia,
a następnie podając je w celu wywołania prowokacji. Ocena polega na
obserwacji reakcji pacjenta.
Najlepszym sposobem na zdiagnozowanie alergii pokarmowych są testy z krwi.
Możemy wyróżnić badanie metodą CAP,
MagicLight lub badanie IgE całkowitego.
Test RAST (badanie radioalergosorpcji)
pozwala na oznaczenie stężenia przeciwciał IgE – charakteryzuje się tym, że
nie ma konieczności wprowadzenia do
organizmu chorego żadnych substancji,
nie trzeba wywoływać reakcji alergicznej.
Zaletą badania z krwi jest również możliwość przeprowadzenia testu podczas
zażywania leków przeciwalergicznych,
antyhistaminowych czy wapna; można
je nawet wykonać z krwi pępowinowej.
Do badań laboratoryjnych należy oznaczanie stężenia immunoglobuliny klasy E (IgE). Biorą one udział w odpowiedzi immunologicznej organizmu na
infekcję pasożytniczą. Test polega na
oznaczeniu poziomu całkowitych IgE
– zwiększenie stężenia jest markerem
uczulenia na dany antygen. Swoiste
testy IgE korelują z objawami klinicznymi, stanowią alternatywę dla testów
skórnych, są bezpieczne dla pacjenta,
można je zastosować u każdej osoby
niezależnie od wieku. Zaletą wykonania
tego badania jest brak ryzyka wystąpienia reakcji anafilaktycznej. Alergeny do
oznaczania swoistych IgE uporządkowano w panelach, co umożliwia wykrycie
swoistych IgE skierowanych przeciwko
wielu alergenom podczas jednego badania. Dodatni wynik testu obrazuje,
iż u pacjenta znajdują się swoiste IgE
przeciwko jednemu lub kilku alergenom zawartym w określonym panelu.
Stężenie całkowitych IgE oznacza się
metodami immunochemicznymi. Oznaczenie swoistych IgE w surowicy jest
znaczące dla potwierdzenia zależnej
reakcji pacjenta na dany alergen. Najczęściej oznacza się je w odniesieniu do
roztoczy kurzu domowego, pyłku drzew,
traw, chwastów, naskórków zwierząt,
pleśni, jadów owadów, a także pokarmów. Wyniki testu zawsze powinny być
interpretowane przez lekarza, ponieważ
podniesione stężenie immunoglobulin
nie zawsze świadczy o alergii, ponadto
prawidłowe stężenie IgE nie wyklucza
istnienia choroby alergicznej.
Kolejną metodą diagnostyki alergii jest
rynomanometria – badanie czynnościowe układu oddechowego, polegające
na ocenie zdolności przepływu powietrza przez jamę nosową; bierze się przy
tym pod uwagę różnice ciśnienia między początkiem i końcem jamy nosowej. Również spirometria jest badaniem
wykorzystywanym w diagnostyce astmy
– określa ona objętość i szybkość przepływu powietrza w drogach oddechowych. Istnieje też metoda oceniająca
liczbę granulocytów kwasochłonnych
we krwi obwodowej. Badanie polega
na pobraniu krwi i poddaniu jej analizie
mikroskopowej, która wyznacza liczbę
białych krwinek o zdolnościach kwasochłonnych (eozynofile). Krew alergika
charakteryzuje się większą ich liczbą,
rosnącą proporcjonalnie względem
stopnia alergii.
Przy alergii pokarmowej istnieje pojęcie
diety eliminacyjnej, pozwalającej wykryć czynnik wywołujący dolegliwości.
Po określeniu alergenu eliminujemy go
z diety. Po pewnym czasie możliwe jest
sprawdzenie, czy alergen nadal uczula,
w związku z czym spożywa się jego małą
ilość. Kiedy reakcja uczuleniowa się nie
pojawia, stopniowo możemy zwiększyć
ilość składnika.
Przy diecie eliminacyjnej należy
zwrócić uwagę na prawidłowe uzupełnianie podstawowych składników odżywczych, dlatego najlepiej
ustalać ją z dietetykiem.
W czasie stosowania tej diety mogą
utrzymywać się objawy chorobowe,
a spowodowane może to być tym, że:
• wyeliminowany pokarm nie jest przyczyną objawów chorobowych,
• przyczyną objawów może być składnik diety eliminacyjnej,
• istnieją dodatkowe czynniki powodujące alergię,
• dieta jest stosowana zbyt krótko,
• świadomie lub nieświadomie nie przestrzega się diety,
• występują współistniejące choroby.
Kolejne badanie diagnostyczne to test
cytologiczny wymazu z nosa, wskazany
w diagnostyce alergicznego nieżytu
nosa w celu odróżnienia od niealergicznego nieżytu nosa. Próba polega
na pobraniu materiału do badania ze
środkowej lub dolnej części małżowiny
nosowej po uprzednim wydmuchaniu
i oczyszczeniu nosa. Materiał po wybarwieniu obserwuje się i ocenia pod
mikroskopem. Badania nie można wykonać przy nadmiernej ilości ropnej
wydzieliny, a także krwawień z nosa.
ALCAT jest testem diagnostycznym polegającym na badaniu reakcji białych
krwinek na alergeny pokarmowe. Od
pacjenta pobiera się krew, następnie
przy wykorzystaniu aparatury komputerowej mierzy się ilość i wielkość występujących we krwi komórek układu
immunologicznego, obserwuje się
również zmiany, jakie w nich zaszły na
skutek działalności alergenów. Próba
ta ukazuje, jak alergeny pokarmowe
(pleśnie, związki chemiczne, leki) wpływają na komórki.
Do każdego pacjenta należy podejść
indywidualnie, nie dla każdego bowiem
dane testy są odpowiednie. Bardzo
ważnym aspektem jest odczyt wyników – błędna interpretacja może być
powodem nieprzyjemnych skutków.
Należy również pamiętać, iż jednokrotne
wykonanie testów nie jest wystarczające, gdyż oddziaływanie i uczulenie
na różne alergeny jest zmienne i może wzrastać.
W ostatnich czasach popularna jest
kuracja odczulająca, która wiąże się
z cotygodniowym podawaniem szczepionek przez określony czas. Jest to
kuracja dość kosztowna, ponadto należy ją powtarzać co 3–4 lata. Bardzo
ważną uwagą jest to, że alergia może
stanowić bazę wyjściową dla innych
chorób, dlatego nie możemy jej bagatelizować.
mgr farm. Monika Gasztych
19