Skąd mamy pieniądze i na co je wydajemy?

Przejrzysta
Polska
Skąd mamy pieniądze
i na co je wydajemy?
Przewodnik budżetowy dla mieszkańców
Gmina Pawłowice 2005
I. Zamiast wstępu
Szanowni Państwo,
w publikacji, która po raz pierwszy trafia do Waszych rąk, chcemy przybliżyć zagadnienia
związane z budżetem gminy.
Pozornie budżet gminy może wydawać się dokumentem niezwykle skomplikowanym
i niejasnym. Mnóstwo zapisów, słupków, kwot i paragrafów z pewnością przeraża tych, którzy
zawodowo nie zajmują się finansami. Nie znaczy to jednak, że zagadnienia budżetowe
przeznaczone są tylko dla profesjonalistów.
W rzeczywistości każdy z nas, bardziej lub mniej świadomie, zarządza pieniędzmi.
Decydujemy o tym, jak wydawać, kiedy kupujemy na śniadanie jogurt, zastanawiamy się, czy
całoroczne oszczędności wydać na zagraniczne wczasy albo nowy samochód, zaciągamy
kredyt na kupno mieszkania. W każdej sytuacji musimy odpowiedzieć sobie na dwa pytania:
skąd wziąć pieniądze i na co je wydać. Na takie same pytania trzeba odpowiedzieć przy
sporządzeniu najważniejszego dokumentu finansowego w lokalnym samorządzie: budżetu
gminy. Różnica między budżetem domowym a gminnym polega jednak na tym, że
własne pieniądze możemy wydawać w dowolny sposób, natomiast gmina
wydaje pieniądze na realizację zadań, które ściśle określa ustawa
o samorządzie gminnym. Również źródła, z jakich gmina czerpie
dochód, są określone ustawowo.
Mamy nadzieję, że w tej oto broszurze znajdą Państwo
informacje na temat sposobu, w jaki zarządzamy gminnymi
pieniędzmi. Informator zawiera dane z trzech kolejnych lat:
2003, 2004 i 2005. W związku z tym, że bieżący rok
budżetowy jeszcze nie zakończył się, posługujemy się
kwotami zaplanowanymi na 2005 rok (wg stanu na dzień
1.01.2005).
II. Budżet Gminy - co to takiego?
Budżet gminy to lokalny plan finansowy, który określa dochody i wydatki, przychody i rozchody
oraz deficyt lub nadwyżkę budżetową gminy na przyszły rok. Budżet gminny jest najważniejszym
dokumentem pozwalającym kontrolować działalność samorządu pod względem finansowym. Obrazuje
możliwości wydawania pieniędzy w zależności od dochodów. Jest przygotowywany na cały rok z góry.
Możemy go także rozumieć, jako konkretne pieniądze gromadzone na gminnym koncie.
Rocznego budżetu nie można zaplanować bez znajomości wielkości dochodów i wydatków.
Dochody to suma pieniędzy wpływających do budżetu w ciągu roku.
Wydatki to suma pieniędzy wydana w ciągu roku na konkretne cele.
Oprócz dochodów i wydatków w budżecie gminy uwzględnia się jeszcze przychody i rozchody.
W naszej gminie przychodem są pieniądze z ewentualnej nadwyżki budżetowej oraz zaciągnięte kredyty
i pożyczki. Natomiast rozchód to pieniądze, które spłacamy w postaci rat od zaciągniętych kredytów
i pożyczek.
Warto zaznaczyć, że pożyczki i kredyty to również realne pieniądze, które można przeznaczyć na
konkretne cele. Zawsze jednak trzeba pamiętać o tym, że będziemy musieli je spłacić. W takiej sytuacji
dzisiejszy przychód staje się jutrzejszym rozchodem.
Budżet jest planem rocznym. Ze względu na długi okres jego obowiązywania, nie zawsze można
zrealizować go w stu procentach. Wszelkie odchylenia od planu wykazywane są w postaci nadwyżki
budżetowej lub dziury budżetowej. O nadwyżce mówimy wtedy, kiedy różnica pomiędzy
rzeczywistymi dochodami i wydatkami jest dodatnia, a o dziurze budżetowej kiedy wydaliśmy więcej
pieniędzy, niż faktycznie wpłynęło do budżetu. Prawidłowy budżet to taki, w którym suma dochodów
i przychodów jest równa sumie wydatków i rozchodów.
Znamy już ogólną budowę budżetu. Teraz możemy zapoznać się z nim bardziej szczegółowo.
Najbardziej istotne w budżecie Gminy Pawłowice są dwie wielkości: dochody i wydatki.
III. Dochody, czyli skąd mamy pieniądze?
Pieniądze w budżecie gminy pochodzą z czterech źródeł:
1. Dochody własne stanowią największą część dochodu gminy. W ich skład wchodzą:
a) podatki - należą do nich pobierane na podstawie ustaw podatki samorządowe
(np. podatek rolny, od nieruchomości, leśny, od środków transportu, od
posiadania psów) oraz udziały w państwowych podatkach dochodowych od
osób fizycznych (tzw. PIT) i od osób prawnych (tzw. CIT); w 2005 r. do budżetu
gminy wpłynęło 39,34 % wartości podatków PIT płaconych przez wszystkich
pracujących mieszkańców naszej gminy i 6,7% wartości podatków CIT
płaconych przez firmy i przedsiębiorstwa działające na terenie gminy;
2
b) opłaty - to formy zapłaty za określone świadczenia, usługi lub czynności
urzędowe dla mieszkańców, przedsiębiorców, różnych instytucji. Najczęściej są
one związane z wydawaniem odpowiednich wniosków, pozwoleń, decyzji;
zaliczamy do nich opłaty lokalne (targowa, administracyjna, miejscowa),
skarbowe i inne;
c) dochody z mienia komunalnego to pieniądze, jakie uzyskuje gmina dzierżawiąc
lub wynajmując własne grunty, budynki i lokale
d) opłata eksploatacyjna to pieniądze wpłacane przez przedsiębiorstwa
wydobywające surowce naturalne; w naszym wypadku jest to znajdująca się na
terenie gminy KWK Pniówek; wysokość opłaty eksploatacyjnej zależy od
wielkości wydobycia.
2. Subwencje to pieniądze, które dostajemy z Ministerstwa Finansów, czyli z budżetu państwa. W 2005 r.
w naszej gminie otrzymujemy tylko subwencję oświatową (10.749.306 zł). Nie pokrywa ona jednak
w całości wydatków, jakie ponosimy w związku z utrzymaniem szkół i przedszkoli oraz innych kosztów
związanych ze szkolnictwem. Dlatego do utrzymania oświaty Gmina dokłada również pieniądze
z dochodów własnych.
3. Dotacje celowe z budżetu państwa - wpływają do budżetu gminy za pośrednictwem innych
instytucji niż Ministerstwo Finansów. Może to być np. Urząd Wojewódzki albo instytucja związana
z ochroną środowiska. Różnica między dotacją, a subwencją polega na tym, że ta pierwsza zawsze jest
przeznaczona na konkretne zadanie, np. ubiegłoroczna dotacja na termomodernizację Zespołu Szkolno Przedszkolnego w Golasowicach z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska. Gmina musi
rozliczać się z otrzymanej kwoty, a jeżeli nie wykorzysta jej na zadanie w całości, zwraca resztę.
4. Środki pomocowe i inne to również dotacje, ale pochodzą one głównie z Unii Europejskiej.
Z unijnych pieniędzy trzeba się starannie rozliczyć. Jeżeli nie dopełnimy któregoś z obowiązujących nas
warunków, musimy zwrócić otrzymane pieniądze. Nasza gmina od 2002 roku sięga po fundusze unijne,
które wykorzystywane są przede wszystkim do budowy kanalizacji i dróg, ale również na stypendia dla
uczniów, albo realizację wymiany młodzieżowej.
Dochody ogółem:
2003 r. 38.491.104 zł / 17.683 mieszkańców
czyli 2.185 zł na jednego mieszkańca
2004 r. 47.693.908 zł / 17.622 mieszkańców
czyli 2.706 zł na jednego mieszkańca
2005 r. 38.322.803 zł / 17.647* mieszkańców
czyli 2.172 zł na jednego mieszkańca
* - liczba mieszkańców gminy Pawłowice w dniu 30 czerwca 2005 r.
3
Struktura dochodów
2003 r.
dochody własne - 63 %
dotacje i środki pomocowe - 4 %
subwencje - 33 %
2004 r.
dochody własne - 73 %
dotacje i środki
pomocowe - 4 %
subwencje - 23 %
2005 r.
dochody własne - 68 %
dotacje i środki pomocowe - 4 %
subwencje - 28 %
Największą część dochodów stanowią dochody własne, w których największy udział ma podatek od
nieruchomości (9,6 mln zł w 2003 r., 10,2 mln zł w 2004 r.), opłata eksploatacyjna (3,6 mln w 2003 r., 3,9
mln zł w 2004 r.) oraz wpływy z udziałów w państwowych podatkach dochodowych (4,6 mln zł w 2003 r.,
12,4 mln zł w 2004 r.). Znaczące zwiększenie się dochodów w ostatniej kategorii jest głównie związane
z podatkiem dochodowym CIT zapłaconym w ubiegłym roku przez przedsiębiorstwa w związku
z wypracowanymi zyskami.
4
IV. Wydatki, czyli jak wydajemy pieniądze?
Pieniądze zgromadzone w gminnym budżecie są wydawane przez jednostki organizacyjne gminy, które
dzielą się na trzy grupy:
1. gminne jednostki budżetowe:
Urząd Gminy
Gminny Zespół Oświaty wraz ze szkołami i przedszkolami
Ośrodek Pomocy Społecznej
2. zakłady budżetowe:
Gminny Ośrodek Sportu
Gminny Zakład Komunalny
3. instytucje kultury:
Gminny Ośrodek Kultury
Gminna Biblioteka Publiczna
Gminne jednostki budżetowe - ich budżet opiera się na środkach pochodzących z budżetu gminy; nie
mogą wypracowywać własnych dochodów, czyli nie mogą same na siebie zarobić prowadząc działalność
komercyjną.
Zakłady budżetowe - wypracowują własne dochody, które przeznaczają na sfinansowanie
prowadzonej przez siebie działalności. Często jednak koszty, jakie ponoszą, są większe niż dochody, np.
utrzymanie mieszkań socjalnych jest o wiele droższe niż wpływy z ich wynajmu. Aby wyrównać te
różnice, zakłady budżetowe otrzymują pieniądze z budżetu gminy. Jeżeli dochody zakładów
budżetowych są większe niż wydatki, nadwyżka zostaje przekazana do budżetu gminy.
Instytucje kultury - korzystają z pieniędzy budżetowych przyznawanych im w formie dotacji na
realizację działalności kulturalnej; wypracowują również własne dochody, które bezpośrednio zasilają ich
budżet, np. Gminny Ośrodek Kultury może pobierać opłaty za wypożyczenie sprzętu nagłaśniającego,
sprzedawać bilety wstępu na organizowane przez siebie imprezy.
Wydatki można sklasyfikować na dwa sposoby: dzieląc je na tzw. wydatki bieżące i majątkowe, albo
rozpatrując według poszczególnych działów budżetowych, np. oświata i wychowanie, transport i
łączność, kultura i ochrona dziedzictwa narodowego itp.
Wydatki ogółem:
2003 r. 40.388.532 zł
czyli 2.284 zł/mieszkańca
2004 r. 44.776.054 zł
czyli 2.541 zł/mieszkańca
2005 r. 43.833.075 zł
czyli 2.484 zł/mieszkańca
5
Wydatki bieżące to pieniądze potrzebne do codziennej działalności Gminy; zaliczamy tu wszystkie te
wydatki, które nie są związane z inwestycjami (wydatkami majątkowymi), np. dotacje dla zakładów
budżetowych i instytucji kultury, dotacje dla klubów sportowych, wynagrodzenia, odsetki od
zaciągniętych kredytów, wydatki na remonty i bieżące utrzymanie obiektów, itp.
2003
23.640.442 zł
2004
24.432.651 zł
2005
26.573.075 zł
Wydatki majątkowe to pieniądze, które przeznaczamy na inwestycje, czyli budowę nowych dróg,
kanalizacji, obiektów sportowych, parkingów, rozbudowę szkół itp. Inwestycje powiększają majątek
gminy i wpływają na podniesienie poziomu życia mieszkańców.
Wydatki majątkowe
2003
16.748.090 zł
czyli 947 zł /mieszkańca
2004
20.343.403 zł
czyli 1154 zł/mieszkańca
2005
17.260.000 zł
czyli 978 zł/mieszkańca
Najkosztowniejsze inwestycje ostatnich trzech lat:
2003 r.
• budowa hali sportowej: 8,4 mln zł
2004 r.
• Zespół Szkolno Przedszkolny w Golasowicach: 2,7 mln zł
• kompleks boisk sportowych: 2,8 mln zł
• budowa kanalizacji w Krzyżowcach i Warszowicach: 6,8 mln zł
2005 r.
• budowa kanalizacji: 5 mln zł
• ośrodek zdrowia wraz z hospicjum w Krzyżowicach: 2,7 mln zł
• inwestycje na drogach gminnych: 7,4 mln zł
Zestawienie najważniejszych wydatków budżetowych:
2003 r.
oświata i wychowanie:
transport i łączność:
administracja publiczna:
rolnictwo i łowiectwo:
opieka społeczna:
kultura i sport:
ochrona zdrowia:
6
19.496.716 zł
5.564.768 zł
2.879.492 zł
2.217.084 zł
2.004.479 zł
1.754.344 zł
1.027.725 zł
2004 r.
oświata i wychowanie:
transport i łączność:
rolnictwo i łowiectwo:
administracja publiczna:
ochrona zdrowia:
opieka społeczna:
kultura i sport:
16.352.088 zł
7.358.541 zł
7.337.262 zł
3.153.127 zł
2.646.136 zł
2.162.849 zł
1.876.968 zł
oświata i wychowanie:
transport i łączność:
rolnictwo oraz łowiectwo:
administracja publiczna:
pomoc społeczna:
kultura i sport:
ochrona zdrowia:
14.967.033 zł
9.707.800 zł
5.141.000 zł
3.529.688 zł
2.629.707 zł
2.163.000 zł
1.765.000 zł
2005 r.
Najwięcej pieniędzy pochłania oświata i wychowanie. Wydatki związane z tym działem to
utrzymanie 14 budynków szkolnych i przedszkolnych (opłaty za media, bieżące remonty, wyposażenie)
oraz wynagrodzenia dla 425 pracowników (w tym 309 nauczycieli). Tutaj zaliczamy też wszystkie
wydatki związane z opłatami za lekcje na basenie, dopłaty do biletów miesięcznych dla uczniów, stypendia
dla uczniów, opłacenie gimbusa i wydatki na inwestycje. Jeżeli w danym roku planuje się przeprowadzenie
dużych inwestycji, trzeba zapewnić na nie pieniądze. Tym samym znacznie wzrasta ilość pieniędzy
wydawanych w poszczególnych działach. Na przykład w dziale oświata i wychowanie w 2003 r. na
inwestycje wydano ponad 8,5 mln zł( kompleks sportowy przy SP -1), a rok później - 2,5 mln zł (Zespół
Szkolno Przedszkolny w Golasowicach) .
Kolejnym działem jest transport i łączność. Gmina pokrywa część kosztów transportu lokalnego
realizowanego w naszej gminie przez Międzygminny Związek Komunikacyjny w Jastrzębiu Zdroju,
utrzymuje drogi gminne oraz dopłaca do remontów dróg powiatowych i wojewódzkich leżących na
naszym terenie. Na inwestycje na drogach gminnych wydaliśmy w kolejnych latach:
3.014.123 zł
2003 r.
4.701.031 zł
2004 r.
7.386.000 zł 2005 r.
7
Rolnictwo i łowiectwo to dział, w którym znajdują się pieniądze na budowę i utrzymanie
urządzeń melioracyjnych i budowę kanalizacji. Ponad 7 mln zł wydaliśmy na budowę kanalizacji w 2004 r.
W roku bieżącym inwestycje kanalizacyjne pochłoną ok. 5 mln zł. W tym dziale znajdują się również środki
na utrzymanie i remonty ścieżek rowerowych, organizację dożynek, szkoleń dla rolników oraz
konkursów na najpiękniejszy ogród i zagrodę wiejską oraz „Zielonym do góry”.
Wydatki związane z administracją publiczną związane są z funkcjonowaniem Urzędu Gminy,
Rady Gminy, Rad Sołeckich (opłaty za media, bieżące remonty, wyposażenie biur) oraz realizacją zadań
nałożonych na samorządy przez administrację rządową, np. w 2005 r. była to organizacja wyborów do
Sejmu i Senatu oraz wyborów prezydenckich.
Ochrona zdrowia to przede wszystkim koszty związane z remontami i inwestycjami
w ośrodkach zdrowia oraz profilaktyka zdrowotna (bezpłatne badania dla mieszkańców), na którą
wydajemy 60 tys. zł.
Najwięcej pieniędzy z działu pomocy społecznej wydajemy na zasiłki i pomoc materialną dla osób
potrzebujących, dodatki mieszkaniowe oraz funkcjonowanie Ośrodka Pomocy Społecznej, który
świadczy usługi dla mieszkańców. W 2005 r. na świadczenia rodzinne wydamy 1.375.938 zł, a na zasiłki ok.
500 tys. zł. Większość pieniędzy na pomoc społeczną pochodzi z dotacji z budżetu państwa.
Wydatki na kulturę i sport to dotacje przeznaczane na działalność domów kultury i świetlic
(1.100.000 zł), bibliotek (432 tys. zł) i Gminnego Ośrodka Sportu (511 tys. zł). Podane kwoty to plan na
rok bieżący. W stosunku do 2004 i 2003 roku nie zmieniły się one w znaczącym stopniu. W tym dziale
znajdują się również wydatki na dotacje dla klubów sportowych.
Duży dział wydatków stanowi również gospodarka mieszkaniowa. W 2004 i w 2005 r. na
utrzymanie mieszkań komunalnych oraz innych budynków, którymi administruje gmina, np. strażnic
i domów ludowych, wydaliśmy ok. 1,8 mln zł.
V. Twój głos w dyskusji nad budżetem
W przygotowywaniu budżetu uczestniczą wszystkie referaty urzędu i jednostki organizacyjne
gminy. Referaty i jednostki organizacyjne opracowują plany finansowe z uwzględnieniem zadań do
realizacji. Nie znaczy to jednak, że wpływ na tworzenie projektu budżetu mają tylko pracownicy tych
instytucji. Rady Sołeckie także mają udział w tworzeniu projektu budżetu. Do nich swoje wnioski mogą
składać poszczególni mieszkańcy. Często to właśnie oni wiedzą, jakie potrzeby domagają się realizacji. Do
30 września roku poprzedzającego rok budżetowy Rady Sołeckie składają wnioski do projektu budżetu
na kolejny rok. Oznacza to, że do 30 września 2005 r. można było składać wnioski do budżetu na rok
2006. Wójt, po akceptacji przedstawionych materiałów, przekazuje je Skarbnikowi Gminy, który
opracowuje zestawienie wszystkich dochodów i wydatków. Ostateczną wersję projektu budżetu
przygotowuje Wójt Gminy. Projekt ten trafia do Rady Gminy i Regionalnej Izby Obrachunkowej.
Następnie, po uwzględnieniu zmian i poprawek, jest zatwierdzany w postaci uchwały budżetowej
podczas sesji Rady Gminy.
Chcesz wiedzieć więcej?
Szczegółowych informacji na temat budżetu udziela Agnieszka Kempny - Skarbnik Gminy Pawłowice.
Urząd Gminy Pawłowice, pokój nr 21 (piętro), ul. Zjednoczenia 60, 43 -250 Pawłowice, tel. 47 56 305
Uchwała budżetowa na rok 2005 wraz z załącznikami znajduje się na stronie internetowej www.pawlowice.pl,
8
w zakładce Biuletyn Informacji Publicznej (skrót: BIP) pod hasłem: budżet.