Pomnik Poety - album_foto.republika.pl

Pomnik Poety
Lidia M. Nowicka
W
Warszawie, w pobliżu Starego Miasta, przy Krakowskim Przedmieściu, na wprost
wylotu ulicy Trębackiej stoi jeden z najbardziej znanych w Stolicy pomników.
Na piedestale spiżowy posąg największego polskiego wieszcza, któremu dane było
spocząć w krypcie wawelskiej obok królów i bohaterów. Wznieśli ten pomnik „Adamowi
Mickiewiczowi - Rodacy”. Jednym z czterech delegatów Galicji na uroczystość odsłonięcia
pomnika, która miała miejsce w setną rocznicę urodzin Poety – w dniu 24 grudnia 1898
roku – był Paweł Nawrocki (1858-1916) z Odrzykonia, brat mojego pradziadka.
Pomnik Adama Mickiewicza w Warszawie, widok obecny.
Żeliwne znicze wokół pomnika powróciły do Polski
dopiero w latach 80. XX wieku i wtedy to wróciły na swoje miejsce.
(Fotografia ze strony Wikipedia: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/0c/Warsaw_mickiewiczowi.jpg)
Historia pomnika
Pomnik wielkiego Polaka, jak inne, również ma swoją historię.
Już samo jego postawienie, po wielu latach bezwzględnego zakazu carskich władz, było
wielkim osiągnięciem. Bardzo umiejętnie wykorzystano zelżenie ucisku carskiego wraz ze
wstąpieniem na tron Mikołaja II i zmianę na stanowisku generał-gubernatora
warszawskiego, gdy namiestnikiem cara w Warszawie został rosyjski arystokrata książę
Aleksander Bagration-Imeretyński.
1
O przypadającej w grudniu 1898 roku 100 rocznicy urodzin wielkiego Poety Adama
Mickiewicza (1798-1855) jako pierwsza (już w styczniu) przypomniała „Gazeta
Radomska”, proponując wydanie jego dzieł, ufundowanie stypendium jego imienia oraz
ufundowanie tablicy pamiątkowej. Myśl tę podchwyciły warszawskie dzienniki, wnosząc
dalsze propozycje. W dniu 13 lutego 1897 roku na łamach „Głosu” pojawiła się idea
wzniesienia pomnika, którą gorąco poparły inne czasopisma.
Duszą przedsięwzięcia i motorem całej akcji budowy pomnika został Henryk Sienkiewicz,
który nie zwlekając, ponieważ czasu było mało, 25 lutego 1897 roku zorganizował
u siebie poufną naradę dla ustalenia konkretnych form działania. Dzięki temu już 1 maja
uzyskano zezwolenie na wzniesienie pomnika „na placu publicznym w Warszawie oraz
na zbieranie potrzebnego funduszu drogą składek”. Powstał Społeczny Komitet Budowy,
z księciem Michałem Radziwiłłem jako przewodniczącym, Henrykiem Sienkiewiczem
wiceprzewodniczącym i Zygmuntem Wasilewskim jako sekretarzem, który wystąpił
z odezwą o składanie ofiar. O ofiarności rodaków świadczy fakt, że w okresie od 12 maja
do 14 lipca 1897 roku zebrano 235 734 rubli, co przekroczyło znacznie górną granicę
dozwoloną przez carską władzę.
Wykonanie posągu wieszcza powierzono rzeźbiarzowi Cyprianowi Godebskiemu (18351909), artyście stale mieszkającemu we Francji. Brak
bowiem czasu nie pozwolił
na ogłoszenie konkursu. Nie obyło się przy tym bez protestów i oburzenia wyrażanego
na szpaltach gazet. Dopiero trzeci projekt przedstawiony przez rzeźbiarza zyskał
aprobatę Komitetu Budowy. Gipsowy model posągu w dniu 27 września 1897 roku
uzyskał zatwierdzenie i zgodę władz na ustawienie pomnika.
Wiele dyskusji wywołał również wybór miejsca dla usytuowania pomnika. Ze zgłoszonych
propozycji przyjęto ostatecznie skwer (powstały po wyburzonych w 1865 roku domach
mieszczańskich) przy Krakowskim Przedmieściu, a sam pomnik wzniesiony został
w miejscu fontanny przeniesionej na Plac Bankowy.
Rozplanowanie miejsca i wkomponowanie pomnika w otoczenie powierzono architektom
Józefowi Piusowi Dziekońskiemu (1844-1927) i Władysławowi Marconiemu (1848-1915).
W dniu 6 maja 1898 roku w fundamenty pod pomnik wmurowany został akt erekcyjny.
Na fundamentach warszawska firma Norblina zbudowała schody i tarasy, wykonane
z krajowego szarego granitu wydobytego w Gniewaniu. Cokół pomnika wykonała włoska
firma Pirovana z dwóch bloków granitowych, sprowadzonych z Baveno nad jeziorem Lago
Maggiore. W czterech narożach tarasu z balustradą ustawiono lampadery wyobrażające
znicze.
Ogrodzenie pomnika, w formie kutej w żelazie ozdobnej motywami roślinnymi kraty,
wykonała warszawska firma Zielezińskiego. W narożnikach ogrodzenia umieszczono
osiem dwuramiennych latarń. Artystyczne ogrodzenie i latarnie zaprojektował Zenon
Chrzanowski (1866-1918).
Posąg Poety, wykonany przez Cypriana Godebskiego w Carrarze we Włoszech, odlano
w brązie, w pracowni Lippiego w Pistoi. Spiżowa postać wieszcza, mierząca 420 cm
(ustawiona na cokole 17 września 1898 roku), przedstawia Adama Mickiewicza
w surducie – w doniosłej pozie, z lekko uniesioną głową, opuszczoną lewą ręką
podtrzymującą zarzucony na ramię płaszcz i prawą dłonią opartą na sercu.
W górnej części piedestału znajduje się kartusz z datami życia poety, w dolnej ozdoby
alegoryczne w postaci głowy Apollina z wiązkami promieni. Nad głową greckiego bożka
umieszczone są gałązki palmowe z lirą i zwojami papirusu, a poniżej tablica z napisem:
„Adamowi Mickiewiczowi – Rodacy 1898”.
2
Odsłonięcie pomnika
Władze carskie, w obawie przed patriotycznymi manifestacjami, sprzeciwiały się
uroczystemu odsłonięciu pomnika oraz zakazały wszelkich przemówień i organizowania
pochodów. Uroczystość odsłonięcia pomnika, w dniu 24 grudnia 1898 roku, odbyła się
zatem znacznie skromniej, aniżeli zamierzali to organizatorzy. Nie wygłoszono żadnych
przemówień – w obecności Komitetu Budowy i 12 tysięcy zaproszonych gości,
w milczeniu odsłonięto pomnik.
Orkiestra Münheimera rozpoczęła ceremonię Modlitwą, a zakończyła Polonezem z opery
Halka Stanisława Moniuszki.
„Dziś odbyło się odsłonięcie pomnika Mickiewicza – zanotował świadek wydarzenia –
byłem na tej uroczystości. Cisza niezmącona zaległa w czasie tej chwili i to właśnie
najlepsze co się stać mogło, bo dowiodło naszego taktu i rozumu.”
Uroczystość odsłonięcia pomnika Adama Mickiewicza w Warszawie
w dniu 24 grudnia 1898 roku.
Rodzinna pamiątka z uroczystości odsłonięcia pomnika
Jednym z czterech delegatów Galicji na uroczystości odsłonięcia pomnika, był młodszy
brat mojego pradziadka Stanisława – Paweł Nawrocki (1858-1916) z Odrzykonia, który
pozostawił po sobie ‘Pamiętnik Polityczny’.
Na pamiątce (dokumencie z tej uroczystości) tylko nazwisko Pawła Nawrockiego jest
czytelne, ale można domniemywać, że delegatami Galicji byli przedstawiciele
poszczególnych stanów: chłopskiego, mieszczańskiego, ziemiańskiego i duchowieństwa.
Był ktoś z Korczyny i z Tarnobrzegu. Paweł, którego do tej godności promowała jego
aktywna działalność społecznikowska na rzecz swej małej ojczyzny i praca polityczna –
reprezentował cały stan chłopski.
„Ze wszystkich pamiątek, ta była w rodzinnym domu Nawrockich ceniona najwyżej. Przez
dziesiątki lat wisiała na honorowym miejscu tak, że każdy musiał o nią spytać, co dawało
oczywiście okazję do opowiedzenia całego zdarzenia” – napisał w komentarzu
do pamiętnika, najmłodszy syn Pawła, historyk Tadeusz Nawrocki (1910-1999), autor
opracowania (’Pamiętnik Polityczny’… s. 49).
3
Historii pomnika ciąg dalszy…
Przez następne lata pomnik Poety był świadkiem wielu doniosłych wydarzeń w życiu
Stolicy.
Uszkodzony w czasie powstania w 1944 roku, po jego upadku został wysadzony przez
Niemców. Hitlerowcy wywieźli części zniszczonego pomnika do Rzeszy. Po wojnie
w Hamburgu polska misja wojskowa odnalazła m.in. głowę i fragmenty torsu, posągu.
Pomnik Adama Mickiewicza w Warszawie, widok z około 1900 roku.
(Fotografia ze strony Wikipedia: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/ed/Mickiewicz29.jpg)
W roku 1948, przed 150 rocznicą urodzin Poety, toczyły się dyskusje w sprawie
rekonstrukcji pomnika. Rozważano też możliwość wystawienie zupełnie nowego, z uwagi
na ogrom zniszczeń. Przeważyło jednak emocjonalne podejście i zdecydowano o jego
rekonstrukcji.
Posąg został zrekonstruowany (na podstawie zachowanego modelu) przez zespół,
któremu przewodniczył artysta rzeźbiarz, profesor Jan Szczepkowski (1878-1964).
Odtworzono także cokół i częściowo ogrodzenie.
Pomnik został odsłonięty ponownie w dniu 28 stycznia 1950 roku. Tym razem
uroczystego odsłonięcia dokonał prezydent Rzeczypospolitej Polskiej [1] Bolesław Bierut
(1892-1956) (Mołdawa, s. 89), na zamknięcie jubileuszowego Roku Mickiewiczowskiego.
Żeliwne znicze (lampadery) powróciły do Polski dopiero w latach 80. XX wieku. W dniu
6 grudnia 1985 roku wróciły na swoje miejsce, na narożach balustrady tarasu.
4
Epilog
"Mówić o Mickiewiczu, to znaczy mówić o pięknie, słuszności i prawdzie, to znaczy mówić
o sprawiedliwości, której był żołnierzem, o obowiązku, którego był bohaterem,
o wolności, której był apostołem i o oswobodzeniu, którego jest zwiastunem" (Wiktor
Hugo).
Dzieło Poety stało się trwałą częścią naszej świadomości narodowej. Jego utwory
towarzyszą nam od dzieciństwa. Przełożono je niemalże na wszystkie języki świata.
W stulecie urodzin doczekał się Adam Mickiewicz pomników w obu polskich stolicach,
w Warszawie i Krakowie, chociaż w żadnej noga jego nie stanęła. A w roku 1919
w Paryżu, gdzie przyszło Mickiewiczowi spędzić największą część w pełni świadomego
życia, pomnik autorstwa Pierre Bourdelle’a stanął na placu Alma. Później ze względów
komunikacyjnych, pomnik przeniesiono nad brzeg Sekwany.
W Warszawie jest jeszcze jeden pomnik Adama Mickiewicza. Jest to kamienna postać
wieszcza siedząca u głównego wejścia do Pałacu Kultury i Nauki, od strony placu Defilad,
– wykuta przez Stanisława Horno-Popławskiego w 1956 roku.
W Nowogródku, Wilnie, Paryżu, Istambule, Śmiełowie i Warszawie otwarto także muzea
lub stałe ekspozycje poświęcone jego twórczości i postaci.
Dworek Mickiewiczów w Zaosiu
(obecnie wieś na Białorusi, w obwodzie brzeskim, w rejonie baranowickim).
Prawdopodobnie właśnie w tym dworze 24 grudnia 1798 roku urodził się Adam Mickiewicz
(metryka chrztu nie zawiera dokładnej informacji o miejscu).
W 1996 roku dwór i obejście zostały zrekonstruowane.
(Fotografia ze strony Wikipedia: http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Zaosie_home_of_Mickiwiecz.jpg)
Wspomnieć jeszcze wypada, iż w roku 1890 doczesne szczątki Poety przewieziono
z Paryża na Wawel. „Ten drugi pogrzeb był właściwie wielką manifestacją i być może
początkiem narodowego kultu Mickiewicza. W obecności dzieci i wnuków Poety.
Przedstawicieli wszystkich stanów w zgodnym skupieniu. Ponad pięciuset księży.
5
Profesorów Uniwersytetów: Jana Kazimierza we Lwowie i Jagiellońskiego. […] Delegacji
ze wszystkich trzech zaborów. Ludności okolicznej. Dzwonu Zygmunta, który uderzył,
kiedy orszak dotarł do wrót katedry wawelskiej. I z udziałem szarozłotego litewskiego
piasku, którym wysypano dno sarkofagu” (Łubieński, s. 294).
Podczas tej uroczystości było wiele podniosłych przemówień.
„To król na ducha bezkrólewiu, wódz na myśli bezdrożu, hetman na górnych szlakach,
kędy sama tylko prawda zwycięża. Kapłan i stróż tego znicza wiekuistego, który
z dawnych przechowany wieków, jak 'w arce przymierza, pomiędzy dawnymi
a młodszymi laty', stanowi węzeł nierozerwalny naszej jedności, spójnię siły i dźwignię
ratunku. Karmiciel narodu, który chleb żywotnej pociechy, dany sobie od Boga, szczodrą
ręką łamał narodowi i karmił w dniach głodu duchowego, krzepił jego siły, umacniał
nadzieję i w górę serca dźwigał. To piewca narodowej chwały, naszej żałoby i skarg
naszych odgłos i wyraz, ducha narodu naszego zwierciadło, bo w pieśniach jego
przegląda się naród, odnajduje to, co myślał, co czuł, co bolał; a młodzi w nich jak
w obrazie, uczą się kochać to, co kochali ojcowie" (fragment "Mowy przy sprowadzeniu
zwłok śp. Adama Mickiewicza powiedzianej w czasie Nabożeństwa w Katedrze na Wawelu
dnia 4 lipca 1890 roku przez ks. Wł. Chotkowskiego”).
Przypisy
[1] Rzeczpospolita Polska, tzw. Polska Ludowa (1944-1952).
Bibliografia
1. Mickiewicz mistyczny. Pod redakcją Andrzeja Fabianowskiego i Ewy HoffmannPiotrowskiej. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2005.
2. Głębocki Wiesław, Warszawskie pomniki. Wydawnictwo PTTK „Kraj”, Warszawa 1990.
3. Konrad Górski, Adam Mickiewicz. PWN, Warszawa 1989.
4. Jerzy Lileyko, Najcenniejsze zabytki Warszawy. KAW, Warszawa 1989.
5. Tomasz Łubieński, M jak Mickiewicz. Bertelsmann Media Sp. z o.o., Warszawa 1998.
6. Tadeusz Mołdawa, Ludzie władzy 1944-1991: władze państwowe i polityczne Polski
według stanu na dzień 28 II 1991. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 1991.
7. ’Pamiętnik Polityczny’ Pawła Nawrockiego z Odrzykonia znakiem tożsamości wsi
galicyjskiej na przełomie XIX i XX wieku, w opracowaniu Tadeusza Nawrockiego.
Wydanie Stowarzyszenie Odrzykoniaków i Klub "Jutro Polski". Warszawa 1994.
8. Stanisław Pigoń, Zawsze o Nim. Studia i odczyty o Mickiewiczu. Wydawnictwo
Literackie, Kraków 1960.
Lidia M. Nowicka
Żyrardów, 14 marca 2009 roku
6