Jezierza giętka, jezierza najcieńsza

Gatunki wymar∏e – roÊliny kwiatowe
Najas flexilis
(Willd.) Rostk. & W. L. E. Schmidt
Jezierza gi´tka
Jezierza najcieƒsza
Najas flexilis
szczyt
liÊcia
1833
Syn.: Caulina flexilis Willd. (bazonim)
1mm
Spermatophyta, Magnoliophytina [=Angiospermae],
Liliopsida [=Monocotyledoneae], Najadaceae
– jezierzowate
nasada
liÊcia
Mo˝liwoÊç pomy∏ki
przy identyfikacji gatunku
Od wielu innych przedstawicieli rz´dów Alismatales, Hydrocharitales, Potamogetonales, do których nale˝à liczne
roÊliny wodne i bagienne, ró˝ni jezierz´ fakt, ˝e jest roÊlinà ca∏kowicie zanurzonà (ani liÊcie, ani kwiaty w ˝adnej fazie rozwoju nie wystajà ponad powierzchni´ wody), a tak˝e zàbkowane liÊcie i jednop∏ciowe, niepozorne kwiaty
o szczàtkowym okwiecie. Od innych gatunków z rodzaju
Najas odró˝nia jezierz´ gi´tkà ∏odyga i grzbiet liÊci pozbawione kolców, gi´tkie i proste (a nie kruche i odgi´te) liÊcie, 1-komórkowe zàbki na brzegu liÊcia, jednopienne
kwiaty i owoce pozbawione skrzyde∏ka (Raciborski, Szafer 1919, Casper, Krausch 1980).
Biologia i ekologia
Roczny hydrofit ca∏kowicie zanurzony. Rozmna˝a si´ generatywnie. Kwitnie w lipcu i sierpniu, zapylanie i rozsiewanie
odbywa si´ przy udziale wody (Szafer 1969).
W obr´bie zasi´gu w Niemczech notowany w zespole
Najadetum intermediae (zwiàzek Potamion – Oberdorfer 1990). RoÊlina wyst´puje na pod∏o˝u piaszczystym lub
organicznym. Preferuje wody p∏ytkie, mezotroficzne, bogate w w´glan wapnia. Wed∏ug Hultena i Friesa (1986) spotykana tak˝e w wodach brakicznych.
1cm
1cm
kwiat ˝eƒski
owoc
Ekologiczne liczby wskaênikowe Êwiat∏a, temperatury, reakcji
(odczynu pod∏o˝a) i trofizmu (azotu) wg Ellenberga i in.
(1992) wynoszà odpowiednio: L = 5, T = 6, R = 8, N = 5.
Siedliska
(wg Za∏àcznika I Dyrektywy Siedliskowej)
3150 – naturalne eutroficzne i mezotroficzne zbiorniki
wodne, z roÊlinnoÊcià makrofitów ca∏kowicie zanurzonych lub zakorzenionych w dnie i o liÊciach p∏ywajàcych lub z prymitywnymi skupieniami drobnych roÊlin p∏ywajàcych po powierzchni wody.
Rozmieszczenie geograficzne
i szanse odnalezienia w Polsce
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
RoÊlina roczna, o gi´tkiej, nitkowatej, cienkiej (do 1 mm
gruboÊci), rozga∏´zionej, nagiej ∏odydze d∏ugoÊci 10–70 cm. LiÊcie zebrane po 3 w nibyokó∏ki, równowàskolancetowate lub równowàskie, do 2 cm d∏ugie, nagie, delikatne, g´ste, u podstawy rozszerzajàce si´ w pochw´, brzegiem delikatnie zàbkowane. Kwiaty m´skie
i ˝eƒskie na tej samej roÊlinie (jednopiennoÊç). Po∏o˝one
w górnej cz´Êci roÊliny kwiaty m´skie wyst´pujà w postaci 1 pr´cika otulonego dwoma przejrzystymi os∏onami;
znajdujàce si´ ni˝ej kwiaty ˝eƒskie zredukowane sà
do pojedynczego s∏upka z 3-dzielnym znamieniem.
Owoc typu orzeszka, ˝ó∏tawy, do 2–3 mm d∏ugi, owalny
lub krótkowalcowaty.
10cm
kwiat m´ski
Opis gatunku
Jezierza gi´tka wyst´puje w pó∏nocnej Europie (Skandynawia, Wyspy Brytyjskie, pó∏nocne Niemcy, pó∏nocna
Rosja), w Azji i Ameryce Pó∏nocnej – jest wi´c gatunkiem
amfiatlantyckim (Hulten, Fries 1986). Wed∏ug Hegiego
(1965) by∏ on szeroko rozprzestrzeniony w Europie we
wczesnym okresie postglacjalnym; proces zanikania stanowisk zaznaczy∏ si´ wyraêniej od okresu subborealnego.
Dzisiejsze rozmieszczenie ma charakter reliktowy. Jak si´
okazuje, wspó∏czeÊnie gatunek w obr´bie ca∏ego zasi´gu
europejskiego jest zagro˝ony wygini´ciem. Jest interesujàce, ˝e przeciwnie zachowuje si´ w Ameryce Pó∏nocnej,
gdzie nale˝y do gatunków ekspansywnych.
203
Gatunki roÊlin
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
1833
204
Przez Polsk´ przebiega po∏udniowa granica zasi´gu jezierzy gi´tkiej; gatunek notowany by∏ na naszych ziemiach
wy∏àcznie w XIX w. i tylko w pó∏nocnej cz´Êci – 2 jeziora
w Puszczy Bukowej, jezioro Okunite w Krajence ko∏o Pi∏y
i jezioro D∏u˝ek ko∏o Szczytna (Abromeit i in. 1940, Zalewska 1999, Zajàc, Zajàc 2001, Zalewska-Ga∏osz 2001).
Stanowiska te, mimo specjalnych poszukiwaƒ, nie zosta∏y
potwierdzone. Dane z lat szeÊçdziesiàtych XX w. okaza∏y si´
b∏´dne.
Odnalezienie gatunku w Polsce wydaje si´ ma∏o prawdopodobne (Zalewska-Ga∏osz 2001). Dwa stanowiska,
na których by∏ niegdyÊ obserwowany, znalaz∏y si´ w obszarze Natura 2000 Puszcza Bukowa. Sugeruje si´ rozwa˝enie w przysz∏oÊci reintrodukcji tego gatunku. Problemem
jednak pozostaje pochodzenie populacji wyjÊciowej.
Status gatunku
Prawo mi´dzynarodowe:
Konwencja Berneƒska (1979) – Za∏àcznik I;
Dyrektywa Siedliskowa (1992) – Za∏àcznik II, IV.
Prawo krajowe:
Ochrona gatunkowa – gdyby gatunek zosta∏ odnaleziony, podlega∏by ochronie prawnej.
Kategorie IUCN:
„Czerwona lista IUCN” (1996) – nie uwzgl´dniono;
„Polska czerwona ksi´ga roÊlin” (Kaêmierczakowa,
Zarzycki 2001) – EX.
Bibliografia
ABROMEIT J., NEUHOFF W., STEFFEN H. 1940. Flora von Ostund Westpreussen. Kommissionseverlang. Gräfe und Unzer.
Königsberg.
CASPER S. J., KRAUSCH H. D. 1980. Pteridophyta und Anthophyta. 1 Teil: Lycopodiaceae bis Orchidaceae. W: Ettl H.,
Gerlof J., Heyning H. (red.) Süßwasserflora von Mitteleuropa.
Bd. 23. G. Fischer Verl., Jena.
ELLENBERG H., WEBER H. E., DÜLL R., WIRTH V., WERNER W.,
PAULIßEN D. 1992. Zeigerwerte von Pflanzen in Mitteleuropa. Scripta Geobotanica 18.2: 5–258.
HEGI G. 1965. Illustrierte Flora von Mittel-Europa. Band. 1.
C. Hansen Verl., München.
HULTEN E., FRIES M. 1986. Atlas of North European vascular
plants. North of the Tropic of Cancer. Vol. 1. Koeltz Scientific
Books, Königstein.
KAèMIERCZAKOWA R., ZARZYCKI K. (red.) 2001. Polska czerwona ksi´ga roÊlin. Paprotniki i roÊliny kwiatowe. Polish red data book of plants. Pteridophytes and flowering plants. Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN i Instytut Ochrony Przyrody
PAN, Kraków.
OBERDORFER E. 1990. Pflanzensoziologische Exkursionsflora.
E. Ulmer Verl., Stuttgart.
RACIBORSKI M., SZAFER W. 1919. Flora polska. RoÊliny naczyniowe Polski i ziem oÊciennych. Tom. 1. AU, Kraków.
SZAFER W. 1969. Kwiaty i zwierz´ta. PWN, Warszawa.
ZAJÑC A., ZAJÑC M. (red.) 2001. Atlas rozmieszczenia roÊlin naczyniowych w Polsce. Distribution Atlas of Vascular Plants in
Poland. Nak∏. Prac. Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki UJ, Kraków.
ZALEWSKA J. 1999. Genus Najas (Najadaceae) in Poland: remarks on taxonomy, ecology, distribution and conservation.
Fragm. Flor. Geobot. 44: 401–422.
ZALEWSKA-GA¸OSZ J. 2001. Najas flexilis (Willd.) Rostk. et
Schmidt Jezierza najcieƒsza. W: Kaêmierczakowa R., Zarzycki K. (red.) 2001. Polska czerwona ksi´ga roÊlin. Paprotniki
i roÊliny kwiatowe. Polish red data book of plants. Pteridophytes and flowering plants. Instytut Botaniki im. W. Szafera
PAN i Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków, s. 410–412.
Barbara Sudnik-Wójcikowska