Funkcjonowanie i perspektywy euro jako waluty międzynarodowej

Funkcjonowanie i perspektywy euro jako waluty międzynarodowej

UNIWERSYTET MARII CURIE-SKŁODOWSKIEJ
W LUBLINIE
Wydział Ekonomiczny
Studia podyplomowe:
Mechanizmy funkcjonowania strefy euro
Imię i nazwisko: Natalia Konopka
nr albumu: 9355212
Funkcjonowanie i perspektywy euro jako
waluty międzynarodowej
Praca dyplomowa napisana
pod kierunkiem dr Monika Wojtas
Lublin rok 2015
2
Spis treści
Wstęp…………………………………………………………………...
4
1.
Istota i funkcje waluty międzynarodowej ……………………………
5
2.
Determinanty międzynarodowej pozycji euro ………………….……
7
3.
Pozycja euro w handlu międzynarodowym oraz na rynkach
13
walutowych …………………………………………………………….
3.1 Euro jako waluta fakturowania ………………………………………….
13
3.2 Euro jako waluta transakcyjna ………………………………………….
16
4.
Euro a globalny rynek finansów ………………………………………
18
5.
Zastosowanie euro w sektorze prywatnym …………………………...
20
6.
Perspektywy euro jako waluty międzynarodowej …………………...
24
7.
Zakończenie ……………………………………………………………
27
8.
Bibliografia …………………………………………………………….
29
3
Wstęp
Wprowadzenie euro jest postrzegane za jedno z najważniejszych osiągnięć
integracji gospodarczej i walutowej w Europie. Doprowadziło do transformacji systemu
wielodewizowego w system dwubiegunowy, oparty na dwóch dominujących walutach –
dolarze amerykańskim i euro. Obszar euro stanowi ważną regionalną strefę gospodarczą
i ekonomiczną, a jej funkcjonowanie istotnie kształtuje relacje krajów członkowskich z
innymi regionami świata. Konsekwencją utworzenie w 1999 roku strefy euro i
wprowadzenia jednej wspólnej waluty, było wycofanie z obiegu jedenastu walut
narodowych, w tym silnej marki niemieckiej. Obecnie strefa euro liczy dziewiętnastu z
dwudziestu ośmiu krajów członkowskich Unii Europejskiej, a od 1 stycznia 2015 roku
euro jest również prawnym środkiem płatniczym na Litwie.
Od momentu wprowadzenia, euro stało się druga po dolarze amerykańskim
najważniejszą walutą międzynarodową i jego udział na rynkach światowych
sukcesywnie wzrastał. Euro zaczęło być wykorzystywane zarówno w transakcjach
prywatnych przez osoby indywidualne, podmioty gospodarcze bądź instytucje
finansowe, oraz w transakcjach oficjalnych przez banki centralne. Jednak globalny
kryzys gospodarczy i pogłębiający się kryzys zadłużeniowy wśród państw
członkowskich strefy euro, negatywnie wpłynął na dalszą ekspansję euro w roli waluty
międzynarodowej. Oczywiście jego druga międzynarodowa pozycja nie została
podważona, lecz został wyhamowany jego prężny rozwój.
Celem pracy jest analiza gospodarczych i ekonomicznych uwarunkowań obszaru
wspólnej waluty i możliwości pełnienia przez euro funkcji waluty międzynarodowej na
rynku światowym w najbliższej perspektywie.
W pracy omówiono istotę i funkcje waluty międzynarodowej oraz przedstawiono
czynniki determinujące międzynarodową pozycję euro. Przeanalizowano stopień
wykorzystywania euro w sektorze prywatnym, a więc zajmowaną pozycję w handlu
międzynarodowym, na rynku walutowym oraz rynku finansowym. Zostały również
poruszone zagadnienia dotyczące sektora publicznego, czyli roli euro jako waluty
referencyjnej, interwencyjnej oraz rezerwowej. Z kolei ostatnia część pracy stanowi
swoiste podsumowanie dotychczasowej analizy oraz przedstawia perspektywy dalszego
rozwoju waluty europejskiej jako waluty globalnej.
4
1. Istota i funkcje waluty międzynarodowej
Określając daną walutę mianem międzynarodowej należy wskazać jej zastosowanie,
nie tyle na obszarze na którym obowiązuje, lecz głównie poza granicami jej emisji.
Wówczas wykorzystanie waluty jako miernika wartości, środka płatniczego czy
jednostki rozliczeniowej ma o wiele większy zasięg niż w przypadku pieniądza
krajowego. Wymienione funkcje pieniądza mają zastosowanie w sferze prywatnej –
jako waluta inwestycyjna, transakcyjna oraz fakturowania, a także w sferze oficjalnej –
jako waluta rezerwowa, interwencyjna oraz odniesienia. W transakcjach prywatnych
waluta ta jest stosowana przez osoby indywidualne, podmioty gospodarcze bądź
instytucje finansowe, natomiast banki centralne wykorzystują ją głównie w transakcjach
oficjalnych1(zob. tab. 1).
Tab. 1. Funkcje waluty międzynarodowej
Funkcje pieniądza
Sfera prywatna
Sfera oficjalna
Środek tezauryzacji
Waluta inwestycyjna
Waluta rezerwowa
Środek płatniczy
Waluta transakcyjna
Waluta interwencyjna
Miernik wartości
Waluta fakturowania
Waluta odniesienia dla
kursów walut
Źródło: Opracowanie własne na podstawie:
I. Pszczółka, , Euro a integracja europejskich rynków finansowych, Wyd. CeDeWe, Warszawa 2010, s.
69
Waluta międzynarodowa jako środek tezauryzacji umożliwia podtrzymanie wartości
nagromadzonych oszczędności zarówno w sferze prywatnej, jak i publicznej. Dla
uczestników obrotu międzynarodowego ma kluczowe znaczenie jako waluta
inwestycyjna, w której utrzymywane są zasoby pieniężne. Mając na uwadze ich
predyspozycje co do opłacalności, płynności czy bezpieczeństwa winni mieć
zagwarantowane odpowiednie instrumenty finansowe wyrażone w danej walucie,
pozwalające na przechowywanie tych zasobów z zamiarem późniejszego zbycia, a tym
samym możliwością ich powiększenia. W transakcjach publicznych funkcja
tezauryzacji ma zastosowanie w gromadzeniu rezerw dewizowych. Za główny motyw
1
B. Mucha-Leszko, M. Kąkol, Euro – waluta regionalna czy globalna? [w:] Wyzwania gospodarki
globalnej, „Prace i Materiały Instytutu Handlu Zagranicznego Uniwersytetu Gdańskiego” Nr 28/1,
Fundacja Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego, Sopot 2010, s. 446
5
gromadzenia przez banki centralne rezerw można uznać zapewnienie płynnej obsługi
dewizowej wymiany handlowej z zagranicą i umożliwienie podmiotom gospodarczym
dostępu do walut obcych. Istotnymi czynnikami mającymi wpływ na wybór waluty
rezerwowej są: waluta jaką posługują się główni partnerzy handlowi danego kraju,
struktura i poziom zaciągniętego długu zagranicznego, polityka kursu walutowego,
stabilność danej waluty2.
Funkcja środka płatniczego uznawana jest niemal za najważniejszy atrybut
pieniądza światowego. Świadczy o tym jej wykorzystanie jako waluty transakcyjnej,
która jest pochodną waluty inwestycyjnej i fakturowania. Wykorzystywana jest poza
krajem
jej
emisji
w
rozliczeniach
transakcji
międzynarodowych
(pomiędzy
eksporterami a importerami) oraz na rynku kapitałowym (głównie na rynku walutowym
czy instrumentów finansowych). Waluta transakcyjna określana jest mianem vehicle
currency, czyli walutą przejścia, gdyż odgrywa znaczącą rolę na rynku walutowym.
Wymiana walutowa dwóch państw, których waluty nie są ze sobą bezpośrednio
powiązane odbywać się może za pośrednictwem waluty przejścia. Jednak aby waluta
mogła być uznana za vehicle currency decyduje o tym szerokość marży oferowanej
przez rynek – im większa marża, tym mniejsze szanse na jej wykorzystanie. Ważne jest
również aby rozwój rynku walutowego oraz finansowego był na odpowiednio wysokim
poziomie, co zapewniało by większą płynność oraz niższe koszty transakcyjne danej
walucie w transakcjach międzynarodowych3.
W sferze oficjalnej waluta międzynarodowa pełni funkcję środka płatniczego, gdy
jest stosowana jako waluta interwencyjna. Za jej pośrednictwem banki centralne
przeprowadzają interwencje na rynku walutowym, aby utrzymać odpowiedni poziom
kursu walutowego oraz ilość nagromadzonych rezerw dewizowych 4. Zazwyczaj
walutami wykorzystywanymi podczas interwencji władz monetarnych, są waluty
wchodzące w skład rezerw dewizowych5.
2
M. Markiewicz, Internacjonalizacja juana chińskiego w kontekście kryzysu finansowego, [w:] Globalne
aspekty kryzysu strefy euro, Acta Universitatis Lodziensis, Folia Oeconomica 273, red. J. Bilski, A.
Kłysik-Uryszek, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2012, s. 3
3
I. Pszczółka, Euro a integracja europejskich rynków finansowych, Wyd. CeDeWe, Warszawa 2010, s.
110-113
4
D. A. Skopiec, Perspektywy internacjonalizacji waluty Chin, Gospodarka Narodowa, styczeń-luty 2014,
s. 8, http://gospodarkanarodowa.sgh.waw.pl/p/gospodarka_narodowa_2014_01_01.pdf, informacja na
dzień 21.04.2015 r.
5
I. Pszczółka, Współczesne waluty międzynarodowe, Wyd. CeDeWe, Warszawa 2011, s. 16
6
Kolejnym wyznacznikiem waluty międzynarodowej jest jej wykorzystanie jako
miernika wartości. W handlu międzynarodowym służy do określania cen i
fakturowania, natomiast na rynku walutowym jest punktem odniesienia (walutą
referencyjną) w stosunku do innych walut. Fakturowanie transakcji odbywać się może
w walucie kraju eksportera, kraju importera, bądź za pośrednictwem waluty kraju
trzeciego lub w walucie typu koszyka walut. Najczęściej fakturę wystawia partner
handlowy, który oferuje swoje towary i usługi na rynku, czyli eksporter. Jednakże jego
waluta musi mieć silną i stabilną pozycję na rynku, oraz pochodzić z kraju
wysokorozwiniętego, który oferuje niepowtarzalne, o wysokiej jakości i zaawansowanej
technologii produkcji towary. O wyborze waluty fakturowania decydują również
zwyczaje ukształtowane na przełomie kilkudziesięciu lat. W pewnych obszarach
gospodarki światowej kluczową walutą faktorowania jest dolar amerykański m.in. w
handlu surowcami mineralnymi (głównie ropą naftową) czy masowymi produktami
rolnymi (kawa, kakao, herbata, bawełna itp.). Jest to powiązane głównie z tym, iż
notowania cen wymienionych produktów na największych rynkach światowych są
wyrażane właśnie w dolarach amerykańskich6.
2. Determinanty międzynarodowej pozycji euro
Międzynarodowa pozycja waluty jest kształtowana nie tylko na podstawie funkcji
jakie powinna pełnić w obrocie międzynarodowym, ważne jest również spełnienie
szeregu kryteriów przez kraj lub obszar ją emitujący. Ma to odzwierciedlenie w
otwartości i wielkości gospodarki, polityce makroekonomicznej, w poziomie rozwoju
rynku finansowego oraz systemu bankowego, a także wiarygodności i stabilności
waluty. Z kolei czynnikami wpływającymi na bieżącą sytuację na rynkach walutowofinansowych są stopy procentowe oraz kursy walutowe, które kreują popyt na waluty7.
Dodatkowo, kraj posiadający walutę międzynarodową powinien mieć istotny udział
w światowym PKB oraz jego handel zagraniczny musi być znacząco powiązany z
handlem światowym. Rynek finansowy powinien zachęcać inwestorów krajowych oraz
zagranicznych swą efektywnością, płynnością oraz różnorodnością oferowanych
instrumentów finansowych, tak aby chętnie zawierali na nim transakcje. Sprzyjać temu
6
L. Oręziak, Euro – pieniądz międzynarodowy, Europejska Integracja Monetarna od A do Z, Bank i
Kredyt, Narodowy Bank Polski, styczeń 2008, s. 4 - 6
7
B. Mucha-Leszko, M. Kąkol, Euro – waluta regionalna czy globalna…, op. cit., s. 446
7
powinna
odpowiednia
polityka
gospodarcza
kraju,
zapewniająca
stabilność
makroekonomiczną oraz stabilność siły nabywczej waluty poprzez utrzymanie
pożądanego poziomu cen i kursu walutowego. Umiarkowany poziom długu
publicznego oraz deficytu budżetowego w znaczny sposób zapewnia wiarygodność na
rynku kredytowym oraz finansowym. Waluta międzynarodowa musi charakteryzować
się pełną wymienialnością, a jej emitent powinien stosować system płynnego kursu
walutowego, kształtowanego przez mechanizmy rynkowe8.
Pierwszą walutą, która spełniała te kryteria był funt szterling. Jednak po
zakończeniu pierwszej wojny światowej i upadku Imperium Brytyjskiego, na znaczeniu
zaczęły zyskiwać Stany Zjednoczone, a dolar amerykański coraz częściej zaczął być
utożsamiany
z
pieniądzem
światowym.
Funt
brytyjski
mimo
utraty
swej
dotychczasowej pozycji, długo pozostawał kluczową walutą międzynarodową. Z uwagi
na istnienie w Londynie jednego z największych światowych centrów finansowych
nadal jest znaczącą walutą. Żaden kraj do czasu tworzenia wspólnego obszaru
walutowego nie był w stanie konkurować z olbrzymim potencjałem Stanów
Zjednoczonych9.
Strefa euro jest częścią Unii Europejskiej, która pod względem gospodarczym jest
największą unią walutową, występującą w gospodarce światowej. Jej potencjał
ekonomiczny
oraz
intensywność
współpracy
międzynarodowej
pozwala
na
zakwalifikowanie jej jako jednej z najprężniej rozwijających się gospodarek na świecie,
obok Stanów Zjednoczonych, Japonii oraz Chin. Zadziwiający jest fakty, iż populacja w
strefie euro wynosi zaledwie 5% ogólnej liczby ludności na świeci, a mimo to jej udział
w światowym PKB wynosi ok. 13,1% i jest porównywalny do poziomu PKB w
gospodarce Chin – ponad 15,4%. Jednak strefa euro nie przewyższa pod tym względem
Stanów Zjednoczonych, ich udział w światowym PKB kształtuje się na znacznie
wyższym poziomie aż 19,3% (zob. tab. 2.)
8
D. A. Skopiec, Perspektywy internacjonalizacji waluty Chin…, op. cit., s. 8-9
B. Mucha-Leszko, Strefa euro. Wprowadzanie, funkcjonowanie,
międzynarodowa
euro, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2007, s. 279-280
9
8
rola
Tab. 2. Charakterystyka gospodarki strefy euro w 2013 roku
Główne
Liczba
PKB (w bilionach
Udział w
wskaźniki
ludności
euro, obliczony
światowym PKB
2013 r.
(w mln)
zgodnie z parytetem
(w % wg parytetu
w%
w%
siły nabywczej)
siły nabywczej)
PKB)
PKB)
338,6
8,1
13,1
13,6(*)
13,1(*)
EU (28)
508,4
11,4
18,7
13,3(*)
12,9(*)
USA
316,5
11,8
19,3
9,4
13,9
Japonia
127,3
3,3
5,4
14,8
17
Chiny
1360,7
9,4
15,4
23,4
20,6
Strefa euro
Eksport
Import
(towarów, (towarów,
(19)
(*) Z wyłączeniem handlu wewnątrzunijnego
Źródło: opracowanie własne na podstawie:
http://ec.europa.eu/economy_finance/publications/general/pdf/euro_area_map_pl.pdf, informacja na
dzień 17.04.2015r.
Z kolei udział krajów unii walutowej w światowym eksporcie towarów jest na dość
wysokim poziomie w stosunku do Stanów Zjednoczonych (13,6% wobec 9,4%), mimo
to nadal zajmują trzecią pozycję wśród najpotężniejszych gospodarek światowych.
Wynikać to z faktu, iż zamieszczone dane (w tab. 2) prezentują jedynie wartość
eksportu towarów z pominięciem handlu wewnątrzunijnego. Gdyby go uwzględnić
wartość eksportu dla strefy euro wynosiła by 24,8%, co klasyfikowało by ją na
pierwszej pozycji10.
Analizując daną walutę na arenie międzynarodowej istotnym elementem jest
rozwój oraz wielkość rynku finansowego kraju ją emitującego. Im większy i prężniejszy
jest rynek finansowy, tym większe szanse wykorzystywania waluty przez uczestników
obroty międzynarodowego jako waluty inwestycyjnej, a przez banki centralne państw
trzecich jako waluty rezerwowej. Poniższy wykres przedstawia wartość akcji i dłużnych
papierów wartościowych, będących obrotem na rynkach finansowych największych
gospodarek świata (zob. wykres1).
10
IMF (2013), World Economic Outlook, October, International Monetary Fund, Washington D.C, s. 163
9
Wykres 1. Rynek finansowy akcji i dłużnych papierów wartościowych w 2012 r.
40000
35191,7
35000
29296,6
mld USD
30000
25000
akcje (stock market
capitalisation)
21822,9
20000 16855,6
15000
14592,4
10 087
10000
5845,7
5000
5778,2
3415,7 3638,6
dłużne papiery
wartościowe(debt
securities)
0
USA
UE
Strefa euro
Wielka Brytania
Japonia
Źródło : opracowanie własne na podstawie:
IMF (2014), Global Financial Stability Report, April, International Monetary Fund, Washington D.C, s.
153
W 2012 roku wartość akcji w obrocie na rynku finansowym krajów unii
walutowej wynosiła jedynie 35% wartości akcji w obrocie na rynku finansowym
Stanów Zjednoczonych, a więc aż o 188% więcej niż w strefie euro. Natomiast wartość
rynku papierów wartościowych w strefie euro była o 38% mniejsza niż wartość tego
rynku w Stanach Zjednoczonych. Z analizy zaprezentowanych danych wynika, iż pod
względem wielkości dominującą gospodarką na światowym rynku finansowy są Stany
Zjednoczone. Ma to przełożenie na płynność oraz różnorodność oferowanych
instrumentów finansowym na rynku, powiększających możliwości inwestycyjne jego
uczestników. Z tego względu dolar amerykański posiada ewidentną przewagę nad
walutą europejską, mogącą w dużym stopniu zadecydować o jego dominującej pozycji
na rynku światowym.
Głównym wyznacznikiem należycie prowadzonej polityki gospodarczej, która
zapewnia stabilność makroekonomiczną jest wskaźnik stopy inflacji. Określa on wzrost
ogólnego poziomu cen towarów i usług konsumpcyjnych w gospodarce w ustalonym
czasie. Do 2008 roku wskaźnik inflacji dla Stanów Zjednoczonych i strefy euro
kształtował się na względnie stałym poziomie, nie przekraczającym 4% rocznie. Pod
wpływem kryzysu gospodarczego w 2008 roku, stopy inflacji uległy gwałtownemu
obniżeniu, aż do 0,3% w strefie euro i -0,3% w Stanach Zjednoczonych. Jednak już po
roku 2009 ponownie zaczęły wzrastać, aż do roku 2011, gdzie znów osiągnęły
tendencję spadkową (zob. wykres 2).
10
Wykres 2. Inflacja, ceny konsumpcyjne gospodarek światowych (średnie roczne,
zmiana r/r)
5
4
3
%
2
1
0
-1
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
-2
Japonia
USA
Strefa euro
Wielka Brytania
Źródło: opracowanie własne na podstawie:
IMF (2009), World Economic Outlook, October, International Monetary Fund, Washington D.C, s. 178
IMF (2014), World Economic Outlook, October, International Monetary Fund, Washington D.C, s. 192
Zgodnie z traktatem z Maastricht za utrzymanie stabilnego poziomu cen w Unii
Europejskiej, a zwłaszcza w strefie euro odpowiada Europejski System Banków
Centralnych11. Gwarancją wypełnienia tego podstawowego celu jest niezależność
polityczna Europejskiego Banku Centralnego, która zapewnia pełną swobodę w
kształtowaniu
polityki
pieniężnej.
Z tego
względu,
strefa
euro
nie
może
charakteryzować się nadmierną inflacją, a utrzymanie jej w dłuższym okresie na stałym
poziomie mogłoby przybliżyć euro do roli waluty międzynarodowej12.
Odpowiednie prowadzenie polityki pieniężnej, zachowującej stabilność siły
nabywczej pieniądza nie zapewnia jednak pełnej stabilności makroekonomicznej.
Ważna jest również polityki fiskalna państwa, a więc saldo budżetowe oraz poziom
długu publicznego. Według danych zamieszczonych przez International Monetary
Fund, wielkość długu publicznego w Stanach Zjednoczonych oraz w strefie euro do
2007 roku nie przekraczała 70% PKB. Sytuacja uległa zmianie (tak jak w przypadku
wskaźnika inflacji) w okresie kryzysu gospodarczego. Zadłużenie gospodarek
11
Europejski System Banków Centralnych (ESBC) składa się z Europejskiego Banku Centralnego (EBC)
oraz krajowych banków centralnych wszystkich państw członkowskich Unii Europejskiej.
12
L. Oręziak, Euro – pieniądz międzynarodowy…, op. cit., s. 4 - 6
11
światowych zaczęło wzrastać, osiągając według szacunków w 2013 r. 104,2% PKB w
Stanach Zjednoczonych (zob. wyk.3.). Mimo to, jednym z najbardziej zadłużonych
państw na świecie jest Japonia. Jej dług publiczny w ostatnich latach kształtował się
powyżej 200% PKB, a w 2013 r. osiągnął aż 243,2% PKB. Taki poziom długu
publicznego dyskwalifikuje jena japońskiego w pełnieniu przez niego kluczowej funkcji
waluty międzynarodowej.
Wykres 3. Dług publiczny w relacji do PKB
250
200
%
150
100
50
0
2004
2005
2006
Japonia
2007
USA
2008
2009
2010
Strefa euro
2011
2012
Wielka Brytania
2013
Źródło: opracowanie własne na podstawie:
IMF (2009), World Economic Outlook, October, International Monetary Fund, Washington D.C, s. 183;
IMF (2014), World Economic Outlook, October, International Monetary Fund, Washington D.C, s. 196
W literaturze podkreśla się znaczenie tzw. efektu zewnętrznego sieci (network
externalities), w którym częstotliwość wykorzystywania danej waluty w obrocie
międzynarodowym ma przełożenie na jej jeszcze częstsze stosowanie, obniżając tym
samym koszty transakcyjne i zwiększając płynność rynku. Z tego względu nie opłaca
się uczestnikom rynku międzynarodowego zmieniać wieloletnich przyzwyczajeń i
zacząć stosować innej waluty. Przykładem potwierdzającym występowanie takiego
zjawiska w praktyce może być funt brytyjski, który utrzymał dominującą pozycją aż do
II wojny światowej, przy czym Wielka Brytania jako kraj utraciła ją już kilkadziesiąt lat
wcześniej. Dolar amerykańskie jest również symbolem swoistej potęgi i kwestią
przyzwyczajeń na rynkach światowych13.
13
K. Kuziemska, Euro w roli waluty międzynarodowej, [w:] Mechanizmy funkcjonowania strefy euro,
red. P.Kowalewski, G. Tchorek, J. Górski, , Narodowy Bank Polski, Warszawa 2014, s. 179
12
3. Pozycja euro w handlu międzynarodowym oraz na rynku
walutowym
3.1 Euro jako waluta fakturowania
Jednym z podstawowych obszarów zastosowania euro na arenie międzynarodowej
jest handel strefy euro z innymi krajami należącymi do Unii Europejskiej oraz krajami
trzecimi.. Do głównych partnerów handlowych strefy euro zaliczyć można kraje Unii
Europejskiej, Rosję, Stany Zjednoczony, Chiny i Japonię. Według danych
statystycznych European Central Bank strefa euro najwięcej eksportuje towarów do
krajów Unii Europejskiej oraz Stanów Zjednoczonych(zob. wyk. 4). Natomiast pod
względem importowanych towarów, drugą pozycję po krajach europejskich zajmują
Chiny.
Wykres 4. Eksport i import towarów strefy euro według głównych partnerów
handlowych
Import
700
600
500
400
300
200
100
0
700
600
mld euro
mld euro
Eksport
500
400
300
200
100
2012
2013
0
2014
2012
2013
2014
UE
Wielka Brytania
UE
Wielka Brytania
Rosja
USA
Rosja
USA
Chiny
Japonia
Chiny
Japonia
Źródło: opracowanie własne na podstawie:
ECB, Statistics Bulletin - Euro Area Statistics Online, s.71,
http://sdw.ecb.europa.eu/reports.do?node=1000004045, informacja na dzień 21.04.2015 r.
Najczęściej wymiana handlowa prowadzona pomiędzy krajami rozwiniętymi
oraz rozwijającymi się fakturowana jest w walucie kraju eksportera bądź w dominującej
walucie międzynarodowej. Za główne waluty fakturowania w światowej wymianie
handlowej uznaje się dolara amerykańskiego i euro. Ma to związek z otwartością oraz
stabilnością tych gospodarek, a także dominacją w światowej wymianie handlowej.
13
W większości krajów unii walutowej główną walutą fakturowania eksportu jest
euro, wskazuje na to średni wskaźnik dla strefy euro wynoszący 49,7%, który obrazuje
udział euro w międzynarodowym fakturowaniu transakcji (zob. tab. 3). Największymi
eksporterami wykorzystującymi euro do rozliczania swych transakcji na początku 2006
roku byli: Austria ( 62,9%), Włochy (53,7%), Hiszpania (53,6%) oraz Holandia
(52,5%). Natomiast najniższy wskaźnik osiągnęły Grecja (28,1%) oraz Luksemburg
(29,6%). Zaprezentowane dane potwierdzają fakt, iż kraje posiadające prężnie
rozwijającą się gospodarkę mają pozycję dominującą przy wyborze waluty, w której
będzie rozliczany ich eksport międzynarodowy.
Natomiast w przypadku poza unijnego importu realizowanego przez strefę euro
w analizowanym okresie znaczącą pozycję zajmuje dolar amerykański, aż 55,7% przy
35,2% transakcji zawieranych w euro. Jest to spowodowane dominacją waluty
amerykańskiej na światowym rynku surowcowym (ropy naftowej, metali szlachetnych
czy metali przemysłowych). Ma to związek głównie z przyzwyczajeniami uczestników
rynku międzynarodowego do wykorzystywania tej waluty na światowych rynkach oraz
z wspomnianym już z tzw. efektem zewnętrznym sieci14.Fakt ten tłumaczy znaczny
udział Holandii (76,3%), Grecji (80%) czy Finlandii (62,8%) w stosowaniu dolara
amerykańskiego do fakturowania importu, gdyż kraje te są czynnymi uczestnikami
międzynarodowego rynku surowcowego.
Tab. 3. Struktura fakturowania handlu międzynarodowego w I kwartale 2006 r.
(w %)
Eksport
Import
EUR USD JPY GBP inne razem EUR USD JPY GBP inne razem
14
Austria
62,9
23,4
0,0
0,0
13,7
100,0
60,9
27,2
0,0
0,0
11,9
100,0
Belgia
50,0
36,9
0,9
12,3
-
100,0
46,3
41,8
2,0
9,9
0,0
100,0
Finlandia
44,0
47,6
-
-
8,4
100,0
29,6
62,8
-
-
7,6
100,0
Francja
43,2
50,5
2,2
0,2
3,9
100,0
32,9
60,3
2,0
0,1
4,7
100,0
Niemcy
-
-
-
-
-
-
40,9
40,3
3,2
2,3
13,3
100,0
Grecja
28,1
70,7
0,3
0,2
0,7
100,0
18,0
80,0
0,8
0,2
1,0
100,0
I. Pszczółka, Współczesne waluty międzynarodowe…, op. cit., s. 104
14
Irlandia
46,6
50,1
0,8
0,7
1,8
100,0
19,4
69,3
0,7
0,2
10,3
100,0
Włochy
53,7
43,4
-
-
2,9
100,0
27,5
69,8
-
-
2,7
100,0
Luksemburg
29,6
68,0
0,6
1,1
0,7
100,0
33,5
52,2
8,7
1,8
3,9
100,0
Holandia
52,5
42,1
0,8
0,7
3,9
100,0
23,4
76,3
0,1
0,1
0,1
100,0
Portugalia
48,9
47,1
0,3
0,3
3,5
100,0
43,4
52,1
1,8
0,1
2,7
100,0
Hiszpania
53,6
43,4
1,2
0,1
1,7
100,0
44,2
54,4
0,7
0,0
0,7
100,0
Strefa euro
49,7
44,0
-
-
6,3
100,0
35,2
55,7
-
-
9,0
100,0
Źródło: ECB (2007), Review of the international role of the euro, June, Frankfurt, s. 36
Na przestrzeni kilkudziesięciu lat posługiwanie się walutą europejską w
rozliczaniach handlu zagranicznego przez kraje Unii Europejskiej sukcesywnie
wzrastało. Analizując przedstawione dane, w 2012 roku euro stało się główną walutą
fakturowania eksportu oraz importu w krajach poza strefą euro – Bułgarii, Czechach,
Rumunii (zob. tab. 4.).Zauważalny jest ich większy udział w fakturowaniu transakcji za
pomocą euro niż w krajach, będącymi prawowitymi posiadaczami euro. Może mieć to
związek z dużym powiązaniem tych gospodarek w wymianie handlowej ze strefą euro
oraz z położeniem geograficznym, w pewnym stopniu odizolowanym od potężnych
gospodarek światowych.
Tab. 4. Udział euro w fakturowaniu i rozliczeniu handlu krajów strefy euro z
wybranymi krajami Unii Europejskiej (w %)
Kraje
Eksport
Import
2001
2012
2001
2012
Belgia
46,7
56,6
47,2
57,3
Francja
50,8
48,4
42,6
43,6
Grecja
23,5
32,3
29,3
23,6
Hiszpania
52,0
56,2
49,7
52,0
Bułgaria
48,1
61,1
55,5
61,8
Czechy
68,7
77,2
66,6
68,0
Rumunia
55,7
70,1
60,6
60,5
Źródło: opracowanie własne na podstawie:
European Central Bank, The International Role of the Euro, July 2010, Statistical Annex, s. 73-75;
European Central Bank, The International Role of the Euro, July 2014, Statistical Annex, s. 77-78
15
Dane statystyczne przedstawione przez European Commission w 2008 roku w
znaczny sposób podkreślają wysoką pozycję dolara amerykańskiego na globalnym
rynku towarowym. Dolar amerykański jako międzynarodowa waluta fakturowania jest
stosowany głównie w krajach poza unijnych, w krajach Ameryki Północnej, Azji czy
Afryki. Natomiast euro spełnia tę funkcję jedynie na terytorium Europy w ramach strefy
euro oraz Unii Europejskiej15. Widoczna jest więc instytucjonalna oraz regionalna
pozycja euro w handlu międzynarodowym.
3.2. Euro jako waluta transakcyjna
Walutą o największej płynności na światowym rynku walutowym jest dolar
amerykański, co pozwala mu w doskonały sposób pełnić funkcję waluty przejścia.
Zastąpienie w 1999 roku walut narodowych jedną wspólną walutą euro, miało znaczący
wpływ na obroty na międzynarodowym rynku walutowym. Szczególnie z powodu
wycofania z obrotu marki niemieckiej oraz franka francuskiego, które posiadały
znaczące udziały w tym rynku. Poziom obrotów w latach 1999-2001 znacznie się
obniżył w porównaniu z 1998 r., jednak już w kolejnych latach wartość transakcji
wzrastała, zwłaszcza od 2004 roku. Najwyższa aktywność dziennych obrotów na rynku
walutowym wystąpiła w okresie 2004-2007, gdy poziom obrotów osiągnął swój
rekordowy wynik 72% wzrostu (z 1,934 bln USD w 2004 r. do 3,324 bln USD w 2007
r.). Obecnie również wykazywana jest tendencja wzrostowa, wzrost o 35% w roku 2013
w porównaniu z obrotami z przed trzech lat (z 3,971 bln USD do 5,345 bln USD)16.
Dominująca rola dolara amerykańskiego na światowym rynku walutowym jest
niekwestionowana. Jego procentowy udział w obrotach walutowych w 2013 roku jest
ponad dwukrotnie większy niż udział euro - 87% przy 33,4% (zob. tab. 5.). Mimo
niewielkiego spadku w latach 2001-2010 o 5 pkt procentowych, nadal jest
bezkonkurencyjną walutą, wykazującą w 2013 r. wzrost o 2 pkt procentowe w
porównaniu do roku 201017.
15
European Commission, EMU@10 – Successes and challenges after then years of Economic and
Monetary Union, European Economy 2, 2008, s.120
16
Triennial Central Bank Survey 2013, BIS, September 2013, s. 4 - 10
Ibidem.
17
16
Tab. 5. Zastosowanie wybranych walut na światowych rynkach walutowych w
latach 2001-2013 (w %)
2001
2004
2007
2010
2013
Dolar amerykański
89,9
88,0
85,6
84,9
87,0
Euro
37,9
37,4
37,0
39,1
33,4
Jen
23,5
20,8
17,2
19,0
23,0
Funt brytyjski
13,0
16,5
14,9
12,9
11,8
Frank szwajcarski
6,0
6,0
6,8
6,3
5,2
Juan chiński
0,0
0,1
0,5
0,9
2,2
Pozostałe waluty
29,7
31,2
38,0
36,9
37,4
Suma jako %*
200,0
200,0
200,0
200,0
200,0
*transakcja na rynkach walutowych odbywa się zawsze z użyciem dwóch walut, dlatego całkowity udział
obu walut to 200%
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Triennial Central Bank Survey 2013, BIS, September 2013,
s.10
Euro jest drugą walutą najczęściej wykorzystywaną na rynkach walutowych,
obok jena oraz funta brytyjskiego. W okresie 2010-2013 udział euro zauważalnie się
obniżył, aż o 6 pkt procentowych do 33%, osiągając najniższą wartość od czasu
wprowadzenia
wspólnej waluty. Przyczyną tak gwałtownego osłabienia się waluty europejskiej może
być wzrastający udział najważniejszych walut rynków wschodzących. Wartość jena
japońskiego w latach 2007 - 2013 dynamicznie wzrosła (z 17,2% w 2007r. do 23% w
2013r.) oraz chińskiego renminbi (z 0,5% w 2007r. do 2,2% w 2013r.). Znacząco
umocniła się pozycja dolara australijskiego, dolara nowozelandzkiego oraz rubla
rosyjskiego, przy równoczesnych spadku wartości brytyjskiego szterlinga, dolara
kanadyjskiego, korony szwedzkiej, a przede wszystkim franka szwajcarskiego. Badania
pokazują
również
zadziwiający
wzrost
na
globalnym
rynku
walutowym
meksykańskiego peso, którego dzienne obroty w 2013 roku sięgają 135 mld USD,
zwiększając jego udział w światowym handlu do 2,5%. Peso meksykańskie zaliczane
jest do grupy dziesięciu najbardziej aktywnych walut w światowym obrocie
walutowym, wyprzedzającym dolara nowozelandzkiego oraz koroną szwedzką18.
18
Ibidem.
17
4. Euro a globalny rynek finansowy
Międzynarodowa pozycja waluty w dużym stopniu kształtowana jest przez
globalny rynek finansowy, który umożliwia pozyskiwanie zasobów finansowych oraz
dokonywania inwestycji portfelowych. Z uwagi na okres zapadalności transakcji w
ramach rynku finansowego wyróżnia się – rynek pieniężny, czyli depozytowokredytowy oraz rynek kapitałowy. Wykorzystanie euro jako waluty inwestycyjnej
będzie szczególnie uzależnione od stopnia płynności oraz jakości i poziomu
świadczonych usług finansowych, zwłaszcza na rynku kapitałowym.
Międzynarodowy rynek depozytowo-kredytowy jest zdominowany przez walutę
amerykańską, euro pomimo swojego dużego potencjału zajmuje nadal drugą pozycję.
Jego udział w denominacji wszystkich transgranicznych depozytów w 2013 roku
wyniósł 19,6%, wykazując spadek o 3,9 pkt procentowych w porównaniu z 2001
rokiem. Natomiast dolar amerykański wciąż umacnia swoją pozycję z 52,9% w 2001
roku, do 58,9% w 2013 roku. Udział jena japońskiego na międzynarodowym rynku
depozytowym jest dość symboliczny, od 2008 roku nie przekracza 2%.Analizując
jedynie depozyty transgraniczne deponowane przez depozytariuszy spoza strefy euro w
bankach poza granicami obowiązywania wspólnej waluty, udział euro w ich
denominacji w okresie 2001-2005 kształtował się w granicach 18,9% - 25,9 %. Od 2010
roku utrzymuje się na względnie stałym poziomie około 21%. Z kolei udział dolara
amerykańskiego wzrósł z 64% w 2001 roku do 67,8% w 2013 roku19.
Zastosowanie euro jako waluty denominacji w całkowitych pożyczkach
transgranicznych jest na zbliżonym poziomie w porównaniu do depozytów (18,3% przy
19,6% w 2013 roku). Natomiast w przypadku pożyczek udzielanych przez banki poza
strefą euro dla klientów poza obszarem wspólnej waluty, udział euro jest znacznie
niższy. W latach 2007-2013 jego udział w denominacji tych pożyczek spadł do 14,2%,
czyli o 11,8 pkt procentowych. Z kolei dolar sukcesywnie umacnia swoją pozycję,
pomimo dynamicznego spadku w latach 2011 – 2012 (o 5,7 pkt procentowych, do 64%
w porównaniu z 2010 roku), już w 2013 roku wykazał wzrost i osiągnął 69,2%
udziału20.
19
20
European Central Bank, The International Role of the Euro, July 2014, Statistical Annex, s. 76
Ibidem, s. 75
18
Istotnym segmentem rynku kapitałowego umożliwiającym zobrazowanie
dominującej pozycji danej waluty jest międzynarodowy rynek instrumentów dłużnych.
W celu precyzyjnego określenia udziału waluty w tym rynku wykorzystywana jest tzw.
wąska koncepcja międzynarodowej emisji dłużnych papierów wartościowych,
obejmująca wyłącznie emisje w walucie innej niż waluta kraju emitenta. Natomiast
szeroka miara obejmuje miarę wąską oraz emisje papierów dłużnych w walucie
krajowej skierowane na rynek zagraniczny21.
Rozpatrując wartość rynku dłużnych papierów wartościowych emitowanych w
dolarze amerykańskim, euro oraz jenie japońskim zauważalna jest znacząca przewaga
waluty amerykańskiej oraz europejskiej (zob. tab. 6.). Zgodnie z wąską miarą,
całkowita wartość wyemitowanych dłużnych papierów wartościowych w 2013 roku
wzrosła o około 250 mld USD w porównaniu z rokiem poprzednim, osiągając poziom
12,4 bln USD - z czego 25,3% było denominowane w euro, 54,8% w dolarze, a 3,5% w
jenie22.
Tab. 6. Udział głównych walut międzynarodowych w denominacji dłużnych
papierów wartościowych w latach 2011 – 2013 według wąskiej i szerokiej miary
(stałe kursy walutowe).
Lata
2011
2012
2013
Rodzaj miary
Wąska miara
Szeroka miara
Wąska miara
Szeroka miara
Wąska miara
Szeroka miara
Wartość w mld USD
Suma
Euro
Dolar
10 882
2 803
5 525
18 673
7 334
6 901
11 758
3 021
6 143
19 506
7 489
7 531
12 421
3 137
6 809
20 205
7 636
8 175
Jen
664
762
578
660
432
499
Udział w %
Euro Dolar Jen
27,2 50,4
4,5
40,9 36,1
2,9
26,7 52,0
4,0
39,6 38,1
2,7
25,3 54,8
3,5
37,8 40,5
2,5
Źródło: Opracowanie własne na podstawie:
European Central Bank, The International Role of the Euro, July 2014, Statistical Annex, s. 68
Udział euro jako waluty denominacji instrumentów dłużnych w latach 2000 – 2008
według stałych kursów walutowych wzrósł z 21,4% do 34%, po czym zaczął spadać aż
do 25,3% w 2013 roku. W analizowanym okresie dolar umocnił się na rynku,
21
Ibidem, s. 21
22
Ibidem, s. 68
19
powiększając swój udział o 11,5 pkt procentowych w porównaniu do 2000 roku, przy
jednoczesnym spadku udziału jena japońskiego i innych walut. Natomiast w ujęciu
szerokim wartość dłużnych papierów wartościowych denominowanych w euro
przewyższyła w 2005 roku wartość instrumentów denominowanych w dolarze - 40% do
37,8%. Od tego czasu różnica między udziałem euro i dolara w emisji dłużnych
papierów wartościowych wzrastała, aż do 2013 roku, gdzie euro uzyskało 37,8% a dolar
40,5% udziału w rynku23.Rosnąca zależność pomiędzy dolarem amerykańskim a
międzynarodowym rynkiem instrumentów dłużnych może wynikać z niższych kosztów
emisji tej waluty oraz wykorzystywaniu jej w dużym stopniu przez rynki wschodzące
(np. w krajach Ameryki Łacińskiej) w celu przejścia z lokalnego do międzynarodowego
rynku obligacji.
5. Zastosowanie euro w sektorze publicznym
Szczególnym wyznacznikiem umiędzynarodowienia waluty jest jej oficjalne
zastosowanie w polityce monetarnej i kursowej państw niebędących jej emitentami jako
waluty odniesienia dla kursów walut, waluty interwencji na rynku walutowym oraz
waluty gromadzenia rezerw dewizowych. Wybór waluty referencyjnej, czyli waluty
odniesienia do kursów innych walut stanowi jedną z najważniejszych decyzji
podejmowanych przez krajowe władze monetarne, ponieważ wpływa na wybór waluty
rezerwowej i interwencyjnej24.Zastosowanie euro w funkcji referencyjnej w dużej
mierze
determinowane
jest
przez
czynniki
geograficzne
i
instytucjonalne.
Odzwierciedla to powiązanie euro jedynie z walutami krajów sąsiadujących ze strefą
euro oraz z walutami krajów mających różne powiązania instytucjonalne z Unią
Europejską lub jej państwami członkowskimi25.Władze monetarne około 40 państw z
tej grupy zdecydowało się na powiązanie swych systemów kursowych z euro jako
waluty referencyjnej, substytucyjnej lub będącej w koszyku walut referencyjnych. Do
krajów należących do UE spoza strefy euro, które oparły swój system walutowy o euro
zaliczyć można - Bułgarię, Czechy, Danię, Litwę, Rumunię, oraz kraje kandydujące do
UE – Bośnia i Hercegowina, Czarnogórę, Kosowo, Macedonię. Dolar amerykański jest
23
Ibidem, s. 68
K. Kuziemska, Euro w roli waluty międzynarodowej…, op. cit., s. 180
25
European Central Bank, The International Role…, op. cit., s. 20- 21
24
20
walutą odniesienia szczególnie w krajach Ameryki Środkowej i Południowej oraz Azji,
a więc posiada o wiele większy zasięg niż euro26.
Z kolei waluta interwencyjna to taka za pośrednictwem której banki centralne
przeprowadzają interwencje na rynku walutowym, dla osiągnięcia wyznaczonych
celów. Mogą one odnosić się do utrzymania odpowiedniego poziomu kursu walutowego
lub zmniejszenia zmienności płynnego kursu walutowego, a także mogą wpływać na
wielkość rezerw walutowych. Interwencje walutowe odbywają się za pośrednictwem
głównych walut międzynarodowych (dolara amerykańskiego, euro czy jena) i
najczęściej biorą w nich udział kraje należące do grupy rozwijających się. Pierwszym
bankiem, który zdecydował się na przeprowadzenie interwencji w euro był Bank
Japonii w 1999 roku, a jako drugi wykorzystał go Europejski Bank Centralny w celu
obrony jego wartości. Jednak najbardziej kosztowną interwencją na przestrzeni
ostatnich kilkunastu lat była interwencja Banku Rosji, na która wydano 200 mld USD27.
Prestiż waluty międzynarodowej kształtowany jest poprzez wykorzystywanie jej w
oficjalnych rezerwach dewizowych. Banki centralne gromadząc znaczne ilości rezerw
mają na celu
zwiększenie wiarygodności
kredytowej
państwa,
ograniczenie
gwałtownego odpływu kapitału oraz wyrównanie bilansu płatniczego. Posiadanie
rezerw walutowych ułatwia przeprowadzanie interwencji walutowych oraz stanowi
dochód banku centralnego. Natomiast o stopniu wykorzystania danej waluty jako
waluty rezerwowej decyduje m.in. stosowany mechanizm kursowy, kierunek
przepływów handlowych, stosowana waluta fakturowania oraz przyjęta strategia
dywersyfikacji ryzyka. Rezerwy walutowe to nic innego jak nagromadzany pewien
zasób walut obcych, zagranicznych papierów wartościowych i złota, za których
dyspozycję odpowiada bank centralny28.
26
Ibidem, s. 67
I. Pszczółka, Współczesne waluty międzynarodowe…, op. cit., s. 132-133
28
Por., B. Mucha-Leszko, Znaczenie i perspektywy euro w funkcji waluty rezerwowej, [w:] "Annales
Universitatis Mariae Curie-Sklodowska, Sectio H Oeconomia, VOL. XLVIII, 2014, s. 153-156,
27
http://annales.umcs.lublin.pl/tt_p.php?rok=2014&tom=48&sectio=H&numer_artykulu=14&zeszyt=1,
informacje na dzień 25.05.2015 r.
21
Wykres 5. Struktura walutowa oficjalnych rezerw dewizowych na świecie (według
stałych kursów walutowych)
70
60
50
%
40
30
20
10
0
2004
2005
2006
2007
EUR
2008
USD
2009
2010
JPY
2011
2012
2013
Inne
Źródło: opracowanie własne na podstawie: European Central Bank, The International Role…, op. cit., s.
64
Z ujawnionych danych wynika, iż poziom rezerw walutowych sukcesywnie wzrasta,
osiągając na koniec 2013 roku swoje historyczne maksimum około 11,7 bln USD.
Według danych MFW, które ujawniają jedynie około 53% globalnych rezerw
walutowych wynika, iż struktura wiodących walut rezerwowych na przestrzeni
ostatnich lat uległa nieznacznym zmianom (zob. wyk. 5.). Od 2010 roku udział euro w
światowych rezerwach walutowych spada do 24,4% na koniec 2013 roku (spadek o 2,4
pkt procentowych w porównaniu z 2010 rokiem przy stałych kursach walutowych). Z
kolei dolar amerykański pozostaje na niezmienionym poziomie 61,2% w porównaniu z
rokiem poprzednim, a jen japoński drugi rok z rzędu wykazuję tendencję wzrostową,
chociaż przy niskim poziomie. Na koniec 2013 roku jego udział wykazał najwyższy
poziom od 2006 roku (3,9%). Podobna sytuacja występuje w przypadku dolara
kanadyjskiego oraz australijskiego, pod koniec 2013 roku ich łączny udział wyniósł
3,4%, co stanowi wzrost o 0,8 pkt procentowego w porównaniu z 2012 rokiem29.
Utrzymujący się kryzys zadłużeniowy w strefie euro negatywnie wpływa na poziom
nagromadzanych rezerw walutowych przez banki centralne gospodarek wschodzących
wyrażanych w euro. Wśród krajów spoza strefy euro, których banki centralne ujawniają
strukturę rezerw walutowych, spadek udziału odnotowały – Chorwacja, Litwa,
29
European Central Bank, The International Role…, op. cit., s. 19-20
22
Rumunia, Wielka Brytania i Kanada, natomiast wzrost – Czechy i Stany Zjednoczone.
Jednak koncentrując się na sytuacji z początku światowego kryzysu finansowego, udział
euro spadł jedynie o 0,6 pkt procentowego, a dolara aż o 4,1 pkt procentowego (przy
stałych kursach walutowych). Spadek udziału dolara amerykańskiego, a także w
mniejszym stopniu euro ma odzwierciedlenie we wzroście gromadzenia rezerw
walutowych w „innych” walutach. Wzrostu nietradycyjnych walut rezerwowych
sugeruje, że podwyższone ryzyko niepewności na rynkach światowych jest ważnym
czynnikiem przy wyborze waluty rezerwowej. Mimo spadku udziału, euro zajmuje
obok dolara amerykańskiego drugą pozycję w denominacji rezerw dewizowych banków
centralnych i brak jest wiodących przesłanek aby podział ten w najbliższej perspektywie
uległ zmianie30.Na atrakcyjność dolara w zdecydowany sposób wpływa głęboki i
wysoce płynny rynek amerykańskich papierów skarbowych. Z drugiej strony
nadmiernie wzrastający dług publiczny oraz zbyt wysoki deficyt budżetowy i deficyt w
rachunku bieżącym gospodarki amerykańskiej może mieć niekorzystne konsekwencje
dla dolara jako światowej waluty rezerwowej. Z kolei euro może umocnić swoją
pozycję jako waluty rezerwowej poprzez dalsze rozszerzenie Unii Gospodarczej i
Walutowej, przy równoczesnym wzroście wspólnego rynku finansowego oraz
zwiększeniu udziału w światowej wymianie handlowej31.
30
31
Ibidem, s. 19-20
I. Pszczółka, Współczesne waluty międzynarodowe…, op. cit., s. 121
23
6. Perspektywy euro jako waluty międzynarodowej
Zastosowanie euro w funkcji waluty światowej jest w dużym stopniu powiązane ze
zmianami
w
międzynarodowym
systemie
walutowym,
roli
dolara
i
walut
alternatywnych oraz od reform gwarantujących wzrost korzyści z posiadania wspólnej
waluty. Prawdopodobne kierunki zmian ładu walutowego sprowadzają się do trzech
scenariuszy32:
1. reforma istniejącego systemu walutowego
2. transformacja
obecnego
systemu
walutowego
w
kierunku
systemu
wielowalutowego
3. powstanie multilateralnego ładu walutowego.
W scenariuszu pierwszym przewiduje się poprawę bezpieczeństwa płynności
finansowej oraz wzmocnienie multilateralnego nadzoru i koordynacji polityki
makroekonomicznej. Scenariusz ten zakłada utrzymanie dominującej pozycji dolara,
przy ścisłym powiązaniu roli euro z poziomem zadłużenia publicznego oraz
stopniowym wiązaniem chińskiego systemu walutowego z systemami pozostałych
gospodarek wschodzących33.
Z kolei w drugim scenariuszu mowa jest o międzynarodowym systemie walutowym
opartym na trzech głównych walutach: dolarze, euro i renminbi. Wszystkie te waluty
będą miały kluczowe znaczenie jako waluty rezerwowe, zaczepu oraz będą w
podobnym stopniu wykorzystywane w sektorze prywatnym. Aby zmiany te mogły się
dokonać niezbędne będzie podjęcie działań wspomagających, zarówno ze strony Unii
Europejskiej, jak i Chin. W przypadku umocnienia waluty europejskiej, działania te
będą zmierzały w kierunku odbudowy zaufania do strefy euro, poprzez ustabilizowanie
finansów publicznych oraz stworzenia efektywniejszego i scentralizowanego nadzoru
finansowego. Dla gospodarki chińskiej kluczowe będzie wprowadzenie swobody
przepływu kapitału oraz upłynnienie kursu walutowego34.
32
B. Mucha-Leszko, Znaczenie i perspektywy euro w funkcji waluty rezerwowej…, op. cit., s. 158
33
B. Mucha-Leszko, M. Kąkol, Globalizacja i zmiany w układzie sił gospodarczych a międzynarodowy
system walutowy, [w:] red. E. Molendowski, Globalizacja i regionalizacja we współczesnym świecie,
Księga jubileuszowa dedykowana Profesor Irenie Pietrzyk, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego
w Krakowie, Kraków 2012, s. 318
34
Ibidem, s. 319
24
Scenariusz trzeci zakłada zaprzestanie utożsamiania pieniądza światowego z
walutami narodowymi i zwiększenie znaczenia umownej waluty SDR35. Ta umowna
jednostka monetarna stopniowo przejmowałaby funkcję waluty światowej i zostałaby
wykorzystywana jako waluta fakturowania, zaczepu oraz gromadzenia rezerw.
Konsekwencją tak radykalnych przemian w systemie walutowym byłaby zmiana
oficjalnych rezerw walutowych na SDR’y i zmniejszenie w nich udziału dolara i euro. Z
pewnością miałoby to korzystny wpływ na umocnienie multilateralnego nadzoru
Międzynarodowego Funduszu Walutowego nad zarządzaniem globalną płynnością
finansową36.
Podsumowując
prawdopodobne
kierunki
zmian
ładu
walutowego,
można
wnioskować, iż najbardziej dostosowany do przestrzennego wymiaru mechanizmu
rynkowego i procesów gospodarczych byłby scenariusz trzeci. Jednak najbardziej
prawdopodobny w perspektywie najbliższych lat jest scenariusz drugi, czyli
transformacja obecnego systemu walutowego w kierunku systemu wielowalutowego.
Mając na uwadze zachowanie stabilności na rynkach światowych, gwałtowna
zmiana kluczowych walut międzynarodowych mogłaby mieć niekorzystne skutki, nie
tylko dla dotychczasowych emitentów tych walut lecz także dla całej gospodarki
światowej. Nagłe zastąpienie dolara amerykańskiego walutą europejską mogłoby
przyczynić się do pogłębienia aprecjacji
euro i wpłynąć na ograniczenie
konkurencyjności państw wspólnej waluty. Z drugiej strony, odzwierciedleniem
zmniejszającej się roli dolara są wszelkiego rodzaju niepowodzenia i załamania
gospodarki amerykańskiej, co może być korzystne dla umocnienia euro lecz niesie
zagrożenie dla koniunktury gospodarczej na świecie37.
Poważnym niebezpieczeństwem dla funkcjonowania całej gospodarki światowej
może stać się również system walutowy oparty tylko na jednej głównej walucie, co
można było zaobserwować podczas zapoczątkowanego w 2008 roku kryzysu
gospodarczego. Z punktu widzenia kosztów transakcyjnych optymalnym rozwiązaniem
jest stosowanie jednej dominującej waluty międzynarodowej. Jednak uwzględniając
dywersyfikację ryzyka bardziej racjonalne wydaje się wykorzystywanie dwóch a nawet
35
Podobna koncepcja została przedstawiona już w 1944 roku na konferencji w Bretton Woods przez J.M.
Keynes’a, który postulował za kreacją umownej waluty bancor.
36
37
Ibidem, s. 319
L. Oręziak, Euro – pieniądz międzynarodowy…, op. cit., s. 29-30
25
trzech takich walut. Z tego względu nie wykluczone jest, iż system walutowy w długim
okresie będzie ewoluował w kierunku modelu wielowalutowego. Już w ostatnich latach
widoczne jest relatywnie wysokie tempo rozwoju gospodarek rozwijających się,
szczególnie gospodarki Chin. Mimo zwiększenia przez nie swojego potencjału,
mierzonego udziałem w światowym PKB, handlu i inwestycjach zagranicznych, to
nadal nie dysponują wystarczającą siłą gospodarczą, która mogłaby stanowić
konkurencję dla globalnej waluty. Jednocześnie gospodarki te zmagają się z
niestabilnością polityczną, zacofaniem w sferze społecznej oraz brakiem dostatecznie
rozwiniętych rynków finansowych i walutowych.
Z tego względu, analiza
potencjalnych przemian w światowym systemie walutowym pozwala wnioskować, iż
ani dolar amerykański, ani euro w perspektywie najbliższych lat nie muszą obawiać się
utraty swych dominujących pozycji na rynkach światowych.
Niezależnie od długoterminowych perspektyw warto zwrócić uwagę nie tylko na
wzrastający udział euro jako waluty międzynarodowej, ale również na całe
funkcjonowanie obszaru go emitującego. Kryzys finansowy oraz zwiększające się
zadłużenie w strefie euro, uwypukliło niedoskonałości w konstrukcji wspólnego
obszaru walutowego oraz duże zróżnicowanie poziomu rozwoju krajów członkowskich,
m.in. Grecji, Hiszpanii, Portugali, Irlandii i Włoch. Wiarygodność strefy euro jako
obszaru stabilnego makroekonomicznie została w dużym stopniu nadwyrężona. Dlatego
odbudowa zaufania do strefy euro może się odbyć jedynie poprzez zwiększenie przez
nią zdolności konkurencyjnych, ściślejszą integrację gospodarek krajów zrzeszonych
oraz dalsze rozszerzenie obszaru wspólnej waluty. Sukcesywna poprawa sytuacji
budżetowej oraz równowagi zewnętrznej wśród krajów strefy euro może umocnić
pozycję całego ugrupowania na rynkach finansowych oraz w oczach inwestorów. Tylko
harmonijny i efektywny rozwój strefy euro jako całości, może przybliżyć euro do
pełnienia funkcji jednej z najważniejszych walut światowych38.
38
B. Mucha-Leszko, M. Kąkol, Perspektywy euro jako waluty międzynarodowej, [w:] red. U. ZagóraJonszta, K. Nagel, „Współczesne problemy ekonomiczne. Wybrane zagadnienia teoretyczne a praktyka
gospodarcza, Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach nr
129", Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Katowice 2013, s. 105-106
26
Zakończenie
Podsumowując
przeprowadzoną
analizę
gospodarczych
i
ekonomicznych
uwarunkowań obszaru wspólnej waluty i pełnionych przez euro funkcji waluty
międzynarodowej na światowych rynkach, można stwierdzić, iż euro jest jedną z
najczęściej wykorzystywanych walut zarówno w sektorze prywatnym, jak i publicznym.
Swoją dominującą pozycję, obok dolara amerykańskiego zawdzięcza znacznemu
udziałowi strefy euro w wymianie handlowej, jej stabilności makroekonomicznej oraz
olbrzymiemu potencjałowi gospodarczemu.
Od momentu wprowadzenia euro do obiegu i zastąpienia nim 11 walut
narodowych, stało
się
drugą najistotniejszą walutą
międzynarodową.
Mimo
pogarszającej się w ostatnich latach sytuacji gospodarczej na rynkach światowych oraz
utrudnieniach w sektorze finansów publicznych strefy euro, wspólny pieniądz nadal
odgrywa
wiodącą
rolę
jako
waluta
fakturowania
w
rozliczeniach
handlu
międzynarodowego. Oczywiście jego pozycja nie jest, aż tak znacząca jak dolara. Euro
spełnia tę funkcję głównie na terytorium Europy w ramach strefy euro oraz Unii
Europejskiej, co pokazuje jego regionalny charakter. Z kolei walutą o największej
płynności na światowym rynku walutowym, bez wątpienia jest dolar amerykański, jego
procentowy udział w obrotach walutowych w 2013 roku jest ponad dwukrotnie większy
niż euro. Zauważalny jest również sukcesywny spadek znaczenia euro jako waluty
transakcyjnej, czego przyczyną może być wzrastający udział najważniejszych walut
rynków wschodzących. Międzynarodowy rynek finansowy jest zdominowany przez
walutę amerykańską, euro pomimo swojego dużego potencjału nadal zajmuje drugą
pozycję. Znaczenie pozostałych walut w tym zakresie jest marginalne, co świadczy o
dużym zapleczu kapitałowym Stanów Zjednoczonych oraz strefy euro.
Zastosowanie euro w funkcji referencyjnej w dużej mierze determinowane jest
przez czynniki geograficzne i instytucjonalne. Odzwierciedla to powiązanie euro
jedynie z walutami krajów sąsiadujących ze strefą euro oraz z walutami krajów
mających różne powiązania instytucjonalne z Unią Europejską lub jej państwami
członkowskimi. Konsekwencją dominującej pozycji dolara amerykańskiego jako waluty
odniesienia jest także jego dominacja jako waluty interwencyjnej oraz waluty
rezerwowej. Mimo spadku udziału euro przy równoczesnym stabilnym poziomie dolara
w denominacji rezerw dewizowych banków centralnych, euro zajmuje nadal drugą
27
pozycję i brak jest wiodących przesłanek aby podział ten w najbliższej perspektywie
uległ zmianie.
Utrzymująca się istotna, lecz wciąż nie przeważająca pozycja waluty europejskiej z
pewnością nie przynosi optymalnego zadowolenia władzom europejskim. W XXI
wieku, euro nie osiągnęło statusu waluty globalnej w żadnej z pełnionych funkcji, ani w
sferze prywatnej, ani w publicznej. Dodatkowo, niesprzyjającym zjawiskiem dla
wspólnej waluty jest sukcesywny wzrost znaczenia walut gospodarek wschodzących w
handlu i inwestycjach międzynarodowych. Historia gospodarcza dowodzi jednak, iż
nagła zmiana statusu walut dominujących w systemie walutowym to proces obarczony
dużą inercją, dlatego w krótkiej perspektywie nie należy oczekiwać znaczących zmian.
Dolar amerykański wraz z euro pozostaną w układzie dwóch walut dominujących w
światowym systemie walutowym.
28
Bibliografia:
1. B. Mucha-Leszko, M. Kąkol, Globalizacja i zmiany w układzie sił
gospodarczych a międzynarodowy system walutowy, [w:] Globalizacja i
regionalizacja we współczesnym świecie, Księga jubileuszowa dedykowana
Profesor Irenie Pietrzyk, red. E. Molendowski, Wydawnictwo Uniwersytetu
Ekonomicznego w Krakowie, Kraków 2012.
2. B. Mucha-Leszko, M. Kąkol, Perspektywy euro jako waluty międzynarodowej,
[w:] Współczesne problemy ekonomiczne. Wybrane zagadnienia teoretyczne a
praktyka gospodarcza, red. U. Zagóra-Jonszta, K. Nagel, Studia Ekonomiczne.
Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach Nr 129, Wyd.
Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Katowice 2013.
3. B. Mucha-Leszko, M. Kąkol, Euro – waluta regionalna czy globalna?, [w:]
Wyzwania gospodarki globalnej, Prace i Materiały Instytutu Handlu
Zagranicznego Uniwersytetu Gdańskiego Nr 28/1, Fundacja Rozwoju
Uniwersytetu Gdańskiego, Sopot 2010.
4. B.
Mucha-Leszko, Strefa
euro.
Wprowadzanie,
funkcjonowanie,
międzynarodowa rola euro, Wyd. Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej,
Lublin 2007
5. B. Mucha-Leszko, Znaczenie i perspektywy euro w funkcji waluty rezerwowej,
[w:] Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska, Sectio H Oeconomia,
VOL. XLVIII, Lublin 2014,
http://annales.umcs.lublin.pl/tt_p.php?rok=2014&tom=48&sectio=H&numer_ar
tykulu=14&zeszyt=1, informacje na dzień 25.05.2015 r.
6. D. A. Skopiec, Perspektywy internacjonalizacji waluty Chin, Gospodarka
Narodowa, styczeń-luty 2014.
7. European Central Bank, Review of the international role of the euro, June 2007
8. European Central Bank, Statistics Bulletin - Euro Area Statistics Online,
9. European Central Bank, The International Role of the Euro, July 2010,
Statistical Annex
10. European Central Bank, The International Role of the Euro, July 2014,
Statistical Annex
29
11. European Commission, EMU@10 – Successes and challenges after then years
of Economic and Monetary Union, “European Economy” No. 2, 2008.
12. http://gospodarkanarodowa.sgh.waw.pl/p/gospodarka_narodowa_2014_01_01.p
df, informacja na dzień 21.04.2015 r.
13. http://sdw.ecb.europa.eu/reports.do?node=1000004045, informacja na dzień
21.04.2015 r.
14. IMF (2009), World Economic Outlook, October, International Monetary Fund,
Washington D.C
15. IMF (2013), World Economic Outlook, October, International Monetary Fund,
Washington D.C
16. IMF (2014), World Economic Outlook, October, International Monetary Fund,
Washington D.C
17. K. Kuziemska, Euro w roli waluty międzynarodowej, [w:] Mechanizmy
funkcjonowania strefy euro, red. P.Kowalewski, G. Tchorek, J. Górski, ,
Narodowy Bank Polski, Warszawa 2014.
18. L. Oręziak, Euro – pieniądz międzynarodowy, Europejska Integracja Monetarna
od A do Z, Bank i Kredyt, Narodowy Bank Polski, styczeń 2008.
19. M. Markiewicz, Internacjonalizacja juana chińskiego w kontekście kryzysu
finansowego, [w:] Globalne aspekty kryzysu strefy euro, Acta Universitatis
Lodziensis, Folia Oeconomica 273, red. J. Bilski, A. Kłysik-Uryszek,
Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2012.
20. Pszczółka, Euro a integracja europejskich rynków finansowych, Wyd. CeDeWe,
Warszawa 2010.
21. Pszczółka, Współczesne waluty międzynarodowe, Wyd. CeDeWe, Warszawa
2011.
22. Strefa euro,
http://ec.europa.eu/economy_finance/publications/general/pdf/euro_area_map_p
l.pdf, informacja na dzień 17.04.2015r.
23. Triennial Central Bank Survey 2013, BIS, September 2013.
30