Komunikacja w grupie międzynarodowej

Gdybym ja to wiedział!
Motywacja, komunikacja, praca w zespole
Komunikacja w grupie międzynarodowej
Wprowadzenie
Wielokrotnie powtarzanym i podkreślanym hasłem we współpracy międzynarodowej jest
komunikacja. W sytuacji, w której dążymy do lepszego poznania się, zrozumienia, odkrywania
kultury partnera, sprawna komunikacja staje się rzeczywiście kwestią kluczową. Jeśli działa, to
zamienia spotkanie dwóch obcych sobie grup we wspólne, spajające przeżycie i doświadczenie,
które zostanie w nas na długie lata. Jeśli szwankuje, to potrafi zniweczyć wielomiesięczne
przygotowania do wymiany, a samo spotkanie zamienić w porażkę – zamiast zniwelowania
uprzedzeń, tylko pogłębiamy nasze negatywne opinie i sfrustrowani mówimy "nigdy więcej".
Komunikacja – czyli przekazywanie informacji (komunikatu) między nadawcą i odbiorcą, jest
elementem współżycia społecznego, którego złożoności doświadczamy na co dzień. Podczas
rozmowy nie tylko przekazujemy sobie określoną wiedzę/informację - sposób w jaki mówimy,
słownictwo, intonacja, postawa ciała, wyrażają także nasz stosunek do interlokutora/ów. To, co
wysłane przez nadawcę, niestety rzadko równa się temu, co zrozumiał odbiorca. Każdy z nas, pod
wpływem wychowania, sposobu komunikowania, wcześniejszych doświadczeń i kontekstu
rozmowy filtruje komunikat i wyłapuje z niego to, co wydaje mu się w danym momencie istotne,
czego właśnie oczekuje i potrzebuje, pomijając nierzadko wątki ważne dla nadawcy.
W sytuacji wymiany polsko-niemieckiej dochodzi jeszcze aspekt międzykulturowy. Nadawca
i odbiorca pochodzą z innych kręgów kulturowych, a komunikat sformułowany jest w języku obcym
przynajmniej dla jednej ze stron. Do filtrów indywidualnych dochodzą kulturowe, wyznaczające
style, formy i sposoby komunikowania, ich kod społeczny i adekwatne reakcje. Nie mówiąc tym
samym językiem, nie tylko nie przekazujemy sobie treści w sposób dla drugiej strony zrozumiały,
lacz także nie używamy całego zestawu form i norm, przyjętych w danej kulturze (oczywiście
stopień ich różnorodności bywa różny). Im lepsza znajomość języka obcego, tym łatwiej jest nam
wychwycić niuanse ukryte w doborze słów i intonacji, jednak zawsze język ten i jego przekaz
pozostaną dla nas w pewnej sferze niedostępne i niezrozumiałe.
Komunikacja podczas spotkania
Działająca komunikacja nieodzowna jest na każdym etapie wspólnych działań. O jej znaczeniu
podczas poznawania się i przygotowania pisaliśmy już w innych miejscach. Przyjrzymy się zatem,
co dzieje się podczas samego spotkania klas polskiej i niemieckiej:
W programie biorą udział polscy i niemieccy uczniowie oraz ich opiekunowie, czyli nauczyciele.
Nieraz towarzyszy im jeszcze dyrektor lub ktoś z rodziców, czasem mamy ze sobą pośrednika
językowego, którego zadaniem jest tłumaczenie w obu językach (sytuacja w wymianie szkolnej
bardzo rzadka, najczęściej tę rolę spełniają nauczyciele). Obce sobie grupy poznają się,
wymieniają pierwsze spojrzenia a potem słowa, orientują, kto jest kim w grupie, ostatecznie
przyjmują nowe role/pozycje w obrębie nowej grupy (o ile uda nam się ją stworzyć). Sytuacja taka
w przypadku młodego uczestnika wiąże się z jednej strony z ciekawością, otwartością na innych,
nowych kolegów i koleżanki, a z drugiej strony z chęcią zachowania twarzy w obrębie własnej
grupy (w okresie dojrzewania szczególnie ważne).
Obie potrzeby są ważne i należy je uszanować. Pomoże w tym stworzenie na czas wymiany nowej
grupy odniesienia dla uczniów z jednej i drugiej szkoły. Stworzenie takiej nowej, mieszanej grupy
pozwoli na wytworzenie dynamiki, w której łatwiej będzie się wszystkim odnaleźć, zostawić
uwierające czasem role, w jakich występujemy na co dzień. W tworzeniu takiej nowej grupy
pomogą nam liczne gry i zabawy służące przełamywaniu lodów, poznawaniu imion i terenu, na
Małgorzata Kopka
www.polsko-niemiecka-wymiana-szkolna.pl
1 Gdybym ja to wiedział!
Motywacja, komunikacja, praca w zespole
którym odbywa się program. W doborze zabaw uważajmy na intensywność kontaktu, jakiego
wymagają. Trudność polega na znalezieniu takiej oferty metodycznej, która pozwoli dość szybko
zbliżyć się do siebie grupie i pojedynczym osobom, ale nie zdąży zablokować ich zbyt prędkim
przechodzeniem na kolejne poziomy zażyłości i kontaktu, także fizycznego. W rozdziale Metodyka
spotkań znajdą Państwo dalsze cenne wskazówki oraz przykłady gier i zabaw.
W pierwszych dniach, w połączonej grupie warto ustalić wspólne reguły współżycia, obowiązujące
podczas wymiany, np. czy wyznaczamy dyżurnych-porządkowych, odpowiedzialnych za sprzątanie
po skończonych zajęciach? O której młodzież wraca do domu? Od której jest cisza nocna? Czy
wolno młodzieży palić (w Polsce i w Niemczech różne są uregulowania prawne odnośnie
spożywania alkoholu i palenia tytoniu przez młodzież)? Jeżeli udało nam się wcześniej wciągnąć
młodzież we współorganizację programu, łatwiej będzie ustalić z nią reguły, które zapewnią
powodzenie wspólnie przygotowanego spotkania. Jeśli na wcześniejszych etapach nie było okazji
do przekazania dzieciom/młodzieży zadań i obowiązków, to może nastąpić to teraz. Im więcej
odpowiedzialności po stronie uczestników, tym większe będą ich starania, aby program był
wspólnym sukcesem.
Podczas wymiany jeszcze intensywniejsza jest komunikacja między nauczycielamikoordynatorami. Choć jest im o tyle łatwiej, że poznali się (przynajmniej pisemnie), już dużo
wcześniej, to podczas pierwszego spotkania także ich dotyka proces poznawania się w obrębie
zespołu prowadzącego. Dogadywanie się między nauczycielami jest bardzo istotną kwestią dla
całej dynamiki spotkania. Działając w stresie, którym niewątpliwie jest kilkudniowy program na
obcym terenie, z nieznanymi osobami i całodobową odpowiedzialnością za młodzież, łatwiej
o spięcia i nieporozumienia w zespole. Im lepiej udało nam się poznać wcześniej i wspólnie
przedyskutować wiele kwestii, tym łatwiej będzie nam przeprowadzić wspólnie program. Młodzież
wychwyci każde napięcie w zespole i jeśli w porę nie uda nam się sprawy wyjaśnić, może
przełożyć się to na atmosferę w całej grupie – albo każda klasa stanie po stronie swojego
nauczyciela, albo młodzież zjednoczy się (pozornie) w konfrontacji ze wspólnym wrogiem.
I tu przechodzimy do kwestii komunikacji między nauczycielami a dziećmi/młodzieżą. Z jednej
strony znamy, nieraz już od kilku lat, uczniów z własnej szkoły, jednak funkcjonowaliśmy z nimi
w nieco innych warunkach. Mury szkolne narzucają pewne schematy zachowań i relacji między
nauczycielem a uczniem (sprawdźmy, czy są one takie same w naszej i szkole partnera!). Jednak
udział w wymianie polsko-niemieckiej stwarza inną grupę, inną dynamikę, do której należy
dopasować także sposób komunikacji. Warto przed spotkaniem ustalić takie kwestie
z nauczycielem ze szkoły partnerskiej, aby przede wszystkim poznać panujące w obu szkołach
zwyczaje, a tym samym przyzwyczajenia uczniów i nauczycieli, oraz ustalić, jaką wspólną linię
przyjmujemy na czas programu. Nie ma tu gotowych recept, każde partnerstwo musi ustalić takie
zasady według własnych potrzeb, ważne jest jednak, aby o nich rozmawiać i wspólnie podejmować
decyzję.
Język mój, twój, nasz
Mówiąc o komunikacji w grupie polsko-niemieckiej, nie można nie wspomnieć o językach. Do pracy
w grupie potrzebny nam jest język roboczy, najczęściej jest to język angielski (przynajmniej tak
porozumiewają się między sobą uczniowie), często jest to także język niemiecki, najrzadziej język
polski. Wybór języka komunikacji ponosi za sobą określone konsekwencje: jeżeli młodzież polska
mówi wystarczająco dobrze w języku niemieckim, a podstawową motywacją do podjęcia
partnerstwa ze szkołą z Niemiec było podnoszenie umiejętności językowych, to ten język staje się
niemal automatycznie językiem dominującym podczas spotkania. W takiej konstelacji warto jednak
pamiętać, żeby stworzyć takie warunki, w których młodzież polska też będzie miała możliwość
zaprezentowania się w języku ojczystym (mogą to być zajęcia w grupach narodowych, zabawy
z animacji językowej).
Kilkudniowa komunikacja w języku obcym bez wątpienia daje okazję do sprawdzenia swoich
Małgorzata Kopka
www.polsko-niemiecka-wymiana-szkolna.pl
2 Gdybym ja to wiedział!
Motywacja, komunikacja, praca w zespole
umiejętności językowych i ich dalszego szlifowania, jest jednak także bardzo męcząca i niekiedy
frustrująca. Jeżeli po wypowiedzeniu kolejnego zdania, mamy wrażenie, że to nie do końca to, co
chcieliśmy powiedzieć, albo kolejny raz zaskoczyła nas sytuacja, w której nie potrafiliśmy szybko
zareagować, to narastają irytacja i poczucie nie do końca bycia sobą. Wentylem bezpieczeństwa w
takiej sytuacji może być codzienne krótkie spotkanie młodzieży we własnym narodowym gronie.
Młodzież często sama znajduje sobie takie miejsca odreagowania i np. podczas posiłków dobiera
się w grupach narodowych.
Jak już wspomnieliśmy, bardzo często używanym językiem komunikacji jest język angielski.
Stwarza to sytuację równowagi między obiema grupami, żadna z nich nie ma przewagi, jaką jest
używanie języka ojczystego, dla obu grup język obcy stanowi większy lub mniejszy wysiłek i stąd
większa akceptacja dla ewentualnie popełnianych błędów. W takiej konstelacji językowej także
przydadzą się momenty, kiedy obie grupy będą mogły porozmawiać w językach ojczystych, oraz
kiedy oba języki będą mogły zaistnieć w ramach programu. Nadają się do tego znakomicie zajęcia
z animacji językowej, które pozwolą na wzajemne uczenie się od siebie podstawowych wyrażeń
w danym języku obcym, które mogą przydać się także poza programem np. podczas zakupów
(nauce podstawowych zwrotów w języku partnera warto poświęcić czas już podczas przygotowań).
Ponadto skoro traktujemy język jako nośnik i część kultury, poznawanie jej powin no zawierać
elementy językowe. Pomogą nam w tym krzyżówki, przysłowia, prezentacje specjalności
kulinarnych czy tradycji danego kraju lub regionu.
Komunikacja a kultura
Niezależnie od wybranego języka porozumienia w grupie, warto uzmysłowić młodzieży (i sobie
również) różnice kulturowe, które wpływają na to, co, kiedy i jak wyrażamy. Komunikat werbalny
stanowi zaledwie 35% całości przekazu (1). Zatem, nawet jeśli zrozumieliśmy wypowiedziane do
nas słowa, może się zdarzyć, że nieprawidłowo odczytaliśmy całość przekazu, któremu towarzyszą
intonacja, mimika, gestykulacja, postawa ciała itp. I chociaż w konfrontacji polsko-niemieckiej nie
ma zbyt wielu rażąco odmiennych form komunikacji, warto mieć jednak oczy i uszy otwarte.
W celu uwrażliwienia młodzieży na ewentualne różnice można przeprowadzić krótkie ćwiczenia
z podstaw komunikacji (np. grupa niemiecka pokazuje grupie polskiej kilka typowych gestów,
których znaczenie grupa polska próbuje odgadnąć, a następnie pokazuje polskie odpowiedniki).
Różnice polsko-niemieckie pod lupą
Jednej z różnic polsko-niemieckich chcielibyśmy przyjrzeć się trochę bliżej. Według teorii
opisujących kultury, Niemcy jako grupa narodowa przejawiają tendencję do bezpośredniego,
otwartego i rzeczowego wyrażania krytyki, podczas gdy Polaków cechuje raczej krytyka pośrednia,
wyrażanie krytycznych opinii między wierszami, unikanie bezpośredniej konfrontacji. Na
fundamencie tych wartości zbudowane są w obu grupach narodowych odmienne kultury krytyki
przekazywane w procesie socjalizacji kolejnym pokoleniom. Niemiecki uczeń będzie miał z tego
powodu mniejsze opory przed publicznym wyrażaniem swojej opinii, także tej negatywnej,
natomiast jego polski kolega rzadziej uczyni to na forum całej grupy, prędzej skrytykuje coś
w prywatnej rozmowie w mniejszym gronie. (Oczywiście mówimy tutaj o tendencjach w danej
kulturze, które charakteryzują większość danej populacji oraz dopuszczają wyjątki bądź mniejsze
lub większe natężenie danej cechy.)
Świadomość tej potencjalnej różnicy przyda nam się w pracy w zespole prowadzącym oraz z grupą
dzieci/młodzieży. Planując ewaluację programu (także w czasie jego trwania), powinniśmy
stworzyć warunki, które zapewnią komfort obu grupom, tzn. nie pytać o wszysto na wspólnym
spotkaniu, wprowadzać pisemne formy informacji zwrotnej, tworzyć małe grupy narodowe dla
swobodniejszego wyrażania swoich opinii. W zespole prowadzącym natomiast nie należy brać
każdej krytycznej uwagi niemieckich kolegów osobiście i przyklejać im łatki krytykantów. Brak
bezpośrednich uwag ze strony polskiej nie powinien usypiać czujności w niemieckiej części
Małgorzata Kopka
www.polsko-niemiecka-wymiana-szkolna.pl
3 Gdybym ja to wiedział!
Motywacja, komunikacja, praca w zespole
zespołu. Co prawda każdy w zespole jest zobowiazany przedstawiać swoje opinie i poglądy,
jednak warto ułatwić tę pracę sobie i pozostałym.
Konflikty – nie ma się czego bać
Niektórzy, także wieloletni koordynatorzy wymiany twierdzą: u nas nigdy nie było konfliktów.
Oceniając taką wypowiedź z perspektywy teorii komunikacji, trudno w nią uwierzyć. Odkąd ludzie
się ze sobą porozumiewają, czyli od zawsze, dochodzi między nimi do nieporozumień, sporów,
konfliktów. Potraktowanie konfliktu jako naturalnego zjawiska w relacjach międzyludzkich pomoże
nam w radzeniu sobie z nim. Pierwszym krokiem do skutecznego rozwiązywania konfliktu jest
rozpoznanie jego obecności. Kolejnym krokiem jest dogłębna analiza, odkrycie potrzeb, jakie kryją
się za danymi postawami. I tak, jeśli młodzież odmawia udziału w kolejnych zajęciach
projektowych, to może nie chce nam zrobić na złość, tylko potrzebuje więcej czasu wolnego, albo
temat i/lub forma zajęć nie jest dopasowana do zainteresowań uczniów. W poszukiwaniu
rozwiązań powinny w równym stopniu brać udział obie strony. Narzucone z góry rozwiązania
często stwarzają tylko pozory poradzenia sobie z problemem. Jeżeli obie strony zgadzają się na
dane wyjście, to obie ponoszą odpowiedzialność za jego realizację. Ostatnim etapem jest
sprawdzenie skuteczności przyjętego rozwiązania. Jeżeli wynik jest negatywny, to musimy
powrócić do punktu wyjścia, przyjrzeć się jeszcze raz prawdziwym powodom konfliktu oraz drodze
jego rozwiązania. Jeżeli natomiast po jakimś czasie stwierdzamy odczuwalną poprawę sytuacji,
możemy sobie wspólnie pogratulować.
Takie wspólne i otwarte rozstrzyganie konfliktów z udziałem młodych osób wymaga czasem
zmiany przyzwyczajeń, a przede wszystkim dużej otwartości ze strony dorosłych (młodzieży
oczywiście też). Takie podejście to duża inwestycja w wychowanie młodzieży, w pokazanie im
drogi partnerskiego i konstruktywnego rozwiązywania konfliktów, których w życiu czeka ich jeszcze
cała seria.
Podsumowanie
Nie możemy przewidzieć, a tym bardziej przygotować się na każdą sytuację, każda grupa jest
inna, każde spotkanie przebiega według własnego scenariusza. Jednak w trakcie przygotowań
i podczas samego spotkania warto pamiętać, że:
•
•
•
•
•
mamy do czynienia z osobami, których potrzeby, lęki i oczekiwania mogą być takie same,
trochę inne, ale też bardzo różne od naszych;
możemy się o nich dowiedzieć w szczerej i otwartej rozmowie;
powinniśmy dostrzegać różnice między nami, nie negować ich, lecz traktować jako
wzbogacenie, a nie utrudnienie (nawet, jeśli taką przyjmują formę);
pojawiające się konflikty przyjąć ze spokojem i jako wyzwanie, nie zamiatać ich pod
dywan, prędzej czy później samego spod niego wyjdą;
a kiedy już całkiem nie wiemy, co powiedzieć i jak się zachować, to uśmiech jest wszędzie
i przez wszystkich odbierany tak samo pozytywnie!
Małgorzata Kopka
www.polsko-niemiecka-wymiana-szkolna.pl
4