słownik biblijny. małżeństwo - rodzina - seksualność

słownik biblijny. małżeństwo - rodzina - seksualność

MAREK BABIK
Słownik
biblijny
MAŁŻEŃSTWO
RODZINA
SEKSUALNOŚĆ
KRAKÓW 2009
WYDAWNICTWO WAM
© Wydawnictwo WAM, 2009
© Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna „Ignatianum”, 2009
Redakcja
Renata Komurka
Projekt okładki
Sebastian Stachowski
ISBN 978-83-7505-233-6 (WAM)
ISBN 978-83-89631-11-4 (WSFP)
NIHIL OBSTAT. Przełożony Prowincji Polski Południowej Towarzystwa Jezusowego
ks. Wojciech Ziółek SJ, prowincjał, Kraków, 21 stycznia 2009 r., l. dz. 36/2009.
WYDAWNICTWO WAM
ul. Kopernika 26 • 31-501 Kraków
tel. 012 62 93 200 • faks 012 429 50 03
e-mail: [email protected]
DZIAŁ HANDLOWY
tel. 012 62 93 254-256 • faks 012 430 32 10
e-mail: [email protected]
Zapraszamy do naszej
KSIĘGARNI INTERNETOWEJ
http://WydawnictwoWAM.pl
tel. 012 62 93 260 • faks 012 62 93 261
Drukarnia Wydawnictwa WAM
ul. Kopernika 26 • 31-501 Kraków
wydawnictwowam.pl
4
SPIS TREŚCI
Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
Zarys biblijnej teologii płci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
Wykaz skrótów. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
Ablucja. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
Aborcja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
Absalom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
Abstynencja seksualna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
Adam i Ewa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
Adopcja (przysposobienie) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
Afrodyzjak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
Agresja seksualna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
Akt seksualny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
Akuszerka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
Alkohol . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
Aloes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
Amun . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
Anatomia narządów płciowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
Antykoncepcja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
Anu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
Asceza seksualna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
Astarte, Isztar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
Aszera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
Atrakcyjność seksualna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
Autoerotyzm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
Baal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
Babilońskie bóstwa płodności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
Babka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
Barwy miłości – seksualności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
Batszeba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
Bestialstwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
Bezdzietność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
Bezpłodność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
Bezżenność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
Bękart . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
Biel. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
Biodra – lędźwie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
239
Bliźniak – bliźniaki – bliźniaczki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
Błona dziewicza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
Bocian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
Ból porodowy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
Bóstwa płodności. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
Brat. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
Bratobójstwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
Brzemienna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
Brzuch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
Celibat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
Choroby weneryczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
Ciało. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
Ciąża . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
Córka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
Cudzołóstwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
Czerwień . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
Członek – prącie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
Czystość . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
Dziadek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
Dzieciobójstwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
Dziecko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
Dziewczyna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
Dziewica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
Egipskie bóstwa płodności. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
Erotyka. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
Erotyka w kultach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
Eunuch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
Ewa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
Geb. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
Gorzka woda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
Granat. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
Gwałt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
Harem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
Helleńskie bóstwa płodności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
Homoseksualizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
Horus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94
Imię . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
Inana. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
240
Inicjacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
Isztar, Starte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
Izyda. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
Jądra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
Jedynak, Jedynaczka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
Kananejskie bóstwa płodności. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
Karmienie piersią . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
Kastracja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
Kastrat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
Kazirodztwo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
Kiła. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
Kobiece narządy płciowe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
Kobieta. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
Kochanka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
Kolana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
Kolory miłości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
Konkubina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
Krew. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
Kształcenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
Kult płodności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
Kwiaty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
Lesbianizm – Lesbijka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
Lewirat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
Lilia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
Lilit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
Łono . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
Łoże . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
Łożysko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
Łóżko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
Macica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
Macocha. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
Małżeństwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
Małżeństwo lewirackie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
Małżeństwo mieszane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
Mandragora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
Masturbacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
Matka, macierzyństwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
Matka Ziemia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
Mąż . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
241
Menstruacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
Męska prostytutka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134
Męskie narządy płciowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134
Męskość . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
Mężczyzna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136
Miesiączka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136
Miłość małżeńska. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
Mleko matki. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
Młodość . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
Monogamia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140
Nagość . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143
Nałożnica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
Napletek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
Narodziny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
Narządy płciowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
Narzeczeństwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146
Nasienie męskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146
Niemowlę. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
Nienarodzone dziecko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
Niepłodność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
Nierząd. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150
Niewierność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150
Noc. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150
Noc poślubna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151
Noworodek. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152
Nut . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
Obrzezanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155
Ojciec . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159
Onan. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160
Orgia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160
Oświadczyny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161
Ozyrys . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161
Pasierb . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
Pasierbica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164
Pederastia (pedofilia) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164
Piątka (pięć) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
Pępowina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166
Pieluszki. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166
Piersi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167
Pierworodny. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167
Pies. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167
242
Płciowość . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168
Płód . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169
Pocałunek. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
Poczęcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
Poligamia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174
Polucje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
Położna. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176
Połóg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
Porodowe krzesło. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
Poronienie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181
Poród . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183
Posag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
Prostytucja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186
Prostytucja sakralna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190
Przemoc seksualna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192
Przerwanie ciąży . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
Przysposobienie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
Rodzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195
Rodzeństwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195
Rodzice . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195
Rodzić na kolanach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195
Rodzina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196
Rozpusta. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197
Rozwiązłość . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197
Rozwód . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197
Rzeżączka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198
Seks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199
Seks grupowy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200
Sierota . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200
Siostra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201
Sodomia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202
Sól . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
Spać z kimś . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
Spadek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
Sperma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
Stryj . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
Syn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
Szkoła. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204
Szu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204
Ślub . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204
Tammuz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207
Taniec. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207
243
Tefnut . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207
Upławy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
Urodziny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
Uwiedzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210
Wdowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213
Weronika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214
Wesele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215
Wino. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216
Współżycie seksualne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216
Wuj, wujek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221
Wyciek, wysięk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222
Wytrysk nasienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222
Zachowania seksualne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223
Zaręczyny – zaślubiny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223
Zaślubiny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223
Zdrada małżeńska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223
Zieleń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223
Ziemia Matka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223
Zoofilia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226
Żaba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229
Żona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230
Żona drugorzędna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230
Życie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231
Życie płodowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233
244
WPROWADZENIE
W każdej epoce na przestrzeni dziejów ludzkości seksualność budziła
wielkie zainteresowanie. Różnorakie świadectwa tego zaciekawienia
przetrwały do dziś w postaci dzieł plastycznych lub tekstów. Dokumentują one chęć zrozumienia tej sfery przez ludzi poszczególnych epok
historycznych. Pytania o ludzką płciowość są zarazem pytaniami o istotę
człowieka. O to, kim on jest. Jakie stoją przed nim zadania i powinności? Można by powiedzieć, że te poszukiwania są czymś naturalnym,
wpisanym w centrum życia człowieka, i nie sposób ich uniknąć. Zmianie ulegają tylko narzędzia, którymi człowiek się posługuje, aby poznać
i ogarnąć umysłem tę sferę swojego życia.
Badania dotyczące ludzkiej aktywności seksualnej nabrały szczególnego tępa w XX wieku. Wiązało się to z gwałtownym rozwojem nauk
medycznych oraz historycznych i zaskutkowało nie tylko licznymi pracami o charakterze ściśle naukowym, ale i pojawieniem się zagadnień
dotyczących seksualności w przekazach medialnych. W drugiej połowie XX wieku zainicjowano praktykę przekazywania wiedzy o ludzkiej
seksualności w szkołach. W myśl założeń dydaktycznych współczesny
uczeń wyposażany jest nie tylko w wiedzę dotyczącą życia zawodowego,
ale również w informacje z zakresu życia seksualnego.
Obszar ten ze swej natury umiejscowiony jest w świecie wartości, bardzo intymnych i indywidualnych decyzji człowieka. Dlatego też wzbudza wiele żywych dyskusji i prób spójnego oraz możliwego do przyjęcia
przez wszystkich usystematyzowania tego obszaru. Ludzka seksualność,
jako nieodłączny element życia człowieka, pozostawia bardzo znaczący
ślad w tworzonej przez człowieka kulturze. Dlatego też, aby w sposób
pełny móc poznawać rzeczywistość ludzkiej seksualności, należy docierać do źródeł, podstaw, na których opiera się dana kultura. Wiedza taka
5
pozwala pełniej zrozumieć różnego rodzaju zasady, prawa i obyczaje,
powstające w historii i ewoluujące przez wieki.
Jednym z fundamentów kształtowania się kultury europejskiej było
chrześcijaństwo ze swą główną księgą – Biblią. To ona przez wieki ukierunkowywała refleksję filozoficzną nad człowiekiem, i z całą pewnością
do dziś wpływa na sposób postrzegania osoby ludzkiej oraz podejmowanych przez nią działań. Z tych też względów wiedza o kreowanym
w tekstach biblijnych obrazie ludzkich działań seksualnych powinna być
dostępna i znana osobom zajmującym się edukacją w zakresie płciowości
człowieka. Ta przesłanka stała u podstaw pomysłu napisania słownika
biblijnego Małżeństwo – Rodzina – Seksualność.
Słownik adresowany jest do osób zgłębiających problematykę rodzinną, zwłaszcza do katechetów i nauczycieli przedmiotu wychowanie do
życia w rodzinie. Stwarza możliwość szybkiego, a zarazem systematycznego poznania przesłania biblijnego w kwestiach ludzkiej seksualności,
małżeństwa i życia rodzinnego. Mając na uwadze to, że znaczna część
Adresatów Słownika nie odbywała studiów z zakresu biblistyki, autor
zamieścił pod każdym z haseł stosowne cytaty biblijne, aby w ten sposób
usprawnić dotarcie do tekstów źródłowych, nie poprzestając jedynie na
podaniu krótkich, encyklopedycznych (typowych dla opracowań słownikowych) informacji. W takiej postaci Słownik jest doskonałą pomocą
naukową nie tylko dla osób zajmujących się profesjonalnym studiowaniem Biblii, ale też dla każdego, kto jest zainteresowany wiedzą biblijną
na temat ludzkiej płciowości.
6
ZARYS BIBLIJNEJ TEOLOGII PŁCI
Religia a płeć
W historii wierzeń i religii zauważa się zasadniczy związek pomiędzy
osiągnięciami cywilizacyjnymi a wyobrażeniami religijnymi. Człowiek,
dokonując jakiegoś postępu, automatycznie zaczynał inaczej postrzegać
świat oraz modyfikował swoje wyobrażenie o siłach nadprzyrodzonych,
których obecność wyczuwał i przed którymi czuł respekt. Poprzez zdobycze swojego umysłu próbował wytłumaczyć odwieczną zagadkę życia
i śmierci. We wszystkich epokach historycznych fascynowała go tajemnica życia; jego powstawanie, rodzenie się i umieranie. Człowiek starał
się dociec swojej istoty.
W epoce łowieckiej pierwiastka życia doszukiwano się we krwi i kościach istot żyjących. To właśnie te substancje stanowiły o przetrwaniu
życia. Człowiek (jak i zwierzę) pozbawiony krwi umierał. Ze złamanymi
kośćmi skazany był również na śmierć. Dlatego też pierwiastek boski
wiązany był z substancją krwi albo z kośćmi.
To rozumowanie zaczęło dominować rozwinięte w momencie rozwinięcia się rolnictwa. Troska o uprawy, ich cykliczność oraz zależność od
opieki człowieka, zmieniły jego patrzenie na świat i siły nadprzyrodzone.
Istoty życia zaczęto upatrywać w nasieniu i krwi1. One warunkowały
narodziny nowego życia; zarówno roślin, zwierząt, jak i ludzi. To doświadczenie zmieniło również spojrzenie na kobietę i jej rolę. Zaczęto
łączyć zdolność ziemi do rodzenia ze zdolnościami rozrodczymi kobiety.
Ziemia w tym rozumowaniu stawała się matką, która wydaje na świat
człowieka i do której człowiek po swej śmierci powraca2. Samą upra1
Por. E. Mircea, Historia wierzeń i idei religijnych, Warszawa 1988, s. 29.
Na prehistoryczne pochodzenie tego poglądu zwracał uwagę Filon Aleksandryjski w O stworzeniu świata (134), pisząc: Każdej matce dała natura najbardziej konieczną część organizmu, piersi, jako obfitujące źródło, i już naprzód przygotowuje
w nich pokarm dla dziecka, które ma się urodzić. Ale ziemia jest bez wątpienia także
2
7
wę roli, zwłaszcza przy użyciu radła, zaczęto kojarzyć z aktem seksualnym. Czynność ta połączona z zasiewem nasion widziana była jako akt
zapładniający3.
Na bazie takiego rozumowania nastąpiła sakralizacja kobiety oraz
aktu seksualnego. Wszechświat oraz ziemię pojmowano jako organizm,
a funkcjonowanie przyrody utożsamiano z płodnością i działaniem seksualnym. Tego rodzaju prehistoryczne doświadczenia stanowią podstawę
tworzenia się mitów i różnych systemów religijnych świata starożytnego.
Wszystkie one hołdowały kultowi płodności. Kształtowanie się wyobrażeń o świecie nadprzyrodzonym (bóstw) dokonywało się przez pryzmat
doświadczeń seksualnych; zarówno tych przeżywanych osobiście, jak
i obserwowanych w świecie przyrody. Powszechność kultu płodności
może zaskakiwać. Dotyczy ona nie tylko terenów, na których rodziły się
starożytne cywilizacje (Sumeru, Babilonii, Asyrii, Egiptu, Kanaanu), ale
także wielu obszarów środkowej i północnej Europy4.
Zachwyt dla sił prokreacji szedł w parze z kultem zmarłych5. Widziano
w takim zestawieniu pewne odbicie świata rzeczywistego, ujętego w ramy rodzenia się i umierania. Nasiona wsiane w ziemię najpierw umierają,
by móc się rozmnożyć. Symbolem męskiej płodności związanym z rolnictwem był byk. Wyobrażenie tego bóstwa bardzo często znajdowane jest
w grobach6. Tego rodzaju ubóstwienie naturalnych sił przyrody prowadziło często do powstawania kultów opartych na rytualnej prostytucji czy
też orgiach seksualnych. Bóstwa postrzegane były jako osoby seksualne
podejmujące współżycie zarówno między sobą, jak i z ludźmi. Na bazie takiego postrzegania świata szczególnym obiektem zainteresowania
człowieka stawały się ludzkie narządy płciowe. Niejednokrotnie oddawano im religijną cześć, o czym świadczą zachowane do naszych czasów
matką z natury, i dlatego dawni ludzie uznali słusznie, aby nadać jej nazwę Demeter,
złożoną z „meter” – matka, i „ge” – ziemia. (...) Jest więc zrozumiałe, że natura dała
ziemi, jako najstarszej i najpłodniejszej matce, zamiast piersi płynące rzeki i źródła,
aby zaopatrywały rośliny w wodę, a wszystkim zwierzętom dostarczały napoju. Cyt. za:
L. Joachimowicz (tłum.), Warszawa 1986.
3
Por. E. Mircea, Historia..., dz. cyt., s. 29.
4
Na wszystkich tych obszarach archeologowie znajdują figurki bóstw płodności.
Najczęściej w postaci statuetek nagich kobiet o obfitych kształtach, czasami przedstawiają one kobiety w ciąży. Por. J. M. Roberts, Ilustrowana historia świata. Prehistoria
i pierwsze cywilizacje, t. 1, Warszawa 1999, s. 44 i 45.
5
Por. E. Mircea, Historia..., dz. cyt., s. 33.
6
Por. tamże, s. 34.
8
figurki fallusa mające charakter sakralny7. Narządy płciowe poddawano
różnym rytualnym zabiegom (obrzezanie, kastracja), chcąc w ten sposób
wejść w szczególną łączność (zaślubiny) z bóstwem8. Obserwowano też
wnikliwie fizjologiczne przejawy funkcjonowania tych organów.
Na te naturalne, ludzkie poszukiwania własnej tożsamości nałożyło
się Objawienie biblijne. Pradawne koncepcje religijne odnajdują swoje
odzwierciedlenie w tekstach biblijnych. Mówi się w nich o krwi i kościach stanowiących pierwiastek ludzkiego życia (por. Rdz 9, 4; Kpł 17,
10-14; Pwt 12 – 28). Człowiek wychodzi z łona ziemi i do niego powraca.
Wiele biblijnych fragmentów mówi o przejawach ludzkiej seksualności.
W Piśmie Świętym opisane są narządy płciowe człowieka, mówi się też
o współżyciu seksualnym ludzi i zwierząt. Zawsze czyni się to w kontekście poczęcia i narodzin nowego życia.
Są to niejednokrotnie słowne skamieliny, będące świadectwem pierwotnych poszukiwań człowieka, którym Objawienie stopniowo nadało
właściwy sens i znaczenie. W takim rozumieniu Biblia jest swoistym
zapisem historycznym kształtowania się pełnego, oryginalnego w stosunku do tych pierwotnych i naturalnych wyobrażeń, rozumienia ludzkiej
seksualności.
Biblijne spojrzenie na płciowość
Na tle kultów pogańskich biblijna koncepcja seksualności prezentuje się
bardzo oryginalnie. Bóg Izraela, w odróżnieniu od innych bóstw tamtego
regionu, nie personifikował sił natury, takich jak np. niebo, ziemia, pioruny, słońce. Bóg Jahwe nie przejawiał swojego działania poprzez żywioły,
ale panował nad nimi jako stwórca wszystkiego. Księga Mądrości czyni
wręcz wyrzut ludziom ubóstwiającym siły przyrody: Jeśli urzeczeni ich
pięknem wzięli je za bóstwa – winni byli poznać, o ile wspanialszy jest ich
Władca, stworzył je bowiem Twórca piękności; a jeśli ich moc i działanie
wprawiły ich w podziw – winni byli z nich poznać, o ile jest potężniejszy
Ten, kto je uczynił (Mdr 13, 3-4). Odróżnienie Stwórcy od stworzenia
7
Por. Z. Lew-Starowicz, Seks w kulturach świata, Warszawa – Wrocław – Kraków
– Gdańsk – Łódź 1987, rysunki nr 33 i 34.
8
Por. Encyklopedia religii świata, red. F. Lenoir, Y. Tardan-Masquelier, Warszawa
2002, s. 207-209.
9
uwydatnia inne rozbieżności pomiędzy objawieniem biblijnym a kultami
pogańskimi. Można je zauważyć w sposobie kształtowania świata i ludzi
oraz w budowaniu relacji Boga z człowiekiem.
Stwórcza moc Jahwe
Najstarszy z zawartych w Biblii opisów stworzenia świata i człowieka
(Rdz 2, 4-24), chociaż w niektórych elementach może przypominać starożytny, pogański sposób patrzenia na kosmos, to jednak zasadniczo się
od niego różni. Bóg wprawdzie jest tym, który zsyła deszcz na ziemię, ale
nie jest to czynność związana z Boskim działaniem płciowym. Człowiek
(i inne istoty żywe) zostaje stworzony z prochu ziemi, co oznacza, że Bóg
posłużył się do jego stworzenia jakimś tworzywem, ale z pewnością nie
nasieniem. Akt stwórczy nie jest w żaden sposób kojarzony z działaniem
seksualnym. W tej koncepcji stwórcza moc Boga zawiera się w Jego
tchnieniu. Według treści pierwszego (historycznie) opisu stworzenia
płciowość zostaje przypisana tylko ludziom. Stanowi ich konstytutywny
element. To ludzie, a nie Bóg, mają zdolność do działania seksualnego.
Podsumowując obydwa opisy stworzenia świata i człowieka, należy
podkreślić, że w odróżnieniu od bóstw pogańskich, Bóg Jahwe nie jest
istotą seksualną. Kreując świat, nie czyni tego poprzez działanie seksualne. Bóg Jahwe stwarza, a nie płodzi. Jego stwórcza moc zawiera się
w ożywczym tchnieniu i w Jego słowie. Stwarza z niczego. Seksualność
należy do świata stworzeń. Działanie płciowe jest właściwe dla ludzi
i zwierząt, ale ich płodność nie wiąże się z seksualnością Stwórcy. Boga
ta sfera nie dotyczy, chociaż On określa jej celowość. W przypadku ludzi jest to dążenie do jedności i prokreacja, a w odniesieniu do zwierząt
tylko prokreacja.
Świętość płaszczyzną spotkania z Bogiem
Wykreowany w opisach stworzenia obraz Boga przyniósł radykalną demitologizację i desakralizację seksualności. W biblijnym obrazie Boga
nie mieści się funkcja seksualna. Powyższe stwierdzenia stoją jednak
w sprzeczności z wypowiedziami natchnionego tekstu, które ukazują
10
Jahwe jako Oblubieńca Izraela. Tak więc z jednej strony mamy do czynienia z nieseksualnym Bogiem, a z drugiej z Bogiem, który przedstawia
się na sposób osoby seksualnej. Jest płodny, rodzi, wychowuje; jest matką, a czasem ojcem, a także oblubieńcem. Jest to sprzeczność pozorna.
Wymaga jednak szczegółowego wyjaśnienia.
Powszechność kultu płodności związanego z bogiem Baalem w środowisku narodu wybranego wpłynęła na wypracowanie przez proroka
Ozeasza oryginalnej koncepcji relacji pomiędzy Jahwe i Izraelem, opartej na miłości oblubieńczej. Ozeasz żył w czasach, kiedy kult Baala
był bardzo popularny i wpływał na zmianę zasad wiary w Jahwe. Na
wzór kultów pogańskich Izraelici zaczęli oddawać cześć Jahwe według
rytów zapożyczonych od Baali. Wiązało się to z wprowadzeniem różnych
obrzędów (w tym prostytucji sakralnej), mających zapewnić płodność
i obfitość urodzaju9. Podający się tym aktom seksualnym wierzyli, że
wychodzą w komunię z bóstwem. Młode dziewczyny poświęcały im swe
dziewictwo, a kobiety wypraszały w ten sposób dla siebie płodność10.
Ta rzeczywistość osobiście dotykała proroka Ozeasza, bowiem jego
żona angażowała się w podobne praktyki. Powszechność kultu Baala
sięgała tak daleko, że zaczęto postrzegać Jahwe jako boga podobnego
do Baala. Potwierdzają to dane archeologiczne sięgające czasów współczesnych Ozeaszowi. Mówią one, że Jahwe przypisywano towarzyszkę (żonę) w postaci bogini Aszery – żony Baala11. Ozeasz bardzo ostro
wystąpił przeciwko takiemu zanieczyszczeniu kultu Jahwe. Rażące dla
niego było to, że traktowano Baala jako tego który zapładnia (zgodnie
z mitycznymi wierzeniami) Palestynę – ziemię Jahwe. Jego sprzeciw nie
sprowadzał się tylko do piętnowania Baali. Ozeasz wykorzystał te schematy myślenia, nadając im właściwą treść. Można powiedzieć – dokonał
transpozycji kultu Baala na kult Jahwe. W jego rozumowaniu tylko Jahwe
jest Bogiem, a Jego jedyną towarzyszką jest Izrael, a nie jakaś bogini.
To nie Baal zapewnia płodność i urodzaj, lecz Jahwe (por. Oz 1, 10)12.
9
Por. R. E. Brown, J. A. Fitzmyer, R. E. Murphy, Katolicki komentarz biblijny,
Warszawa [2001], s. 800.
10
Por. T. Brzegowy, Prorocy Izraela, t. 2, Tarnów 1997, s. 59.
11
Por. Międzynarodowy komentarz do Pisma Świętego, red. W. R. Farmer, Warszawa 2000, s. 993.
12
Por. R. E. Brown, J. A. Fitzmyer, R. E. Murphy, Katolicki komentarz..., dz. cyt.,
s. 801.
11
Takie śmiałe posunięcie, polegające na przejęciu atutów wroga, okazało
się bardzo skuteczne13.
W ten sposób na bazie pogańskiego kultu Baala powstała oryginalna
koncepcja „małżeństwa” Jahwe ze swoim ludem. Bóg wchodzi w przymierze z Izraelem – poślubia go (por. 2, 21-22). Jednak płaszczyzną
spotkania nie jest seksualność, ale: wierność, sprawiedliwość, prawo,
miłość i miłosierdzie. Na tej też płaszczyźnie Izrael, wybranka Jahwe,
dopuszcza się zdrady. Synowie Izraela: przeklinają, kłamią, mordują
i kradną, cudzołożą, popełniają gwałty, a zbrodnia idzie za zbrodnią
(4, 2). Spośród Izraela znika wierność, miłość i znajomość Boga (por.
4, 1). Drugą płaszczyzną zdrady jest to, że ludzie odwracają się od Jahwe
i oddają cześć bożkom. Znamienny jest tu tekst Oz 4, 10-15: Jeść będą,
lecz się nie nasycą, będą uprawiać nierząd, lecz nie wzrosną w liczbę,
bo opuścili Pana, by uprawiać nierząd. Wino i moszcz odbierają rozum.
Lud mój zasięga rady u swojego drewna, a jego laska daje mu wyrocznię;
bo go duch nierządu omamił – opuścili Boga swojego, aby cudzołożyć.
Na szczytach gór składają ofiary, spalają kadzidła na wzgórzach, pod
dębem, topolą i terebintem, bo dobrze się czują w ich cieniu. Dlatego
wasze córki uprawiają nierząd, synowe wasze również cudzołożą. Czyż
nie będę karał córek waszych za nierząd ani waszych synowych za cudzołóstwo? Lecz oni sami obcują też z nierządnicami, nawet ofiary składają
z nierządnicami sakralnymi, i tak lud nierozumny dąży ku swej zgubie.
Jeśli ty, Izraelu, uprawiasz nierząd, niechaj przynajmniej Juda zostanie
bez winy! Nie chodźcie do Gilgal, nie wstępujcie do Bet-Awen ani nie
przysięgajcie słowami: Na życie Pana!
Powyższy fragment ukazuje obraz Izraela zalanego przez pogańskie
seksualne praktyki sakralne. Izraelici uprawiają kananejski kult i wróżbiarstwo, stosując do tych celów przedmioty z drewna (w. 12-13). Najostrzej jednak zostały napiętnowane przez proroka wykroczenia seksualne.
Cała jego wypowiedź jest zdominowana przez słownictwo określające
nieprawidłowości w tej dziedzinie. Ozeasz nagromadził w tym tekście
bardzo wiele słów opisujących sferę nadużyć seksualnych. W ww. 10,
12 i 13 mówiąc o nierządzie, używa w różnych formach gramatycznych
określenia hnz. Termin ten oznacza nierząd lub prostytucję. Dodatkowo
w ww. 13 i 14 stosuje termin @an" oznaczający cudzołóstwo14.
13
14
12
Por. tamże.
Por. T. Brzegowy, Prorocy Izraela, dz. cyt., s. 59.
A
ABLUCJA
Słowo to pochodzi od łac. ablutio – „obmycie”. Jest to rytualne obmycie
całej osoby czy też poszczególnych części ciała mające charakter kultyczny. W odniesieniu do zjawisk związanych z seksualnością rytualne
obmycie dotyczyło kobiet miesiączkujących (patrz: MIESIĄCZKA) – siódmego dnia po miesiączce czy też po jakimkolwiek krwawieniu kobieta
powinna wziąć kąpiel rytualną (por. Kpł 15, 28), obmyć musiała się również każda osoba dotykająca miesiączkującej lub mająca kontakt z przedmiotami, których używała kobieta mająca miesięczną przypadłość (por.
Kpł 15, 19-23). Ablucji należało się także poddać po zaobserwowaniu
wysięków z narządów płciowych, polucji i po stosunku seksualnym (por.
Pwt 11 – 12; 23, 11; Kpł 15, 16; Lb 5, 1-4).
Z czasem powstały przesądy związane z kąpielą pomenstruacyjną.
Jeden z nich mówił, że na dziecku poczętym w nocy po oczyszczeniu
może odbić się to, co kobieta zobaczy, wychodząc z kąpieli. Gdyby zobaczyła psa, jej dziecko mogło się urodzić z deformacją twarzy przypominającą psi pysk, gdyby zobaczyła osła, jej dziecko będzie głupie.
Dobrym zwiastunem było zobaczenie konia lub uczonego – wówczas
urodzone dziecko miało odznaczać się szczęściem i umiłowaniem Tory.
Takie przesądy prowadziły do tego, że kobietom wychodzącym z kąpieli
zawiązywano oczy i kazano wyobrażać sobie jakiegoś pobożnego męża
lub też aranżowano kobiecie możliwość spojrzenia na pożądaną (dobrze
wróżącą) postać.
Patrz: NASIENIE, POLUCJA
23
Kpł 15, 16-28
Jeżeli z mężczyzny wypłynie nasienie, to wykąpie całe ciało w wodzie i będzie nieczysty aż do wieczora. Każde ubranie, każda skóra, na którą wyleje
się nasienie, będzie wymyta wodą i nieczysta aż do wieczora. Jeżeli mężczyzna obcuje z kobietą, wylewając nasienie, to oboje wykąpią się w wodzie
i będą nieczyści aż do wieczora. Jeżeli kobieta ma upławy, to jest krwawienie
miesięczne ze swojego ciała, to pozostanie siedem dni w swojej nieczystości.
Każdy, kto jej dotknie, będzie nieczysty aż do wieczora. Wszystko, na czym
ona się położy podczas swojej nieczystości, będzie nieczyste. Wszystko, na
czym ona usiądzie, będzie nieczyste. Każdy, kto dotknie jej łóżka, wypierze
ubranie, wykąpie się w wodzie i będzie nieczysty aż do wieczora. Każdy,
kto dotknie jakiegokolwiek przedmiotu, na którym ona siedziała, wypierze
ubranie, wykąpie się w wodzie i będzie nieczysty aż do wieczora. Jeżeli kto
dotknie się czegoś, co leżało na jej łóżku albo na przedmiocie, na którym
ona siedziała, będzie nieczysty aż do wieczora. Jeżeli jaki mężczyzna obcuje
z nią wtedy, to jej nieczystość udzieli się jemu i będzie nieczysty siedem dni.
Każde łóżko, na którym się położy, będzie nieczyste. Jeżeli kobieta doznaje
upływu krwi przez wiele dni poza czasem swojej nieczystości miesięcznej
albo jeżeli doznaje upływu krwi trwającego dłużej niż jej nieczystość miesięczna, to będzie nieczysta przez wszystkie dni nieczystego upływu krwi,
tak jak podczas nieczystości miesięcznej. Każde łóżko, na którym się położy podczas swojego upływu krwi, będzie dla niej takie, jak łóżko podczas
jej miesięcznej nieczystości. Każdy przedmiot, na którym usiądzie, będzie
nieczysty, jak gdyby to była nieczystość miesięczna. Każdy, kto dotknie się
tych rzeczy, będzie nieczysty, wypierze ubranie, wykąpie się w wodzie i będzie nieczysty aż do wieczora. Jeżeli zostanie ona oczyszczona ze swojego
upływu krwi, to odliczy sobie siedem dni i potem będzie czysta.
ABORCJA
Termin ten pochodzi od łacińskiego słowa abortus, tłumaczonego jako
„przedwczesny poród, poronienie”. Biblia nie zawiera tekstów mówiących o świadomym działaniu ludzi w celu sprowokowania poronienia
(przedwczesnego porodu, czy innej formy wydobycia płodu z wnętrza
macicy w sytuacji, gdy nie mógł on żyć samodzielnie poza organizmem
matki). Mowa jest tylko o poronieniu dokonanym przypadkowo przez
uderzenie brzemiennej kobiety (por. Wj 21, 22-25) lub poronieniu samoistnym (patrz: PORONIENIE). Brak w tekstach biblijnych opisów aborcji
(sztucznie wywołanego poronienia) stanowi pewien fenomen, zwłaszcza gdy weźmie się pod uwagę niebezpieczeństwa zagrażające kobiecie
24
brzemiennej w czasach starożytnych (patrz: BRZEMIENNA, CIĄŻA, ŻYCIE
PRENATALNE). W takich okolicznościach możliwość niedonoszenia ciąży
mogła stanowić wielką pokusę. Mimo tego jednak Biblia na ten temat
milczy. Jest to zapewne wymowne odzwierciedlenie wielkiego szacunku
do ludzkiego życia, jaki przebija z całego biblijnego Objawienia. Chociaż
różnicuje się ludzi między sobą – inaczej jest postrzegany mężczyzna,
inaczej kobieta oraz małe dziecko (patrz: DZIECKO) – to jednak prawodawstwo biblijne nie ma wątpliwości, że już w okresie prenatalnym ma
się do czynienia z człowiekiem – np. z synem pierworodnym (por. Rdz
25, 26; Oz 12, 4); ze Zbawicielem (por. Łk 1, 26.36.56).
Patrz: ANTYKONCEPCJA
Wj 21, 22-25
Gdyby mężczyźni bijąc się, uderzyli kobietę brzemienną powodując poronienie, ale bez jakiejkolwiek szkody, to winny zostanie ukarany grzywną,
jaką na nich nałoży mąż tej kobiety, i wypłaci ją za pośrednictwem mężów
polubownych. Jeżeli zaś ona poniesie jakąś szkodę, wówczas on odda życie
za życie, oko za oko, ząb za ząb, rękę za ręką, nogę za nogę, oparzenie za
oparzenie, ranę za ranę, siniec za siniec.
Łk 2, 41-43
Gdy Elżbieta usłyszała pozdrowienie Maryi, poruszyło się dzieciątko w jej
łonie, a Duch Święty napełnił Elżbietę. Wydała ona okrzyk i powiedziała:
„Błogosławiona jesteś między niewiastami i błogosławiony jest owoc Twojego łona. A skądże mi to, że Matka mojego Pana przychodzi do mnie?”.
ABSALOM
W Izraelu zrodził się zwyczaj, według którego przejęcie żon ojca równało się z objęciem jego władzy (por. 1 Krl 2, 13-25; 2 Sm 2, 7; 12, 8)
(patrz: HAREM). Najczęściej odbywało się to po jego śmierci; jeśli zdarzenie miało miejsce za życia władcy (ojca), odczytywane było jako detronizacja. Absalom, syn króla Dawida (por. 2 Sm 3, 3), dopuścił się na
tym podłożu przestępstwa względem swojego ojca, gdyż wszedł do jego
haremu, i to publicznie na oczach całego Izraela (2 Sm 16, 21-22). Był
to czyn znamienny – oznaczał detronizację władcy.
Patrz: KAZIRODZTWO, MACOCHA, PASIERB
2 Sm 12, 7-8
Natan oświadczył Dawidowi: „Ty jesteś tym człowiekiem. To mówi Pan,
Bóg Izraela: Ja namaściłem cię na króla nad Izraelem. Ja uwolniłem cię
25
z rąk Saula. Dałem ci dom twojego pana, a żony twego pana na twoje łono,
oddałem ci dom Izraela i Judy, a gdyby i tego było za mało, dodałbym ci
jeszcze więcej”.
2 Sm 16, 21-22
Achitofel odpowiedział Absalomowi: „Wejdź do nałożnic swojego ojca,
które pozostawił, by pilnowały domu. Gdy posłyszy cały Izrael, że zostałeś
znienawidzony przez ojca, umocnią się wtedy ręce wszystkich twoich zwolenników”. Rozpięto więc Absalomowi namiot na tarasie. Absalom wszedł
do nałożnic swego ojca na oczach całego Izraela.
ABSTYNENCJA SEKSUALNA
Patrz: CELIBAT, WSTRZEMIĘŹLIWOŚĆ
A D A M I E WA
Imię Adam hm'd'a] pochodzi od hebrajskich słów „być czerwonym” oraz
słowa „gleba, ziemia uprawna”. Koresponduje to w pełni z wyglądem
ziemi w Palestynie oraz z biblijnym opisem stworzenia Adama – został
on ulepiony przez Boga z ziemi (por. Rdz 2, 7-8). Głównym jego zadaniem miała być uprawa roli.
Imię pierwszej kobiety od strony językowej jest niejasne. Niektórzy
próbują wyprowadzać je od imienia Adama, ukazując grę słów adam
i adamah. W tym układzie brzmienie obydwu imion byłoby bardzo zbliżone. Imię Ewa w swoim hebrajskim brzmieniu może być kojarzone ze
słowem „życie”. Z tych też względów jest wiązane z mitologicznymi
obrazami Matki Ziemi. Biblijną Ewę przeciwstawia się wielokrotnie Maryi – Matce Jezusa; Ewa rodzi ludzkość z ciała – Maryja dla wymiaru
duchowego; Ewa pośredniczy pomiędzy Szatanem a człowiekiem – Maryja pomiędzy Bogiem i ludźmi.
Biblijne opisy stworzenia pierwszych ludzi stanowią punkt wyjścia
dla teologii płciowości. Analizując najstarszy z zamieszczonych w Piśmie Świętym opisów stworzenia świata i człowieka (por. Rdz 2, 4-24),
można zauważyć wiele podobieństw do pogańskich przekazów wyjaśniających początki kosmosu i ludzkości. Zasadnicza różnica polega na
tym, że stwórcze działanie Boga nie jest aktem seksualnym. Cała przyroda żyje, ponieważ Jahwe zsyła deszcz na ziemię, jednakże związek ten
nie ma charakteru płciowego. Analogicznie jest z człowiekiem i innymi
istotami żywymi. Do ich stworzenia Bóg używa tworzywa, którym jest
26
proch ziemi. Akt ten, w odróżnieniu do innych niebiblijnych przekazów,
nie jest działaniem seksualnym. Moc sprawcza zawiera się w tchnieniu.
Seksualność przypisana została tylko człowiekowi i zwierzętom.
Patrz: NAGOŚĆ, ZIEMIA MATKA
Rdz 2, 7-8
Wtedy to Pan Bóg ulepił człowieka z prochu ziemi i tchnął w jego nozdrza
tchnienie życia, wskutek czego stał się człowiek istotą żywą. A zasadziwszy ogród w Eden na wschodzie, Pan Bóg umieścił tam człowieka, którego
ulepił.