Zapowiedź czasu powszechnego pokoju na podstawie Iz 2, 1-5

Michał Barański, NTK rok IV
Zapowiedź czasu powszechnego pokoju na podstawie Iz 2, 1-5
Iz 2,1-5 to fragment najstarszej części księgi, której tradycja przypisała autorstwo
proroka Izajasza. JeŜeli przyjąć rzeczywiste autorstwo tegoŜ proroka, to tekst ten musiałby
pochodzić z końca VIII wieku przed Chrystusem. Aczkolwiek w tym przypadku sytuacja jest
bardziej złoŜona, zwaŜywszy na fakt, iŜ współczesna krytyka literacka stwierdziła obecność
w tej części księgi oprócz mów proroka takŜe rozmaitych dodatków wprowadzonych znacznie
później. W sytuacji tego konkretnego fragmentu problem ten komplikuje się jeszcze bardziej,
poniewaŜ ten sam tekst znajduje się w księdze Micheasza (por. Mi 4,1-3). Dosłowność obu
tekstów jest tak wielka, Ŝe trzeba przyjąć ich bezpośrednią zaleŜność od siebie1. Kwestia
autorstwa jest jednak sporna. Znaczna część komentatorów skłania się ku teorii, iŜ autorem
jest Izajasz, głównie z powodu charakterystycznego dla niego zwięzłego i obrazowego stylu
oraz zgodności tekstu z innymi wypowiedziami proroka.
Fragment ten jest poddawany egzegezie z róŜnych punktów widzenia. Komentarze
protestanckie i Ŝydowskie rozpatrywały to proroctwo w sensie dosłownym, oczekując
na cudowne wywyŜszenie Syjonu. Inni natomiast dopatrują się tu idei uniwersalizmu
religijnego. Z pewnością moŜna jednak interpretować ten tekst jako proroctwo dotyczące
nadejścia czasu pokoju i prawdziwego rozbrojenia. JednakŜe dokładniejsze wyjaśnienie tego,
w jakim kontekście moŜna rozumieć owo rozbrojenie i czego lub kogo ono dotyczy,
znajdujemy dopiero po głębszej analizie tekstu.
Pierwszy werset omawianego fragmentu stanowi formę nagłówka dla pewnej części
proroctw Izajasza. Tekst oryginalny owego nagłówka brzmi:
hz"x' rv,a] rb'D'h;
(hadabar
aszer haza), co moŜe być tłumaczone jako: „słowo, które widział”. W tym miejscu słowo jest
rozumiane nie jako dotyczące konkretnej chwili czy sytuacji, ale jako ponadczasowe,
uniwersalne, zawsze obowiązujące przesłanie proroka2. W tym kontekście zatem naleŜy
odczytywać dalsze wersety.
1
Por. Cholewiński A., Postępujmy w światłości Jahwe. Proroctwo o prawdziwym rozbrojeniu – Iz 2,1-5, RBL
42 (1989) nr 5-6, s. 322.
2
TamŜe.
Kolejne zdanie zawiera sformułowanie:
~ymiY"h; tyrIx]a;B
(be aharit hajamim).
Nie oznacza ono w języku hebrajskim jakiegokolwiek okresu czasu3, ale odnosi się
do pewnego punktu w przyszłości, w którym rzeczywistość stanie się diametralnie róŜna
od dotychczasowej. Chodzi tu więc zapewne o okres w historii zapoczątkowany przyjściem
Mesjasza. Za taką interpretacją tego sformułowania przemawiają teksty: Rdz 49,1; Lb 24,14;
Oz 3,5; Jr 23,20; Ez 38,164. „Góra świątyni Pana” oznacza Syjon, który w rzeczywistości jest
niewielkim wzgórzem. Podkreślając wysokość tej góry autor zapoŜycza motyw z mitologii
kananejskiej i babilońskiej o górze bogów połoŜonej na krańcach północy i najwyŜszej
spośród wszystkich szczytów5. Korzystając z tych wyobraŜeń Izajasz chce podkreślić
niezwykłe znaczenie świątyni na Syjonie w przyszłej epoce – do niej będą pielgrzymować
wszystkie narody (gojim) aby składać ofiary, ale takŜe zasięgać rady lub prosić o wyrok
w trybunale przyświątynnym. Jest to jednak niemoŜliwe bez uznania przez suwerennej
władzy Boga Jahwe nad sobą, poniewaŜ religia Izraela nie uznawała synkretyzmu. Biorąc tu
pod uwagę kolejny werset moglibyśmy zatem odczytać ten tekst jako zapowiedź nawrócenia
pogan na judaizm: „liczne narody pójdą i rzekną: Chodźcie, wstąpmy na Górę Pańską,
do świątyni Boga Jakubowego! Niech nas nauczy dróg swoich, byśmy kroczyli Jego
ścieŜkami. Bo Prawo wyjdzie z Syjonu i słowo Pańskie – z Jeruzalem” (Iz 2,3), czyli jako
pewnego rodzaju ideę uniwersalizmu religijnego6. Ta hipoteza wydaje się jednak zbyt daleko
idąca. Hebrajskie słowo
hr'At
(Torah) oznacza tu pouczenie prawne, czyli rozstrzygnięcie
konkretnego problemu, a „drogi” i „ścieŜki” to nie sposób Ŝycia miły Bogu, ale droga wyjścia
z trudnej sytuacji ukazana w świątyni7. Potwierdzenie takiej interpretacji znajdujemy
w kolejnym wersecie, w którym Jahwe jawi się jako Nauczyciel i Sędzia narodów, a Jego
pouczenie, które otrzymują narody w Jeruzalem, jest faktycznie rozstrzygnięciem konfliktu
między dwiema stronami.
Uznanie wyroku Jahwe i Jego rozwiązań, czyli poddanie się Jego Prawu, powoduje
pokojowe współistnienie ludów świata. Warto tu zauwaŜyć fakt, iŜ w czasach staroŜytnych
na Wschodzie zjawisko wojny było naturalnie wpisane w tamtejszą rzeczywistość8. Co roku
królowie wyruszali na wojnę (por. 2 Sm 11,1; 1 Krn 20,1), Izrael równieŜ Ŝył w nieustannych
wojnach, co jednak nie oznacza, Ŝe wojna była postrzegana jako zjawisko dobre.
3
Por. Peter M., Wykład Pisma Świętego Starego Testamentu, Pallottinum: Poznań-Warszawa 19702, s. 648.
TamŜe.
5
Por. Schedl C., Historia Starego Testamentu: Zew proroków, t.4, Tuchów 1995, s. 222.
6
Zob. Peter M., dz. cyt., s. 652.
7
Por. Cholewiński A., art. cyt., s. 323.
8
Dufour X. L. (red.), Słownik teologii biblijnej, Pallottinum: Poznań 1994, s. 1062-1064.
4
W omawianym fragmencie prorok zapowiada czas powszechnego pokoju, który ma nastąpić
w „czasach ostatecznych”. Przekucie mieczy i włóczni na zakrzywione noŜe ogrodnika
uprawiającego winorośle oznacza, iŜ broń nie będzie więcej potrzebna. Lemiesze i sierpy są
bowiem narzędziami spokojnej uprawy roli. Wszystko to stanie się moŜliwe dzięki zlecaniu
wszelkich sporów samemu Jahwe9. JednakŜe autor nie chce tu powiedzieć, iŜ ustaną wszelkie
konflikty między narodami, daleki jest od idealizmu. Konflikty będą miały miejsce, lecz
zostaną rozstrzygnięte poprzez pouczenie (Torah) udzielone przez Boga. Źródłem
sprawiedliwości i pokoju jest zatem nie rozum ludzki, ale słowo Boga10.
Ostatni, piąty werset jest najprawdopodobniej późniejszym dodatkiem wprowadzonym
albo jako konkluzja poprzednich wersetów, albo jako wstęp do następnych. Przyjmując
pierwszy wariant moŜna to rozumieć jako zachętę proroka skierowaną do całego narodu
izraelskiego, aby jako pierwszy postępował w „światłości Pana”. Jest to tym bardziej
zrozumiałe gdy zauwaŜymy, iŜ zwrot hw"hy>
rAaB
(beor Jahwe) często oznacza tyle co hr'At
(Torah)11.
NaleŜy zatem stwierdzić, iŜ ideą autora omawianego fragmentu był zatem przekaz
dotyczący nie tyle nawrócenia wszystkich narodów na religię Ŝydowską, ile wskazanie na
Jahwe jako Boga, który rozwiązuje wszelkie spory drogą pokoju. Pojawia się tu jednak pewna
trudność: Skoro Słowo Jahwe wychodzi z Syjonu i ma dotyczyć kaŜdego narodu, to
obowiązek przyprowadzenia pogan do Boga ciąŜy na Izraelu. Prorok pragnie więc
przypomnieć ludowi o jego obowiązku. Dopiero jego wypełnienie sprawi, Ŝe nadejdzie czas
powszechnego pokoju.
9
Borowski W., Godzina biblijna pt. odstępstwo ludu BoŜego (Iz 2,1-11), RBL 21 (1968) nr 4-5, s. 287.
TamŜe, s. 288.
11
Zob. Peter M., dz. cyt., s. 651.
10
BIBLIOGRAFIA:
BOROWSKI W., Godzina biblijna pt. odstępstwo ludu BoŜego (Iz 2,1-11), RBL 21
(1968) nr 4-5;
CHOLEWIŃSKI A., Postępujmy w światłości Jahwe. Proroctwo o prawdziwym
rozbrojeniu – Iz 2,1-5, RBL 42 (1989) nr 5-6;
DUFOUR X. L. (red.), Słownik teologii biblijnej, Pallottinum: Poznań 1994;
PETER M., Wykład Pisma Świętego Starego Testamentu, Pallottinum: PoznańWarszawa 19702;
SCHEDL C., Historia Starego Testamentu: Zew proroków, t.4, Tuchów 1995;
STACHOWIAK L. (red.), Wstęp do Starego Testamentu, Pallottinum: Poznań 1990.