Przeczytaj fragment

Wstęp
Wstęp
Pod pojęciem demokracji elektronicznej najczęściej rozumiemy system demokratyczny, w którym wykorzystuje się elektroniczne technologie komunikacyjne: information and communication technology (ICT) oraz computer-mediated communication (CMC)1. Użycie obu systemów komunikacyjnych we
wszystkich rodzajach mediów ma służyć rozwojowi demokracji politycznej
oraz uczestnictwa obywateli w tym procesie. Pojęcie demokracji elektronicznej jest najczęściej używane zamiennie z innymi terminami. Należą do nich
między innymi: wirtualna demokracja (virtual democracy), teledemokracja
(teledemocracy) czy demokracja cybernetyczna (cyberdemocracy)2.
Przemiany zachodzące we współczesnym świecie skłoniły autorów niniejszej publikacji do refleksji nad kondycją demokracji elektronicznej. Celem
dociekań w prezentowanych artykułach jest usystematyzowanie i ocena doświadczeń związanych z implementacją rozwiązań charakterystycznych dla
demokracji elektronicznej, diagnoza dotycząca obecnego stanu demokracji
elektronicznej w ujęciu globalnym i regionalnym oraz wskazanie kontrowersji
i dylematów charakterystycznych dla demokracji elektronicznej.
Debata poświęcona demokracji elektronicznej objęła wymiar światowy
i polski, sferę aksjologiczną i instytucjonalną, perspektywę porównawczą
w ramach doświadczeń światowych oraz polskich, a także metodologię badań
nad demokracją elektroniczną. Publikacja składa się z czterech części: pierw1
2
M. Marczewska-Rytko, Demokracja elektroniczna jako urzeczywistnienie idei greckiej agory,
[w:] Społeczeństwo informacyjne: wizja czy rzeczywistość?, red. L.H. Haber, t. 2, Kraków 2004,
s. 137–146.
Digital Democracy. Issues of Theory and Practice, red. K.L. Hacker, J. van Dijk, London–Thousand
Oaks–New Delhi 2000.
8
Wstęp
sza z nich jest zatytułowana Demokracja elektroniczna – wymiar teoretyczny,
druga Demokracja elektroniczna – wymiar praktyczny, trzecia Demokracja elektroniczna w świecie – wybrane przykłady, a czwarta Demokracja elektroniczna
w Polsce – wybrane przykłady.
Część pierwsza (Demokracja elektroniczna – wymiar teoretyczny) zawiera
cztery teksty naukowe. Otwiera ją artykuł pióra Leszka Porębskiego, który poszukuje istoty demokracji elektronicznej analizowanej z perspektywy
dotychczasowych doświadczeń z wykorzystaniem nowych technologii. Autor stawia pytania dotyczące najważniejszych zmian w procesach demokratycznych związanych z nowymi technologiami oraz przyszłości demokracji
i przyświecających jej wartości. Maria Marczewska-Rytko przybliża wybrane
kwestie obejmujące elektroniczny wymiar współczesnej demokracji. Analizie
poddano Internet postrzegany jako nowe medium, dylematy wykorzystania
sieci w rozwoju demokracji, zastosowanie Internetu w kampaniach politycznych, w procedurze głosowania oraz rozwoju ruchów społecznych. W podobnym duchu wypowiada się Marcin Rachwał, wskazując na uwarunkowania
demokracji elektronicznej w kontekście partycypacji politycznej obywateli.
Podejmuje on próbę uporządkowania różnorodnych zjawisk i przypisywanych im pojęć w skrócie określanych mianem e-demokracji. Podkreśla, że
współcześnie obawy mogą budzić nie tyle problemy techniczne dotyczące
głosowania elektronicznego, ile raczej zdominowanie Internetu przez logikę
komercyjną. Przedmiotem namysłu Rafała S. Brzozy jest demokracja elektroniczna postrzegana jako element procesu wirtualizacji, symulakryzacji
oraz medializacji życia społecznego i politycznego. Autor zwraca uwagę na
oczekiwania związane z zastosowaniami Internetu w sferze usprawnienia
różnorakich form demokracji bezpośredniej oraz elektronicznej biurokracji.
W części drugiej (Demokracja elektroniczna – wymiar praktyczny) zamieszczono pięć artykułów naukowych. Obejmują one problematykę demokracji
elektronicznej w wymiarze praktycznym. Punktem wyjścia dla rozważań prezentowanych przez Magdalenę Musiał-Karg jest odniesienie się do możliwości
usprawnienia demokracji dzięki wykorzystaniu elektronicznego głosowania
(czy też głosowania wspomaganego elektronicznie). Autorka zgłębia istotę i motywy stosowania e-votingu oraz dylematy związane z wdrażaniem systemów
elektronicznego głosowania. Justyna Cywoniuk analizuje nowoczesne systemy inwigilacji traktowane jako metody walki z zagrożeniem bezpieczeństwa
państwa. Podkreśla, że większość planowanych aktów terroryzmu w świecie
jest udaremniana dzięki nowoczesnym systemom elektronicznym. Marta du
Vall prezentuje obywatelski hacking jako implikator zmian społecznych w XXI
Wstęp
9
stuleciu. Prowadzone przez autorkę badania skłaniają do poglądu, że w miarę
jak życie społeczne w dużej mierze przenosi się do Internetu, pojawia się coraz
więcej form sieciowej aktywności grupowej. W konkluzji autorka stwierdza,
że komunikacyjny wymiar sieci polega na tym, iż jednostki zyskują możliwość i zachętę do wnoszenia własnego wkładu w zbiorowe medium. Jakub
Nowak analizuje protest przeciw ACTA w kontekście aktywności obywatelskiej oraz uczestnictwa w kulturze popularnej. Weryfi kacji są poddawane –
zawarte w tytule artykułu – tezy badawcze zakładające, że mamy do czynienia: po pierwsze, tylko z zabawą w protest, po drugie, (nie) tylko z zabawą
w protest. W konkluzji autor stwierdza, iż sprzeciw wobec ACTA okazał się
wielkim transnarodowym skutecznym działaniem. Tę część monografi i zbiorowej zamyka artykuł Marka Miłka. Autor przybliża te elementy demokracji
elektronicznej, które mogą być potraktowane jako środek kreowania polityki
społecznej w zakresie osób niepełnosprawnych. Uwagę koncentruje przede
wszystkim na dotychczasowych i postulowanych ułatwieniach w zakresie
obowiązujących systemów głosowania.
Część trzecia (Demokracja elektroniczna w świecie – wybrane przykłady) jest
złożona z pięciu tekstów naukowych, w których wskazano wybrane zagadnienia dotyczące obecności mechanizmów i instytucji demokracji elektronicznej
w Stanach Zjednoczonych Ameryki, Niemczech, Rosji oraz na Ukrainie. Tę
część rozważań otwierają przemyślenia Marcina Pomarańskiego odnośnie do
agitacji politycznej w sieci. Uwaga autora skupia się na analizie amerykańskiej
Religijnej Prawicy i jej udziału w kampaniach wyborczych w XXI stuleciu.
Punktem wyjścia rozważań Agnieszki Waleckiej-Rynduch są ruchy społeczne
i polityczne tworzone w wirtualnej rzeczywistości. Autorka przybliża i charakteryzuje jeden z nich: Partię Piratów w Niemczech. W konkluzji zauważono, że praktyczny wymiar wirtualnej demokracji nie przynosi sukcesu swoim protagonistom. Justyna Olędzka analizuje rolę odgrywaną przez Internet
w procesach legitymizacji i delegitymizacji przywództwa Władimira Putina.
W przekonaniu autorki aktywizacja przeciwników prezydenta Rosji w sieci
jest obecnie najpoważniejszym zagrożeniem dla jego pozycji. Przedmiotem
zainteresowań Marty Drabchuk są perspektywy i wyzwania dotyczące e-administracji na Ukrainie. Autorka przybliża główne obszary funkcjonowania
e-administracji w tym państwie oraz pojawiające się bariery w różnych fazach
jej rozwoju. Wojciech Ziętara stawia pytanie o to, czy Internet jest źródłem
wzrostu partycypacji politycznej. Odpowiedzi poszukuje w analizie porównawczej Stanów Zjednoczonych Ameryki i Polski. W konkluzji stwierdza,
10
Wstęp
że szansa wykorzystania nowych technologii w partycypacji politycznej jest
realizowana w niewielkim stopniu.
Część czwarta (Demokracja elektroniczna w Polsce – wybrane przykłady)
składa się z czterech tekstów naukowych, w których wskazano wybrane zagadnienia dotyczące obecności mechanizmów i instytucji demokracji elektronicznej w naszym państwie. Janina Kowalik przeprowadza analizę sondaży politycznych w Polsce, by znaleźć odpowiedź na pytanie o to, czy służą
one dobru demokracji, czy też jej szkodzą. W wyniku dociekań badawczych
autorka nie daje jednoznacznej odpowiedzi na postawione pytania. Raczej
wskazuje na złożony charakter sondaży wyborczych oraz ich odbiór społeczny. Krystyna Leszczyńska przybliża przystosowanie struktury rządu w Polsce
do wdrożenia e-government. W związku z tym analizuje i ocenia działania
w tym zakresie podejmowane przez Radę Ministrów. Dorota Maj przedstawia
koncepcję netarchii w wymiarze społecznym i politycznym. Autorkę interesuje przede wszystkim konkurencyjność netarchii w stosunku do demokracji przedstawicielskiej. Tomasz Gajowniczek przeprowadza analizę praktyki
funkcjonowania demokracji elektronicznej na przykładzie gmin. Przedmiotem
badań są witryny internetowe jednostek samorządu terytorialnego szczebla
podstawowego w powiecie olsztyńskim oraz oferta urzędów gmin dla obywateli i przedsiębiorców z punktu widzenia dostępności usług przez Internet.
Żywimy nadzieję, że zgromadzone w tomie artykuły wzbogacą debatę na
temat stanu i przyszłości zastosowania rozwiązań demokracji elektronicznej
w świecie. Jednocześnie informujemy, iż dotychczasowe wyniki badań dotyczących kondycji demokracji bezpośredniej zostały opublikowane w Wydawnictwie UMCS. Planowane są kolejne publikacje prezentujące wyniki badań
nad demokracją bezpośrednią i elektroniczną.
Za pomoc w przygotowaniu publikacji bardzo dziękuję Pani mgr Dorocie
Maj oraz Panu dr. Marcinowi Pomarańskiemu.
Maria Marczewska-Rytko