Rozdział 3 Projekt eHospital

Transkrypt

148 stron PL 179 4 kolory:148 Seiter
10/3/08
4:23 PM
Page I
eHospital:
Doswiadczenia
z Nauczaniem Zdalnym
Pacjentow w Szpitalach
Clara Barrafranca
Holger Bienzle
Théo Bondolfi
Beatriz Cebreiro López
Marie-Claude Esculier
Carmen Fernández Morante
Elisabeth Frankus
Manuel Gromaz Campos
Uwe Hoppe
Stefan Kremser
Maria Jose Rodriguez
Malmierca
Małgorzata Marciniak
Maria A. Muñoz Cadavid
Łukasz Nowak
Isabel Porto Golpe
Corinna Reisner
Raphaël Rousseau
Joanna Szczecińska
Birgit Zens
10/3/08
4:23 PM
Page II
Partnerstwo w ramach projektu eHospital składa się z:
Koordynator projektu:
die Berater Unternehmensberatungs GmbH
Vienna, Austria
www.dieberater.com
Partnerzy:
CESGA, Supercomputing Center of Galicia
Santiago de Compostela, Spain
www.cesga.es
University of Santiago de Compostela
Santiago de Compostela, Spain
www.usc.es
Donau Universität Krems
Krems, Austria
www.donau-uni.ac.at
Bildungswerk der Sächsischen Wirtschaft
Chemnitz, Germany
www.bsw-ggmbh.de
ORT France
75116 Paris, France
www.ort.asso.fr
Academy of Management
Łódź, Poland
www.swspiz.pl
Publikacja jest produktem w ramach projektu eHospital, projektu (225761 - CP - 1 - 2005 1 - AT – GRUNDTVIG-G1) współfinansowanego przez program Socrates Komisji Europejskiej.
Zawartość publikacji nie odzwierciedla stanowiska Komisji Europejskiej.
Partner stowarzyszony:
Ynternet.org
Lausanne, Switzerland
www.ynternet.org
Ed. Holger Bienzle
Clara Barrafranca
Holger Bienzle
Théo Bondolfi
Beatriz Cebreiro López
Carmen Fernández Morante
Elisabeth Frankus
Manuel Gromaz Campos
Uwe Hoppe
Stefan Kremser
Maria Jose Rodriguez
Malmierca
Małgorzata Marciniak
Maria A. Muñoz Cadavid
Łukasz Nowak
Isabel Porto Golpe
Corinna Reisner
Raphaël Rousseau
Joanna Szczecińska
Birgit Zens
10/3/08
4:23 PM
Page 1
eHospital:
Doswiadczenia
z Nauczaniem Zdalnym
Pacjentow w Szpitalach
10/3/08
4:23 PM
Page 2
eHospital: doświadczenia z nauczaniem zdalnym pacjentów w szpitalach
Edytor:
Holger Bienzle
Autorzy:
Clara Barrafranca, Holger Bienzle, Théo Bondolfi, Beatriz Cebreiro López, Marie-Claude Esculier, Carmen
Fernández Morante, Elisabeth Frankus, Manuel Gromaz Campos, Uwe Hoppe, Stefan Kremser, Maria Jose
Rodriguez Malmierca, Małgorzata Marciniak, Maria A. Muñoz Cadavid, Łukasz Nowak, Isabel Porto Golpe,
Corinna Reisner, Raphaël Rousseau, Joanna Szczecińska, Birgit Zens
Produkcja:
word up Werbeagentur
Wydawca:
“die Berater” Unternehmensberatungsgesellschaft mbH
Wipplingerstraﬂe 32/24–26
A-1010 Wien
www.dieberater.com
© 2008 “die Berater” Unternehmensberatungsgesellschaft mbH
ISBN 978-3-9502335-3-7
10/3/08
4:23 PM
Page 3
Spis treści
Spis treści
Holger Bienzle
Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . .
5
Część 1: Kontekst
Nauka przez całe ycie, technologie informatyczne
i komunikacyjne (ICT), i szpitale.
Holger Bienzle
Rozdział 1: E-learning w szpitalach
w kontekście polityki nauki
przez całe ycie . . . . . . . . . . . . . .
8
1. Szpitale: nowe miejsca nieformalnej edukacji
osób dorosłych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8
2. E-learning: nowy sposób edukacji . . . . . . . . . . . . . . .
11
Rozdział 2: Przykłady e-learningu
w szpitalach europejskich . . . . .
15
1. Obecna sytuacja e-learningu w szpitalach . . . . . . . . .
15
2. Przypadek austriacki: ECDL
dla nastolatków cierpiących na raka . . . . . . . . . . . . . .
21
1. Szpitale, grupy docelowe pacjentów
oraz tematy nauki. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
35
2. Austria: Perspektywy pracy
dla młodych dorosłych pacjentów. . . . . . . . . . . . . . . .
38
3. Hiszpania: Umiejętności obsługi komputera:
komputery, biuro i Internet. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
42
4. Francja : Jak korzystać z komputera i Internetu . . . . .
46
5. Polska : Warsztaty twórcze i historia sztuki . . . . . . . .
50
6. Polska : Znaczenie ruchu
dla utrzymania niezaleności . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
52
7. Germany: Information management . . . . . . . . . . . . . .
55
8. Szwajcaria : Sztuka tworzenia profili w Internecie. . . .
59
Beatriz Cebreiro López, Marie-Claude
Esculier, Carmen Fernández Morante,
Elisabeth Frankus, Stefan Kremser,
Corinna Reisner
Rozdział 5: ycie w szpitalach . . . . . . . . . . . .
62
1. Strukturalne cechy charakterystyczne szpitala. . . . . . .
62
2. Zdrowie – choroba – hospitalizacja. . . . . . . . . . . . . . .
65
3. Konsekwencje podjęcia się roli wychowawcy. . . . . . .
69
4. Wymogi w zakresie higieny w szpitalach. . . . . . . . . .
70
Część 2: Praktyka
Holger Bienzle, Théo Bondolfi,
Marie-Claude Esculier, Carmen Fernández
Morante, Uwe Hoppe, Maria Jose
Rodriguez Malmierca, Joanna Szczecińska
Zapewnienie nieformalnego e-learningu
pacjentom w szpitalach
Rozdział 3: Projekt eHospital . . . . . . . . . . . .
25
1. Krótki opis projektu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
25
2. Instytucje partnerskie projektu eHospital. . . . . . . . . .
27
Théo Bondolfi, Marie-Claude Esculier,
Carmen Fernández Morante, Elisabeth
Frankus, Uwe Hoppe, Maria Jose Rodriguez
Malmierca, Joanna Szczecińska
Rozdział 4: Siedem programów nieformalnego
e-learning realizowanych
w ramach eHospital . . . . . . . . . . . 35
Clara Barrafranca, Holger Bienzle,
Rozdział 6: Profil facylitatora e-learningu
w szpitalach. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
73
1. Kim jest facylitator? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
73
2. Role facylitacji w kontekście kontaktów bezpośrednich
74
3. Role facylitacji w kontekście on-line. . . . . . . . . . . . . .
75
4. Formowanie zespołu facylitatorów. . . . . . . . . . . . . . .
76
5. Włączanie personelu szpitala w działania facylitatorów
78
3
10/3/08
4:23 PM
Page 4
Spis treści
Holger Bienzle, Uwe Hoppe
111
2. Infrastruktura techniczna w szpitalach. . . . . . . . . . . .
112
3. Wirtualne narzędzia dla nauki i komunikacji. . . . . . . .
113
Rozdział 7: Zarządzanie projektami
e-Learningu w szpitalach . . . . .
80
1. Główne fazy projektu e-learningu
dla pacjentów szpitalnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
80
4. Często występujące problemy. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
117
2. Współpraca formalna czy nieformalna? . . . . . . . . . . .
82
5. Troska o bezpieczeństwo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
118
3. Widoczność i promocja projektu e-learningu . . . . . . .
83
6. Aspekty uyteczności i dostępności. . . . . . . . . . . . . .
120
4. Komunikacja jako kluczowe wyzwanie . . . . . . . . . . . .
85
5. Czyj projekt e-learningowy? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
87
Théo Bondolfi, Raphaël Rousseau
Rozdział 11: E-kultura dla pacjentów
i organizatorów . . . . . . . . . . . . . . 122
Maria Jose Rodriguez Malmierca,
Małgorzata Marciniak, Łukasz Nowak,
Joanna Szczecińska
1. Kody zachowań dla komunikacji
i e-learningu w Internecie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
122
91
2. Ocena istniejących technologii informatycznych
i komunikacyjnych oraz umiejętności i doświadczenia
z zakresu e-kultury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
125
3. Analiza infrastruktury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
94
3. E-mail – niektóre elementy dobrych praktyk . . . . . . .
130
4. Finansowanie oferty e-learningu . . . . . . . . . . . . . . . .
95
5. Ustanowienie organizacyjnej bazy dla współpracy . . .
96
6. Lista kontrolna dla fazy przygotowawczej . . . . . . . . .
98
Rozdział 8: Faza przygotowawcza . . . . . . . . .
89
1. Pierwsze kontakty ze szpitalami. . . . . . . . . . . . . . . . .
89
2. Identyfikacja grup docelowych pacjentów
oraz ich potrzeb. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Isabel Porto Golpe, Beatriz Cebreiro López,
Carmen Fernández Morante, Małgorzata
Marciniak, Maria A. Muñoz Cadavid,
Łukasz Nowak
Rozdział 9: Strategie edukacyjne działań
z zakresu e-learningu . . . . . . . .
99
1. Definicja celów i treści programu e-learningu. . . . . . .
99
2. Pacjenci jako dorosłe osoby uczące się. . . . . . . . . . . .
101
3. Strategie wykorzystania potencjału technologii
informatycznych i komunikacyjnych (ICT)
dla nauczania pacjentów. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
105
Manuel Gromaz Campos, Uwe Hoppe,
Maria Jose Rodriguez Malmierca
Rozdział 10: Specyficzne dla szpitala
know-how nauczania
poprzez Internet . . . . . . . . . . . . . 111
4
1. Dwie modalności e-learningu w kontekście szpitala. .
Birgit Zens
Rozdział 12: Ewaluacja działań z zakresu
e-learningu w szpitalach . . . . . . 134
1. Powody przeprowadzania ewaluacji . . . . . . . . . . . . . .
134
2. Cztery główne kroki w planowaniu ewaluacji . . . . . . .
134
3. Definiowanie celów: cztery złote zasady . . . . . . . . . .
135
4. Kiedy przeprowadzać ewaluację: projekt ewaluacji . . .
137
5. Co i kiedy ewaluować . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
137
6. Grupy docelowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
139
7. Metody i instrumenty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
140
8. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
144
Holger Bienzle
Rozdział 13: Czynniki sukcesu
nieformalnego e-learningu
pacjentów szpitalnych . . . . . . . . 146
10/3/08
4:23 PM
Page 5
Wprowadzenie
Wprowadzenie
Koncepcja e-learningu, uywana w bardzo szerokim
Holger Bienzle
nia i uczenia się przy wykorzystaniu elektronicznych
sensie w tej publikacji: wszystkie scenariusze nauczamediów, od szkoleń opartych na wykorzystaniu komputera (CBT) a do bardziej zaawansowanych i interak-
Obecna publikacja ma jeden zasadniczy cel: promocję
tywnych form opartych na szkoleniu przy pomocy
moliwości, w oparciu o wykorzystanie sprzętu kom-
stron internetowych (WBT).
puterowego, uczenia się przez całe ycie dla dorosłych
pacjentów w szpitalu, którzy muszą przebywać
To były trzy koncepcje edukacji dorosłych, które euro-
w ośrodkach słuby zdrowia przez długi czas z powo-
pejski projekt pilotaowy eHospital stosował wzglę-
du ciękich lub chronicznie powracających chorób.
dem określonych grup docelowych pacjentów
Podstawowym i podkreślanym w dyskusji załoeniem
i względem bardzo specyficznego kontekstu instytu-
dla takiej oferty uczenia się jest załoenie, e zaanga-
cjonalnego szpitala, jako miejsca uczenia się. Lokalne
owanie się w działania nieformalnego kształcenia się
formy przedsięwzięć między dostawcami edukacji
w trakcie pobytu w szpitalu moe wywrzeć korzystny
a lokalnymi szpitalami partnerstwo projektu eHospital
efekt na emocjonalny i być moe nawet na fizyczny
rozwinęło i przetestowało siedem nieformalnych dzia-
powrót do zdrowia pacjentów szpitala.
łań e-learningowych w Austrii, Hiszpanii, Francji,
Niemczech i w Polsce. Poruszane w trakcie nauki
Trzy globalne koncepcje edukacyjne są nieodłączne
tematy były tak szerokie, jak szeroki był wachlarz
w tym przedsięwzięciu:
pacjentów, którzy stanowili grupę docelową. Te pierwsze obszary nauki obejmowały naukę obsługi kompu-
Koncepcja uczenia się przez całe ycie, zdefiniowa-
tera i korzystania z Internetu lub poziom zatrudnialno-
na jako wszystkie czynności uczenia się podejmowane
ści i przekwalifikowywanie się w zakresie edukacji
przez całe ycie, których celem jest pogłębianie wie-
zdrowotnej i osobistego rozwoju. Tematy te zostały
dzy, umiejętności i kompetencji personalnych, cywil-
wybrane w wyniku fazy analizy potrzeb przeprowa-
nych, społecznych i/lub związanych z perspektywą
dzonej między pacjentami i pracownikami szpitala.
zatrudnienia.1
Inne tematy mogłyby być równie moliwe. Pokazują
one, jak rónorodne - w odniesieniu do celów i tema-
Koncepcja nieformalnego uczenia się: Podczas gdy
formalne kształcenie odbywa się w instytucjach edukacyjnych i szkoleniowych, prowadząc do zdobycia
uznawanych dyplomów i kwalifikacji, kształcenie nie-
formalne ma miejsce poza głównym systemem edukacji i szkolenia i niekoniecznie prowadzi do uzyskania
tów - kształcenie nieformalne moe być w szpitalach:
Moe słuyć, jako cel zwiększający zawodowe kompetencje pacjentów oraz moe ułatwiać powrót na rynek
pracy. Ale inne cele są równie adekwatne, jak przynoszenie
satysfakcji:
rozwijanie
zainteresowania
w nowym obszarze studiów jak na przykład historia
formalnych certyfikatów. Kształcenie nieformalne
moe być prowadzone w miejscu pracy2 lub w innych
nowych miejscach prowadzenia nauki.
1
COM(2001) 678): Making a European area of lifelong learning a reality.
2
A Memorandum on Lifelong Learning, SEC(2000) 1832.
5
10/3/08
4:23 PM
Page 6
Wprowadzenie
sztuki lub zastosowanie mieszanych metodologii nauki
dla podobnych i moe bardziej złoonych działań edu-
dla zdobycia uytecznej wiedzy o czyimś stanie zdro-
kacyjnych tego typu.
wia, udoskonalanie umiejętności personalnych i społecznych lub po prostu koncentrowanie uwagi na
Publikacja ta jest kierowana do pracowników instytucji,
czymś innymi ni choroba i szpitalna rutyna. Uczenie
zajmujących się kształceniem dorosłych oraz ma ich
się, a w szczególności e-learning moe otworzyć okno
zachęcać do współpracy z ośrodkami leczenia
na zewnętrzny świat znajdujący się poza szpitalem,
w zakresie zapewnienia nieformalnego kształcenia ich
zwiększyć motywację i nadzieję.
pacjentom. Partnerstwo zawiązane między obszarami
zajmującymi się edukacją i zdrowiem będą jak terra
Moe słuyć, jako cel zwiększający zawodowe kompe-
incognita dla większości profesjonalistów zajmujących
tencje pacjentów oraz moe ułatwiać powrót na rynek
się edukacją. Będą oni wymagali podstawowej wiedzy na
pracy. Ale inne cele są równie adekwatne, jak przyno-
temat kwestii zdrowotnych, psychologii szpitalnej
szenie
zainteresowania
i instytucji słuby zdrowia, jak równie określonego edu-
w nowym obszarze studiów jak na przykład historia
kacyjnego, zarządczego i technicznego podejścia, które-
sztuki lub zastosowanie mieszanych metodologii nauki
go zazwyczaj nie stosują w swej praktyce zawodowej.
satysfakcji:
rozwijanie
dla zdobycia uytecznej wiedzy o czyimś stanie zdrowia, udoskonalanie umiejętności personalnych i spo-
Zgodnie z powyszym, publikacja została przygotowa-
łecznych lub po prostu koncentrowanie uwagi na
na dla trzech głównych grup adresatów:
czymś innymi ni choroba i szpitalna rutyna. Uczenie
• Edukatorzy osób dorosłych: osoby opracowujące
się, a w szczególności e-learning moe otworzyć okno
na zewnętrzny świat znajdujący się poza szpitalem,
zwiększyć motywację i nadzieję.
program, trenerzy i opiekunowie online,
• Menederowie instytucji edukacyjnych (równie na
większą skalę),
• Specjaliści od technologii informacyjno – komuni-
Autorzy są równie w pełni świadomi, e publikacja nie
kacyjnych: producenci e-zawartości i technicy.
jest pełnym przewodnikiem na temat tego, jak prowa-
6
dzić wysokiej jakości nauczanie na odległość w szpita-
Nie wszyscy z grupy docelowej uznają wszystkie roz-
lach. Temat ten potrzebuje o wiele więcej projektów
działy tej publikacji za równie przydatne i odnoszące
i inicjatyw tego typu, odkąd kształcenie nieformalne
się do ich szczególnej roli i zadań. Ale nie jest to
pacjentów jest ciągle mało popularne, jeśli nie całkowi-
ksiąka, która została zaplanowana, aby ją czytać od
cie egzotyczne w większości europejskich szpitali.
deski do deski, lecz została zaprojektowana raczej
Zamiast tego publikacja moe zostać odebrana jako
jako zbiór doświadczeń, narzędzi i rekomendacji,
próba podzielenia się doświadczeniem i spostrzee-
które mogą być poyteczne dla określonych celów i na
niami partnerów projektu eHospital zdobytymi w trak-
rónych etapach wdraania e-learningu w szpitalach.
cie planowania, organizowania i realizowania opartego
Część 1 publikacji (Kontekst) - przynosi podstawowe
na wykorzystaniu sprzętu komputerowego nieformal-
informacje na temat idei e-learningu dla pacjentów szpi-
nego kształcenia pacjentów w europejskich szpitalach.
tali. Zakorzenia zagadnienia w niej zawarte w szerszym
Mamy nadzieję, e moe słuyć jako źródło inspiracji
kontekście edukacyjnym, a szczególnie w polityce ucze-
10/3/08
4:23 PM
Page 7
Wprowadzenie
nia się przez całe ycie, potencjale ICT w edukacji
zagadnienia dotyczące współpracy pomiędzy orga-
i w kontekście socjologii choroby w szpitalach.
nizatorami nauczania i szpitalami.
Rozdział 1: E-learning w szpitalach w kontekście polityki europejskiej - wyjaśnia związek pomiędzy nieformalną, wspieraną komputerowo nauką w szpitalach i podstawowymi europejskimi politykami nauki
przez całe ycie oraz promocji zastosowań techno-
Rozdział 8: Faza przygotowawcza - zawiera sugestie,
w jaki sposób organizator szkoleń moe zachęcać
szpitale do przyłączania się do projektów e-learningu.
logii informatycznych i komputerowych w edukacji.
Rozdział 2: Przykłady e-learningu w szpitalach euro-
Rozdział 9: Strategie edukacyjne działań w obszarze
pejskich - prezentuje rezultaty badania prowadzo-
e-learningu - traktuje o wanych aspektach peda-
nych obecnie działań w obszarze e-learningu dla
gogicznych, które naley brać pod uwagę podczas
pacjentów szpitalnych oraz opisuje bardziej szcze-
planowania i wdraania działań e-learningowych
gółowo austriacki przypadek edukacji pacjentów.
dla pacjentów szpitalnych.
Rozdział 3: Projekt eHospital - daje krótki opis projektu eHospital oraz jego instytucji partnerskich.
Rozdział 4: przedstawia Siedem programów niefor-
Rozdział 10: Specyficzne dla szpitala know-how
malnej e-learningu realizowanych w ramach pro-
nauczania poprzez Internet - koncentruje się na
jektu eHospital, jako przykład nieformalnej, wpie-
narzędziach on-line, pracy w sieci oraz wymaga-
ranej technologią, nauki pacjentów dorosłych.
nym sprzęcie i oprogramowaniu dla ustanowienia
Rozdział 5: ycie w szpitalach - daje wprowadzenie do
i wspierania e-learningu w szpitalach.
charakterystyki organizacji szpitalnych oraz do centralnych pojęć zdrowia i choroby i w ten sposób próbuje
wyjaśnić wprowadzenie działań z zakresu e-learningu.
Druga część publikacji poświęcona jest edukacyjnym,
Rozdział 11: E-kultura dla trenerów i pacjentów zwraca uwagę czytelników na zagadnienia etykiety
w sieci, zwanej „netiquette”, oraz na podstawowe
organizacyjnym i technicznym aspektom procesu
reguły komunikacji wirtualnej, jakie powinni
Zapewnienia nieformalnego e-learningu pacjentom
respektować pacjenci i organizatorzy ich nauki.
w szpitalach. Proponuje, odwołujące się do praktyki,
teoretyczne dane wejściowe, zalecenia i narzędzia do
Rozdział 12: Ewaluacja działań e-learningu w szpita-
planowania, organizowania, wdraania i ewaluacji pro-
lach - opisuje moliwą strategię ewaluacyjną pro-
jektów e-learningowych w szpitalach.
jektu e-learningu w szpitalach.
Rozdział 6: Profil organizatora e-learningu w szpitalach - wskazuje uzupełniającą wiedzę i doświadczenie, wymagane dla organizowania działań
Na koniec, na bazie wcześniejszych rozdziałów,
w obszarze e-learningu w szpitalach.
w Rozdziale 13, zostały zawarte pewne podsumowują-
Rozdział 7: Zarządzanie projektami e-learningu
w szpitalach - zwraca uwagę na niektóre kluczowe
ce uwagi na temat Czynników sukcesu nieformalnego
e-learningu pacjentów szpitalnych.
7
10/3/08
4:23 PM
Page 8
Rozdział 1
Rozdział 1 E-Learning w szpitalach w kontekście polityki nauki przez całe ycie
Rozdział 1
E-Learning w szpitalach
w kontekście polityki
nauki przez całe ycie
w ciągu 10 lat ma stać się najbardziej konkurencyjną
i dynamiczną, opartą na wiedzy gospodarką na świecie,
zdolną do trwałego wzrostu gospodarczego z lepszą
pracą i większą spójnością społeczną.
W kontekście europejskim uczenie się przez całe ycie
jest definiowane jako:
Wszystkie działania związane z uczeniem się podejmowane przez całe ycie, których celem jest posze-
Holger Bienzle
rzenie wiedzy, udoskonalenie umiejętności personalnych, cywilnych i społecznych i/lub związane z perspektywą zatrudnialności.3
Ktoś mógłby na wstępie zapytać:
Zgodnie z informacjami pochodzącymi z Komisji
Dlaczego ludzie powinni uczyć się podczas pobytu
Europejskiej, uczenie się przez całe ycie jest czymś więcej
w szpitalu?
ni
Co więcej, dlaczego powinni angaować się
w celu zwiększenia własnych szans na rynku pracy. Uczenie
w e-learning, tę raczej wyszukaną formę edukacji?
się przez całe ycie posiada cztery o szerokim zakresie
tylko
zdobywaniem
nowych
kompetencji,
cele, które wzajemnie się wspierają: spełnienie osobiste,
Z punktu widzenie Unii Europejskiej, istnieją jasne
odpowiedzi na te pytania:
zapewniając długoterminowym pacjentom szpitalnym moliwości uczenia się, uczestniczy się w realizacji celów europejskiej polityki nauki przez całe
ycie. Wspiera się w ten sposób wany cel, jakim jest
przyblianie sposobności uczenia się do osób tym
zainteresowanych, poszerzając dostęp do nauki
aktywność obywatelska, bycie częścią społeczeństwa oraz
przystosowanie/zatrudnialność. Konsekwencję tej szerokiej definicji, która wykracza poza wąskie ramy ekonomicznych i zawodowych celów powstał uzupełniający termin
wielopłaszczyznowego uczenia się przez całe ycie – life
wide learning. Ten termin podkreśla, e uczenie się obejmuje wszystkie aspekty ycia i moe przybrać formę oficjalnej drogi nauki, jak i ścieki nieformalnej.
Wiele strategii i procesów politycznych zostało wdroo-
przez całe ycie i promując stosowanie w edukacji
nych począwszy od 2000 roku; ich celem było propago-
technologii informatycznych i komunikacyjnych.
wane europejskiej polityki uczenia się przez całe ycie,
zaczynając od Memorandum na temat uczenia się przez
1. Szpitale: nowe miejsca nieformalnego
kształcenia osób dorosłych
sultacjach i dyskusjach w krajach członkowskich.
Od około dekady promocja uczenia się przez całe ycie
Dalszymi kamieniami milowymi tej polityki rozwoju były:
całe ycie i kończąc na związanych z tym tematem kon-
była głównym celem polityki Unii Europejskiej. Uczenie się
przez całe ycie zajmuje wysoką pozycję w politycznej
• Rezolucja Rady z dnia 27 czerwca 2002 odnośnie
agendzie UE, jak równie ma odgrywać waną rolę w osią-
nauki przez całe ycie (2002/C 163/01)
gnięciu ambitnych celów ustalonych w Lizbonie przez
Radę Europejską w marcu 2000, np. dla Europy, która
8
3
Making a European Area of Lifelong Learning a Reality COM(2001) 678
10/3/08
4:23 PM
Page 9
• Komunikat Komisji z dnia
21 listopada 2001:
równie w lepiej poinformowanych i bardziej aktyw-
Urzeczywistnianie europejskiego obszaru nauki przez
Rozdział 1
nych obywateli, jak równie przyczynia się do osobi-
całe ycie (COM(2001) 678 final)
stej pomyślności.4
• Komunikat Komisji z dnia 23 października 2006:
„Nauczanie osób dorosłych: Nigdy nie jest zbyt późno
(2) Szerszy dostęp i zwiększenie udziału
na naukę“ (COM(2006) 614 final)
• Decyzja No 1720/2006/EC Parlamentu Europejskiego
…priorytet powinien zostać nadany następującym ele-
oraz Rady z dnia 15 listopada 2006, ustanawiająca
mentom: zapewnienie dostępu do moliwości uczenia
aktywny program w dziedzinie nauki przez całe ycie.
się przez całe ycie wszystkim, bez względu na wiek,
Między celami europejskiego uczenia się przez całe ycie
włączając w to specjalne akcje skierowane na osoby
moemy wyrónić cztery, które naley szczególnie podkreślić:
najbardziej upośledzone, takie które nie uczestniczy-
Te cztery główne aspekty uczenia się przez całe ycie są
ły w kształceniu i szkoleniu…5
ściśle ze sobą powiązane. Innymi słowy: powstające społeczeństwo wiedzy wymaga od wszystkich obywateli
Dodatkowe 4 miliony dorosłych mogą potrzebować
zaangaowania w działania związane z kształceniem for-
uczestniczyć w uczeniu się przez całe ycie po to aby
malnym i nieformalnym na wszystkich etapach swojego
osiągnąć procent uczestnictwa określony w kryterium
przez państwa członkowskie w ramach procesu
Informacje pochodzące z dokumentów na
temat uczenia się przez całe ycie
„Edukacja i szkolenie 2010”.6
(3) Podejście skoncentrowane na studencie
(1) Promowanie kształcenia dorosłych
Rzeczą charakterystyczną (uczenia się przez całe
Definicje kształcenia dorosłych rónią się między
ycie) jest scentralizowanie słuchacza.
sobą ale dla celu tej wiadomości jest zdefiniowana
jako wszystkie formy nauki podejmowane przez
Przeprowadzone konsultacje uwidaczniają zmianę od
osoby dorosłe, po zakończeniu pierwotnej edukacji
„wiedzy” do „kompetencji” i od nauczania do uczenia
i kształcenia, jakkolwiek daleko ten proces moe zajść
się, umiejscawiając słuchacza w centrum…
(np. włączając w to studia wysze).
Słuchacze powinni, na tyle na ile to moliwe, aktywPodniesienie ogólnego poziomu umiejętności
nie poszukiwać moliwości zdobywania i poszerzania
w populacji osób dorosłych poprzez oferowanie więk-
wiedzy i kompetencji...7
szej liczby i lepszych moliwości uczenia się przez
całe dorosłe ycie, co jest wane zarówno dla efektywności i sprawiedliwości ukazując wyzwania zidentyfikowane powyej. Kształcenie dorosłych nie tylko
pomaga
w
przeobraaniu
osób
dorosłych
w lepszych i bardziej efektywnych pracowników, ale
4
Communication from the Commission of 23 October 2006: Adult learning: It
is never too late to learn (COM(2006) 614 final)
5
The Council Resolution of 27 June 2002 on lifelong learning (2002/C 163/01)
6
Communication from the Commission of 23 October 2006: Adult learning:
7
Communication from the Commission of 21.11.2001: Making a European Area
It is never too late to learn (COM(2006) 614 final)
of Lifelong Learning a Reality (COM(2001) 678 final)
9
10/3/08
4:23 PM
Page 10
Rozdział 1
(4) Otwarte i elastyczne formy nauki
…gdzie tylko jest to właściwe, przybliać zainteresowanym osobom w ich własnych społeczno-
Przeprowadzone konsuziomów otwartej i elastycznej
ściach, tak bardzo, jak to tylko jest moliwe,
edukacji i szkoleń dostępnych na poziomie lokalnym,
zarówno moliwości nauki przez całe ycie, jak
łącząc ze sobą (potencjalnych) studentów i róne
i infrastrukturę wspieraną poprzez technologie
formy uczenia
się...8
informatyczne i komunikacyjne.
Dla niektórych grup, takich jak osoby niepełnosprawne, fizyczna mobilność nie zawsze jest moliwa.
ycia. Jeśli wskaźnik udziału w kształceniu powinien
W takich przypadkach, równy dostęp do nauki moe
istotnie wzrosnąć, tworzenie oferty edukacyjnej musi się
być osiągnięty tylko poprzez przyblienie jej do
rozpocząć od społecznych i edukacyjnych potrzeb stu-
samych osób uczących się. Technologie informa-
dentów i stosować elastyczne i skoncentrowane na stu-
tyczne i komunikacyjne oferują wielki potencjał
dencie metodologie.
umoliwiający w sposób oszczędzający środki,
dostęp do społeczności rozproszonych i izolowa-
Ponadto, edukatorzy powinni starać się oferować działa-
nych – nie tylko dla samego nauczania, ale równie dla
nia edukacyjne dla studentów tam, gdzie oni się znajdu-
komunikacji, która słuy podtrzymywaniu tosamości
ją. Zamiast czekać na studentów, a zjawią się w klasie,
wspólnoty mimo znacznych odległości. Mówiąc bar-
powinni odkrywać nowe miejsca nauki:
dziej ogólnie „całodobowy” i „na zawołanie” dostęp do
usług w zakresie nauczania – łącznie z nauczaniem
on-line – umoliwia kademu wykorzystanie swojego
Jak zostało to wspomniane w wyej przywołanych doku-
czasu w najbardziej właściwy sposób, gdziekolwiek by
mentach, szpitale i inne instytucje ochrony zdrowia są
fizycznie przebywał w danym momencie...
takimi nowymi miejscami nauki, które powinny być zba-
Przyblianie nauki do domu będzie równie wymaga-
dane przez organizatorów procesu nauczania.
ło reorganizacji oraz przesunięcia środków w celu
Dorośli pacjenci w europejskich szpitalach mogą nie być
stworzenia odpowiednich rodzajów centrów naucza-
trwale niepełnosprawni, ale bez wątpienia wielu z nich
nia w codziennych lokalizacjach, tj. w miejscach
jest ograniczonych w swojej mobilności i dlatego wyłą-
gdzie ludzie w naturalny sposób się gromadzą – nie
czonych z większości sposobności uczenia się. Jedyną
tylko w samych szkołach, ale równie, na przykład,
drogą udostępnienia im moliwości uczenia się podczas
ratuszach, centrach handlowych, bibliotekach i muze-
hospitalizacji jest sprawienie, aby mogli pobierać naukę
ach, miejscach kultu religijnego, parkach i publicznych
w miejscu, w którym się znajdują: wspieranie tych osób
skwerach, pociągach i dworcach autobusowych,
poprzez system uczenia się oparty na komputerach oraz
ośrodkach zdrowia i kompleksach wypoczynkowych,
przez nauczycieli, którzy wychodzą ze swoich klas
stołówkach pracowniczych.9
i odwiedzają szpitale.
8
Communication from the Commission of 21.11.2001: Making a European Area
of Lifelong Learning a Reality (COM(2001) 678 final)
10
9
Commission staff working paper of 30.10.2000: A memorandum on lifelong
learning (SEC(2000) 1832)
10/3/08
4:23 PM
Page 11
Czas spędzony w szpitalu moe być przez pacjentów
2. E-learning jako nowy sposób kształcenia
Rozdział 1
wykorzystany na rónego rodzaju działania edukacyjne,
w większości o charakterze nieformalnym, nie potwierdzone oficjalnym certyfikatem; w celu poprawy kompetencji zawodowych i zdolności do pracy, w celu uzyskania
Co to jest e-learning?
W Planie Działań e-learning, Komisja Europejska definiuje e-learning jako
Uycie
wiedzy na temat problemów zdrowotnych oraz metod
nowych
technologii
multimedialnych
i Internetu, aby podnieść jakość uczenia się, poprzez
pogodzenia się z nimi lub ich poprawy, lub odkrycia
uproszczenie dostępu do zasobów i usług jak równie
nowych obszarów zainteresowań dla osobistego
zdalna wymiana i współpraca.10
spełnienia się.
Na poziomie operacyjnym europejskie programy finansowe dla edukacji osób dorosłych, np. linia działania
Jest to raczej zaawansowana definicja e-learningu, która
koncentruje się na formach uczenia się opartych na
Internecie i współpracy. Szersze podejścia poszerzają ter-
Grundtvig w ramach programu Socrates (2000-2000) oraz
min e-learningu równie do form opartych na uczeniu się
program Lifelong Learning (2007-2013), aktywnie propa-
przy pomocy komputera, które nie obejmuje korzystania
gowały działania z zakresu nauczania dorosłych
z Internetu, np. uczenie się przy pomocy CD-ROMu:
E-learning (elektroniczne uczenie się): Termin obej-
w europejskich szpitalach.
mujący szeroki zestaw aplikacji i procesów, tj. uczenie
EHospital, projekt programu Grundtvig, na doświadcze-
się w oparciu o wykorzystanie Internetu, uczenie się
niach którego oparta jest niniejsza publikacja, podjął dzia-
przy wykorzystaniu komputera, wirtualna klasa
łania zmierzające do przyblienia (e-) nauki (dorosłym)
i współpraca cyfrowa. Obejmuje dostarczanie treści
pacjentom szpitalnych. Projekt był pierwszym tego typu,
poprzez Internet, intranet/extranet (LAN/WAN), kase-
i co więcej, propozycje e-learnigu nadal wydają się być
ty audio i video, programy satelitarne, interaktywną
niezwykłymi wyjątkami od rutyny w szpitalach w Europie.
TV, CD-ROMy, etc.11
W tym szerszym sensie termin e-learning jest stosowany
w publikacji: pasuje do rónych scenariuszy nauczania
i uczenia się, których wspólnym elementem jest to, e
wykorzystują media elektroniczne.
Elektroniczne media mogą posiadać zrónicowane funkcje w zaleności od scenariusza pedagogicznego:
Kiedy uywamy w tej ksiące terminu e-learning odnosimy się do scenariuszy nauczania i uczenia się przy wyko-
10
Communication from the Commission: The e-learning Action Plan. Designing
tomorrow’s education (COM (2001) 172 final)
11
http://www.learningcircuits.org/glossary
11
10/3/08
4:23 PM
Page 12
Rozdział 1
rzystywaniu komputerów, Internetu lub intranetu, jako
elementu dodatkowego w nauczaniu bezpośrednim:
mieszane techniki uczenia się.
Typ
e-Learning przez dystrybucję
Punkt widzenia ucznia
Funkcje
Nauka przez informacje (link
i dokumenty do pobrania):
Wykorzystanie informacji do nauki
organizowanej samodzielnie
Wspomaganie przez dystrybucję
informacji
e-learning przez interakcję
Nauka przez informację zwrotną
(oceny lekcje, głosowanie):
Wykorzystanie forum, czatów, tablicy
interaktywnej
Wspomaganie przez interakcję
pomiędzy uytkownikami
e-learning przez współpracę
Nauka poprzez wielowymiarowość:
rozwiązywanie problemów przez grupę
lub partnerów.
Wspomaganie przez współpracę
między uytkownikami
Diagram 1: Funkcje mediów elektronicznych w e-learningu12
Blended Learning (Mieszane Techniki Uczenia się) jest
Dobre przykłady mieszanych technik nauczania (blended
kombinacją wielorakich podejść do uczenia się i prezen-
learning) posiadają następujące uproszczone etapy:
tuje więcej opcji dla kształcenia dorosłych w szpitalach.
• spotkanie rozpoczynające z instrukcjami.
Mieszane uczenie się moe być realizowane poprzez sto-
• okres nauki własnej.
sowanie mieszanych wirtualnych i rzeczywistych zaso-
• sesje bezpośrednich kontaktów z pacjentami, obejmujące
bów. Typowym przykładem moe być kombinacja mate-
ewaluację, informację zwrotną i mechanizmy kontrolne.
riałów powstałych w oparciu o technologie oraz bezpo-
• okres nauki własnej.
średnie sesje, stosowane wspólnie dla dostarczania
• zamknięcie programu nauki sesją bezpośredniego
instrukcji. Innym przykładem moe być stosowanie
aktywnych technik uczenia się w rzeczywistej klasie oraz
Zarówno bezpośrednie uczenie się jak i elementy e-lear-
wykorzystywania Internetu online.
ningowe posiadają zalety i wady.
12
12
kontaktu oraz finalną ewaluacją.
Gertsch, Fredi (2006): Das Moodle Praxisbuch, München.
10/3/08
4:23 PM
Page 13
Rozdział 1
Nauka podczas kontaktu osobistego przeciwko nauce na odległość (e-learning).
Zalety
Wady
Bezpośrednie uczenie się
Bezpośrednie uczenie się
I Społeczne kontakty między studentami nawiązują się od razu
I Prowadzący i student znają się osobiście
I Wszystko składa się z komunikacji
I Studenci pomagają sobie wzajemnie
I Wszyscy studenci muszą być w tym samym miejscu o tym
samym czasie
I Wszyscy studenci powinni mieć na podobnym poziomie
wiedzę wprowadzającą do tematu
I Postępowe dyskusje
e-learning
e-learning
I Studenci mogą się uczyć tak jak chcą, kiedy i gdzie chcą
I Student sam określa własne tempo nauki
I Elastyczna metodologia i dydaktyka
I Indywidualne stosowanie multimediów w zaleności
od typu studenta
I Ogromne źródło informacji i wiedzy
I Nieporozumienie co do zawartości lekcji jest moliwe i trudne
do odkrycia
I Wymagany jest wysoki poziom kompetencji związanych
z samodzielną nauką i dyscyplina
I Brak automatycznych kontaktów społecznych między
studentami
Diagram 2: Zalety i wady scenariuszy bezpośredniej nauki i e-learningu
Nauka podczas kontaktu osobistego
przeciwko nauce na odległość (e-learning)
zostać przebadana w interesie pacjentów, którzy muszą
W specyficznym kontekście kształcenia dorosłych w szpi-
Elastyczność w czasie i miejscu
się zmierzyć i dostosować do sztywnej rutyny szpitalnej.
talach e-learning ma naprawdę duy potencjał. Pacjenci
szpitala są ograniczeni w swojej mobilności i mogą czer-
Najistotniejszą zaletą e-learningu jest jego elastyczność.
pać zyski z bycia niezalenym od miejsca i czasu
E-learning nie jest ograniczony do bezpośredniego dzia-
w porównaniu do konwencjonalnego sposobu bezpośred-
łania osobowego i zaplanowanych w klasie lekcji. W spe-
niej nauki. Uczenie się staje się moliwe w kadym miej-
cyficznym edukacyjnym kontekście uczenia się w szpita-
scu i o kadej porze. Równie, społeczne zachowania
lach e-learning posiada ogromny potencjał. Pacjenci
i wspólne z kolegami działania związane z uczeniem się
szpitala mają ograniczone moliwości poruszania się
są moliwe przy pomocy wirtualnych narzędzi.
i dlatego te mogą czerpać korzyści z bycia niezalenym
Elastyczności i autonomia oferty e-learningowej powinna
w czasie i miejscu w porównaniu do konwencjonalnej
13
10/3/08
4:23 PM
Page 14
Rozdział 1
formy nauki bezpośredniej. Uczenie się staje się moliwe
kie zaangaowanie w temat. Dla kontrastu, komunikacja
w kadym miejscu i o kadej porze. Przy pomocy narzę-
bezpośrednia jest bardziej właściwa ze względu na jej
dzi wirtualnych wspierane są społeczne interakcje
wymiar społeczny i dla dyskusji nad kontrowersyjnymi
i wspólna nauka z kolegami.
tematami. Kiedy planowane jest curriculum e-learningowe, waność społecznego wymiaru uczenia się powinna
Role nauczycieli i studentów
zostać starannie przeanalizowana.13
E-learning dostarcza kilka kontrolowanych mechanizmów, które zapewniają proces uczenia się pacjenta.
W związku z tym, przed studentami stawia się wyzwanie
do bycia aktywnym i odpowiedzialnym za własne
doświadczenia uczenia się. Konsekwentnie, zmieniają się
role nauczycieli i studentów. Nauczyciel, jako ekspert od
wykładów, który przekazuje rzeczową wiedzę, zmienia się
w osobę ułatwiającą naukę poprzez wybranie i stosowanie
odpowiednich metod, pomaga rozwiązywać problemy
i prowadzić dialog.
Wirtualna komunikacja
Wirtualna komunikacja w środowisku e-learningowym
moe być charakteryzowana jako synchroniczna lub asynchroniczna, lub jako jedna i druga. Technologia internetowa dostarcza rónorodnych narzędzi ułatwiających te
interakcje. Główną charakterystyką synchronicznej komunikacji jest natychmiastowości wzajemnych interakcji (np.
kontakt bezpośredni, chat, video-konferencja), podczas
gdy asynchroniczna komunikacja pozwala na większą
czasową elastyczność (np.: e-mail i for a dyskusyjne).
W kontekście e-learningu, panele dyskusyjne i e-maile są
obecnie najczęściej uywanymi narzędziami komunikacyjnymi. Te asynchroniczne narzędzia zapewniają przestrzenną i czasową elastyczność uczestnikom oraz
pozwalają im na interakcje między sobą w jakimkolwiek
miejscu i czasie wygodnym dla nich. Tak więc natychmiastowość odpowiedzi jest prawie adna. Z drugiej strony,
studenci są w stanie odzwierciedlić, edytować i korygować
wiadomości przed ich wysłaniem oraz rozwija się głębo-
14
13
Zens, B. (accepted for publication). Evaluation Research on E-Learning in
Higher Education. Self-Regulated Learning, Online Communication, and
Achievement (working title). VDM Verlag Dr. Müller.
10/3/08
4:23 PM
Page 15
Rozdział 2 Przykłady e-Learningu w szpitalach europejskich
Celem było zidentyfikowanie dobrych praktyk, na bazie
których projekt eHospital mógłby być budowany.
Dla potrzeb analizy aktualnego stanu, przeprowadzono
Rozdział 2
Rozdział 2
Przykłady e-Learningu
w szpitalach europejskich
badanie za pomocą wyszukiwarki Google Internet, wykorzystując takie frazy i terminy, jak: eHospital, e-learning
Stefan Kremser, Birgit Zens
w szpitalu, uczący się pacjenci, pacjenci kursów on-line.
Dodatkowo wykorzystano terminy wyszukiwania w językach: niemieckim, hiszpańskim i polskim. W konsekwen-
W wielu krajach europejskich istnieją świadczenia
cji naley wziąć pod uwagę, e wyszukane rezultaty
edukacyjne dla dzieci, które czasowo są niezdolne
odnoszą się do krajów, w których uywa się języków:
do uczęszczania do szkoły, poniewa zmuszone są
angielskiego, niemieckiego, hiszpańskiego i polskiego.
spędzać dłusze okresy czasu w szpitalach.
Szpitalne szkoły sprawiają, e szkolna edukacja tych
dzieci nie jest przerywana. Szkoły tego typu kończą
się jednake wraz z wiekiem obowiązku szkolnego.
Istnieje wiele interesujących projektów, które wykorzystują technologie informatyczne i komunikacyjne
w szkolnym nauczaniu dzieci hospitalizowanych.
Dla osób starszych ni 15 lub 16 lat, rzadko zdarzają się oferty nauki w szpitalach i to pomimo dekla-
Wyszukane strony internetowe były analizowane
z uwzględnieniem następujących kryteriów:
• Czy dane działania edukacyjne były zorientowane na
pacjentów dorosłych?
• Czy dane działania edukacyjne zawierają element
technologii informatycznych i edukacyjnych?
• Czy działania te odnoszą się do edukacji i uczenia się,
czy wyłącznie do terapii danej choroby?
rowanych celów, zarówno europejskich, jak
• Czy istnieją jakieś aspekty tych działań edukacyjnych,
i narodowych polityk uczenia się przez całe ycie,
które mogłyby być wartościowe z punktu widzenia
zapewniających dostęp do edukacji dla wszystkich
projektu eHospital?
obywateli Europy.
Wyszukiwanie zgodne z kryteriami wyboru nie dało zadawalających rezultatów; z tego powodu, przyjęte kryteria
1. Stan sztuki e-learningu w szpitalach
europejskich
Cele i metoda analizy
zostały rozciągnięte na działania z zakresu e-learningu
w szpitalach dla dzieci oraz na nauczanie osób dorosłych
w pojęciu ogólnym. W ten sposób wybrano interesujące
oferty. W celu uzyskania bardziej szczegółowych informa-
Jako część projektu eHospital, analiza dotycząca e-lear-
cji, dla wybranych programów i projektów wykorzystano
ningu w szpitalach w Europie była prowadzona w roku
dodatkowe ankiety oraz rozmowy telefoniczne.
2006 i miała na celu zbadanie bieących działań eduka-
Rezultaty wyszukiwań internetowych zostały sklasyfiko-
cyjnych dla przebywających w szpitalach osób dorosłych,
wane w grupie działań edukacyjnych dla dzieci oraz
z ukierunkowaniem na działania w obszarze e-learningu.
w grupie działań edukacyjnych dla osób dorosłych.
15
10/3/08
4:23 PM
Page 16
Rozdział 2
E-learning dla dzieci w szpitalach
Zazwyczaj dzieci przebywające w szpitalach przez dłu-
Strona internetowa projektu w Niemczech:
http://www.schule-fuer-kranke.de/projekte/
digitales-klassenzimmer.htm
szy czas są włączane w działania edukacyjne. Szpitale
zapewniają specjalne lekcje dla młodych pacjentów, które
umoliwiają im zajęcia z (niektórych) przedmiotów, które
będą nauczane w danym roku szkolnym. Wiele z tych
szpitalnych szkół w całej Europie jest członkami
Szpitalnej Organizacji Pedagogów w Europie HOPE (the
HOPE Hospital Organisation of Pedagogues in Europe) http://www.connect-to-hope.org
Fot. 1: Uczący się pacjent
Tego typu szpitalne działania szkolne nie były przedmio-
Wirtualna Szkoła, Würzburg, Niemcy
tem badania w ramach eHospital. Okazało się jednake
Głównym celem projektu jest danie młodym pacjentom
istotnym, aby mieć na oku niektóre, z rosnącej ostatnio
moliwości uczestniczenia w codziennym yciu szkolnym
liczby projektów, w których wykorzystywane są elementy
na zewnątrz szpitala i w ten sposób pozostawania w kon-
technologii informatycznych i komunikacyjnych w celu
takcie ze światem zewnętrznym oraz utrzymywania kontak-
nauczania i uczenia się dzieci w szkołach przyszpitalnych.
tów z przyjaciółmi. Innym celem jest ułatwienie reintegracji
Wiele takich przykładów mona znaleźć na całym świecie.
W dalszej części zilustrowanych zostało kilka z nich.
uczniów z ich normalnym yciem na zewnątrz szpitala.
W tym celu opracowane zostały materiały szkoleniowe online i off-line, ze wszystkich przedmiotów i dla wszystkich
Rządowa Szkoła Szpitalna, Monachium, Niemcy
Głównym celem tego projektu jest kontaktowanie chorych
dzieci ze światem na zewnątrz szpitala i w ten sposób
16
przedziałów wiekowych, dla wsparcia dzieci w, przez nich
samych regulowanych, działaniach edukacyjnych w szpitalach i centrach rehabilitacji (Szpital Uniwersytecki,
zmniejszanie izolacji w szpitalu oraz zapewnianie odrobi-
Poliklinika Psychiatryczna dla Dzieci oraz Centrum dla
ny normalnego ycia. Dlatego te, oprócz tradycyjnego
Terapii Komórek Macierzystych). Grupami docelowymi są
nauczania, dzieciom z chorobami nowotworowymi orga-
dzieci cierpiące na choroby przewlekłe, dzieci przecho-
nizowane są video konferencje. Video konferencje łączą
dzące terapię komórek macierzystych, dzieci cierpiące na
pacjentów szpitalnych bezpośrednio z ich łóek, ze szko-
choroby psychiczne oraz dzieci przechodzące rehabilita-
łą działającą w sieci. Moliwe jest śledzenie lekcji, zada-
cję. Opiekunowie naukowi oraz nauczyciele ze zwykłych
wanie pytań, przeglądanie zapisków na tablicy i komuni-
szkół wspierają pacjentów w ich procesie uczenia się.
kowanie się z kolegami z klasy. Zadane prace są przeka-
Organizowane są take video konferencje pomiędzy
zywane i odsyłane za pomocą e-maili.
szpitalem i zwykłymi szkołami partnerskimi.
10/3/08
4:23 PM
Page 17
Strona internetowa projektu w Niemczech:
Link do portalu:
http://virtuelle-schule.server-five.i-contento.
http://virtuelles-klassenzimmer.connectiv.de/
de/www_virtuelle_schule/home_1_1_0_f.htm
Rozdział 2
Fot. 3: Widok ekranu
nauczania oraz zapewnienie uczniom moliwości komuFot. 2: Widok kursu
nikowania się z innymi osobami spoza szkoły. Szkoła
przeznaczona jest dla pacjentów dziennych oraz dzieci
hospitalizowanych w Mater Children’s Hospital (Szpital
Wirtualna klasa: uczenie się w łóku, Niemcy
Dziecięcy Mater), w Mater Adult Hospital (Szpital dla Osób
Dorosłych Mater) oraz w Princess Alexandra Hospital.
Podobnie jak w przykładach wspomnianych wyej, głównym celem projektu w Bonifatius Hospital w Lingen, jest
Szkolna strona internetowa:
danie kontaktu młodym pacjentom ze zwykłymi szkołami
http://www.materschool.eq.edu.au/
poza szpitalem. Szpital zapewnia wirtualną klasę dla
dzieci-pacjentów. Pacjenci mają dostęp do wirtualnej
klasy przy pomocy laptopów bezpośrednio ze swoich
łóek i w ten sposób łączą się ze swoimi kolegami z klasy
i nauczycielami spoza szpitala. Oprócz komunikowania
się z rówieśnikami, równie poprzez platformę dystrybu-
owane są i odsyłane z powrotem za pomocą e-maili,
materiały i zadane do odrobienia lekcje. Co więcej, plat-
Pacjenci posiadają dostęp do Internetu i poczty e-mailo-
forma zawiera „salę przerwy”, gdzie uczniowie mogą grać
wej, co pozwala im na komunikowanie się z innymi oso-
w róne gry.
bami. Poprzez wewnętrzny Intranet realizowane jest równie cyfrowe nauczanie i uczenie się.
Mater Hospital Special School. Queensland, Australia.
W Mater Hospital Special School technologia odgrywa
waną rolę, zwaywszy na to, e celem jest wzmocnienie
17
10/3/08
4:23 PM
Page 18
Rozdział 2
Ait Eile Project, Dublin, Irlandia.
ponować muzykę, tworzyć dzieła sztuki, a take grać
Interaktywny portal Ait Eile (Inny Świat) został umiejsco-
w gry utrzymywać swój własny blog.
wiony w szkołach przyszpitalnych i łączy czternaście
szpitali w całej Irlandii. Grupa docelową są dzieci chro-
Projekt Mundo de Estrellas, Hiszpania
nicznie chore, poddane powanej terapii i cierpiące
Projekt Mudno Estrellas (Gwiezdny Świat) rozpoczął się
z powodu ochronnej izolacji przez długi okres czasu.
w Andaluzyjskim szpitalu Hospital Universitario Virgen
Celem jest zaoferowanie dzieciom potencjalnej pomocy
del Rocio. Początkowo celem Mundo Estrellas był wkład
dla radzenia sobie z tym wyzwaniem, poprzez komuniko-
w poprawę samopoczucia hospitalizowanych dzieci
wanie się, rozrywkę oraz zasoby edukacyjne. W ramach
poprzez stworzenie im wirtualnego świata, gdzie mogłyby
projektu stworzona została wirtualna społeczność on-
tworzyć postacie i opowieści, działać wspólnie jako część
line, korzystająca z chat’u, konferencji audio i video, wia-
grupy oraz dzielić się swoimi szpitalnymi doświadczeniami.
domości e-mailowych oraz działań nauczyciela, zarówno
Wyróniały się dwa obszary stworzone dla pierwszej fazy
w celach edukacyjnych, jak i spędzania czasu wolnego;
projektu: wirtualna klasa oraz wirtualny gabinet lekarski,
wszystko to w bezpiecznym dla dzieci środowisku on-
jako e oba posiadają interesujące cechy edukacyjne.
line. Specjalną troskę wykazano w celu stworzenia atrak-
Projekt zapewnia równie video konferencje (Estrella
cyjnego, ładnie wyglądającego interfejsu z intuicyjnym
Educativa 2000) w celu połączenia pacjentów w szpitalu
modelem i narzędziami przyjaznymi dla uytkownika.
ze zwykłą szkołą, oraz dania im moliwości uczestnicze-
Ostatnią inicjatywą jest Solas, portal ułatwiający komuni-
nia w lekcjach.
kowanie się za pomocą linków video, e-maili, czatu na
Projekt Mundo de Estrella był tak wielkim sukcesem, e
ywo oraz pisaniem SMS’ów. Co więcej, dzieci mogą kom-
został rozpowszechniony we wszystkich publicznych
Link do portalu:
Strona internetowa:
Aít Eire: http://www.aiteile.ie
http://www.estrellas.org
Solas: http://www.solas.ie
18
Fot. 6: Widok kranu
10/3/08
4:23 PM
Page 19
szpitalach w Andaluzji. Podobnie, 71% rodziców potwier-
Strona internetowa:
dza, i zauwayli, e duch ich dzieci wzmocnił się po tym,
http://www.patientprogrammes.com/
jak zaczęły uczestniczyć w tym pionierskim programie.
Z drugiej strony, 98% dziecięcych uytkowników programu
stwierdza, e ta działalność sprawia, e dni mijają znacz-
Rozdział 2
nie szybciej, a prawie 100% stwierdziło, e dzięki Mundo
de Estrellas ich pobyt w szpitalu stał się przyjemniejszy.
Nauczanie dorosłych w szpitalu
Zaledwie nieliczne przykłady nauczania osób dorosłych
w szpitalach mona było znaleźć. Szkolenie dla dorosłych
pacjentów zazwyczaj koncentruje się na terapii związanej
z chorobą, na działaniach psychoterapeutycznych oraz na
doskonaleniu umiejętności (fizykoterapia, terapia sztuką,
Instytut Kształcenia Pacjentów
terapia muzyką, terapia grupowa i wiele innych), jednocześnie jednak nie napotkano na działania edukacyjne,
pomagające pacjentom pozostawanie w kontakcie z ich
normalnym yciem na zewnątrz szpitala.
Instytut Kształcenia Pacjentów udostępnia multimedialne
clipy oraz interaktywne seminaria on-line w celu wspiera-
Istnieje jednak kilka przykładów na wykorzystanie tech-
nia informacji zdrowotnej pacjentów. Seminaria zawierają
nologii internetowej w celu wsparcia opieki zdrowotnej
głos, tekst i wykresy, jak równie interaktywne pytania, na
pacjenta oraz informacji zdrowotnej. W dalszej części
zostały zilustrowane dwa takie przykłady.
Strona internetowa:
Pielęgniarka Diana
http://www.patient-education.com/
Pielęgniarka Diana jest portalem udostępniającym lekcje
i video odnośnie szczególnych tematów, wanych dla
pacjentów podczas pobytu w szpitalu i po jego opuszczeniu. Lekcje są ukierunkowane na pomoc pacjentom i ich
rodzinom w opuszczaniu szpitala z wiedzą i informacjami, potrzebnymi do lepszego dbania o zdrowie i postępowania zgodnie z instrukcjami dotyczącymi opieki poszpitalnej, np. wiedza odnosząca się do diabetyków lub
noworodków. Poprzez zwiększanie wiedzy pacjentów na
temat ich chorób, mniej pracy mają lekarze i pielęgniarki.
Jest to serwis komercyjny, ale adne opłaty nie są pobierane od pacjentów.
Fot 8: Widok ekranu
19
10/3/08
4:23 PM
Page 20
Rozdział 2
które mają odpowiadać pacjenci. Seminaria prowadzone
czynnikiem motywującym do nauki w sytuacjach ycio-
są w języku angielskim i hiszpańskim. Oprócz informacji
wych, które często są przygnębiające.
na temat choroby, gabinetu lekarskiego, diagnozy i tera-
Bardzo istotna dla pacjentów-uczniów jest komunikacja
pii, seminaria traktują równie o zdrowiu, dobrym samo-
z opiekunami/nauczycielami oraz z rówieśnikami w i poza
poczuciu i innych szczególnych tematach (np. „zaawanso-
szpitalem. Zajęcia lekcyjne w szpitalu powinny mieć silny
wane dyrektywy medyczne” czy „Rozumienie zagadnień
charakter interaktywny, który moe być wzmocniony
medycznych”). Jeśli chodzi o lekcje „Pielęgniarki Diany”, to
poprzez narzędzia komunikowania się, takie jak fora,
seminaria mają charakter komercyjny.
chat, pisanie SMS’ ów czy video konferencje.
Podsumowanie
gu dla dorosłych. Sporadycznie występujące informacje
Aktualna analiza krajowa pokazała wiele przykładów
przeznaczone dla pacjentów dorosłych, bazowane na
działań edukacyjnych dla dzieci w szpitalu przy wykorzy-
stronach internetowych, koncentrują się na terapii
staniu metod e-learningu. Jako, e tradycyjne zajęcia
i zagadnieniach związanych ze problemem zdrowia. Mają
w szpitalu są rzeczą powszechną, nie jest zaskakujące, e
ponadto na celu dostarczyć pacjentom informacji odno-
pod tym względem, na znaczeniu zyskują nowe technolo-
śnie chorób ich dotyczących, a take wspierać pielęgno-
gie. Internet dostarcza moliwości, jakie nie mogą być
wanie zdrowia po opuszczeniu szpitala. Oferty takie
zapewnione przy wykorzystaniu tradycyjnych metod
mogłyby jednak być tworzone, jeeli ich charakter edu-
nauki. Uczestniczenie w regularnych zajęciach staje się
kacyjny byłby udoskonalony, zamiast ledwie dotykać fak-
dla młodych pacjentów moliwe, podobnie jak pozosta-
tograficznej wiedzy i informacji.
wanie w kontakcie ze światem zewnętrznym, z przyjaciółmi i rodziną, i to wszystko w łatwy i regulowany przez
samego pacjenta sposób. Tak więc celem jest zmniejszanie izolacji dzieci hospitalizowanych, wzmacnianie ich
psychologicznej kondycji oraz ułatwianie ich reintegracji
z regularnym systemem nauczania.
Z rónych przykładów e-learningu dzieci, mogą być
wyciągnięte dwa główne wnioski w odniesieniu do
nauczania pacjentów dorosłych:
Oferty e-learningowe powinny zawierać elementy połączenia zabawy z nauką, poniewa wydaje się to być silnym
20
Nie udało się znaleźć praktycznie adnej oferty e-learnin-
10/3/08
4:23 PM
Page 21
Według Fischer’a i Riedesser’a (1999) sytuacje zagraające
zdrowiu wywołują potencjalnie traumatyczne przykłady,
które mogą prowadzić do symptomów psycho-urazowych.
Idea projektu
Rak i jego terapia muszą być postrzegane jako proces,
Projekt „ECDL dla dzieci i młodziey cierpiących na raka”
który moe trwać miesiącami lub latami, dlatego te ist-
rozpoczął się w roku 2002 i był z sukcesem realizowany
nieje dokumentacja i literatura na temat łańcuchów ura-
w kilku prowincjach Austrii. Było to moliwe dzięki współ-
zów z tego powodu oraz złooności tych urazów.
pracy wielu partnerów: Österreichische Kinder-Krebs-
Szacunek i opieka są najwaniejsze w kontaktach z osobami
Hilfe (Austriacka Pomoc Dzieciom z Rakiem), rónym
dotkniętych takimi urazami. Odbudowanie kontroli
szpitalom i instytucji edukacyjnej die Berater®, wspiera-
i sensu ycia są take bardzo istotne dla radzenia sobie
nym przez inne organizacje krajowe, jak Österreichische
z doświadczeniami powodującymi uraz. Czynniki te były głów-
Computergesellschaft
nym przedmiotem zainteresowania w koncepcji tego projektu.
(Austriackie
Stowarzyszenie
Rozdział 2
2. Przypadek austriacki: ECDL dla dzieci
cierpiących na choroby nowotworowe
Komputerowe). W ramach projektu, dzieci i młodzie
Europejskie
Początkowo zaprojektowany został wstępny pilotaowy
Komputerowe Prawo Jazdy (European Computer Driving
schemat, który uwzględniał mentalne, duchowe i spo-
Licence (ECDL)14. Celem jest pozytywne wspieranie proce-
łeczne konsekwencje raka. Za nadrzędne dla projektu
su leczniczego poprzez nowe doświadczenia i poczucie
uznane zostały następujące czynniki:
osiągnięć poza normalnym biegiem szpitalnego ycia.
• Percepcja zewnętrzna, konsultacja i wsparcie projekto-
cierpiąca
na
raka,
mogą
uzyskać
we ze strony instytucji edukacyjnej/doradczej.
Diagnoza „rak”, w dotkniętym nią młodym pacjencie i jego
• Wpływ środowiska.
rodzinie, zazwyczaj uwalnia gwałtowny strumień dręczącej
• Zobowiązanie się personelu szpitalnego, sponsorów
wyobraźni i odczuć. Nasilenie emocjonalne moe być
oraz grup rówieśniczych.
wytłumaczone ścisłym związkiem pomiędzy rozpoznaniem
Dodatkowo centralne miejsce zajęły następujące względy
„rak”, a nieuchronnie zbliającym się ryzykiem śmierci.
aktywnej terapii:
• Nauczanie mieszane, jako idealne podejście do nauczania
w ekstremalnych warunkach, koncentrowanie się na przy-
14
The ECDL is an internationally approved and standardised certificate which
confirms to the computer user the basic and practical skills in computer
applications. This certificate includes the common use of the computer as
well as the typical office use and the searching through the internet. The
ECDL contains 7 modules which can be completed in any order. The schooling conveys the following skills: basics in information technology, compu-
szłości poprzez naukę – koncentrowanie się na orientacji
po-dokonaniach z opcją osiągnięć częściowych.
• Działanie jako kotwica społeczna.
• Nowy przydział zadań, jako ochrona przed
ter usage and data management, word processing, spreadsheet, data base,
presentation, information and communication.
załamaniem psychicznym.
21
10/3/08
4:23 PM
Page 22
Rozdział 2
ECDL był postrzegany jako centralny element terapeutyczny, który z następujących względów wydawał się być
szczególnie odpowiedni dla młodych pacjentów z rakiem:
• Technologia jako rzecz pozytywna.
• Wychodzenie z roli pacjenta (lub pomoc w wychodzeniu z roli pacjenta).
• Przypisanie osobistego tempa nauki.
• Kolektywne studiowanie w grupie rówieśniczej.
• Identyfikacja z młodzieą podobnie myślącą i o podobnych upodobaniach.
• Wzmacnianie się poprzez uczucie sukcesu.
Fot. 9: Uczestniczka i jej trener podczas uczenia się
z pomocą komputera.
naukę, po czym od trenera otrzymali płytę CD
i dokumenty do indywidualnego przestudiowania.
Uczestnicy projektu przeciętnie naleeli do grupy wieko-
Dalsza praca będzie wykonywana regularnie
wej 10 – 19 lat. Zakłada się, e projekt miał pozytywny
w szpitalu, w siedzibie inicjatorów projektu lub
wpływ na proces uzdrawiania dzieci i młodziey oraz, e
w domu – w zaleności od stanu zdrowia i terapii.
wspierał inne terapie, na przykład psychologiczne oraz
Podczas pobytu w szpitalu, dzieci i młodzie
terapeutyczne aranacje zajęciowe (takie jak na przykład
uczestniczą w warsztatach grupowych lub pozosta-
działania aktywizujące mózg).
ją w swoich łókach. Mieszane Nauczanie prowadzi
Zajęcie pacjentów konkretnym tematem, konwersacje
do zastosowań: z jednej strony uczestnicy sami
z osobą z zewnątrz, wspólne uczenie się, pozostawanie
przyswajają treść z pomocą materiałów szkolenio-
w kontakcie oraz uczucie zdania egzaminu, mają pozy-
wych, ucząc się z płyt CD lub odrabiając lekcje,
tywny wpływ i umoliwiają doświadczenia, które rodzą się
z drugiej natomiast, w regularnych odstępach cza-
poza codziennym yciem w szpitalu. Z pomocą projektu,
sowych kontaktują się równie z trenerami projek-
wspierana była rekonstrukcja optymistycznej perspektywy
tu, posiadającymi szczególne umiejętności.
oraz połączenie z yciem „po”.
Innym wanym komponentem projektu jest wymia-
Indywidualni uczestnicy - indywidualne nauczanie
22
na w grupach rówieśniczych. Pozytywny wpływ ma
Z uczestnikami prowadzona jest dyskusja wstępna na
rozwój społeczny pacjentów poprzez określona
temat projektu, który został im przedstawiony i na
tematykę szkolenia, na miejscu w szpitalu lub
pytanie odnośnie którego, odpowiedziano. Następnie
poprzez wirtualną komunikację, taką jak chat’owa-
uczestnicy wybrali temat, z którym chcieli rozpocząć
nie. Dokonuje się to poprzez identyfikację
10/3/08
4:23 PM
Page 23
z podobnie myślącymi osobami oraz kolektywną
ciągle w kontakcie z dziećmi i młodzieą. Osoby te
pracę nad nauczaną treścią, która nie ma związku
same ukończyły cały kurs ECDL, łącznie ze wszyst-
z chorobą, ani szpitalem. Uczestnicy projektu sami
kimi testami, w celu pomagania dzieciom i mło-
decydują, w jakim tempie chcą się uczyć. Do roku 2007
dziey w zakresie nabytych przez siebie umiejęt-
projekt był realizowany w kilku szpitalach, które, jeeli to
ności. Co więcej, otrzymują one od trenerów
konieczne, w skali kraju pracowały wspólnie dla dobra
wszystkie informacje na temat materiałów do nauki
pacjentów. Jeeli, na przykład, młody człowiek rozpoczy-
oraz o bieącym etapie realizacji projektu.
Rozdział 2
na projekt w Salzburgu i następnie spędza jakiś czas na
terapii w Grazu, praca moe być płynnie kontynuowana
Wybór trenerów do projektu odbywa się z uwzględ-
w szpitalu w Grazu.
nieniem rónych aspektów. Obok podstawowej
zawodowej przydatności (wszyscy trenerzy są certyfikowanymi asesorami ECDL), podczas wstępnych
rozmów z psychiatrami w szpitalach brane są
w szczególności pod uwagę kwalifikacje społeczne
i pedagogiczne oraz miękkie umiejętności trenerów. Stałą częścią projektu są regularne spotkania
zespołu oraz jednostki kontrolnej.
Podczas regularnych spotkań oraz refleksyjnych
dyskusji z osobami zarządzającymi szpitalami,
psychiatrzy oraz oczywiście uczestnicy kursów, są
ostronie oceniani w celu zapewnienia moliwie
najwyszejjakości.
Doświadczenia i osiągnięcia
Fot. 10: Pierwsza ceremonia wręczenia certyfikatów ECDL, 2002
Od momentu rozpoczęcia projektu w roku 2002 do
września 2007r., w projekt zaangaowało się
Osoby wspierające (multipliers) i trenerzy:
Wybór i umiejętności
ponad 213 uczestników. Od tego czasu do dzisiaj
65 dzieci i młodych ludzi otrzymało certyfikaty
ukończenia ECDL. Czterdzieścioro dziewięcioro
W kadym regionie przygotowywani są tak zwani
zmarło w okresie trwania projektu. Do tej pory
„multipliers” (osoby wspierające) - ludzie, którzy
zdanych
głównie pracują bezpośrednio w szpitalu lub są
jednostkowych egzaminów.
zostało
wszystkich
razem
576
23
10/3/08
4:23 PM
Page 24
Rozdział 2
W trakcie realizacji projektu istniało ciągłe zapo-
być silnym, bodźcem motywacyjnym dla długo-ter-
trzebowanie nie tylko na kreatywność i elastyczność
minowych pacjentów. Te pozytywne doświadczenia
uczestników, ale równie osób zarządzających pro-
legły u podstaw inicjatywy dla europejskiego pro-
jektem. Na przykład, na yczenie jednego z uczest-
jektu eHospital. Moe on być rozumiany jako eks-
ników, który chciał się tym zająć, został zorganizo-
pansja i transfer australijskiego projektu ECDL na:
wany kurs projektowania stron internetowych dla
• róne grupy docelowe (róne grupy pacjentów
młodziey dotkniętej chorobą nowotworową.
Projekt pokazuje na wielu poziomach pozytywny
wpływ na dzieci i młodzie oraz na ich otoczenie społeczne (rodzeństwo, rodziców i przyjaciół). Wzajemna
komunikacja między nimi na temat inny, ni choroba,
jak równie formowanie się grup rówieśniczych, oso-
dorosłych).
• rónorodne tematy (orientacja zawodowa, język,
umiejętności miękkie).
• inne kraje europejskie.
• rónorodne formy nauczania.
biste spotkania oraz moliwości komunikacji poprzez
Podczas gdy projekt ECDL polegał głównie na
Internet, były przyjmowane pozytywne.
intensywnych szkoleniach bezpośrednich i szkoleniu opartym na wykorzystaniu komputera (wspie-
Od projektu ECDL do eHospital
ranie okresów nauki własnej za pomocą płyt CD),
e-Szpital próbował i akademicko oceniał równie
24
Projekt ECDL z udziałem dzieci i młodziey z cho-
bardziej zaawansowane i silniejsze interaktywne
robą nowotworową udowodnił, e uczenie się moe
formy e-learningu.
10/3/08
4:23 PM
Page 25
Rozdział 3
Projekt eHospital
Pomysł projektu wywodzi się z zaangaowania instytucji
Holger Bienzle, Théo Bondolfi, Marie-Claude Esculier, Carmen
szkolenia oparte na komputerach, które przygotowują
Fernández Morante, Uwe Hoppe, Maria Jose Rodriguez
młodych pacjentów chorych na raka, do Europejskiego
Komputerowego Prawa Jazdy (ECDL), Ze względu na to,
koordynujących w projekcie narodowym, który wzbudził
wielkie zainteresowanie społeczne w Austrii (patrz
e projekt udowodnił, i dla długo-terminowych pacjen-
Rozdział 3
poprzedni rozdział). Od roku 2002, die Berater zapewnia
tów, uczenie się moe stanowić olbrzymią zachętę oraz,
Projekt eHospital stara się propagować sposobno-
e został pozytywnie przyjęty przez pacjentów, rodziców,
ści e-learningu dla osób dorosłych przebywających
medyczny i psychologiczny personel szpitalny, narodziła
w szpitalach. Projekt ten wywodzi się z trzech ró-
się podobna idea stworzenia w oparciu o te doświadczenia, projektu europejskiego.
nych korzeni: pozytywnych doświadczeń instytucji
koordynujących kursy szkoleniowe ECDL dla mło-
Projekt eHospital dąył do:
dych pacjentów z nowotworem, wymagań udzia-
• transferowania doświadczenia z projektu ECDL do:
łowców dotyczących zapewnienia nauczania osób
• innej grupy wiekowej (dorośli).
dorosłych identyfikowanych przez partnerów pro-
• innej grupy pacjentów.
jektowych oraz polityk Unii Europejskiej uczenia się
• innych tematów nauki.
przez całe ycie.
• innych krajów.
• reagowania na doniesienia, i w wielu krajach europejskich istnieją przyszpitalne szkoły dla dzieci w wieku
1. Krótki opis projektu
eHospital jest transnarodowym projektem współpracy,
współfinansowanym przez europejski program Grundtvig.
Projekt był wdraany w latach 2005-2008 przez konsorcjum sześciu partnerów z pięciu krajów: die Berater
(Austria), Donau-Universität Krems (Austria), ORT
szkolnym, ale nie wydaje się eby istniały jakiekolwiek
propozycje nauczania dla pacjentów dorosłych.
• badania potencjału e-learningu się dla działań nieformalnego nauczania dla pacjentów szpitali.
• naukowej ewaluacji efektów działań w obszarze
nauczania przez dwa uniwersytety.
(France), Bildungswerk der Sächsischen Wirtschaft e.V.
Intencja projektu była zbiena z wcześniej wspomnianą
(Germany), CESGA (Spain), Universidad de Santiago de
europejską polityką uczenia się przez całe ycie i finan-
Compostela (Spain) and Społeczna Wysza Szkoła
sowanymi priorytetami programu, takimi jak badanie
Przedsiębiorczości i Zarządzania w Łodzi (Poland).
nowych miejsc uczenia się, włączając w to szpitale, udo-
Ynternet.org, partner stowarzyszony ze Szwajcarii, uzu-
stępnienie moliwości uczenia się upośledzonym w jakiś
pełniał partnerstwo. Kady partner współpracował z jed-
sposób grupom oraz promowanie wykorzystywanie tech-
nym lub więcej szpitalem w swoim kraju.
nologii komunikacyjno – informacyjnych w edukacji.
25
10/3/08
4:23 PM
Page 26
Rozdział 3
Kiedy kontaktowano się z partnerami, natychmiast reago-
• wdraanie działań podnoszących świadomość odno-
wali oni pozytywnie w odniesieniu do pomysłu projektu,
śnie e-learningu w szpitalu, między innymi wśród
poniewa potrzeba zrónicowanych działań edukacyjnych
instytucji kształcących osoby dorosłe, managerów
dla pacjentów dorosłych była uprzednio ju wyraana
szpitali, personelu medycznego, pielęgniarskiego oraz
przez wielu uczestników systemu ochrony zdrowia, z któ-
administracyjnego, sponsorów, władz oraz agentów
rymi partnerzy byli w kontakcie.
ochrony zdrowia.
Ogólnym celem projektu eHospital było propagowanie
Zespół projektowy chciał zapewnić, e w opracowywaniu
działań z zakresu e-learningu dorosłych pacjentów
lokalnych projektów e-learningowych w szpitalach,
szpitali, w celu:
doświadczenie zdobyte gdzie indziej było brane pod
• dania im podczas pobytu w szpitalu dostępu do spo-
uwagę. Mimo e partnerzy projektu byli raczej sceptyczni
sobności nauki przez całe ycie.
od samego początku, poniewa mona było znaleźć wiele
• zapewnienie im edukacyjnych referencji środowiska
przykładów ofert e-learningowych dla dorosłych pacjen-
dla nabycia wiedzy i umiejętności, dla rozwoju osobi-
tów, wstępna faza badania i analizy została przeprowa-
stego i integracji społecznej.
dzona w celu zidentyfikowania najlepszych przykładów
• ułatwienie ich powrotnej ścieki do zatrudnienia,
nauczania i społeczeństwa ogólnie pojętego.
• i w ten sposób wspierać proces fizycznej i emocjonalnej rekonwalescencji.
Cel główny był zapewniony poprzez następujące
cele operacyjne:
dobrej praktyki, z których mona było nauczyć się
wartościowych lekcji.
Łącząc ze sobą te elementy w projekcie zastosowano
następującą logikę interwencji:
Badania w edukacji szpitalnej
najwyszej klasy
Doświadczenia siedmiu
lokalnych projektów e-learningowych realizowanych
w szpitalach
Przykłady najlepszej praktyki
Rezultaty
• zaprojektowanie oraz pilotowanie lokalnych projektów
e-learningowych podczas pobytu w szpitalu dla rónych grup wiekowych .
• ewaluację efektów tych działań szkoleniowych
w zakresie osobistego i społecznego rozwoju pacjentów oraz procesu rekonwalescencji.
Publikacja eHospital:
Rekomendacje
Porady metodologiczne
Układ kursów
• tworzenie i badanie systemu e-learningu obejmującego zasoby edukacyjne przeznaczone dla osób uczą-
Upowszechnianie i podnoszenie świadomości
cych się oraz dla nauczycieli, jak równie narzędzia
umoliwiające współpracę w procesie interakcji
i nauczania grupowego.
• przygotowywanie materiałów instruktaowych oraz
narzędzi dla osób nauczających osoby dorosłe, w celu
przygotowania ich do pracy z pacjentami w szpitalach.
26
Diagram 3: Ramy interwencji eHospital
10/3/08
4:23 PM
Page 27
2. Instytucje partnerskie projektu eHospital
na rynku pracy oraz w ich yciu prywatnym. W programach
firmy die Berater uczestniczy rocznie około 15.000 osób.
Program oraz metodologie są opracowywane indywidualnie, zgodnie z potrzebami klientów. Jasno definiowane cele
szkoleń oraz trafna ocena rezultatów zapewniają wysokie
standardy programów nauczania i tworzą podstawy do ich
die Berater Unternehmensberatungs GmbH
ciągłego doskonalenia. Głównymi obszarami nauczania,
Wipplingerstrasse 32
w jakich szkolenia są prowadzone, są sprawność zarządza-
1010 Vienna
nia i umiejętności językowe oraz kompetencje w zakresie
Austria
wykorzystywania technologii informatycznych i komunika-
Tel: +43 (1) 732 45 45-0
cyjnych. Są one oferowane bądź w ramach seminariów
Fax: +43 (1) 732 45 45-1145
e-mail: [email protected]
www.dieberater.com
Rozdział 3
Koordynator projektu:
z osobistym udziałem słuchaczy, bądź w postaci kursów
nauczania mieszanego, kombinacji nauczania on-line oraz
elementów udziału bezpośredniego.
W korporacyjnej kulturze firmy die Berater zasady fair play
die Berater® jest firmą szkoleniową i konsultingową,
utworzoną w 1998 roku. Obecnie firma zatrudnia 400
pracowników, którzy pracują w ponad 50 miejscach
w całej Austrii. Głównymi obszarami działań die Berater
jest nauczanie i szkolenie, korepetycje, pośrednictwo
w reorientacji zawodowej oraz działalność konsultingowa,
jak równie projekty Unii Europejskiej.
oraz szacunku i tolerancji, są wartościami centralnymi,
które są stosowane w praktyce w relacjach z klientami,
kolegami i partnerami. Dla firmy die Berater, odpowiedzialność społeczna oznacza udostępnianie swoich fundamentalnych kompetencji tym, którzy są mniej uprzywilejowani w społeczeństwie.
To podczas jednego z projektów charytatywnych, w jakich
Firma organizuje i prowadzi seminaria edukacyjne oraz
die Berater regularnie uczestniczy, zrodziła się w firmie
kursy szkoleniowe dla osób fizycznych, organizacji
idea projektu eHospital: szkolenie prowadzące do zdoby-
i przedsiębiorstw. Głównym celem jest motywowanie
wania Europejskiego Komputerowego Prawa Jazdy
i zapewnianie swoim klientom kwalifikacji, umoliwiają-
(European Computer Driving Licence – ECDL) przez mło-
cym im pełne wykorzystania ich potencjału w gospodarce,
dych pacjentów cierpiących na chorobę nowotworową.
27
10/3/08
4:23 PM
Page 28
Główne działania koncentrują się opracowywaniu nowych
propozycji odnośnie stosowania technologii informatycz-
Rozdział 3
nych i komunikacyjnych w projektach innowacyjnych
CESGA, Supercomputing Center of Galicia
i badawczych na poziomie regionalnym, krajowym oraz
Avda de Vigo S/N
europejskim. Dodatkowo, analizowane są najnowsze
15.705- Santiago de Compostela
technologie informatyczne i komunikacyjne stosowane
Spain
w e-learningu. Oferowane jest równie projektowanie
Tel:+34 981 56 98 10
i optymalizacja klas lekcyjnych w nauczaniu na odległość.
Fax: +34 981 59 46 16
www.cesga.es
Uytkownikom technologii informatyczno-komunikacyjnych CESGA zapewnia usługi planowania, szkolenia oraz
konsultacji, łącznie z rozlokowaniem materiałów szkoleniowych opartych na stronach internetowych.
Centro de Supercomputacion de Galicia (CESGA) jest
naukową instytucją technologiczną typu non-profit, której głównym celem jest promowanie wiedzy w rónych
obszarach, poprzez oferowanie horyzontalnych usług
zgodnie z zainteresowaniami naukowymi, technologicznymi oraz badawczymi.
CESGA posiada szczególny obszar poświęcony analizie
e-learningu oraz projektom badawczo-rozwojowym
związanym z technologiami informatycznymi i komunikacyjnymi, stosowanymi w procesach uczenia się i naucza-
28
CESGA polega równie na doświadczeniu w projektowaniu
scenariuszy e-learningu i opracowywaniu, opartego na
stronach www, materiału szkoleniowego dla kursów
nauczania przez Internet oraz kursów nauczania mieszanego. Firma uczestniczy w inicjatywach softwarowych
Open Source, oraz opracowała spersonalizowany LMS
(Aula Cesga), który efektywnie wspiera zarówno działania
z obszaru e-learningu, jak i działania obejmujące
nauczanie mieszane.
nia. Przed niniejszym projektem, CESGA uczestniczyła
Innym narzędziem wykorzystywanym do nauczania na
w innym projekcie związanym z technologiami informa-
odległość są usługi video, które wykorzystywane są do
tycznymi i komunikacyjnymi mającymi zastosowanie do
sesji szkoleniowych na ywo oraz sesji „na yczenie”,
innych grup uczestników, takich jak seniorzy, osoby
a take do prac kooperacyjnych. CESGA jest gospodarzem
w starszym wieku), przedsiębiorcy z obszarów wiejskich,
Access Grid Node (www.accessgrid.org), posiadającym
osoby niedosłyszące, etc.
moliwości multi-konferencyjne.
10/3/08
4:23 PM
Page 29
6 stopni własnych, jak równie znaczną liczbę programów
doktoranckich, magisterskich i kursów specjalistycznych.
University of Santiago de Compostela
roku kształci około 35.000 studentów .
Facultade de Ciencias da Educación.
Wydział Nauk Pedagogicznych, poprzez „Grupę Badawczą
Campus Sur. 15782
Technologii Edukacyjnej”, na przestrzeni lat zgromadził
Santiago de Compostela
szeroką wiedzę w dziedzinie e-learningu. W Grupie uczest-
Spain
niczy 27 naukowców z Universidade de Santiago de
Tel: +34 981 56 31 00 Ext. (13749)
Compostela oraz specjalistów z innych instytucji edukacyj-
Fax: +34 981 53 04 94
www.usc.es
Universidade de Santiago de Compostela (USC) jest instytucją nauczania i wiedzy w słubie społeczeństwa. Została
utworzona jako „Akademia Gramatyczna” ju w 1495 roku
przez Don Lope Gómez de Marzoa. Obecnie Uniwersytet
Rozdział 3
USC, który posiada ponad 2.200 wykładowców, kadego
nych w regionie Galicia. Główne działania w zakresie
e-learningu obejmują szeroki wachlarz, począwszy od
zastosowań nowych technologii w nauczaniu, poprzez projektowanie, prowadzenie i ewaluacje multimedialnych materiałów edukacyjnych, a do środowisk e-learningu oraz
e-inkluzji: głównym zagadnieniem jest zapewnienie równego dostępu oraz uczestnictwa w społeczeństwie wiedzy.
Santiago mieści się w dwóch kampusach: jeden jest połoony w Compostela, drugi natomiast, w Lugo. Oba kampusy
Ostatnim tematem były równie starania zmierzające do
wzajemnie się uzupełniają, mając na celu budowanie jedno-
nawiązania relacji w sektorze ochrony zdrowia. Praca USC
ści pomimo rónych specjalizacji przez nie oferowanych.
koncentrowała się na promowaniu dostępu do technologii
informatycznych i komunikacyjnych oraz na posługiwa-
Uniwersytet jest silnie zorientowany na prowadzenie
niu się techniką cyfrową przez róne środowiska mniej-
nauczania na wysokim poziomie, prowadzenie badań
szościowe, jak osoby niepełnosprawne, czy hospitalizo-
i świadczenie usług. Oferuje 63 stopnie ustawowe oraz
wane dzieci i osoby dorosłe.
29
10/3/08
4:23 PM
Page 30
klienta oraz usługi. W ponad 150 kursach akademickich
uczestniczyło ponad 3.500 studentów z 50 krajów.
Wydział Interaktywnych Mediów i Technologii Edukacyjnej
Rozdział 3
oferuje programy magisterskie w zakresie technologii eduDonau Universität Krems
kacji i e-learningu. Dodatkowo, Wydział jest partnerem
3500 Krems
w licznych krajowych i międzynarodowych projektach
Austria
badawczych związanych z technologią wspierania naucza-
Tel: +43 27 32-2340
nia, w szczególności w Kalejdoskopie, jednej z dwóch
Fax: +43 27 32-4340
obecnie finansowanych sieci FP6 perfekcji w e-learningu.
Kursy podyplomowe w tematach nauczania medialnego
www.donau-uni.ac.at
oraz e-learningu, są przeznaczone dla nauczycieli, trene-
Donau-Universität Krems jest jedynym państwowym uniwersytetem w Europie, który zajmuje się wyłącznie pody-
rów i pedagogów, wykorzystujących w swojej pracy interaktywne media oraz nowe technologie edukacyjne.
plomowymi studiami akademickimi. Uniwersytet oferuje
studia
w
obszarach:
i
Zarządzanie,
Wydział nauk Medycznych na Donau University Krems ści-
Integracja
śle współpracuje ze szpitalami i firmami medycznymi.
Europejska, Ochrona Środowiska i Nauki Medyczne oraz
Co więcej, istnieje znaczna liczba między-wydziałowych
Studia Kulturowe. Będąc europejskim projektem modelo-
projektów badawczych i rozwojowych oraz programów
wym, Danau University Krems łączy wysoką jakość naucza-
studyjnych, zajmujących się głównie zagadnieniami
nia, badań i doradztwa, z doskonałym zorientowaniem na
zarządzania ochroną zdrowia.
Telekomunikacja,
30
Biznes
Informacja
i
Media,
10/3/08
4:23 PM
Page 31
Dodatkowo, Bildungswerk der Sächsischen Wirtschaft oferuje swoją wiedzę w zakresie e-technologii, takich jak
Bildungswerk der Sächsischen Wirtschaft
uczestniczy równie w realizacji celów polityki nauczania
09126 Chemnitz
przez całe ycie.
Germany
Tel: +49 (0) 371 53 34 620
E-learning był przez wiele lat integralną częścią działal-
Fax: +49 (0) 371 533 46 29
ności BSW w dziedzinie rozwoju, badań i szkoleń.
Instytucja ta opracowała wiele informacji, prezentacji
www.bsw-ggmbh.de
oraz narzędzi i materiałów samooceny, jak Quality
Rozdział 3
e-biznes, e-handel czy m-handel. Stowarzyszenie
Cartoons® dla materiałów do nauki własnej. Wszystkie te
Bildungswerk der Sächsischen Wirtschaft gGmbH
produkty mogą być wykorzystywane jako suplement
(BSW) jest organizacją non-profit, posiadająca szeroki
szkoleń bezpośrednich
wachlarz ofert edukacyjnych i zawodowych dla firm
w mieszanych formach nauczania.
i platform komunikacyjnych
i indywidualnych osób dorosłych, które pragną wzmocnić
swoją atrakcyjność na rynku pracy poprzez dalszą eduka-
Jako, e jest to bardzo wany obszar, organizacja posia-
cję w ramach kursów menederskich, technicznych
da intensywne robocze relacje z rónymi instytucjami
i interdyscyplinarnych dla wykwalifikowanej kadry. Ich
ochrony zdrowia. Bildungswerk der Sächsischen
treść moe być wybrana spośród wielu tematów, łącznie
Wirtschaft opracowała i wdroyła z niektórymi partnocesy
z językami obcymi, rozwojem zasobów ludzkich, rozwo-
zarządzania dla szpitali, lekarzy,pielęgniarek domowych
jem organizacyjnym i kwalifikacjami osobistymi.
i ambulatoriów.
31
10/3/08
4:23 PM
Page 32
Departament Innowacji i Rozwoju ORT FRANCE jest ukierunkowany na badania, doradztwo oraz strategie odno-
Rozdział 3
szące się do polityki nauczania przez całe ycie z wykoORT France
75116 Paris
France
Tel: +33 (0) 144 17 30 82
Fax: +33 (0) 157 67 13 56
www.ort.asso.fr
rzystaniem technologii informatycznych i komunikacyjnych: audyt wymagań i potrzeb uytkowników, akompaniament zmianie, inynieria szkolenia, ekspertyza
i doradztwo w strukturze e-learningu, kompetencje
zarządcze, tutoring i coaching, e-usługi, e-zdrowie,
nauka zawodu i praktyki, strategie VET, centra doskonałości, przedsiębiorczość, zaawansowane systemy edukacji
ORT FRANCE jest organizacją typu non-profit, członkiem
World ORT UNION, jedną z największych organizacji
pozarządowych zajmujących się edukacją i szkoleniami.
Jest odpowiedzialna z edukację i szkolenia 270.000 osób
i szkolenia korporacyjnego, techniczne aplikacje wspierania procesu nauczania oraz semantyczne aplikacje bezpieczeństwa stron internetowych.
rocznie, poprzez światową sieć szkół, college’ów oraz
centrów i programów szkoleniowych. ORT FRANCE, która
Obecnie ORT FRANCE koordynuje projekt HCNV poświę-
jest ekspertem w strategiach innowacyjnych z zastosowa-
cony kursom e-learningu, zarówno dla sektora społecz-
niem technologii informatycznych, obejmuje 8 centrów
nego, jak i medycznego, w zakresie poprawy wczesnej
szkoleniowych i szkół, 500 ekspertów i trenerów oraz
posiada porozumienia z francuskim Ministerstwem
i instytucjami publicznymi, jak równie z firmami informatycznymi i telekomunikacyjnymi, liderami przemysłu
32
diagnozy choroby Alzheimera, a take jest partnerem
METABO, projektu FP7, dotyczącego kontrolowania chorób przewlekłych związanych z zaburzeniami metaboli-
i ochrony zdrowia. ORT FRANCE edukuje i szkoli studen-
zmu. Projekty te umoliwiły ORT FRANCE utworzenie kra-
tów rónymi metodami i na rónych poziomach naucza-
jowej i europejskiej sieci uczestników sektora medyczne-
nia (szkoły średnie, uczelnie i centra szkoleniowe).
go/zdrowotnego oraz stowarzyszeń uytkownik/pacjent.
10/3/08
4:23 PM
Page 33
Międzynarodowych, Finansów i Bankowości, Studiów
Informatycznych oraz Filologii Angielskiej. Akademia jest
równie bardzo aktywna w obszarze badań naukowych,
Academy of Management
90-113 Łódź
Poland
Tel: +48 42 632 50 23 54
Fax: +48 42 636 62 51
www.swspiz.pl
oraz w publikowaniu ksiąek naukowych.
W roku 2002, Akademia Zarządzania utworzyła swoja
własną platformę e-learningową. Od tego momentu
Rozdział 3
organizacji konferencji krajowych i międzynarodowych
szkoła opracowuje i prowadzi kursy on-line. Wiedza jest
przekazywana w ramach Projektu Leonardo, pn. „E-trener”, w którym prowadzone jest szkolenie dla nauczycieli w zakresie umiejętności e-learningu. Studenci Wydziału
Informatyki, stosownie do uregulowań zatwierdzonych
Wysza Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania jest
prywatną szkołą wyszą z siedzibą w Łodzi; została utworzona w styczniu 1995r. przez Stowarzyszenie Polskich
Pedagogów. Obecnie posiada około 10.000 studentów.
przez Senat szkoły, mogą otrzymywać stypendia socjalne,
naukowe, motywacyjne oraz międzynarodowe. Studia
w Polskiej Otwartej Akademii rozwijają umiejętności
w obszarach komunikacji ze środowiskiem, prowadzenia
badań, oceny środowiskowej oraz zastosowania technik
Polska Otwarta Akademia, załoona w 2005 r., jest jed-
marketingowych w przedsiębiorstwie.
nostką Akademii Zarządzania. Jest odpowiedzialna za
organizowanie i wdraanie kursów e-learningowych.
Oferta dla studentów obejmuje studia licencjackie i magi-
Szkoła ma silne powiązania z sektorem ochrony zdrowia,
sterskie, kursy podyplomowe, jak równie specjalistyczne
poniewa prowadzi studia fizjoterapii, a take studia
kursy szkoleniowe w systemie dziennym, wieczorowym,
podyplomowe z dziedziny zarządzania dla rónych firm
weekendowym i zaocznym. Obecnie Akademia posiada
medycznych. Partnerami współpracującymi są cztery
pięć wydziałów: Zarządzania i Marketingu, Stosunków
szpitale w regionie łódzkim.
33
10/3/08
4:23 PM
Page 34
Partner stowarzyszony:
poprzez Internet, zapewnianiu równości szans, wspieraniu
wolności wypowiedzi i standardów jakościowych w ekonomii wiedzy oraz w społeczeństwie informatycznym.
Rozdział 3
Instytucja ta oferuje procesy opracowywania e-portfolio
Ynternet.org Institute for eCulture
1002 Lausanne
Switzerland
Tel: +41 213 11 30 47
e-mail: move_at_cooperation.net
dla osób indywidualnych i organizacji, programy e-learningu dla uytkowników i trenerów nauczania on-line,
przewodniki dla uytkowników oraz kampanie uwraliwiające i wsparcie organizacji pozarządowych w ogólnoświatowej współpracy przez Internet.
www.ynternet.org
34
Instytut dla e-Kultury Ynternet.org został utworzony
Dla Ynternet.org kluczowym zagadnieniem jest społeczny
jako organizacja typu non-profit w roku 1998, w odpo-
aspekt technologii informatycznych i komunikacyjnych.
wiedzi na zapotrzebowanie i przy wsparciu Rządu
Dlatego te, organizacja koncentruje się na zapewnianiu
Szwajcarii. Składa się z ekspertów w zakresie kultury
modułów szkoleniowych, narzędzi e-learningu, zarzą-
elektronicznej i zachowań w cyber-przestrzeni. Jej for-
dzania treściami społeczności wirtualnej, konferencji
malną misją jest definiowanie i promowanie e-kultury
i warsztatów na temat e-kultury, artykułów, publikacji,
oraz jej związków ze społecznościami wolnej kultury
itp. Biegłość komputerowa jest widoczna w zajęciach
w środowisku cyfrowym (bezpłatne licencje, bezpłatne
w szkołach wyszych, w ruchu twórców bezpłatnego
oprogramowanie, bezpłatna dokumentacja, bezpłatne
oprogramowania oraz w organizacjach non-profit, takich
korzystanie z dzieł sztuki, bezpłatne metodologie, etc.).
jak sieć Grupa Uytkowników Linux (Linux Users Group –
Główne działania polegają na opracowywaniu i promowaniu
LUGs) oraz Fundacja Bezpłatnego Oprogramowania (Free
metodologii oraz platform dla projektów współpracy
Software Foundation – FSF).
10/3/08
4:23 PM
Page 35
Rozdział 4
Siedem nieformalnych
programów e-learningu
realizowanych w ramach
projektu eHospital
Austria
Hiszpania
DIE
BERATER
Universitätsklinik für
Kinder und
Jugendheilkunde, Vienna
CESGA/USC
Complejo
Hospitalario
Universitario
Juan Canalejo,
Coruna
ORT FRANCE
Centre
d’Accueil
de Jour Edith
Kremsdorf,
Paris
ACADEMY OF
MANAGEMENT
Course 1:
Zgierz
Centralny
Szpital
Kliniczny
w Łodzi
Théo Bondolfi, Marie-Claude Esculier, Elisabeth Frankus,
Carmen Fernández Morante, Uwe Hoppe, Maria Jose Rodriguez
Francja
W ramach projektu eHospital, w siedmiu krajach
europejskich zostało zaplanowanych, zorganizowanych i wdroonych siedem lokalnych projektów
Polska
e-learningowych. Kady z nich zapewnił moliwości
nauczania
nieformalnego
konkretnej
grupie
Rozdział 4
Rozdział 4 Siedem nieformalnych programów e-learningu realizowanych w ramach projektu eHospital
Course 2:
Miejski Zespół
Przychodni
Rejonowych
w Zgierzu,
Łódź
pacjentów dorosłych.
Projekty lokalne pokrywały zakres rónorodnych
tematów nauczania, które były tak róne, jak rónorodne były zainteresowania docelowych grup pacjentów.
1. Szpitale, grupy docelowe pacjentów
i tematy nauczania.
Niemcy
BILDUNGSWERK
DER SÄCHSISCHEN
WIRTSCHAFT
Uni Klinikum
Dresden
Szwajcaria
FONDATION
YNTERNET.ORG
Hopital de
Malévoz
W ramach projektu eHospital zostało zaplanowanych,
opracowanych i wdroonych siedem pilotaowych programów nauczania dla pacjentów szpitalnych w Austrii,
Hiszpanii, Francji, Niemczech, Polsce i w Szwajcarii.
Diagram 1: Tandemy w krajach partnerskich eHospital
W kadym z uczestniczących krajów, oferta e-learningu
została zainicjowana przez instytucję edukacyjną, będąca
oficjalnym partnerem projektu europejskiego. Kada
z tych instytucji edukacyjnych współpracowała z miejscowym szpitalem, zainteresowanym udostępnieniem oferty
nauczania swoim pacjentom.
35
10/3/08
4:23 PM
Page 36
Programy pilotaowe, które zostaną zaprezentowane
poniej, zapewniają róne moliwości nieformalnego
nauczania rónym grupom pacjentów w szpitalach. Grupy
pacjentów, jak równie tematy nauki, zostały wybrane
zgodnie z yczeniem szpitali pilotaowych. W swojej rónorodności podkreślają one zrónicowane cele, jakie
Umiejętności korzystania z komputera
i Internetu
Biegłość w zakresie
komputera i Internetu
Publikowanie e-portfolio
Rozwój
osobisty
Sztuka współczesna
i kreatywność
Zdolność do zatrudnienia
i (re-) orientacja zawodowa
Przeszkolenie zawodowe
Edukacja
zdrowotna
Podtrzymywanie własnej
niezależności
nauczanie moe potencjalnie mieć w kontekście edukacji
Rozdział 4
pacjentów. Elementem łączącym tych siedmiu pilotay,
jest nauczanie nieformalne, które w definicji Komisji
Europejskiej „odbywa się równolegle do głównego stru-
Zarządzanie informacją
mienia nauczania i szkoleń oraz nie prowadzi w sposób
zwyczajowy do uzyskania sformalizowanych certyfikatów.
Nieformalne nauczanie moe być prowadzone w miejscu
pracy15 lub w innym dowolnym nowym miejscu”.
Projekty pilotaowe eHospital pokazują, e zaangaowanie
w nauczanie nieformalne moe mieć zupełnie róne cele:
pacjenci dorośli mogą chcieć dowiedzieć się czegoś więcej
na temat aktualnego stanu swojego zdrowia oraz tego,
w jaki sposób mogą ten stan poprawić. Ale edukacja zdrowotna jest tylko jedną z moliwych dziedzin. Inną moe
być rozwój osobisty, yczenie wykorzystania czasu w szpi-
Diagram 2: Tematy nauki w pilotaach eHospital
Wybór tematów zaleał od grup docelowych pacjentów (wiek,
problem zdrowotny, pochodzenie) oraz od ich szczególnych
potrzeb. Pewne tematy mogły być w jednakowym lub
w większym stopniu odpowiednie, ni inne. Oczywiście, niemoliwe było zidentyfikowanie jednego tematu, który odpowiadał by wszystkim. Kada grupa pacjentów w szpitalu,
nawet z podobnym problemem zdrowotnym i w podobnym
wieku, jest (jak wiele grup uczących się osób dorosłych) bar-
talu na poznanie nowych obszarów zainteresowań lub na
dzo heterogeniczna w odniesieniu do kontekstu społeczne-
poprawę zdolności twórczych. Mogą być rozwijane takie
go, edukacyjnego i zawodowego, oraz do korespondujących
umiejętności w zakresie technologii informatycznych
z nim potrzeb w zakresie nauki i zainteresowań. Niemniej
i komunikacyjnych, które mona będzie następnie stoso-
jednak, twórcy programu mieli na celu skoncentrowanie się
wać w kontekście zawodowym lub osobistym. Pacjenci
na takim temacie nauczania, który miał w tym lub innym
mogą równie rozwijać umiejętności, które zwiększą ich
sensie, odniesienie do bieącej sytuacji pacjentów.
wartość na rynku pracy, bądź w pracy poprzednio wykonywanej, lub w poszukiwaniach pracy nowej, bardziej
odpowiedniej dla ich zmienionych warunków zdrowotnych.
Nie tylko tematy, ale równie wybrane grupy docelowe
pacjentów – lub raczej: wskazana przez współpracujący
szpital jako grupa preferowana do udziału w projekcie pilotaowym – pokrywają szeroki przedział wiekowy (od wieku
dojrzewania do wieku podeszłego) i problemów zdrowotnych (od pacjentów z problemami psychicznymi do pacjentów po zabiegach chirurgicznych mózgu i ofiar wypadków,
15
36
A Memorandum on Lifelong Learning, SEC(2000) 1832.
cierpiących na urazy rdzenia kręgowego).
10/3/08
4:23 PM
Page 37
zagadnienie, tj. pokazanie potencjału procesu nauczania
pilotaowego e-learningu, jak na przykład pacjenci z choro-
wspomaganego ze pomocą komputera dla rónych grup
bą Alzheimera, dla których duym osiągnięciem było ju
pacjentów szpitalnych. Siedem projektów pilotaowych
samo zapamiętanie, e uczestniczą w programie e-learnin-
eHospital będzie opisanych bardziej szczegółowo w odno-
gu. Powtórzmy zatem, i pomagało to promować główne
śnikach do niniejszego rozdziału:
Rozdział 4
Niektóre grupy docelowe były raczej dość ekstremalne dla
Austria
Wiek: 15–25 lat
Problem zdrowotny: pacjenci neuro-onkologii,
neuropediatrii, epilepsja, kardiologia, mukowiscydoza, oddziały dializ
Temat: perspektywy pracy
Hiszpania
Francja
Wiek: 18+
Problem zdrowotny: pacjenci z uszkodzeniem
rdzenia kręgowego
Temat: biegłość w zakresie obsługi komputera,
aplikacje biurowe i Internet
Wiek: 75+
Problem zdrowotny: pacjenci w podeszłym wieku
cierpiący na chorobę Alzheimera (upośledzenie
pamięci poznawczej), etap początkowy
Temat: korzystania z komputera i Internetu.
eHospital: grupy docelowe pacjentów
i tematy kursów
Niemcy
Wiek: 20 – 60 lat
Problem zdrowotny: róne problemy zdrowotne.
Temat: zarządzanie informacją
Szwajcaria
Wiek: 18-45 lat
Problem zdrowotny: pacjenci podczas lekkiego
leczenia psychiatrycznego (syndrom wypalenia,
trudności w zachowywaniu się, anoreksja, ...
Temat: Sztuka tworzenia profilu w Internecie
Polska (Kurs 1)
Wiek: 18 – 60+
Problem zdrowotny: Pacjenci oddziałów
psychogeriatrycznych cierpiący na róne
upośledzenia psychiczne.
Temat: znaczenie ruchu dla utrzymania
własnej niezaleności
Polska (Kurs 2)
Wiek: 18 – 60+
Problem zdrowotny: Pacjenci oddziałów
psychogeriatrycznych cierpiący na róne
upośledzenia psychiczne.
Temat: znaczenie ruchu dla utrzymania
własnej niezaleności
Diagram 3: Wybrane tematy e-learningu i grupy docelowe pacjentów, do których były adresowane.
37
10/3/08
4:23 PM
Page 38
Rozdział 4
Czas trwania
11/2006 – 04/2007
liczba pacjentów zaangaowanych w e-Learning
18
Liczba rezygnacji
4
Powody rezygnacji
Przyczyny zdrowotne (3)
Nieznane (1)
Przeciętny czas trwania kursu na 1 pacjenta
10 tygodni
Liczba przeprowadzonych sesji z kontaktem bezpośrednim Sesje indywidualne: 23
Sesje grupowe: 0
Średnia liczba godzin (WBT + CBT) na 1 pacjenta
15 godzin
Personel organizatora nauki zaangaowany w projekcie
Ogółem: 4
Trenerzy (kontakty bezpośrednie): 2
Wirtualni opiekunowie/organizatorzy: 1
Lokalni menederowie projektu: 1
Personel techniczny: Inni: -
Personel szpitalny zaangaowany w projekcie
Ogółem: 6
Lekarze: 1
Personel pielęgniarski: Psychologowie: 5
Nauczyciele szkoły przyszpitalnej: Administracyjny personel zarządzający: Personel techniczny: Inni: -
Certyfikacja
Brak
2. Austria: perspektywy pracy dla młodych
dorosłych pacjentów.
• Neuro-pediatria / Oddział Monitorowania Epilepsji
• Kardiologia
• Mukowiscydoza
Ogólna informacja o kursie pilotaowym:
Charakter grupy docelowej pacjentów
Grupa pacjentów długookresowych na następujących
oddziałach:
• Neuro-onkologia
38
• Dializa
Pacjentami były młode osoby dorosłe (15 – 25 lat) cierpiące na guzy mózgu, zaburzenia metabolizmu, choroby
serca i problemy nerkowe (dializy). Ich leczenie szpitalne
moe potrwać do jednego roku, łącznie z okresami
leczenia dziennego.
10/3/08
4:23 PM
Page 39
nym) wejściu na ściekę edukacyjna i zawodową po dłuszym okresie zakłóceń spowodowanych powaną chorobą.
Cele i załoenia
Grupa była bardzo heterogeniczna, poniewa pacjenci
posiadali róne medyczne i psychologiczne potrzeby.
Niektórzy z nich, którzy właśnie przeszli operację mózgu
mieli trudności z koncentracją oraz problemy z uczeniem
się i zapamiętywaniem, potrzebne było więc ich indywidualne traktowanie. Z drugiej strony, spodziewano się, e
pacjenci będą mocno zmotywowani do uczestniczenia
w działaniach szkoleniowych, jako e byli bardzo chętni
do odkrywania nowych ścieek kariery.
Zastosowane metodologie
Formuła nauczania mieszanego wydawała się być odpowiednia dla grupy docelowej, tak więc sesje kontaktów
bezpośrednich miały miejsce regularnie.
Szpitalni psychologowie podkreślali szczególne znaczenie osobistych kontaktów pomiędzy osobami uczestniczącymi w kursie i ich opiekunami. Spodziewano się, e wyzwaniem będzie
utrzymanie motywacji pacjentów do samodyscypliny w uczeniu
się w okresach pomiędzy osobistymi spotkaniami. Spotkania
Rozdział 4
Kurs wspierał młodych dorosłych pacjentów w ich (ponow-
grupowe były planowane, chocia potrzeby pacjentów i tempo
nauki w indywidualnych przypadkach, rozmijały się.
Proces uczenia się w duym stopniu oparty był na szkoKurs przygotowujący do pracy był zgodny z yciowymi
potrzebami młodych dorosłych pacjentów, którzy zostali zmuszeni do przerwania swoich edukacyjnych, zawodowych i profesjonalnych karier ze względu na długotrwałą hospitalizację. W Austrii i w wielu innych krajach
europejskich, istnieją przyszpitalne szkoły dla dzieci, ale
nie ma propozycji edukacyjnych dla osób, które ukończyły wiek obowiązkowego nauczania. Tak więc, młodzi
dorośli pacjenci nie są wystarczająco wspierani w tym, tak
decydującym dla nich momencie przejścia ze szkoły na
rynek pracy.
leniu bezpośrednim i sesjach instruktaowych, oraz był
Tematy nauczania:
Ponad trzy czwarte uczestników ukończyło kurs z pozytywny-
pochodną osobistych relacji z trenerem/instruktorem.
Zastosowanie czystych działań e-learningu było nie do
pomyślenia. Sesje kontaktów bezpośrednich musiały mieć
bardziej indywidualny, ni grupowy charakter, ze względu na róny czas rozpoczynania kursu, róne sytuacje
zdrowotne i róne cele nauki, etc.
Osiągnięcia, przeszkody i wyzwania
Osiągnięcia
mi rezultatami. Liczba ta jest jasnym wskazaniem, e treść
Kurs składał się z ośmiu modułów o następujących treściach:
kursu była odpowiednia i motywująca. Wane indywidualne cele
• Wprowadzenie do e-learningu
nauki, indywidualne tempo nauki oraz indywidualna intensyw-
• Przygotowanie do pracy
ność nauki były uzgadniane pomiędzy pacjentami i osobą pro-
• Praca i ycie osoby pracującej
wadzącą szkolenie. Poprzez takie podejście mona było upew-
• Indywidualne cele i wartości
niać się, e większość pacjentów miała poczucie odnoszonych
• Potencjał i wyzwania
sukcesów w danym okresie czasu. Oczywistą korzyścią było to,
• Dokumenty aplikacji o pracę
e dostęp do nauczanych treści był niezaleny od czasu i prze-
• Komunikacja
strzeni, a take elastyczność, która bardzo odpowiadała zmie-
• Prezentacja
niającemu się zdrowiu pacjentów i wymaganiom terapii.
39
10/3/08
4:23 PM
Page 40
Rozdział 4
Migawki z działań szkoleniowych
Fot. 4: Video: rozmowa kwalifikacyjna o pracę.
Fot. 5: Uczestnik
Co więcej, kurs dowiódł równie, e e-learning był odpo-
matycznych, ani przynajmniej znajomości obsługi kom-
wiednim podejściem, poniewa wielu uczestników było
putera. Dla tych pacjentów barierą było nawet zalogowa-
zainteresowanych w doskonaleniu swoich umiejętności
nie się do platformy nauczania.
w zakresie technologii informatycznych. Niektórzy
Niektóre wyzwania organizacyjne były pochodną sposobu
uczestnicy bez wcześniejszych doświadczeń w e-learnin-
leczenia pacjentów w szpitalu: wielu z nich przychodziło
gu, doceniało płytę CD przygotowaną w ramach innego
i odchodziło, tj. okresy hospitalizacji, terapia w domu lub,
projektu. Dawała ona wprowadzenie do e-learningu.
jako pacjenci odpłatni, zmieniali się (pacjenci rozpoczynali
kurs w rónym czasie, nie zawsze w docelowej dla projek-
Intensywna i częsta komunikacja pomiędzy personelem
tu grupie wiekowej wystarczająca była liczba pacjentów).
projektu, pacjentami i zaangaowanym w projekcie per-
Czynniki te powodowały, e trudno było przewidzieć licz-
sonelem szpitala, znacznie wzrosła, kiedy podczas istnie-
bę pacjentów włączonych do działań e-learningu w kon-
jących spotkań szpitalnych zaczęto stosować wspomaga-
kretnym momencie. Potrzebna była olbrzymia elastycz-
nie z sieci. Projekt e-learningu został wprowadzony do
ność ze strony zespołu prowadzącego kurs. Ze względu na
agendy cotygodniowych spotkań personelu szpitala.
zmianę lokalizacji, sesje kontaktów bezpośrednich tylko
częściowo odbywały się na terenie szpitala.
40
Przeszkody i wyzwania
Współpraca z personelem szpitalnym nie została sforma-
Dostępność technicznej infrastruktury rodzi czasami
lizowana w kontrakcie – co okazało się niekorzystne.
wyzwania: Internet nie był dostępny we wszystkich czę-
W duym szpitalu z odpowiednią hierarchizacją i biuro-
ściach szpitala, ani we wszystkich domach, do których
kracją, bez jasnych zasad określonych w umowie, niektó-
pacjenci wracali. Ponadto, niektórzy pacjenci nie posiadali
re sprawy organizacyjne, jak wspólne kontakty z prasą,
podstawowych umiejętności w zakresie technologii infor-
były raczej utrudnione i bardzo czasochłonne...
10/3/08
4:23 PM
Page 41
Aspekty edukacyjne
• Zalecane jest posiadanie formalnego porozumienia
(kontraktu) ze szpitalem, a nie tylko poleganie na osobistych kontaktach z niektórymi przedstawicielami
• Tematy kursów e-learningu dla pacjentów szpitalnych
personelu szpitalnego. (Due) szpitale mają skłonność
odzwierciedlają sytuację yciową pacjentów biorących
do stawania się organizacjami hierarchicznymi i biuro-
w nich udział. Jeeli dla pacjentów istnieje czysta war-
kratycznymi, które wymagają odgórnego podejścia do
tość dodana takiej nauki – jak, w tym przypadku
spraw organizacyjnych.
refleksja i miękkie umiejętności dla (ponownej-) inte-
• Istotna jest intensywna komunikacja i wymiana kon-
gracji z rynkiem pracy, oferta nauczania ma szansę być
taktów pomiędzy trenerami i personelem szpitala.
zaakceptowana przez grupę docelową.
Jako, e personel szpitala znajduje się często pod bar-
• Elementy e-learningu przynoszą znaczącą korzyść,
dzo silną presją, dla celów projektowych powinno się
z tego powodu, i umoliwiają pacjentom niezalene
wykorzystywać regularne spotkania personelu, zamiast
uczenie się kiedykolwiek tylko rutynowe działania szpi-
wymyślać dodatkowe formy komunikacji.
Rozdział 4
Wnioski
talne na to pozwalają. Jeeli, jednake, zamierzone jest
interaktywne wirtualne nauczanie (rówieśnik-rówieśnik,
Aspekty techniczne:
osoba ucząca się – opiekun), wymaga ono wiele czasu i
• Zespół organizacyjny powinien się upewnić, e uczest-
energii dla uruchomienia go. Interakcja będzie inten-
nicy projektu posiadają podstawowe umiejętności
sywna tylko wtedy, kiedy istnieje potrzeba jasnej komu-
w zakresie obsługi komputera, poniewa moe to sta-
nikacji (np. obserwacja grup, które odbyły spotkania
nowić prawdziwą barierę i powodować znaczną fru-
bezpośrednie ) lub znajomość z trenerem on-line.
strację oraz stratę czasu (e-) nauki.
Aspekty organizacyjne:
• Nieodzowny jest osobisty kontakt z trenerem. Powinno
zaplanować się dostateczną liczbę bezpośrednich sesji dla
rozwijania osobistych relacji pomiędzy pacjentem i trenerem.
Kontakt i dalsze informacje na temat austriackiego
programu pilotaowego:
Stefan Kremser: [email protected]
41
10/3/08
4:23 PM
Page 42
3. Hiszpania: Biegłość w zakresie narzędzi cyfrowych: komputery, biuro i Internet.
Rozdział 4
Ogólna informacja o kursie pilotaowym:
Czas trwania
10/2006 – 07/2007
Liczba pacjentów zaangaowanych w e-learning
13
Liczba rezygnacji
3
Powody rezygnacji
Przeniesienie do szpitala w innym mieście; brak współpracy pomiędzy dwoma szpitalami.
Niewłaściwy profil uczestników
Liczba przeprowadzonych sesji z udziałem bezpośrednim Sesje grupowe: 21
Średnia liczba godzin (WBT+CBT) na 1 pacjenta
60 do 70 godzin
Metoda kalkulacji: godziny sesji bezpośrednich + średnio
1 godzina tygodniowo samodzielnej pracy on-line.
Ogółem: 23
Trenerzy (kontakty bezpośrednie): 7
Wirtualni opiekunowie/organizatorzy: 9
Personel techniczny: 5
Inni: -
Ogółem: 15
Lekarze: 2
Personel pielęgniarski: 1
Psychologowie: Nauczyciele szkoły przyszpitalnej: 8
Administracyjny personel zarządzający: 1
Inni: -
Certyfikacja
Oficjalny certyfikat University of Santiago de Compostela
Cele i załoenia
Grupą docelową pacjentów byli osoby pomiędzy 18 i 30
Szkolenie podstawowych umiejętności w zakresie techno-
rokiem ycia, cierpiące na urazy rdzenia kręgowego. Wielu
z nich jest ograniczonych w swojej mobilności z powodu
42
logii informatycznych i komunikacyjnych jest bardzo
odpowiednie dla sytuacji yciowej tych pacjentów, poniewa zwiększa ono ich zdolność do znalezienia pracy. Ze
wypadku (motocykle) i posiada trwałe upośledzenie, które
względu na ograniczoną mobilność, wielu pacjentów
zmusiło ich do zmiany planów yciowych.
będzie zmuszonych do szukania nowego zatrudnienia.
10/3/08
4:23 PM
Page 43
Głównym zagadnieniem przeprowadzonych sesji była
Tematy nauki
pomoc tym pacjentom w znoszeniu izolacji poprzez
Program e-learningu składa się z modułów o następujących treściach:
• Wprowadzenie do komputera.
• Uczenie się w wirtualnym kampusie.
• Wprowadzenie do Internetu: przeglądanie stron www
oraz e-mail.
• Narzędzia wyszukiwania informacji.
• Narzędzia komunikacji: synchroniczne i asynchroniczne.
• Narzędzia biurowe.
• Internetowe usługi administracyjne: e-rząd.
• Ergonomia w miejscu pracy.
• Sieć jako przestrzeń czasu wolnego.
• Technologie informatyczne i rynek pracy.
wykorzystywanie Internetu w czasie wolnym. Nabywając
podstawowe umiejętności w wykorzystywaniu technologii
informatyczno-komunikacyjnych i Internetu w celach
relaksu, mona zwiększyć szanse wejścia na rynek pracy.
Kursy zostały tak zaprojektowane, aby motywować
pacjentów do studiowania w systemie e-learningu i aby
zapewniać im podstawowe treści w systemach zarządzanie nauką..
Konkretnymi celami kursów były:
• Pomoc w znoszeniu izolacji poprzez wykorzystywanie
sieci w celach relaksu.
• Zapewnienie podstawowego szkolenia w zakresie
umiejętności związanych z technologiami informatyczno-komunikacyjnymi.
• Wprowadzenie pacjentów do działań w obszarze
e-learningu.
• Motywowanie pacjentów do studiowania poprzez Internet.
• Zapewnienie podstawowego szkolenia w zakresie systemów zarządzania nauką.
• Nauczanie wykorzystywania nawigacji w Internecie
oraz poczty e-mailowej.
• Nauczenie korzystania z wyszukiwarek internetowych.
• Nauczenie korzystania z narzędzi komunikacji on-line.
Metodologią tego kursu było nauczanie mieszane z komponentem spotkań bezpośrednich. W pierwszym miesiącu
przedmiot nauki był wyjaśniany przez dwóch opiekunów
wspomagających się sprzętem komputerowym i oprogramowaniem oraz zapewniających opiekę naukową swoim
studentom. Następnie, raz na dwa tygodnie miały miejsce
spotkania bezpośrednie z opiekunami. Uzupełniająco
ustanowiono plan dzienny (6 dni w tygodniu, dwie godziny dziennie po południu – wieczorem), w celu zapewnienia elastycznej opieki on-line, z wykorzystaniem Yahoo
Instant Messenger.
Spotkania bezpośrednie z opiekunem odbywały się w małych
grupach lub indywidualnie.
Dla zapewnienia dostępu wszystkim studentom, wykorzysty-
• Nauczenie korzystania z edytora tekstów, arkuszy kal-
wane były pewne programy dostępu oraz sprzęt komputero-
kulacyjnych, programów zarządzania bazą danych.
wy: wirtualna mysz, wirtualna klawiatura, oprogramowanie
• Poznanie internetowych usług administracyjnych.
• Podstawowa wiedza na temat ergonomii w miejscu pracy.
Rozdział 4
dostępowe w celu ułatwienia korzystania zarówno z klawiatury laptopa, jak i myszy, tym studentom, którzy mieli trudności,
lub nawet nie mieli moliwości, poruszania rękami.
• Nauczenie korzystania z Internetu w celach spędzania
wolnego czasu.
• Poprawienie szansy pacjentów na wejście na rynek pracy.
Mimo, i wszystkie materiały zostały opublikowane online, niektóre z nich rozdano
studentom równie
w formie drukowanej.
43
10/3/08
4:23 PM
Page 44
Osiągnięcia, ograniczenia i wyzwania
Co więcej pacjenci mieli darmowy dostęp do Internetu
i darmowy sprzęt.
Osiągnięcia
Rozdział 4
Jako e lekarze odgrywają główna rolę w wyborze, motyKadra szpitala była otwarta na ideę kursu, poniewa ich
zdaniem kursy zdalne mogą być bardzo przydatne dla
pacjentów długo pozostających w szpitalu. Podczas kursu
pacjenci czerpali korzyści z duej elastyczności czasu
nauki i lokalizacji. Szpital Canalejo udostępnił bezprzewodowy dostęp do Internetu (Wi-Fi) i po jednym komputerze typu laptop lub tablet PC dal kadego z pacjentów.
wowaniu i przystępowaniu pacjentów do nauki, plan sesji
treningowych (zarówno zdalnych jak i tradycyjnych „twarzą w twarz”) był określony przez lekarzy i pielęgniarki tak
by nie kolidował z codziennymi zajęciami pacjentów
(integracja treningu w codzienny rozkład zajęć, jako
jedno zadanie więcej dla pacjenta).
Migawki z zajęć
Fot. 6: Strona domowa kursu
Fot. 8: Forum dyskusyjne
Fot. 7: Tematy kursu
44
10/3/08
4:23 PM
Page 45
Ograniczenia
wstępnego (podstawowa obsługa komputera) zanim
W szpitalu Canalejo nie było praktycznie adnych prze-
rozpocznie się właściwe szkolenie
szkód w prowadzaniu kursów zdalnych, być moe rów-
• Jasne zdefiniowanie kanałów komunikacji jest nie-
nie dlatego, e szpital próbował je wprowadzać ju sześć
zbędne do efektywnej pracy. Komunikacja, włączając
lat temu.
w to okresowe spotkania twarzą w twarz jest podstawą
Metodologia nauczania składała się zarówno z sesji tra-
utrzymania bliskich relacji z odpowiednimi osobami
dycyjnych „twarzą w twarz”, jak równie sesji wirtualnych
w szpitalu.
dla oceny, nauczania itp. Podczas, gdy sesje „twarzą
w twarz” zawsze odnosiły sukces to sesje wirtualne
Aspekt techniczny
sprawdzały się podczas zajęć nauczania indywidualnego,
• Jeśli jest taka konieczność, dla osób ze specjalnymi
ale nie sprawdzały się w nauczaniu grupowym..
potrzebami powinno zostać przygotowane specjalne
Rozdział 4
oprogramowanie (rozpoznawanie głosu, emulatory
Wnioski
ruchu myszką, wzmacniacze ekranów itd.). Komputery
Aspekt edukacyjny
dla osób sprawnych równie przyspieszają pracę.
• Charakterystyka i potrzeby kadego pacjenta muszą
być przeanalizowane w celu wyboru odpowiedniego
sprzętu i oprogramowania oddzielnie dla kadego
przypadku. Potrzeby techniczne są bardzo róne dla
kadego przypadku (poądanym jest by personalizować wymagania techniczne).
• Urządzenia przenośne jak laptopy lub tablety są duo
lepsze dla uczniów w szpitalu, poniewa mogą zostać
wykorzystane do nauki w kadym miejscu i pozwalają
na uczestnictwo pacjentów, którzy nie mogą wstać ze
swoich łóek.
• Częste sesje „twarzą w twarz” (zarówno grupowe jak
i indywidualne) są konieczne, by zapewnić odpowiednie wsparcie techniczne i pedagogiczne, mimo e rozwiązania kombinowane są odpowiednie do tego typu
słuchaczy.
• Treści edukacyjne powinny być pogrupowane w krótkie moduły. To zapewni, e pacjenci będą mieli pewne osiągnięcia.
Kontakt i dalsze informacje na temat kursu
Aspekt Organizacyjny
• Programy zdalnego nauczania w szpitalach wymagają
by pacjenci posiadali chocia podstawową wiedze
z zakresu obsługi komputera. W wielu przypadkach
taka wiedza musi być przekazana na etapie szkolenia
w Hiszpanii mona uzyskać u
María José Rodríguez Malmierca:
[email protected]
Carmen Fernández Morante:
[email protected]
45
10/3/08
4:23 PM
Page 46
4. Francja: Jak uywać komputera i Internetu
Rozdział 4
Ogólne informacje na temat kursu pilotaowego
Czas trwania kursu.
12/2006 – 04/2007
Liczba pacjentów zaangaowanych w kurs.
15
Liczba osób, które nie ukończyły kursu
3
Powód nieukończenia kursu
Powody zdrowotne (3)
Przeciętny czas trwania kursu dla pacjenta
4 miesiące
Liczba sesji nauczania bezpośredniego (twarzą w twarz)
Sesje indywidualne: 120
Sesje grupowe: 0
Przeciętna liczba wykorzystanych godzin e-learningowych (WBT + CBT) na pacjenta
60–70 h
Kadra dostawcy kursu zaangaowana w kurs pilotaowy
W sumie: 3
Trenerzy (twarzą w twarz) : Wirtualni nauczyciele/organizatorzy: 1
Lokalni menaderowie projektu: 2
Personel techniczny : Inni : -
Kadra szpitala zaangaowana w kurs pilotaowy
W sumie: 3
Lekarze: 1
Pielęgniarki: Psychologowie: 1
Nauczyciele szkoły szpitalnej: Zarząd administracyjny: Personel techniczny: Inni: 1
Certyfikacja
Brak
Charakterystyka docelowej grupy pacjentów
• Pacjenci potrzebują nieustannej asysty opiekuna, który inicjuje proces nauki, powtarza informacje i pomaga danej osobie.
Te choroby powodują takie komplikacje jak zapamiętywanie
46
• Zniszczona pamięć krótkotrwała.
wspomnień (szczególnie niedawnych), kłopoty z koncentracją
• Specyficzny problem tej fazy choroby Alzheimera: pacjenci nie
(widoczne przy ćwiczeniach z odejmowaniem), problemy
są w stanie uczyć się sami, mają problemy z wykonywaniem
z wykonywaniem złoonych zdań (potrzebna pomoc), problemy
złoonych zadań.
afektywne i w radzeniu sobie z zadaniami finansowymi.
10/3/08
4:24 PM
Page 47
Cele i załoenia
Zastosowana metodologia
W zaawansowanym stadium choroby Alzheimera i powią-
Metodologia wykorzystana w tym programie nauczania to
zanych z nią schorzeniach, pacjenci nie są w stanie wyko-
nauczania kombinowane – kombinacja treningu zdalnego
rzystywać nowych informacji w procesie nauki.
i nauczania twarzą w twarz. W niektórych przypadkach
Obligowałoby to ich do uywania pamięci, koncentracji
pacjentów z choroba Alzheimera konieczne było zastoso-
uwagi i funkcji wykonawczych. Ale we wczesnym stanie
wanie specjalnego nauczania zdalnego: obecność nauczy-
choroby, w zaleności od swojej wiedzy i doświadczenia,
ciela była niezbędna do pomocy przy pracy z komputerem.
pacjenci z niewielkim upośledzeniem poznawczym mogą
łatwo się uczyć i zapamiętywać nowe informacje, pod
Głównym zadaniem pedagogicznym było stymulowanie
warunkiem, e są dobrze „prowadzeni” pod względem
pamięci poprzez ciągłe powtarzanie informacji w dobrym
technicznym i otrzymują psychologiczne wsparcie od
otoczeniu emocjonalnym.
Rozdział 4
doświadczonych profesjonalistów podczas procesu nauki.
Uywanie nowych technologii wydaje się być korzystne
Dla tej grupy docelowej wanym było, by poświęcać jej
dla pacjentów i pomaga im być aktywnym w społeczeń-
duo czasu wyjaśniając i powtarzając zdobyta wiedzę.
stwie (w szczególności w odniesieniu do nowych statystyk
W ten sposób moliwym było stymulowanie motywacji
demograficznych na temat starzenia się).
pacjenta. Tylko w przypadku, gdy pacjent czuł się pewnie
W przypadku powodzenia, zaletą dla tych pacjentów (zde-
w posługiwaniu myszką, mona było uywać klawiatury
motywowanych i umieszczonych z dala od bliskich) jest
i monitorów.
moliwość komunikowania się z bliskimi przez e-mail
oraz zdobywanie informacji za pomocą Internetu. Przez to
maja oni większą motywację i stymulacje poznawczą,
Osiągnięcia
które były głównymi aspektami kursu.
Z powodu kłopotów z pamięcią, pacjenci za kadym razem
Tematy nauczania
uczyli się tak, jakby była to pierwsza lekcja. W związku z tym
mogli oni osiągnąć korzyść z danego zadania, nawet gdy nie
Kurs podzielony był na 4 moduły o następującej zawartości:
zapamiętywali go w wymiarze długoterminowym.
• Jak pisać na komputerze dokumenty
Główną wartością było to, e pacjenci nie poddawali się
• Jak korzystać z Internetu
w zdobywaniu wiedzy i czerpali przyjemność z komunika-
• Jak wyszukiwać informacji w Internecie
cji z drugą osobą. W momencie, gdy pacjenci tracili zain-
• Jak wysyłać wiadomości e-mail
teresowanie, naleało szybko szukać alternatywnego rozwiązania by podtrzymać z nimi relacje. Było to połączone
z postrzeganiem relacji społecznych. Relacja społeczna
jest kreatywna wtedy, gdy odwołuje się do podmiotu
samego w sobie. To jest nasza koncepcja opieki: rozwinięcie takich właśnie relacji z pacjentami.
Podczas całej sesji uywano oprogramowania MUEVE. To
narzędzie było bardzo efektywne i pomagało pacjentom
47
10/3/08
4:24 PM
Page 48
Rozdział 4
Migawki z zajęć
Fot. 10: Gra pomagająca w nauczaniu obsługi myszki
Fot. 9: Zawartość kursu: Korzystanie z Internetu
Fot. 10: Gra pomagająca w nauczaniu obsługi myszki
zrelaksować się, dostarczało im rozrywki, a przez to
wywoływało poczucie bezpieczeństwa. Te rozwiązania
pozwoliły na wykorzystanie z Google do wyszukiwania
informacji, nawigowania w sieci oraz budowani krótkich
Fot. 11: Trener i pacjent
wiadomości do przesłania e-mailem.
platforma nauki sama w sobie. Pacjentom trudno było
Ograniczenia i wyzwania
zrozumieć, czym jest platforma i jak się nią posługiwać.
Duą pomocą było uycie rekwizytów, dzięki czemu
48
Główne problemy były natury technicznej. Pacjenci mieli
pacjenci czuli się pewniej, poniewa specyficzny, tech-
problem z posługiwaniem się klawiaturą i myszką (szcze-
niczny język był dla nich zbyt skomplikowany (z tego
gólnie z podwójnym klikaniem). Innym problemem była
powodu zrezygnowało pięć osób).
10/3/08
4:24 PM
Page 49
Słownictwo techniczne okazało się być dla pacjentów zbyt
niejasne lub mylące. Zostało zastąpione przez codzienny
język tak, aby pewne określenia były dla pacjentów
bardziej zrozumiale.
Aspekty organizacyjne
• Obecność osoby nadzorującej (jeśli to moliwe – lekarza) jest wymagana podczas trwania sesji. Osoba taka
udziela indywidualnej pomocy kademu pacjentowi.
Obligatoryjną była zawsze obecność osoby nadzorującej,
czeń”, która pomagała pacjentom zapamiętywać. Pacjenci nie
byli w stanie uczestniczyć w procesie nauki samodzielnie.
Aspekty techniczne
• Sprawą zasadniczą jest zdefiniowanie technicznych
wymagań pacjentów i dobór dla nich najbardziej
ergonomicznych rozwiązań.
Wnioski
Rozdział 4
która inicjowała pracę i budowała proces „znaków i ozna-
Aspekt edukacyjny
• Kady rodzaj oprogramowania umoliwiający pacjentom rozrywkę i relaks jest pomocny w wywołaniu
u pacjentów poczucia bezpieczeństwa.
• Pacjenci muszą się czuć pewnie i spokojnie, eby uniknąć stresu lub ryzyka niepowodzenia.
Kontakt i dalsze informacje na temat kursu we
Francji mona uzyskać u
Marie-Claude Esculier: [email protected]
49
10/3/08
4:24 PM
Page 50
5. Polska: Warsztaty kreatywności i historia sztuki
Rozdział 4
Ogólne informacje o kursie pilotaowym.
Czas trwania kursu.
06 – 07/2007
12
2
Problemy zdrowotne
Zmiana miejsca leczenia
2 tygodnie
Sesje grupowe: 8
19 h
W sumie: 3
Trenerzy (twarzą w twarz): 1
Wirtualni nauczyciele/organizatorzy: 1
W sumie: 2
Lekarze: 1
Pielęgniarki: Psychologowie:: 1
Nauczyciele szkoły szpitalnej: Zarząd administracyjny: Personel techniczny: Inni: 1 (dyrektor centrum)
Certyfikacja
Certyfikat Wyszej Szkoły Przedsiębiorczości
i Zarządzania
Grupa docelowa składała się z pacjentów Pierwszego
50
jest miejscem stabilizowania kondycji psychicznej dla
ludzi z czasowymi zaburzeniami mentalnymi. Uczestnicy
Centralnego Szpitala Klinicznego (CSK) w Łodzi. Pacjenci
cierpieli na schizofrenię, depresję kliniczną, załamania
przebywali na Oddziale Zaburzeń Psychotycznych, który
nerwowe itd.
10/3/08
4:24 PM
Page 51
Cele i załoenia
Podstawowym załoeniem było nauczanie sztuki
pomysłem było wprowadzenie nowych, artystycznych
technik plastycznych.
w zabawny i relaksujący sposób w celu pobudzenia umiejętności kreatywnych, stymulowania wyobraźni i motywowania
Tematy nauczania
uczestników do zaangaowania się w kreatywne działanie.
Kurs składa się z następujących zagadnień:
Nauczanie historii sztuki i kreatywności artystycznej jest
• Technika “frottage” i Max Ernst
częścią terapii medycznej zwanej arteterapią. Jest
• Techniki kolau
powszechnie wiadomym, e sztuka daje moliwość sym-
• Techniki asemblau
bolicznej ekspresji trudnych doświadczeń i emocji w bez-
• Sztuka środowiskowa
pieczny sposób, bez mówienia wprost. Sztuka redukuje
• Opart
napięcia i pomaga zdefiniować problemy. Poprzez zajęcia
• Techniki instalacji
indywidualne i warsztaty grupowe moliwym jest nawią-
• Sztuka interaktywna
zanie nowych kontaktów jak równie nauczenie wyraania
• Abstrakcyjne kompozycje geometryczne - suprematyzm
Rozdział 4
• Ekspresjonizm abstrakcyjny
myśli i doświadczeń w sposób skryty. Celem zajęć artystyczno-terapeutycznych jest zrozumienie codziennych
problemów, poprawa sposobu ich wyraania, interpretacji
i rozwoju osobowości. Lecznicza funkcja sztuki pozwala
ludziom na przekroczenia własnej perspektywy
i poprawy jakości ycia.
Główna cześć kursu kładła nacisk na wprowadzenie
wybranych koncepcji z historii sztuki. Oprócz tego, innym
Migawki z zajęć szkoleniowych
Wykłady były prowadzone w formie pokazu slajdów.
Warsztaty sztuki obejmowały wizualizacje, burze mózgów
i dyskusje.
Podczas korzystania z Internetu, pacjenci uczyli się jak
brać udział w quizach interaktywnych, wykonywać ćwiczenia i korzystać z poczty e-mail.
Zdobyta podczas wykładów wiedza była oceniana. Druga
faza dotyczyła korzystania z komputera: tutaj pacjenci
musieli wykorzystać wiedzę z zakresu interaktywnych
ćwiczeń i quizów.
w Polsce mona uzyskać u
Joanna Szczecińska: [email protected]
Fot. 12: Zawartość kursu: sztuka
51
10/3/08
4:24 PM
Page 52
6. Polska: Znaczenie ruchu dla utrzymania niezaleności.
Rozdział 4
Ogólne informacje na temat kursu pilotaowego:
Czas trwania kursu.
05 – 06/2007
10
1
Problemy zdrowotne
Zmiana miejsca leczenia
2 tygodnie
Sesje grupowe: 15
19 h
W sumie : 3
Trenerzy (twarzą w twarz) : 1
Wirtualni nauczyciele/organizatorzy: 1
W sumie: Lekarze: Pielęgniarki: Psychologowie: Nauczyciele szkoły szpitalnej: Zarząd administracyjny: Personel techniczny: Inni: -
Certyfikacja
Certyfikat Wyszej Szkoły Przedsiębiorczości
i Zarządzania
Charakter grup docelowych pacjentów
chiczne i zaburzenia nastroju), nie posiadali jednak adnych innych wyraźnych ograniczeń zdrowotnych.
Pacjentami uczestniczącymi w kursie były osoby w starszym wieku (około 60-cio letnie i starsze), pacjenci
Cele I załoenia
Oddziału Psycho-geriatrycznego oraz Kliniki Psychiatrii
52
Centralnego Szpitala Klinicznego – CSK. Pacjenci ci cier-
Celem kursu było z jednej strony, wyjaśnienie pacjentom,
pieli na róne zaburzenia umysłowe (np. zaburzenia psy-
w jaki sposób utrzymywać dobrą kondycję psychiczna, co
10/3/08
4:24 PM
Page 53
nych ćwiczeń fizycznych, z drugiej natomiast, pacjenci
uczyli się, jak rozwijać ich własne poczucie wartości.
Podczas sesji kontaktów bezpośrednich metody aktywne
polegały na burzy mózgów, metodzie kuli śniegowej,
W tzw. „trzecim wieku”, poczucie własnej wartości jest opar-
dyskusjach w grupie, studiach przypadków, przywoływa-
te na niezaleności. Jeśli starsza osoba moe chodzić o wła-
nie doświadczeń, samo-ewaluacji, a take na wizualizacji.
snych siłach i robić zakupy, zajmować się domem i spoty-
Uzupełniająco do wyej wymienionych, stosowane były
kać się z przyjaciółmi, prowadzenie niezalenego i sensow-
działania kinetyczne i integracyjno-kinetyczne.
nego ycia jest ciągle moliwe. Ale niezaleność w tym
wieku wymaga dobrego zdrowia fizycznego, które moe być
zachowane dzięki odpowiednim ćwiczeniom fizycznym.
Podczas korzystania z Internetu, pacjenci nawiązywali
kontakt z (interaktywnym) materiałem dotyczącym treści
kursu, internetowymi stronami poświęconymi tematyce
Fizyczna aktywność moe umoliwić poprawę stanu umy-
dotyczącej nauczanych treści oraz rozwiązywali testy.
słu, zwiększyć zręczność, utrzymać dobry stan zdrowia
Uczestnicy uczyli się take, przesyłania swoich własnych
i samodzielność. Dlatego te, zasadniczą sprawą jest
programów działań na wskazany adres e-mailowy.
pogłębienie własnej świadomości, jako „głównego kre-
Po zakończeniu pierwszej połowy kursu, uczestnicy pod-
atora własnego zdrowia”, podnosząc w ten sposób świa-
dani zostali testowi sprawdzającemu, w jakim zakresie
domość kontroli jego stanu.
przyswoili sobie podstawową wiedzę dotycząca działań
Celem było motywowanie do regularnych działań ruchowych
kinetycznych, podczas gdy na zakończenie kursu, przy-
oraz pomoc osobom starszym w zaplanowaniu ich własnych
gotowali swój własny program działań ruchowy, który
ćwiczeń. Nauczane treści były przekazywane poprzez róne
sami zaprezentowali grupie.
Rozdział 4
obejmowało wiedzę na temat bezpiecznych i poytecz-
uyteczne formy działań kinetycznych (np. ćwiczenia oddechowe, ćwiczenia z aerobiku), ale równie i poprzez metody relaksacyjne (metoda relaksacji mięśni Jacobsona).
Osiągnięcia, przeszkody i wyzwania (oba
polskie kursy)
Osiągnięcia
Bardzo satysfakcjonująca była zachowana równowaga
Tematy nauki
pomiędzy teoria i praktyka, a take pomiędzy nauką
Program nauki obejmował następujące przedmioty:
i zabawą. Potwierdziło to przydatność treści kursu.
• Ćwiczenia fizyczne – wprowadzenie.
Duym wysiłkiem było wykorzystanie zarówno potencjału
technologii komputerowej dla procesu nauki w szpitalu,
• Rola aktywności fizycznej w starszym wieku – studia przypadków.
jak i odpowiednich metodologii e-learningu oraz spotkań
• Wpływ aktywności fizycznej na zdrowie i komfort psychiczny.
bezpośrednich z pacjentami. Naley jednak podkreślić, e
• Formy aktywności fizycznej.
sesje kontaktów osobistych były absolutnie konieczne dla
• Reguły bezpiecznej aktywności fizycznej.
• Dlaczego ludzie nie ćwiczą – wątpliwości, przyczyny i postawy.
wyjaśniania, jak uywać sprzęt oraz dla pomagania grupie
przezwycięać problemy techniczne.
Podczas kursu sztuki i kreatywności, głównym proble-
• Stosowanie technik relaksacyjnych.
mem było utrzymanie na odpowiednim poziomie uwagi
• Ćwiczenia oddechowe, jako część walki ze stresem.
osób uczestniczących. Dlatego te zastosowano
53
10/3/08
4:24 PM
Page 54
rónorodność narzędzi edukacyjnych oraz studiów przypadków, jak równie inne elementy pozwalające uczestnikom mieć poczucie troski ze strony prowadzących.
• Dostępność komputerów i Internetu nie była wystarczająca i bez moliwości Akademii Zarządzania
w zakresie dostarczenia sprzętu, kurs nie mógłby się
Przeszkody i wyzwania
Ogólnie rzecz ujmując, wdroenie kursu e-learningowego
Rozdział 4
w grupie osób starszych było dość duym wyzwaniem.
Grupa nie była zaznajomiona z narzędziami technologii
informatycznych i komunikacyjnych, komputerami,
odbyć. Wane jest zatem, aby instytucja szkoleniowa
duo wcześniej sprawdziła dostępność infrastruktury
technicznej.
Aspekty techniczne:
a nawet z podstawowymi definicjami informatycznymi.
• Z powodu technicznych problemów z wdroeniem pol-
Tak więc, przed rozpoczęciem szkolenia przeprowadzono
skiej wersji językowej, nie mogła być uywana platfor-
krótkie (2 dniowe) wprowadzenie, na temat tego, jak uy-
ma Dokeos. W jej miejsce wykorzystano platformę
wać komputer i Internet. Wsparcie techniczne było rów-
opartą na Moodle.
nie dostępne w sali nauki podczas szkolenia.
Bardzo uyteczne była wizualizacja efektów na duym
ekranie. Przede wszystkim, wśród uczestników wytworzone zostało poczucie wspólnoty naukowej. Podczas ćwiczeń
w grupie, uczestnicy mogli pomagać sobie nawzajem
i korygować swoje działania (jak aerobik). Po drugie, lepiej
było oglądać poszczególne figury ćwiczeń fizycznych na
duym ekranie, ni na małym monitorze komputera.
Inną trudnością był fakt, e szpital nie był wyposaony
w dostateczną ilość komputerów. Aby działania szkoleniowe mogły się odbyć, Akademia Zarządzania musiała
dostarczyć odpowiednią ilość komputerów.
Wnioski
Aspekty edukacyjne:
• Istotne jest, aby zatrudniać trenerów, którzy posiadają
szczególne umiejętności w zakresie komunikacji.
Intensywna komunikacja pomiędzy trenerem i pacjentem jest bardzo wana, poniewa pacjent musi dobrze
się czuć i ufać trenerowi.
54
Kontakt i dalsze informacje na temat
polskich kursów:
Joanna Szczecińska: [email protected]
10/3/08
4:24 PM
Page 55
7. Niemcy: zarządzanie informacją
Ogólne informacje na temat kursu
01 – 06/2007
Liczba pacjentów zaangaowanych w e-learning
12
0
Powody rezygnacji
–
Średni czas trwania kursu na 1 pacjenta
3 tygodnie
Rozdział 4
Czas trwania kursu.
Liczba przeprowadzonych sesji z udziałem bezpośrednim Sesje indywidualne: 9 sesji, kada 2 godziny
Sesje grupowe: 6 sesji, kada 2 godziny
Średnia liczba godzin (WBT+CBT) na 1 pacjenta
35 h
Ogółem: 2
Trenerzy (bezpośrednio): 1
Wirtualni opiekunowie/organizatorzy:
Personel techniczny:
Inni: -
Ogółem: 1
Lekarze: Personel pielęgniarski: Psychologowie: Nauczyciele szkoły przyszpitalnej: Administracyjny personel zarządzający: 1
Personel techniczny: Inni: -
Certyfikacja
bsw – certifikat uczestnictwa
osób zmieniających pracę oraz przyszłych uytkowników
Treść kursów oferowanych przez BSW w ramach projektu
oprogramowania, jak programy zarządzające treścią, sys-
eHospital, jest zgodna z profesjonalnymi potrzebami
temy zarządzania relacjami z klientem ( Customer
w pracy. Będąca adresatem grupa docelowa składała się
Relationship Managemment systems – CRM). Jako e
z menederów szczebla niszego i średniego, praktykan-
zarządzanie informacja i wiedza stało się rdzeniem porad-
tów przygotowujących się do pracy, wolnych strzelców,
ników komunikacji w nowoczesnych konkurencyjnych
55
10/3/08
4:24 PM
Page 56
przedsiębiorstwach, temat wybrany dla tego kursu był
(1) Wprowadzenie (wartość informacji).
zgodny z potrzebami pacjentów.
(2) Definicja Celu (Co jest celem systemu zarządzania
Problemy zdrowotne, którymi dotknięci byli pacjenci,
miały rónorodny charakter, począwszy od szeregu chorób umysłowych, takich jak syndrom wypalenia, a po
problemy i urazy fizyczne, w tym urazy kręgosłupa, czy
problemy płucne (jako konsekwencja niewystarczającego
Rozdział 4
odywiania się).
Oferta programowa postrzegana była przez pacjentów
jako dodatek do…, pozwalający lepiej znosić pobyt
w szpitalu oraz przyspieszać i sprzyjać procesowi
informacją).
(3) Analiza procesu przepływu pracy i łańcuchy informacji (Jak analizować przepływ informacji?).
(4) Modelowanie (Jak ewaluować rezultaty etapu analizy.
Jak je wprowadzić do modelu)
(5) Realizacja i wdraanie ( Warunki i kolejne kroki procesu wdraania).
(6) Od zarządzania informacja do zarządzania wiedza
(lekcje na temat poprawy systemów).
powroty do zdrowia.
Cele i załoenia
Rozkład kursu oparto na doświadczeniach zgromadzo-
Głównym celem kursu jest wzmocnienie kompetencji
nych w przeszłości i został on dostosowany zarówno do
pacjentów do wdraania i utrzymywania systemu zarzą-
obiektu szpitalnego i jego moliwości, jak i do potrzeb
dzanie informacją w swoich przedsiębiorstwach. Stąd te,
pacjentów. Cały kurs obejmował około 70 unitów, z któ-
czas spędzony w szpitalu jest wykorzystywany na podno-
rych 30 do 35, w zaleności od procesu uczenia się
szenie kompetencji zawodowych, które mogą być wykorzystywane w wielu kontekstach.
Pacjenci sami zapoznawali się z następującymi głównymi
zagadnieniami:
• Jak radzić sobie z informacją?
pacjentów, było prowadzonych w ramach sesji kontaktów
bezpośrednich. Pozostałe unity szkolenia były organizowane przez samych pacjentów, w czasie i z intensywnością, z jaka sobie tego yczyli. Sesje bezpośrednie zostały podzielone na sesje indywidualne i sesje grupowe.
Sam kurs został otwarty podczas grupowej sesji inicjują-
• Jak filtrować informacje?
cej, podczas której osobom uczestniczącym w nauce oraz
• Jak przechowywać informację
personelowi szpitala przedstawione zostały podstawowe
• Jak budować informację?
zasady e-learningu, pojęcie nauczania mieszanego, organizacja kursu, przyjęta metodologia, cel kursu, ścieka
Tematy nauczania
Kurs e-learningu składał się z jednego modułu szkoleniowego (72 godziny) oraz jednego modułu sprawdza-
56
nauki, struktura kursu, a take utrzymywanie wirtualnego
środowiska nauczania.
Kurs musiał być prowadzony jako kurs off-line, poniewa
przepustowość szpitalnego dostępu do Internetu nie
jącego (6 godzin), w którym pacjenci byli proszeni
pozwalała na wykorzystanie opartego na multimedialnej
o przygotowanie studium przypadku ( opis kolejnych kro-
zawartości stron internetowych, takich jak strumienie
ków podczas wdraania systemu zarządzania informacją
video. Z tego powodu kurs prowadzony był na specjalnie
na przykładzie fikcyjnej firmy).
przygotowanym serwerze intranetowym, goszczącym
Tematy sześciu pod-modułów szkoleniowych są następujące:
wirtualna klasę lekcyjną.
10/3/08
4:24 PM
Page 57
Osiągnięcia, przeszkody i wyzwania
Osiągnięcia:
• Trudno było znaleźć wystarczającą liczbę pacjentów
rzeczywiście zainteresowanych treściami merytorycznymi proponowanych kursów. Niektórzy czuli presję
• Motywacja uczestników byłą wysoka, poniewa ście-
zupełnie jak w szkole.
ka/krzywa nauki została jasno zdefiniowana. Wybrana
tów wirtualnych i bezpośrednich) okazała się odpowiednia.
• Sami pacjenci dostarczali odpowiednich propozycji dla
budowy kursu w przyszłości oraz dawali wartościowe
rady dotyczące moliwych do wprowadzenie treści.
• Wybór platformy Dokeos był znakomitą decyzją.,
poniewa zbudowana jest ona zgodnie ze standardem
SCORM, co oznacza, e istniejące bezpłatne treści
• Zasadniczym punktem było równie znalezienie odpowiedniego trenera. Trenerzy, którzy nie są przygotowani do danej grupy docelowej, nie prowadzą kursu
wystarczająco interaktywnie. Przekazują oni mniej
więcej po prostu wiedzę (z ewaluacji: PRÓBUJĄ
NAUCZAĆ!). To okazało się być decydującym czynnikiem determinującym motywację pacjentów. Pacjenci
Rozdział 4
metodologia (nauczanie mieszane w relacji 50/50 elemen-
chcą „nauko-rozrywki”.
mogą być bezpośrednio importowane, a take powięk-
• Uywanie technologii bezprzewodowej było zakazane
sza rónorodność kursów, jakie mogą być oferowane
z uwagi na promieniowanie. Tylko w wyznaczonych
przez szpital i które mogą zainteresować szerszą rze-
miejscach i tylko dla pacjentów, którzy nie naleeli do
szę osób i większe grupy zainteresowanych pacjentów.
tak zwanych grup ryzyka (np. nie cierpieli na choroby
serca, migotanie serca) moliwym było zorganizowanie
Przeszkody i wyzwania:
• Bardzo istotną sprawą jest miejsce nauki. Nie jest
dobrym rozwiązaniem prowadzenie nauki w sali, gdzie
przebywają jeszcze inni pacjenci. Niektórym moe
przeszkadzać dźwięk treści multimedialnych.
miejsc pracy. Innym problemem była przepustowość
łączy komputerowych w początkowej fazie prowadzenia testów. Na przykład zawartość multimedialna jak
strumieniowe transmisje wideo przekazywane były
w złej jakości.
Wnioski
Zdjęcia z działań szkoleniowych
Aspekt edukacyjny:
• Po pierwsze, naley przygotować więcej treści edukacyjnych. Treść kursu nie powinna ograniczać się jedynie do tematów zawodowych, lecz powinna równie
obejmować tematy dotyczące codziennego ycia.
Tematami interesującymi wielu pacjentów są: sport,
hobby, podróe, języki obce, obce kultury. Z tego
powodu, treść kursu powinna być pogrupowana,
dopasowana do potrzeb pacjentów i im dostarczona.
Fot. 13: Pacjent i trener
• Po drugie, zawartość kursu powinna być przygotowana,
tak by zapewnić interakcję, z wykorzystaniem wszystkich rodzajów kanałów komunikacyjnych; szczególnie,
powinny być wykorzystywane aktualne informacje.
57
10/3/08
4:24 PM
Page 58
• Biorąc pod uwagę plan zajęć, ilość godzin lekcyjnych
powinna być zredukowana, poniewa dość często kolidowały one z wizytami lekarzy oraz odwiedzinami
rodziny lub przyjaciół. Wydaje się, e najlepszy czas do
nauki to 14:30-16:00.
Rozdział 4
• Jeeli chodzi o rekrutacje pacjentów to byłoby dobrze,
gdyby zarząd szpitala wpisał ofertę kursów zdalnych
• Jako zastępcze rozwiązanie problemu z łącznością,
zainstalowano sieć lokalną nie połączoną z Internetem.
Na serwerze lokalnym uruchomiono środowisko zdalne. Dzięki temu wymogi (a) bezpieczeństwa i (b) kosztów zostały spełnione. Dla (a) nie było połączenia
siecią szpitala ani adnego połączenia zewnętrznego
skąd mogłyby zostać przesłane zagroenia takie jak
wirusy, konie trojańskie itp.
do katalogu swoich usług. W ten sposób pacjenci
mogliby dowiedzieć się o dodatkowych usługach szpitala zanim wybiorą szpital, w którym odbędą leczenie.
• Współpraca pomiędzy dostawcą szkoleń a zarządem
szpitala powinna być intensywna. Organizacja zespołów składających się z pracowników szpitala, dostawcy
szkoleń i, jeśli to moliwe, sponsora jest podejściem,
które zapewni ciągłość tej nowej formy nauki, jako
procesu nauki przez całe ycie.
Aspekty techniczne:
• Bardzo wane jest zapewnienie dodatkowej sali.
Posiadanie sponsora sprzętu i kosztów połączeń byłoby rzeczą bardzo dobrą, poniewa okazało się, e nie
doszacowano cen (bezpośrednich kosztów zakupu
sprzętu i połączeń). Co więcej, byłoby znaczenie lepiej,
posiadać oddzielną sieć z bezpośrednim dostępem do
Internetu, poniewa dzięki temu dostępne są treści
58
zawarte w Internecie, a ponad to, zadania związane
z konserwacją sprzętu i oprogramowania mona
w Niemczech mona uzyskać u
wykonywać znacznie szybciej.
Uwe Hoppe [email protected]
10/3/08
4:24 PM
Page 59
8. Szwajcaria: Sztuka profilowania w sieci
Czas trwania kursu.
06 – 10/2007
11
1
Niestabilność emocjonalna
6 tygodni
Sesje grupowe: 8
20 h
W sumie : 3
Trenerzy (twarzą w twarz): 1 (trener pedagog)
Wirtualni nauczyciele/organizatorzy: Lokalni menaderowie projektu: Personel techniczny: Inni: 1 menader projektu – 1 prezes
W sumie: 5
Lekarze: 2
Pielęgniarki: Psychologowie: –
Nauczyciele szkoły szpitalnej: 1
Zarząd administracyjny: 1
Inni: -
Certyfikacja
Certyfikat e-kulturowy poziom 1 (e-portfolio)
Cele i załoenia
Docelowa grupa pacjentów składała się z kobiet i mę-
Jako e pacjenci sami zgłosi się na leczenie, są ogólnie
czyzn w wieku 18-45 lat. Osoby te, wybrane przez szpi-
zmotywowani do rozwoju osobistego.
talnych psychologów, były ulokowane na wydziale psy-
Głównymi zadaniami sesji było zaadoptowanie nowej
chiatrycznym (niewielkie zaburzenia), cierpiały na anorek-
praktyki w uczeniu się przez całe ycie oraz wywołanie
sję, problemy behawioralne, lub syndrom wypalenia
poczucia integracji w nieformalnej społeczności. Oprócz
zawodowego. Pacjenci z tej grupy mieli potrzebę rozwo-
tych pacjentów, którzy uczestniczyli w kursie pilotaowym
ju umiejętności społecznych jak równie podniesienia
było redukowanie „cyfrowej luki” pomiędzy ich rodziną,
własnej samooceny.
przyjaciółmi i kolegami, poniewa niektórzy z nich rzadko
Rozdział 4
Ogólne informacje o kursie pilotaowym
59
10/3/08
4:24 PM
Page 60
mieli do czynienia z komputerem przed kursem
Kady z uczestników otrzymał tzw. „ECO-PC” co oznacza
eHospital. W ten sposób uczestnicy kursu zdobywali rów-
ekonomiczny, ekologiczny, etniczny, poufny i praktyczny
nie umiejętność autopromocji w sieci w celu powrotu do
klucz USB. Zawiera on osobiste aplikacje i dokumenty
normalnego ycia w społeczeństwie i zawodowego.
swojego właściciela i moe być uyty z dowolnym kom-
Wraz z pomysłem indywidualizacji efektów nauczania,
puterem PC (domowym, biurowym, laptopem, w kafejce
trenerzy organizowali prywatne lekcje z kadym z uczest-
internetowej itd.)
Rozdział 4
ników mające na celu wstępne zdiagnozowanie i określenie specyficznych potrzeb.
Tematy nauczania
Osiągnięcia:
Program zatytułowany Sztuka Profilowania w Sieci składa
Głównym wynikiem była seria kilku e-portfolio. Ich wiel-
się z czterech poniszych zagadnień
kość i jakość zaleało od motywacji i czerpanej przyjem-
• Identyfikacja Internetu
ności przez uczestników.
• Publikacja w sieci
Ciągłość nauczania została zachowana: ten sam kurs
• Przygotowanie osobistej strony internetowej (e-portfolio)
będzie ponownie wdraany przez szpital. Zawodowi tera-
• Prawne i poufne aspekty Internetu
peuci szpitala będą szkoleni w taki sposób, by zbudować
odpowiedni know-how w szpitalu.
Doświadczenia wynikające z eHospital będą przekształ-
Główna metodologią przyjętą w tym kursie było naucza-
cone przez partnerski szpital w program szkoleń dla
nie kombinowane – kombinacja indywidualnej oceny
dorosłych na poziomie magisterskim. Program zdalny
kompetencji, nauczania zbiorowego (twarzą w twarz)
będzie prezentowany studentom jak równie nauczycie-
i nauczania on-line na platformie e-learningowej.
lom, a szpital pokryje wszystkie wydatki związane z regularną realizacją programu eHospital z własnego budetu.
Migawki z zajęć z działań szkoleniowych
Fot. 14: Strony internetowe z e-portfolio (website)
60
10/3/08
4:24 PM
Page 61
Ograniczenia i wyzwania:
Niektórzy z uczestników nie posiadali podstawowych
umiejętność w dziedzinie nowych technologii, lub przynajmniej znajomości obsługi komputera. Dla takich uczest-
• Intensywność i częstotliwość kontaktów z personelem
szpitala zaangaowanym w kurs znacząco wzrosły,
gdy projekt został wpisany do harmonogramu cotygodniowych spotkań personelu
barierą, lecz większość uczestników zdołało uyć DOKEOS
Aspekty techniczne
z pomocą krótkiej i przejrzystej instrukcji obsługi.
• Dla dobrego działania kursów niezbędna jest współ-
Głównym wyzwaniem było zmotywowanie pracowników
praca z informatykami szpitala.
szpitala do informowania pacjentów o moliwości wzięcia
• Regularne techniczne i organizacyjne wsparcie podczas
udziału w kursie zdalnym. Szpitalny personel kontaktowy
kursów jest sprawą zasadniczą dla sprawnego funkcjo-
miał ogromne obciąenie pracą i był pod olbrzymim stre-
nowania jakiejkolwiek działalności zdalnej w szpitalu.
Rozdział 4
ników nawet logowanie na platformę zdalną moe być
sem, poniewa wielu pacjentów było w ciękim stanie,
były problemy komunikacyjne i długie okresy oczekiwania
w sprawach organizacyjnych.
Zawodowy terapeuta przeprowadził kurs po uprzednim przeszkoleniu przez trenera. W tym kontekście, współpracownicy
terapeuty nie mieli zbyt duo czasu by poznać program
eHspital. W konsekwencji, niektórzy pacjenci opuścili
kilka sesji szkoleniowych.
Wnioski
Aspekty edukacyjne:
• Wane jest, by przekonywać pacjentów do programu
indywidualnie, poprzez rozmowę lub zaangaowanie
personelu szpitala do prezentacji programu pacjentom.
• Zawodowi terapeuci i pozostały personel szpitala powinien być zaangaowany na kadym etapie procesu,
w celu walidacji praktycznej przydatności w znaczeniu
planu zajęć, narzędzi, motywowania pacjentów itd.
• Jeśli chodzi o organizację kursów zdalnych to pełna
współpraca z zarządem szpitala jest bardzo wana.
w Szwajcarii mona uzyskać u
Théo Bondolfi: [email protected]
61
10/3/08
4:24 PM
Page 62
Rozdział 5 ycie w szpitalach
Rozdział 5
ycie w szpitalach
Beatriz Cebreiro López, Carmen Fernández Morante,
Marie-Claude Esculier, Elisabeth Frankus, Stefan Kremser,
Corinna Reisner
Z historycznego punktu widzenia instytucja szpitala przeszła przez proces socjalizacji: od azylu dla biednych do
szeroko znanych centrów leczenia medycznego. Obecnie
poprzez szpital rozumie się przedsiębiorstwo dostarczające usług personalnych, gdzie sprawność oznacza zapewnienie wysokiej jakości usług medycznych, przy uyciu
dostępnych zasobów17, 18, 19. Ta orientacja na usługi pociąga za sobą nowe postrzeganie pacjenta, jako klienta.
Nieformalne zdalne nauczanie w szpitalach róni się
Pacjent/klient normalnie przechodzi przez poniszy
proces łańcuchowy:
Rozdział 5
zasadniczo od innych kontekstów edukacyjnych. Rónica
Leczenie
polega zarówno na otoczeniu, w jakim się odbywa Przyjęcie
- w szpitalach, jak równie na odbiorcach – pacjentach.
Diagnoza
Wypis
Terapia
Powysze rónice maja równie naturę obiektywną,
która wpływa na warunki organizacyjne i codzienne
ycie w szpitalu. Inne mają bardziej subiektywny
charakter, związany z chorobami i ich emocjonal-
Diagram 1: Podstawowy proces obsługi pacjenta w szpitalu
Szpital jest instytucją zdrowia oferującą diagnozy, terapię,
opiekę i izolację pacjentów ze względu na ich własną korzyść
i w duej mierze ze względu na korzyść społeczeństwa.
nym wpływem na pacjenta, oraz wsparciem, na
Te cztery podstawowe przyczyny istnienia szpitala pro-
które pacjent moe liczyć by osiągnąć sukces
wadzą do dwóch fundamentalnych kół, koła medycznego
w procesie nauki.
i koła pielęgniarskiego. Trzecie koło funkcyjne, które
zawiera zadania związane z zarządzaniem zapewnia, e
Jest kwestią zasadniczą by cały proces nauczania
warunki materialne i organizacyjne, które są potrzebne
i uczenia się był podporządkowany specyfice ycia
dla pierwszych kół funkcyjnych usatysfakcjonują
szpitalnego zarówno na etapie tworzenia kursu jak
potrzeby instytucjonalne20:
równie na etapie jego wdraania.
1. Strukturalna charakterystyka szpitala.
Na temat szpitali jest duo publikacji o charakterze
polemicznym, „przepraszającym”, rozpoznawczym,
16
Smith, Harvey L. (1944). The Sociological Study of Hospitals. Chicago
17
Rohde, Johann Jürgen (1974). Soziologie des Krankenhauses. Zur Einführung
18
Eichhorn, S. (1975). Krankenhausbetriebslehre. Theorie und Praxis des
19
Eichhorn, S. (1987). Krankenhausbetriebslehre. Bd. 3. Theorie und Praxis der
20
Rohde, Johann Jürgen (1974). Soziologie des Krankenhauses. Zur Einführung
in die Soziologie der Medizin. Stuttgart
wyjaśniającym lub pedagogicznym, ale nie ma adnej,
która opisywałby sposób, w jaki taka instytucja stanowi społeczne ramy dla statusu, roli i kontroli, które
określają ycie pracujących tam ludzi.16
62
Krankenhausbetriebes. Bd.1. Stuttgart
Krankenhaus-Leistungsrechnung. Köln
in die Soziologie der Medizin. Stuttgart
10/3/08
4:24 PM
Page 63
1. Administracyjna – do spraw personelu
Koło funkcji
pielęgniarskiej
Koło funkcji
medycznej
2. Administracyjna – do spraw zaopatrzenia
3. Operacyjna - do spraw personelu
4. Operacyjna – do spraw zaopatrzenia
Pacjent
Normy dzielone przez trzy obszary
Obszar funkcji medycznych
Koło
zarządzania
Obszar funkcji pielęgniarskich
Diagram 2: Koła funkcji szpitala
Diagram 3: Przenikanie się trzech obszarów działalności szpitala
Trzy koła funkcyjne pobienie odnoszą się do grup zawo-
Podczas gdy w teorii te trzy funkcje mogą zostać jasno odró-
dowych, które współpracują dla dobra pacjenta.
nione jedna od drugiej, istnieje równie znaczne zachodzenie
Obszar funkcji medycznych obejmuje personel medyczny
na siebie tych trzech czynników: pielęgniarka na przykład,
rónych specjalizacji. Jest odpowiedzialny za funkcje dia-
musi równie wykonywać wiele czynności administracyjnych:
gnostyczne i terapeutyczne instytucji ochrony zdrowia.
Czasami występuje napięcie między tymi trzema grupami
Obszar funkcji pielęgniarskich obejmuje personel pielę-
zawodowymi, które jest wynikiem rónych norm i celów
gniarski. Pielęgniarki i pielęgniarze maja za zadanie zaspo-
związanych z poszczególnymi funkcjami, i celami do nich
koić podstawowe potrzeby pacjentów i są odpowiedzialni za
przypisanymi, i z powodu walki o władzę.
aspekt opiekuńczy. Jednym z ich zadań jest udzielenie
Szpitale to organizacje hierarchiczne, tradycyjna repre-
pacjentom emocjonalnego wsparcia, lecz jednocześnie per-
zentacja pięciu grup w ramach kadego z trzech kół
sonel ten powinien pozostać emocjonalnie obojętny.
zawodowych wygląda następująco:
Rozdział 5
Obszar funkcji zarządczych
Wykonywanie rónych zadań administracyjnych równie
naley do zakresu obowiązków personelu pielęgniarskiego.
Głównym zadaniem Obszaru funkcji zarządczych jest
zapewnienie egzystencji instytucji, sprzętu, materiałów
i personelu. Obszar zarządczy moe być podzielony na
cztery grupy:
63
10/3/08
4:24 PM
Page 64
Koło funkcji medycznej
Koło funkcji pielęgniarskiej
Koło funkcji zarządzania
I
Dyrektor Medyczny,
Kierownik lekarzy,
Zastępca
Przełożona pielęgniarek,
Siostra - Pielęgniarka
(Główna pielęgniarka)
Dyrektor administracyjny
II
Lekarz oddziałowy,
Lekarz stażysta
Siostra - Pielęgniarka,
trener pielęgniarek,
Pielęgniarka - Instrumentariuszka,
personel pielęgniarski
Zastępca dyrektora,
Główny kierownik,
Kierownik
III
Asystent medyczny,
Urzędnik kliniki,
Asystent medyczny - technik
Pielęgniarka,
Asystentka pielęgniarki,
student pielęgniarstwa
Główny księgowy,
Sekretarka,
Nadzorca techniczny
Rozdział 5
Status
IV
Personel biurowy,
mechanik, kucharz, kierowca
V
Portier, Posłaniec,
pracownik niewykwalifikowany
Diagram 4: Status relacji rónych grup zawodowych w szpitalu21
Warunki strukturalne i społeczne w systemie ochrony
jest klientem, a nie obiektem medycznego leczenia i opie-
zdrowia zmieniały się przez ostatnie lata. Przed momen-
ki. Inne czynniki, które obecnie determinują sektor zdro-
tem powiedzieliśmy o nowym traktowaniu pacjenta: teraz
wia są opisane w ostatniej pracy doktorskiej:22
Rozwój demograficzny i epidemiologiczny
I
Zmiana struktury pacjentów na osoby starsze, długoterminowych pacjentów, wielokrotnie chorujących
Zmieniające się wartości i potrzeby
I
I
Pacjenci jako klienci
Zapotrzebowanie na jakościową pracę pracowników
Ramy prawne i rosnąca konkurencja
Rozwój technologiczny
I
I
Technologia medyczna: nowe moliwości
diagnozy i leczenia
TIK: Potencjał dla innowacji i gospodarności
I
I
Priorytet dla wydajności i redukcji kosztów
Wzrastające ciśnienie na konkurencję
w sektorze ochrony zdrowia
Diagram 5: Zmieniające się determinujące czynniki w systemie ochrony zdrowia
22
21
64
Pflueglmayer, Martin (2002). ‘Informations- und Kommunikationstechnologien
Based on Rohde, Johann Jürgen (1974). Soziologie des Krankenhauses. Zur
zur Qualitätsverbesserung im Krankenhaus’ (Quality improvement in health
Einführung in die Soziologie der Medizin. Stuttgart
care through information and communication technology): Linz. Medizin. Stuttgart
10/3/08
4:24 PM
Page 65
Propozycja wprowadzenia e-learningu do szpitali będzie
Doświadczenie pacjentów23 w ukończeniu sensownych
zaleała od powyej przedstawionych warunków organi-
kursów e-learningowych w trakcie pobytu w szpitalu moe
zacyjnych i społeczno/politycznych. Niektóre z tych
być wanym czynnikiem wymiaru dotykowego: Szpital
warunków nie są szczególnie korzystne (złoona hierar-
dowodzi, e jest to zalene od rozwoju technologii infor-
chia szpitalna, presja finansowa) dla tego pomysłu, inne
macyjno-komunikacyjnych, i e jest w stanie uyć tego
otwierają moliwości (skoncentrowana na pacjencie opie-
potencjału dla dobrego samopoczucia pacjenta (wymiar
ka medyczna, nacisk na innowacje będący wynikiem sytu-
techniczny). Wraliwi i zaangaowani trenerzy bezpośredni
acji na rynku). Pomysł e-learningu dla pacjentów szpita-
i opiekunowie online, przyczyniają się do wraenia pacjen-
li pasuje bardzo dobrze do nowej jakości instytucji opieki
tów, e są pod opieką przewyszającą ich oczekiwania.
zdrowotnej, które wprowadzają wymiar dotykowy jako
Wymiar techniczny (tech) opisuje wielkość i treść usług
z punktu widzenia pacjenta. Jest to techniczno-medyczna
usługa główna, której jakość moe zostać oceniona jedynie przez ekspertów. Wymiar techniczny jest najwaniejszym rezultatem, którego oczekują pacjenci, ale nie mogą
tego ocenić w sposób wykwalifikowany.
Z drugiej strony, wymiar funkcjonalny (touch) oznacza,
jak usługi techniczne są dostarczane. Odnosi się to do
sposobu, w jakim pacjent postrzega usługi medyczne
i jest ponadto zdeterminowany przez subiektywne
spojrzenie pacjenta:
2. Zdrowie - choroba - hospitalizacja
O zdrowiu i chorobie
W 1946 WHO zdefiniowała zdrowie, jako stan kompletnej
fizycznej, psychicznej i społecznej pomyślności, a nie
tylko, jako nieobecność choroby, biorąc pod uwagę po raz
pierwszy społeczne aspekty koncepcji zdrowia. Czynniki
określające zdrowie to:
• Biologiczne lub wewnętrzne czynniki
• Czynniki związane z otoczeniem
• Czynniki związane ze zwyczajami w yciu
• Czynniki związane z systemem sanitarnym
Aspekt poruszany
Aspekt nauczany
Infrastruktura
Sprzęt techniczny-medyczny
Jakość struktury Liczba i kwalifikacje personelu
Organizacja procesów
Jakość procesu
Rozdział 5
dodatkowy do tradycyjnego wymiaru technicznego:
Kultura szpitalna
Klimat pracy
Reputacja szpitala
Klimat pomieszczeń
Rodzaj i czas trwania diagnostyki, terapii i opieki Kontakt i komunikacja z personelem
Organizacja procesów
(empatia, przyjacielskie nastawienie, troska)
Czas oczekiwania
Stan zdrowia pacjenta (efekty i trwały
Jakość rezultatów wpływ terapii)
Koszty i czas trwania
Postrzeganie stanu zdrowia przez pacjenta
Skargi i zaalenia
Diagram 6: Matryca jakości pracy szpitala23
23
Gorschlüter P. (1999): Das Krankenhaus der Zukunft, Integriertes
Qualitätsmanagement zur Verbesserung von Effektivität und Effizienz. Stuttgart.
65
10/3/08
4:24 PM
Page 66
W 2001, zarząd WHO przyjął Międzynarodową
Klasyfikację
Funkcjonowania,
Niepełnosprawności
i Zdrowia (International Classification of Functioning,
Disability and Health (ICF)), rozumiejącą zdrowie, jako
kluczowy element odnoszący się do funkcjonowania
(ogólny termin wskazujący na wszystkie funkcje ciała
i jego struktury, moliwości podejmowania działań
i moliwości uczestnictwa w yciu społecznym), i niepełnosprawność (ogólny termin, który zawiera wszystkie
Emocjonalny wpływ choroby na pacjenta
Choroba jest specjalną sytuacją, która prezentuje siebie, jako
stan, w którym fizyczne, emocjonalne, intelektualne, społeczne
lub duchowe funkcjonowanie osoby jest zmienione lub zmniejszone w porównaniu z wcześniejszym doświadczeniem.
Diagnoza choroby przypuszcza istnienie emocjonalnego
wpływu zarówno na pacjenta, jak i jego otoczenie społeczne, co jest uwarunkowane serią czynników, tak jak
jest to pokazane na poniszym diagramie
definicje funkcji ciała i jego struktury, ograniczenia
Rozdział 5
w moliwości prowadzenia działań i restrykcje w uczest-
Osoba indywidualna
nictwie w yciu społecznym).
Choroba z tej perspektywy jest rozumiana jako utrata
zdrowia, w mniejszym lub większym stopniu, która będzie
miała konsekwencje dla funkcjonowania osoby, która z jej
powodu cierpi. W ten sposób, osoba, która jest chora
moe posiadać ograniczenia na trzech poziomach:
• Funkcje ciała i jego struktury
Kada osoba doświadcza choroby na swój sposób, zgodnie z własną osobowością, środowiskiem społecznym
i kulturowym oraz zgodnie z własnymi moliwościami
radzenia sobie z chorobą. Emocjonalny wpływ bycia chorym jest uwarunkowany przez:
Wiadomo, e nie ma chorób są tylko osoby, które są
chore. Ponadto powinniśmy mieć na uwadze charaktery-
• Moliwości podejmowania działań
stykę osoby, która jest chora. Subiektywne aspekty mają
• Moliwości uczestnictwa w yciu społecznym
wpływ na sposób, w jaki dana osoba doświadcza zdrowia
Składowe funkcjonalne pacjenta (fizyczne, aktywności
i uczestnictwa) będą równie zalene od kontekstu: środowiska i cech osobowych, lecz jednocześnie kontekst
będzie zaleny od składowych funkcjonalnych.
lub choroby. Koniecznie trzeba wziąć pod uwagę, jak
kady pacjent doświadcza swojej choroby, i jaki wpływ na
doświadczenie choroby ma jego osobowość i wsparcia
oraz pomoc, na które moe on liczyć.
Indywidualne postrzeganie koncepcji i doświadczenia
choroby jest zdeterminowane przez czynniki fizyczne
(stan choroby, ból, leczenie…), psychologiczne (poziom
poznawczy, wcześniejsze doświadczenia, oczekiwania…),
Emocjonalny wpływ choroby
Osoba indywidualna
Diagram 7: Emocjonalny wpływ choroby
66
Charakterystyka
choroby i szpitala
Relacje pacjent –
- pracownicy medyczni
Sieci wspierające
10/3/08
4:24 PM
Page 67
i zewnętrzne (postawa rodziny, środowiska, personelu
2. Depresja
sanitarnego, grupy wsparcia…)
Osoby cierpiące z powodu choroby stają przed zmianą
z osoby niezalenej na osobę (czasowo) zaleną od
innych. Sytuacja zaleności odnosi się do:
1. Gniew i /lub zaprzeczenie
• Dostępu do informacji na temat własnej choroby: diagnoza, prognozy, i wiedzy na temat innych…
3. Akceptacja
• Aspektów związanych z codzienną rutyną: rozkład
dnia, posiłki…
Diagram 8: Etapy emocjonalnego procesu pacjenta
• Środowiska społecznego: kontakty, działania społeczne…
Choroba
wiona, pacjent czuje się bezradny, wściekły, zestresowany i niepewny.
Choroba jest charakteryzowana przez jej symptomy,
Na drugim etapie, który często jest zbieny z hospitali-
ostrość, charakter (stan ostry czy chroniczny), prognozy
zacją, często pojawia się uczucie smutku i przygnębienia,
i leczenie, które jest konieczne, jak równie konsekwencje
czasami prowadząc do depresji lub izolacji. Jest to faza,
i moliwości powrotu do zdrowia i społecznej rehabilitacji.
w której bardzo wane jest wsparcie, pomagające pacjen-
Musimy mieć równie na uwadze, e proces choroby
towi wyjść ze stanu izolacji i dzielić się z innymi tym, co
będzie miał miejsce w określonym kontekście, szpital,
się z nim dzieje.
który pokazuje zaznaczone rónice między zwykłym kon-
Na trzecim etapie jest przystosowanie się do choroby, do
tekstem, w którym ycie pacjenta ma miejsce w odniesie-
nowej sytuacji yciowej, która w wielu przypadkach róni
niu do struktury, funkcjonowania i organizacji.
się znacząco od wcześniejszego ycia
Ta sytuacja wymaga przystosowania się do czasowych
Na pierwszym etapie koniecznym jest poddanie ocenie
uwarunkowań, które wydają się na pierwszy rzut oka nie-
indywidualnej, czy rozpoczynanie programu e-learningu
znane i róne od normalnego ycia. Lub, w zaleności od
choroby, ludzie są zmuszani do tego, by naprzemiennie
przebywać w domu i szpitalu, co oznacza czasowe
zaprzestanie zwyczajów, które powodują zmianę
w zachowaniu, szczególnie hospitalizowanych dzieci.
Kiedy choroba zostaje zdiagnozowana, a nawet więcej
w przypadku chronicznej choroby, emocjonalny proces
pojawia się, który jest w pewnym sensie podobny do
radzenia sobie z alem po śmierci ukochanej osoby:
Rozdział 5
Na pierwszym etapie, kiedy diagnoza została przedsta-
jest właściwe. W niektórych przypadkach rozpoczęcie
jakiejkolwiek intelektualnej lub „przyjemnej” aktywności
moe pomóc pacjentowi przejść przez ten etap i równie
zredukować moliwość tendencji do izolacji psychoemocjonalnej. Postawa pacjentów i ich chęć zaangaowania
się w działania, związane z uczeniem się, będą kluczowym elementem podczas zapoznania się z programem,
jak równie stan ich fizyczny, osłabienie, spowodowane
przez chorobę. W innych przypadkach wpływ emocjonalny lub fizyczny na chorobę stawia pacjenta w sytuacji krytycznej, w której nie radzi się go angaować w programy
uczenia się, dopóki nie przystosuje się do nowej sytuacji
(trudności z koncentracją, niemoność normalnego
67
10/3/08
4:24 PM
Page 68
funkcjonowania w yciu codziennym24). W takich sytuacjach konieczne jest przełoenie rozpoczęcie programu
uczenia się dopóki pacjent nie będzie fizycznie i emocjonalnie stabilny, i nie będzie posiadał przynajmniej minimalną szansę na odniesienie sukcesu.
W drugiej i trzeciej fazie, zawsze rekomenduje się zaangaowanie pacjenta do programu e-learningu. W kadym
razie, przed rozpoczęciem programu, potrzeby pacjenta,
Rozdział 5
jak równie rutyna zespołu w szpitalu, powinny być sta-
Związek między pacjentem a fachowcem
Przy wielu okazjach relacje, jakie hospitalizowane osoby
mogą nawiązać z fachowcami od zdrowia lub edukacji
odgrywają waną rolę i wpływają na stan emocjonalny
pacjenta. Ponadto bardzo wane jest myślenie o oczekiwaniach pacjenta przez osoby zajmujące się edukacją,
i jak relacje, które posiadają, mogą wpłynąć na stan zdrowia pacjenta, i jak mona je dostrzec.
rannie przeanalizowanie, a spersonalizowany program
Pacjenci mają tendencję do postrzegania fachowców jako
uczenia się starannie dobrany. W trakcie wdraania pro-
osoby kompetentne, ale przede wszystkim oczekują zbu-
gramu, zespół ułatwiający powinien zawsze zostać
dowania więzi na zaufaniu. Dwa główne wymagania mogą
powiadomiony o moliwych do wystąpienia sytuacjach
zostać wskazane, personel edukacyjny powinien sprawić,
kryzysowych, które mogą się pojawić w trakcie hospitali-
aby te relacje były efektywne i pomóc pacjentom w trak-
zacji i mogą wpłynąć, zakłócić lub nawet przerwać proces
cie procesu chorowania:
uczenia się.
1. Empatia: istnieje potrzebna, aby fachowcy od edukacji
byli zdolni do współodczuwania i dzielenia bólu
Rysunek 9 podsumowuje główne czynniki, które naley
wziąć pod uwagę podczas rozwaań, czy program
nauczania zdalnego powinien być w ogóle rozpoczynany:
ETAP 1:
Czynniki do rozważenia
Dokonaj indywidualnej oceny każdego przypadku
+ Pozytywne podejście
Chęć uczestnictwa
Znaczenie rozwijania sieci wsparcia
- Trudności w koncentracji
Fizyczne ograniczenia
Niemożność realizacji
codziennych funkcji/rutyn
ETAP 2:
Zawsze zaczynać
pacjenta.
2. Redukcja dystansu między subiektywnością, w której
pacjent doświadcza choroby i obiektywnością, którą
personel zajmujący się ochroną zdrowia stara się
wprowadzić.
Wsparcie emocjonalne i pomoc
CZYNNIK RYZYKA:
Nie zaczynać
ETAP 3:
Zawsze zaczynać
Diagram 9: Czynniki, które naley rozwayć podczas oceny stosowności podjęcia nauki podczas hospitalizacji.
A do niedawna relacje miedzy doktorami i innymi pracownikami słuby zdrowia a pacjentem były praktycznie
jedynymi, które miały miejsce w szpitalu, ale obecnie
ramy tej współpracy są szersze. Teraz moemy mówić
o sieciach wsparcia, na które kada osoba w trakcie choroby i pobytu w szpitalu moe liczyć.
Te sieci obejmują od fachowców ze słuby zdrowia a do
rodziny, przyjaciół, nauczycieli lub członków stowarzyszeń wolontariuszy. Wszyscy z nich powinni być w stanie
24
68
Moro Gutierrez, L. (1997): Variables que influyen en el aspecto psicológico del
stabilnym i radzić sobie z emocjami pacjentów, pomagać
diágnístico de cáncer, en Iberpsicología, 2.1. http://www.fedap.es/
im przyjąć odpowiednie postawy i podstawowe umiejęt-
IberPsicologia/ iberpsi2-1/moro.htm (27-11-07)
ności potrzebne, aby stawić czoła i zaakceptować nową
10/3/08
4:24 PM
Page 69
sytuację yciową w konsekwencji choroby, w trakcie
potrafią ocenić kompleksowych aspektów rónorodnych
pobytu w szpitalu, jak i po powrocie do domu.
patologii.
Wsparcie emocjonalne oznacza:
Z punktu widzenia edukatora, praca w szpitalu czasami
• Towarzyszenie i spędzanie czasu z pacjentem
implikuje bezpośredni kontakt z sytuacjami ekstremalny-
• Słuchanie i dzielenie się codziennym doświadczeniem
mi, jak choroby degenerujące (np. Alzheimer), drama-
pacjenta związanym z chorobą
• Wzmocnienie komunikacji i zaangaowania we wspólne przedsięwzięcia
tyczne zmiany sytuacji yciowej (np. powtarzające się
infekcje, komplikacje z oddychaniem, wielo organowe
uszkodzenia, syndromy neurologiczne w dzieciństwie…).
W takim kontekście oferta kształcenia powinna przyczy-
Warunki organizacyjne, które są charakterystyczne dla
szpitali, zawierają zagadnienia związane z rutyną szpitalną (rozkład dnia, dyury medyczne, testy…), jak równie
aspekty higieny i dbania o zdrowie, co trzeba mieć na
uwadze, kiedy pracuje się z pacjentami szpitala.
ycie w szpitalu oznacza wejście do nowego instytucjonalnego kontekstu, który zawiera zmiany w codziennej
rutynie, podkreślenie zasad, które rządzą tymi rutynami,
niać się do zwiększenia jakości ycia pacjenta i prowadzić
do jego emocjonalnego i personalnego wzrostu.
Rzecz jasna rola edukatora jest ekstremalnie trudna w tak
powanych przypadkach poniewa pacjenci przechodzą
przez róne etapy ze zmianami w ewolucji choroby, które
Rozdział 5
3. Konsekwencje ustalenia roli edukatora
mogą nawrócić lub nawet doprowadzić do śmierci. Te
sytuacje nie zawsze są łatwe do przetrwania, poniewa
wymagają ogromnej emocjonalnej kontroli. W niektórych
przypadkach konieczne jest poszukiwanie pewnego
rodzaju wsparcia psychologicznego lub mentoringu.
i w zachowaniu osób zabranych do szpitala. Obecnie
pacjent musi pozostać w dziwnym i nieznanym świecie,
Edukator powinien motywować i zachęcać pacjenta ale:
mając jakąś wiedzę o szpitalu dziwnie jest w nim przebywać, jako pacjent.
Przy okazjach ten dziwny świat moe stać się stresujący,
z powodu postępu choroby, z powodu utraty kontroli nad
tym, co się dzieje lub poniewa konieczne jest przystosowanie się do zmian, które są wynikiem dynamiki samego
szpitala: zmiany pracowników ze względu na system
zmianowy, zasady, które ograniczają wizyty, łamanie
rutynowych harmonogramów dnia…
• Nigdy nie powinien przyjmować paternalistycznej lub
nadopiekuńczej postawy, która nieodzownie prowadzi do ograniczenia zdolności pacjenta do działania.
Przykłady takiej postawy: przedwcześnie wyraać
poglądy, e pacjent sam sobie poradzi, koniecznie
przejmować rutynę, e pacjent musi się rozwijać i trenować dopóki nie stanie się z powrotem autonomiczną osobą (np. włączając/wyłączając komputer, chodząc do pokoju seminaryjnego).
• Nigdy nie porzucaj roli edukatora.
Otoczenie organizacyjne nie tylko wywiera wpływ na
pacjenta, ale równie na edukatora, który podejmuje się
pracy w środowisku szpitalnym. Praca w wielodyscyplinarnej druynie jest bardzo wana z kilku zasadniczych
powodów: Edukatorzy nie znają organizacyjnej logiki
i procesów instytucji słuby zdrowia, jak równie nie
Na przykład: aby skomentować diagnozę medyczną
pacjenta lub leczenie, wymieniać się informacjami
medycznymi, odpowiadać na pytania pacjenta o kwestie medyczne lub jego rodziny, która moe pytać
poniewa uwaa, e do edukatora łatwiej dotrzeć ni
do innych pracowników słuby zdrowia.
69
10/3/08
4:24 PM
Page 70
• Nigdy nie wzmacniaj pesymistycznego zachowania
pacjenta lub jego rodziny.
Na przykład: Edukatorzy nie powinni angaować się
Relacja trenera ze zmiennych wymogów
higienicznych szpitala
w sytuacje kryzysowe, niepewność pacjenta lub strach,
W naszym projekcie zdalnego nauczania pracowaliśmy
który moe prowokować auto ograniczenia, poczucie
z pacjentami z pięciu oddziałów na rónych piętrach
winy lub nawet czasami odrzuca systematycznie jaki-
budynku. Kady oddział udzielił mi innych szczegóło-
kolwiek rodzaj profesjonalnej pomocy.
wych instrukcji na temat wymogów sanitarnych.
Rozdział 5
• Nigdy nie identyfikuj się z pacjentem.
Co więcej, wymogi te były traktowane bardzo powa-
Kiedy profil edukatora szpitalnego wymaga wysokiego
nie, nawet przez samego pacjenta. Musiałem nosić
poziomu empatii, osobiste zaangaowanie nie powinno
fartuch, rękawiczki i maskę podczas kadej sesji
być tak silne, aby edukator nie był w stanie utrzymać
nauki. Przez przypadek zapomniałem je załoyć raz,
emocjonalnego dystansu i radzić sobie z tą sytuacją. Od
czy dwa i zostałem delikatnie upomniany przez
tolerancji do frustracji i bilans emocjonalny to kluczo-
pacjenta. W tym samym czasie matka pacjenta, która
we cechy charakterystyczne szpitalnego edukatora.
była obecna podczas kilku sesji nigdy nie nosiła adnej odziey ochronnej. Powiedziała mi, e w dwóch
4. Potrzeby higieny w szpitalach
Praca edukacyjna w szpitalach wymaga zadbania o higienę na dwa sposoby:
innych szpitalach, w których była jej córka wymogi
sanitarne były mniej surowe…
Jeśli pracujesz, jako trener w szpitalu musisz być elastyczny i dopasować się do rónych wymagań sanitar-
• Higiena osobista, odnosi się oczywiście do codziennych
nych. Dla kadego z twoich uczniów mogą mieć
zwyczajów pielęgnacyjnych kadego fachowca: czy-
zastosowanie inne przepisy sanitarne, które mogą się
stość ciała i ubrania (wyposaenie szpitala, mundur).
nawet zmieniać w trakcie kursu.
• Środki zapobiegające złapaniu infekcji: czapki, maski,
okrycia butów, rękawiczki, płaszcze, etc., które są
uywane ze względów sanitarnych mogą być warunkiem wstępnym ułatwiającym kontakt z pacjentem.
Rzeczą zasadniczą jest podjęcie środków zapobiegawczych w celu uniknięcia ryzyka zakaenia bakteriami lub
inną infekcją. Niezbędne mogą być specjalne środki
Dlatego nauczyciel powinien respektować przepisy fun-
w stosunku do pacjentów naraonych na niebezpieczeń-
damentalnej higieny, którym poddaje się zwyczajowo
stwo, poniewa mogą oni mieć powane zmiany immuno-
personel medyczny w kontaktach z niektórymi pacjenta-
logiczne lub powtarzające się infekcje.
mi. Przepisy te zaleą od rodzaju choroby, a czasami rów-
Edukator powinien znać i respektować protokoły funda-
nie od oddziału szpitala lub indywidualnego pacjenta.
mentalnych reguł, które personel medyczny stosuje do
Jak mówi szpitalny trener:
pewnego typu pacjentów.
Niektóre podstawowe protokoły istnieją w aseptyce,
które zawsze są wymagane w szpitalach i muszą być stosowane w stosunku do kadego rodzaju pacjentów:
70
10/3/08
4:24 PM
Page 71
1. Stosuj odpowiednie ubrania: unikaj butów, które robią
3. Stosowanie barier w celu uniknięcia infekcji a zarazem
duo hałasu, ubrań, które mogą wydzielać substancje
ułatwienia kontaktu trenera z pacjentem. Stosowanie pły-
lub zapach, produktów do pielęgnacji włosów, które
nów aseptycznych, szorowanie rąk są konieczne przed
mogą zakłócić oddychanie pacjenta, etc.
wejściem do pokoju pacjenta, naley nosić, zapewnione
2. Nie zabieraj jedzenia do pokoju pacjenta i nie jedz tam.
przez ośrodek medyczny, rękawiczki, fartuch, siatkę na
3. Postępuj zgodnie z instrukcjami przygotowanymi przez
włosy, maskę oraz ochraniacze na obuwie.
personel szpitala, szanuj rutynę i rozkład dnia oraz
wyposaenie szpitala (kroplówki, etc.)
4. Pozbywanie się wykorzystanych materiałów sanitarnych
(rękawiczki, fartuch, siatka na włosy, maska oraz ochra-
4. Unikaj niepotrzebnego hałasu (nie podnoś głosu).
niacze na obuwie...) do odpowiednich pojemników usy-
5. Unikaj kontaktu z pacjentem, jeśli jesteś chory lub
tuowanych przy wyjściu z odizolowanego obszaru.
o charakterze medycznym pacjentowi, nawet w przypadku
Działania uczenia się na oddziale transplantacji: relacja trenera
bycia pytanym, skieruj pacjenta do personelu medycznego.
Na oddziale transplantacji zasady są bardziej restrykcyjne
Istnieją okazje, gdy pacjenci przebywają w specjalnych warun-
i muszą być przestrzegane w kadej sytuacji. System
kach ścisłej izolacji lub na specjalnym oddziale, z określonymi
immunologiczny niektórych pacjentów jest taki słaby po
restrykcjami (oddział dializ, oddział kardiologiczny, etc.).
transplantacji wewnętrznego organu, e potrzebują tego co
W przypadku izolacji pacjent jest w pokoju ze specjalny-
jest nazywane „sterylna opieka”.
6. Nie udzielaj adnych wskazówek ani rekomendacji
mi zasadami aseptycznymi, które wizytujący i edukatorzy
muszą przestrzegać. Generalnie respektować naley
następujące zasady:
1. Dokładna higiena.
2. Wcześniejsze dostarczenie personelowi medycznemu
wszystkich materiałów dydaktycznych oraz narzędzi
Za kadym razem, gdy przychodziłem na oddział, szedłem
do pokoju pielęgniarek, aby dowiedzieć się, jakie zasady
higieny są konieczne w stosunku do kadego uczestnika.
Na górze drzwi kadego pokoju są znaki, które tłumaczą
co musisz zrobić przed wejściem do pokoju.
technologicznych niezbędnych do pracy z pacjentem
Za kadym razem, gdy wchodziłem do pokoju
(długopisy, ksiąki, laptop, urządzenia takie jak
p. T musiałem zastanowić się, czy miałem prawo przy-
kamery internetowe, tablety cyfrowe oraz akcesoria
nieść materiały do nauki i czy miałem prawo je z powro-
takie pałeczki do ust etc), tak by mona je było pod-
tem wynieść. Standardowa procedura składa się ze zdję-
dać sterylizacji przed przekazaniem pacjentowi.
cia całej biuterii, dezynfekcji rąk, załoenia maski,
Wykorzystanie platformy e-learningowej ułatwia
płaszcza i rękawiczek. Wszystkie moje rzeczy osobiste
wymianę dokumentów i zadań, gdy mona realizo-
(torba, etc.) musiałem zostawić przed wejściem, poniewa
wać to wirtualnie. Pacjent moe ściągać materiały
mogły przenosić bakterie i zarazki.
dydaktyczne na swój komputer a następnie pracować
z nimi w odosobnieniu, bez ryzyka infekcji. Interakcja
z trenerem i innymi pacjentami moe równie odbywać się wirtualnie dzięki wykorzystaniu internetowych
Rozdział 5
moesz przenosić infekcję.
Jedna rzecz jest bardzo wana, jeśli nie jesteś pewien
na sto procent, jaki jest protokół: zapytaj pielęgniarek
– lepiej je zdenerwować pytając w kółko o to samo ni
pytać zbyt mało!
narzędzi komunikacyjnych.
71
Rozdział 5
72
10/3/08
4:24 PM
Page 72
10/3/08
4:24 PM
Page 73
Rozdział 6 Profil facylitatora e-learningu w szpitalach
Rozdział 6
Profil facylitatora
e-learningu w szpitalach
na uczącym się a nie na nauczycielu – rola nauczyciela
zmienia się z eksperckiej na rolę facylitatora – z „wykładu
zza biurka” do „doradcy na stronie”.
Jeśli chodzi o definicję facylitatora w e-learningu mona
przeczytać, e jest to instruktor kursu online, który
Clara Barrafranca, Holger Bienzle, Marie-Claude Esculier
wspiera naukę, skoncentrowaną na uczącym się,
w środowisku online.27
Zapewnienie nieformalnego środowiska e-learnin-
Inni specjaliści kładą nacisk na fakt, e facylitator ma wię-
gu dla pacjentów szpitala nie wymaga obecności
cej ni jeden obszar odpowiedzialności. Facylitator nie
rzy, którzy przedstawią pacjentowi ofertę edukacyjną, umoliwią samodzielną naukę oraz zapewnią
w razie potrzeby wsparcie zarówno bezpośrednie
jest tym, który ma odpowiedź, ale osobą, która pomaga
uczącym się zdobywać wiedzę i rozwijać kompetencje
• zapewniając informacje pomagające uczącym się
jak i poprzez środowisko wirtualne. Rola facylitatora jest złoona: ma charakter pedagogiczny, spo-
w wykonaniu zadań
• sugerując pomysły lub strategie uczenia się
Rozdział 6
tradycyjnego nauczyciela. Potrzebni są facylitato-
łeczny, organizacyjny oraz techniczny.
Raczej rzadko zdarza się by wszystkie powysze
• pomagając uczącym się połączyć nowe wiadomości
z wcześniej posiadaną wiedzą.
funkcje spełniała jedna osoba. Przewanie zespół
facylitatorów o uzupełniających się kompetencjach
tworzony jest przez instytucję edukacyjną i szpital.
Kiedy w ramach projektu Leonardo da Vinci EFL28 spytano
uczących się Kim jest facylitator? odpowiedzi brzmiały: facy-
litatorzy e-learningu to tutorzy, e-tutorzy oraz e-profesorzy.
1. Kim jest facylitator?
Dosłowne znaczenie słowa facylitator oznacza osobę,
Aby zrozumieć role i profil facylitatora warto zapoznać się
która coś ułatwia.
z badaniami Bergego.29
Badania w dziedzinie edukacji wyróniają róne role i kompetencje promotora (facylitatora) w kontekście e-learningu.
25
http://www.learningcircuits.org/2002/oct2002/elearn. html
26
Kempe, A. and team (2001), Putting the Teacher Online – TEC’s Learnscope
Hootstein25 proponuje model, w którym promotor e-lear-
Project, paper presented at NET*Working 2001 Conference. http://flexible
-learning.net.au/nw2001/01_attending/papers/4_6Kempe.doc
ningu nosi cztery pary butów: działając jako nauczyciel, kie-
rownik socjalny, menader projektu oraz pomoc techniczna.
Dla Kempego26 facylitacja to take termin pedagogiczny
wykorzystywany w teoriach nauczania, skupiających się
27
http://www.learnigcircuits.org/glossary.html
28
http://conseil-recherche-innovation.net/download/ELF/ELF%20-%20facilitators%20roles%20report%20-%20Greta%20du%20Velay.pdf
29
Berge, Z.L. (1995) Facilitating Computer Conferencing: Recommendations
from the field. Educational Technology, 35(1), 22–30.
73
10/3/08
4:24 PM
Page 74
Zostały one przeprowadzone na podstawie prac e-tutorów,
acjach facylitacji bezpośredniej w otoczeniu e-learningowym.
ale zasadniczo opisują równie rolę facylitatora, take w sytu-
Berge definiuje cztery główne role facylitacji e-tutora:
Doradca
Facylitator metakognicji
Facylitator procesu
Facylitator treści
Rola społeczna
Rola pedagoga
Rola organizacyjna
eTutor
Rozdział 6
Rola techniczna
Oceniający
Technolog
Dostarczyciel zasobów
Diagram 1: Role facylitacji 30
Przed opisem ról facylitacji niezbędne jest podkreślenie, e
2. Role facylitacji w kontekście bezpośrednim
w środowisku szpitala czyste podejście e-learningowe jest
niewykonalne. Doświadczenia w ramach projektu eHospital
Rola pedagoga
pokazują, e tylko scenariusz blended learning (mieszane-
Rola ta obejmuje funkcję motywowania uczącego się
go techniki uczenia się), z uwzględnieniem intensywnych
w procesie nauki. Jest to szczególnie wane na początku
kontaktów bezpośrednich, moe zakończyć się powodze-
kursu. Ponadto, facylitator musi wspierać pacjentów w ich
niem. Pociąga to za sobą dwa podstawowe tryby facylitacji,
nauce, a take pomagać uczący się w poprawnym zrozu-
w których facylitator to profesjonalista, który
mieniu instrukcji kursu. Częścią roli pedagoga jest równie
• pomaga i kieruje uczącego się podczas sesji bezpo-
zachęcanie oraz prowadzenie uczącego się w wyborze jak
średnich w pokoju pacjenta lub sali socjal-
najlepszego podejścia do materiału oraz e-treści. Kolejna
nej/seminaryjnej szpitala. Osoba ta niekoniecznie musi
rola facylitacji wiąe się procesem budowy wiedzy.
być ekspertem ds. treści.
• kieruje uczącego się podczas sesji e-learningowych
w kontekście nauczania na odległość. Facylitator inter30
weniuje czasem jako ekspert projektu, czasem jako
tłumacz i przewodnik po koncepcji nauki.31
74
http://www.iode-conseil.com/temp/e-package/guidelines_multiformat/
index.html
31
http://www.if.insa-lyon.fr/projets/etutor/guidelines/content.html
10/3/08
4:24 PM
Page 75
Rola społeczna
Facylitator buduje mosty między środowiskiem kulturowym, medycznym, społecznym oraz nauką. Kolejnym kluczowym zadaniem facylitatora jest rozwijanie, wspieranie
na przyswajanych treściach. Z tej przyczyny, niezwykle
wane jest zapewnienie funkcjonującej infrastruktury oraz
stałego dostępu do Internetu, a take dostępu do infrastruktury szpitalnej, jak sale komputerowe i szkoleniowe.
oraz utrzymywanie komunikacji pomiędzy uczącymi się
3. Role facylitacji w kontekście online
a ich e-tutorami. Jest to w gruncie rzeczy najtrudniejsze
Funkcje facylitatora wirtualnego często się podsumowuje
zadanie do osiągnięcia. Od facylitatora wymaga się rów-
lub nazywa terminem e-tutor.
nie wsparcia psychologicznego w sytuacjach stresowych,
Rola e-tutora związana jest z działaniami dotyczący-
powstających na skutek nauki.
mi facylitacji oraz przygotowania materiałów do synchronicznych i niesynchronicznych sesji nauki.
Rola organizacyjna
Obejmuje take wsparcie dla uczących się, budowanie
rzystanie wspólnych technologii w celu zapewnienia
oraz kontaktów online w ramach programu blended lear-
efektywnej nauki. Rola e-tutora to przedłuenie tra-
ning (mieszanych technik uczenia się). Obejmuje to orga-
dycyjnej roli trenera i facylitatora znanej ze szkoleń
nizację sesji indywidualnych bądź grupowych, terminów
edukacyjno zawodowych (VET). Role trenera, facylita-
e-tutoringu, synchronicznych spotkań wirtualnych etc.
tora oraz e-tutora mona połączyć, a kompetencje
Facylitator obserwuje efekty uczenia się i e-learningu
związane z rolami trenera/facylitatora wcią będą
pacjenta, przekazuje informacje pozostałym członkom
miały zastosowanie. Naley zauwayć, e rola e-tuto-
zespołu włącznie z sugestiami poprawy kursu. Częścią
ra moe rónić się w ramach jednej organizacji oraz
roli organizacyjnej jest przygotowanie sprawozdania
poza organizacjami.32
z kadej sesji.
W środowisku szpitalnym rola organizacyjna obejmuje
równie całościowe zarządzanie relacjami pomiędzy
Rozdział 6
społeczności wirtualnych oraz pewne i wydajne wyko-
Facylitator musi przygotować plan spotkań bezpośrednich
Aby spełnić swoją rolę e-tutor ma pewne zadania do
wykonania, co wymaga specyficznych kompetencji:
dostarczycielem kursu a szpitalem.
Rola techniczna
Rola ta obejmuje indywidualne wsparcie w przypadkach
problemów technicznych, a take udzielanie porad, jak
korzystać ze środowiska e-learningowego i innych narzędzi wirtualnych. Technologia musi być przejrzysta dla
uczących się, tak by czuli się komfortowo, korzystając
z systemu i oprogramowania, i by mogli skoncentrować się
32
http://digitaldialogues.org/eportfolios/news/files/595/ 831/learning+pathways_v2.doc
75
10/3/08
4:24 PM
Page 76
Rozdział 6
Facylitacja
synchronicznych
wydarzeń
uczenia się
Wsparcie online
dla uczących się
Wykorzystanie
technologii
współpracy
Ewaluacja i monitoring
współpracy online
Planowanie
współpracy online
Przygotowanie
do współpracy
online
Realizacja
e-learningowych zadań
administracyjnych
Facylitacja
niesynchronicznych
wydarzeń uczenia się
Rozumienie
podstawowej
technologii
informatycznej
Docenienie narzędzi
i technologii
e-learningowych
Wiedza na temat
sektora e-learningu
Doświadczenie
w podstawach
e-learningu
Stosowanie zasad
uczenia się
Doprowadzenie
do zaangażowania
uczącego się
Wykorzystanie narzędzi
rozwoju e-learningu
Testowanie treści
e-learningu
Planowanie i monitorowanie sesji pilotażowej
e-learningu
Opracowanie strategii
e-instrukcji
Opracowanie
specyfikacji
technicznych
Przygotowanie treści
e-learningu
Zrozumienie
oceny online
Docenienie wyzwań
i zagadnień związanych
z oceną online
Ograniczanie
plagiatowania
i oszukiwania podczas
ocen online
Diagram 2: Zadania i kompetencje e-tutora33
33
http://digitaldialogues.org/eportfolios/news/files/595/831/learning+
pathways_v2.doc
76
Zarządzanie
dokumentacją
oraz zasobami
e-learningowymi
Rozwinięcie treści
e-learningu
10/3/08
4:24 PM
Page 77
4. Tworzenie zespołu facylitatorów
zespół facylitatorów o odpowiednim doświadczeniu
zawodowym.:Zespół profesjonalistów, którzy mają facyli-
Przedstawiony powyej opis licznych i zrónicowanych
tować projekty blended learning (mieszanych technik
zadań, związanych z pracą w kontekście bezpośrednim
uczenia się) dla pacjentów w szpitalach, powinien łączyć
i wirtualnym pokazuje wyraźnie, e facylitacja działań
blended learning (mieszanych technik uczenia się) nie jest
obszary kompetencyjne niezbędne dla sesji bezpośred-
zazwyczaj wykonywana przez jedną osobę, lecz przez
nich oraz elementów online programu.
Personel
pedagogiczny
Trener bezpośredni
(f2f2)
Autor kursu
Twórca e-treści
Ewaluator
Zarządzanie
Personel techniczny
Rozdział 6
E-tutor
Organizator kursu
Menadżer projektu
Technik
Diagram 3: Zespół facylitacji w projektach blended learning
Metodologie szkoleniowe, koncentrujące się
na uczącym się oraz pedagogika e-learningu
Kompetencje społeczne i psychologiczne
• Rozumienie uczenia się w kontekście choroby i szpitala,
• Motywacja, kontynuacja (follow-up) oraz zachęcanie
uczących się pacjentów,
• Zrozumienie i komunikowanie koncepcji blended learning (mieszanych technik uczenia się) oraz roli rónych
członków, w szczególności roli facylitatora,
• Oywianie sesji bezpośrednich i wirtualnych,
• Podstawowa wiedza nt. zdrowia i higieny oraz ich wpływu na proces uczenia się i pracę facylitatora,
• Identyfikacja aspiracji uczącego się oraz potencjalnych
przeszkód w nauce,
• Wiedza jak przekazać wsparcie emocjonalne w sytuacjach stresowych związanych z uczeniem się,
• Świadomość ograniczeń w działaniach zawodowych:
• Wspólna nauka i komunikowanie się,
Z kim kontaktować się w przypadku problemów medycz-
• Kompetencje w e-tutoringu (por. wyej),
nych bądź psychologicznych i jakie działania podjąć,
• …
• …
77
10/3/08
4:24 PM
Page 78
Umiejętności techniczne
Umiejętności organizacyjne i zarządcze
• Instalacja komputera oraz akcesoriów (drukarka, skaner) w rónych środowiskach (sala szpitalna, sala
szkoleniowa etc),
• Planowanie projektu (e-)learningowego,
• Organizacja i kierowanie zrónicowanym zespołem projektowym,
• Dokumentacja i sprawozdawczość,
• Ewaluacja i proces wprowadzania poprawek,
• Wsparcie w przypadku problemów ze sprzętem bądź
oprogramowaniem,
• Promocja, marketing oraz rekrutacja uczestników,
• …
• Dostęp do Internetu,
• Adaptacja i utrzymanie platformy e-learningowej,
• Praktyczne wprowadzenie do wykorzystania platformy oraz
narzędzi pomocniczych (czat, forum, wirtualna klasa),
Jeśli program e-learningowy oferowany jest przez instytu-
• Współpraca z personelem technicznym szpitala: okreRozdział 6
ślenie trybu oraz procesów współpracy, zgłaszanie
problemów,
5. Zaangaowanie personelu szpitala
w facylitację
cję zewnętrzną, facylitatorzy nie pozostają w codziennym
kontakcie z uczącymi się. Nie znają te od środka tej, dość
złoonej instytucji, jaka jest szpital, jego regulacji, proce-
• …
sów, trybu pracy. Dlatego fundamentalne znaczenie ma
współpraca pomiędzy prowadzącymi kurs a rónymi grupami personelu szpitala. Potencjalnie zaangaowanych
moe być przynajmniej 6 grup personelu szpitalnego:
Medyczna
Lekarze
Psychologiczna
Psychologowie
Opieka
Pielęgniarki
Fizjoterapeuci
Zaangażowanie personelu szpitalnego
Techniczna
Informatycy
Wsparcie IT
Pedagogiczna
Nauczyciele szpitalni
Pracownicy socjalni
Diagram 4: Personel szpitala potencjalnie zaangaowany w facylitację projektów blended learning
78
Administracyjna
Menadżerowie
Administratorzy
Kierownictwo
Pracownicy PR
10/3/08
4:24 PM
Page 79
Dostarczenie prowadzącym kurs informacji na temat
grupy docelowej
• Ogólny stan zdrowia
• Potrzeby medyczne, terapeutyczne, higieniczne
• Zdefiniowanie potrzeb w obszarze nauki
Wspieranie uczących się
• Motywacja (Słowo lekarza jest święte!)
• Zachęta
• Pomoc psychologiczna w sytuacjach stresowych związanych z nauką
Zapewnienie funkcjonującej infrastruktury
• Dostęp do szpitalnych pomieszczeń komputerowych
i szkoleniowych
Obserwacja i informacja zwrotna
• Regularna obserwacja efektów uczenia się u pacjenta
• Informacja zwrotna dla tutora, ocena, ewaluacja
• Sugestie co do poprawy kursu
Nabór uczestników kursu
Nie wszystkie grupy personelu szpitalnego będą zaanga• Promocja i informacja
• (Pre-)selekcja potencjalnych uczestników kursu
• Przedstawienie tutora
owane we wszystkie projekty e-learningowe, take sto-
Rozdział 6
• Dostęp do Internetu
• Pomoc techniczna w przypadku problemów ze sprzętem (ograniczona)
pień zaangaowania będzie się rónił. Zaleeć będzie od
docelowej grupy pacjentów, istniejących uprzednio kontaktów oraz oczywiście od indywidualnego entuzjazmu
Organizacja sesji bezpośrednich
dla projektu e-learningowego. Waną rzeczą jest bliska
• Bieąca organizacja kursu
współpraca z tymi członkami personelu, którzy mają
• Zaplanowanie sesji bezpośrednich
codzienny kontakt z pacjentami i mogą pomóc w wejściu
• Przekazywanie tutorowi zmian w planie zajęć
na teren szpitala.
79
10/3/08
4:24 PM
Page 80
Rozdział 7 Zarządzanie projektami e-learningowymi w szpitalach
Rozdział 7
Zarządzanie projektami
e-learningowymi
w szpitalach
Dlatego dobrze jest przyjąć takie podejście do zarządzania projektem, które będzie opierało się o zasady współpracy. Nie jest to łatwe zadanie, gdy partnerzy z dwóch
zupełnie rónych sektorów – edukacji i zdrowia – będą
musieli blisko współpracować podczas wszystkich etapów
projektu e-learningowego.
Holger Bienzle, Uwe Hoppe
Etap 1:
Przygotowanie
Etap 3:
Realizacja
Etap 2:
Rozwinięcie
Etap 4:
Promocja
W większości przypadków warunkiem niezbędnym
dla realizacji projektów e-learningowych dla doro-
Etap 5:
Ewaluacja
słych pacjentów szpitali jest współpraca instytucji
oferujących tego typu kursy oraz instytucji opieki
zdrowotnej. Na poziomie personalnym, jest to
Etap 6:
Zarządzanie projektem
Rozdział 7
konieczna współpraca członków zespołu – specjalistów rónych bran, o rónych doświadczeniach
Diagram. 1: Główne etapy projektu e-leraningowego w szpitalach
pochodzących z rónych kontekstów instytucjonalnych. Układ taki stanowi wyzwanie, ale równie
Przygotowanie
wielki potencjał dla rozwoju zawodowego zaangaowanych pracowników.
Pierwszym krokiem jest skontaktowanie się z odpowiednim szpitalem i przekonanie go o korzyściach płynących
z nieformalnego (e)-learningu dla konkretnej grupy
1. Główne etapy projektu e-learningowego
dla pacjentów w szpitalu
pacjentów. Niezbędne jest przeprowadzenie wszech-
Współpraca ze szpitalem w celu zaplanowa-
tury szpitala oraz warunków organizacyjnych. Naley
nia, organizacji i realizacji nieformalnych dzi-
znaleźć źródła finansowania działań związanych z reali-
ałań edukacyjnych dla pacjentów przy wyko-
zacją kursu. Ostatnim krokiem powinno być sformalizo-
rzystaniu komputerów jest dalekie od rutyny.
wanie współpracy w formie podpisanego porozumienia,
Wręcz przeciwnie, jest to coś niezwykłego,
o projekcie zaś naley poinformować wszystkich
coś czego prawdopodobnie wcześniej nie
udziałowców szpitala.
stronnej analizy potrzeb pacjentów-uczniów, infrastruk-
robiono. Innymi słowy, projekt to:
ograniczone w czasie przedsięwzięcie podjęte
w celu opracowania unikalnego produktu lub usługi. Jest wykonywane przez ludzi, ograniczone
dostępnymi zasobami, zaplanowane, wykonane
i kontrolowane.34
80
34
PMI (1996), A Guide to the Project Management Body of Knowledge, p.10.
10/3/08
4:24 PM
Page 81
Opracowanie kursu
Przygotowanie
Pierwszy
kontakt
Potrzeby
pacjentów
Szpital
Docelowa grupa
pacjentów
Medyczne
Emocjonalne
Higieniczne
Edukacyjne
Finansowanie
Współpraca
Koszty
Opłaty
Sponsoring
Fundusze
Osoby kontaktowe
Zespół
facylitatorów
Komunikacja
Umowy
Pierwszy
kontakt
Komputery/
laptopy
Dostęp do
Internetu
Sale seminaryjne
Informacja
Pacjenci
Personel szpitalny
Zarząd
Diagram 2: Faza przygotowań do projektu e-Learningowego w szpitalu
Plan kursu
LMS
Cele
Treść/moduły
Metodologie
Poziom
Wybór
Adaptacja
Narzędzia
wirtualne
Materiały
Wyszukanie
Zakup
Opracowanie
Diagram 3: Faza opracowania projektu e-Learningowego w szpitalu
Realizacja kursu
Faza realizacji rozpoczyna się od naboru uczestników.
Waną rolę w identyfikacji odpowiednich pacjentów oraz
upewnieniu się, e mogą uczestniczyć w kursie odgrywa
w organizacji bieących spotkać bezpośrednich oraz sesji
wirtualnych, mogą udzielić informacji na temat zmian
Opracowanie kursu
Rozdział 7
personel szpitala. Osoby pracujące w szpitalu są wane
potrzeb pacjentów i ich rytmu dnia. Ponadto, wymagane
Z doświadczeń zgromadzonych w trakcie realizacji pro-
jest by personel szpitalny przejął zadania pedagogiczne:
jektu eHospital wynika, e projekt e-Learningowy dla
z wyczuciem obserwował proces uczenia się, wspierał
pacjentów szpitali zakończy się powodzeniem tylko
i zachęcał uczących się oraz zapewniał informację
wtedy, gdy odzwierciedlał będzie sytuację yciową uczą-
zwrotną prowadzącym kurs.
cych się oraz uwzględniał specyficzne wymagania zdrowotne i środowisko konkretnego szpitala. Dlatego nieRealizacja kursu
zwykle pomocne są regularne konsultacje z personelem
szpitala w trakcie przygotowywania lub dostosowywania
programu e-Learningowego. Naley wybrać i zaadapto-
Rekrutacja
Metoda tradycyjna (face-to-face)
wać odpowiedni System Zarządzania Nauką (LMS –
Marketing
Rekrutacja
Przerwy
Kontynuacja
Grupowe
Indywidualne
Wsparcie
Learning Management System). W większości przypadków
względy finansowe uniemoliwią opracowanie nowych
e-treści ale mona dokonać wyboru i modyfikacji istnie-
Online
Synchroniczne
Asynchroniczne
Diagram 4: Realizacja projektu e-Learningowego w szpitalu
jących materiałów dydaktycznych.
81
10/3/08
4:24 PM
Page 82
Ewaluacja
Zarządzanie projektem, promocja i komunikacja
Wszystkie etapy projektu e-learningowego powinny być
poddane starannej ewaluacji. Celem wszystkich działań
ewaluacyjnych powinna być poprawa programu oraz
zapewnienie informacji zwrotnej instytucjom zlecającym
Zarządzanie
projektem
Komunikacja
Promocja
Planowanie
Organizacja
Kontrola
Grupy docelowe
Kanały
Częstotliwość
Widoczność
wewnętrzna
Zewnętrzny PR
kurs. Ewaluacja powinna obejmować wszystkie zaangaowane strony: pacjentów, ich przyjaciół i rodziny a take
facylitatorów z instytucji organizującej kurs oraz szpitala.
Diagram 6: Zarządzanie projektem e-learningowym w szpitalu
2. Współpraca formalna czy nieformalna?
Podczas realizacji projektu eHospital w trakcie lokalnych
Rozdział 7
Ewaluacja
przedsięwzięć pilotaowych testowano róne podejścia do
formuły współpracy. W niektórych przypadkach współpra-
Plan ewaluacji
Gromadzenie
danych
Wnioski
Zasięg
Cele
Grupy docelowe
Metody
Pacjenci
Personel szpitala
Trenerzy
Przyjaciele/rodzina
Raporty
Informacja
zwrotna
Diagram 5: Faza ewaluacji projektu e-Learningowego w szpitalu
ca pomiędzy oświatowcami a personelem szpitala była
nieformalna i realizowana jedynie na poziomie operacyjnym, w innych zaś podpisywane były oficjalne kontrakty
pomiędzy szpitalem a instytucją oferującą program.
Doświadczenia wyraźnie wskazują, e formalne porozumienia z zarządem szpitala są konieczne. Nawet jeśli
kontakty i współpraca pomiędzy oświatowcami a wysoce
zmotywowanym personelem szpitala zostały dokładnie
Zarządzanie projektem, komunikacja i promocja
Starannie zaplanowane podejście do zarządzania projek-
zaplanowane, nieuniknione są momenty krytyczne podczas realizacji projektu e-learningowego.
Brak zasobów moe zagrozić płynnemu przepływowi
tem zapewni gładką współpracę zarówno podczas wymienionych wyej etapów realizacji projektu jak i podczas
z innymi działami szpitala (działem marketingu, IT etc)
promocji programu e-learningowego w szpitalu i poza
okazuje się skomplikowana ze względu na złoone
nim. W dalszej części rozdziału szczegółowo omówione
zostaną kluczowe kwestie związane zarządzaniem, które
82
informacji oraz organizacji kursu. Lub te współpraca
regulacje wewnętrzne.
W takich przypadkach niezwykle istotne jest, by formalne
porozumienie zostało podpisane na początku realizacji
związane są ze specyficznymi warunkami panującymi
projektu i by zarządowi szpitala mona było przypomnieć
w szpitalach.
o podjętych zobowiązaniach.
10/3/08
4:24 PM
Page 83
Podstawowe elementy takiego kontraktu
pomiędzy dostarczycielem programu a szpi-
3. Widoczność i promocja projektu
e-learningowego
talem to:
Wanym zadaniem dla menadera projektu jest sprawiemu) oraz ich prawni reprezentanci.
• Zakres projektu edukacyjnego oraz deklaracja wspólnego zainteresowania zaoferowaniem konkretnych
korzyści dla pacjentów uczestniczących w programie.
• Czas trwania projektu.
• Zakres odpowiedzialności obu stron projektu: opracowanie kursu, prowadzenie zajęć, infrastruktura technologiczna, wybór pacjentów, promocja etc.
• Budet i źródła finansowania: udział partnerów, zasady i warunki opłat.
• Zespół wspierający, role i kompetencje: nazwiska i role
głównych osób kontaktowych oraz innych odpowie-
nie, by projekt był widoczny, zarówno na terenie szpitala,
jak i poza nim.
Widoczność wewnętrzna kierowana jest do rónych grup
personelu szpitala oraz do pacjentów i ich rodzin.
Niezwykle istotne jest, by kady pracownik szpitala był
świadomy istnienia projektu e-learningowego w celu:
• rozpoznawania pracowników programu i zagwarantowania im dostępu do oddziałów, pomieszczeń
i pacjentów
• promocji programu wśród pacjentów
• wspierania pacjentów w realizacji działań edukacyjnych
• zapewnienia rodzin i przyjaciół pacjentów, e projekt
e-learningowy cieszy się poparciem szpitala i nie jest
elementem obcym.
dzialnych przedstawicieli obu stron.
• Procedury komunikacji, szczegóły dotyczące procedur
Zapewnienie widoczności projektu e-learningowego nie
i kanałów komunikacji w celu zapewnienia efektywnej
jest łatwym zadaniem:
komunikacji pomiędzy partnerami.
W działania projektu moe być zaangaowanych kilka
• Poufność: które informacje przekazywane sobie przez
rónych oddziałów szpitala. Mogą być one zlokalizowane
strony będą poufne a które nie. Poufne traktowanie
w rónych budynkach. Kolejnym aspektem, który naley
danych pacjentów oraz zgodność z narodowymi roz-
wziąć pod uwagę jest rónorodność grup personelu szpi-
wiązaniami w zakresie ochrony danych osobowych.
talnego, pracującego w systemie zmianowym i z tej przy-
• Promocja (zewnętrzna): prawa do wykorzystania pro-
Rozdział 7
• Instytucje partnerskie (szpital i dostarczyciel progra-
czyny o rónym poziomie dostępu do informacji.
jektu e-learningowego dla celów marketingowych.
• Warunki przedłuenia umowy oraz jej rozwiązania
przed upływem czasu trwania umowy.
• Towarzyszyć takiej umowie mogą aneksy, zawierające opis
programu edukacyjnego, harmonogram realizacji etc.
83
10/3/08
4:24 PM
Page 84
Istnieją róne sposoby zapewnienia widzialności projektu
yli ju wytworzyć zaufanie. W wielu przypadkach będą to
e-leraningowego na terenie szpitala. Naley je uwanie
lekarze, pielęgniarki lub psychologowie szpitalni.
rozwayć i wybrać zgodnie z przejrzystą strategią komunikacji wewnętrznej.
Naley wziąć pod uwagę, e w środowisku medycznym
osobą, która cieszy się największym autorytetem wśród
pacjentów, jest lekarz. Dlatego te ten kanał komunikacji
Elementy strategii komunikacji wewnętrznej
z potencjalnymi uczestnikami kursu moe okazać się naj-
K Tosamość wizualna: logo i nazwa
skuteczniejszy podczas rekrutacji uczestników.
K Materiały promocyjne: plakaty i ulotki informacyjne, gadety (długopisy, notatniki, etc.)
K Tablice informacyjne
K Prezentacje podczas spotkań personelu szpitala
K Informacje w wewnętrznej sieci komputerowej
(intranet)
K Regularne publikacje dla personelu i/lub pacjenRozdział 7
tów szpitala
Nawiązanie indywidualnego kontaktu z pacjentami oraz
zapewnienie im podstawowych informacji na temat kursu
e-learningowego wymaga bezpośrednich rozmów. Nie
K Audycje radiowe na terenie szpitala
jest to jednak wyłącznie kwestia przekazania informacji
K Imprezy informacyjne dla personelu i/lub pacjen-
o kursie, jego celach, treści i formie, chodzi równie
tów i ich rodzin
o zachęcenie pacjenta do wzięcia udziału w kursie. Jest
prawdopodobne, e ktoś zaangauje się w dane działanie
jeśli uzna, e przyniesie mu ono jakąś korzyść w jego
sytuacji lub, e będzie ono dla niego stymulujące.
Rekrutacja uczestników
Organizacja rekrutacji wśród pacjentów podlegających
opiece medycznej wymaga zrozumienia, e pacjenci to
osoby, które czekają na zabieg, są w trakcie leczenia lub
Dlatego, w celu zwiększenia motywacji, wane jest by
zespół projektowy lub uczestniczący personel szpitala
podkreślał te aspekty kursu, które będą miały największe
znaczenie i które będą najcenniejsze dla danego pacjen-
są po zabiegu i teraz dochodzą do siebie. Stan ich zdrowia
ta. Powinni podkreślać potencjalne korzyści płynące
moe wpływać na stopień zainteresowania jakąkolwiek
z udziału w kursie e-learningowym związane z umiejęt-
inicjatywą niezwiązaną bezpośrednio z poprawą ich kon-
nościami pacjentów, ich stanem zdrowia, a take inne
dycji zdrowotnej, jaką jest kurs e-learningowy. Dlatego są
obejmujące ciekawy sposób spędzania czasu wolnego,
niezwykle podatni na zranienie, więc w działaniach eduka-
rozrywkę czy socjalizację.
cyjnych naley się do nich zwracać niezwykle delikatnie.
Najlepiej jest jeśli robią to ludzie, do których pacjenci zdą-
84
Korzyści takie obejmują:
10/3/08
4:24 PM
Page 85
Dobre wykorzystanie czasu
podczas pobytu w szpitalu
Związek ze społeczeństwem
Rozrywka i zabawa
Korzyści płynące z e-learningu dla pacjentów
Rozwój indywidualny
Nabycie nowych kompetencji
Zwiększenie szans na rynku pracy
Diagram 7: Potencjalne korzyści płynące z e-learningu dla pacjentów
Na koniec, udział w kursie moe prowadzić do wzrostu
się, e wielu dziennikarzy będzie chciało opisać takie dzia-
poczucia własnej wartości oraz poprawy samopoczucia
łania. Naley ten fakt w pełni wykorzystać w celu poprawy
emocjonalnego, co przyczyni się do szybszej rekonwale-
opinii, jaką cieszy się szpital. Moe to być szczególnie
scencji oraz skutecznej re-integracji z normalnym środowi-
wane z punktu widzenia rosnącej liczby szpitali zmuszo-
skiem zawodowym oraz społecznym po wyjściu ze szpitala.
nej do rywalizacji o publiczne środki na opiekę zdrowotną
czy te wręcz działające w środowisku rynkowym.
kwestia tego, co stanie się, jeśli udział w działaniach edu-
Większość szpitali ma własny dział PR. Naley się z nim
kacyjnych zostanie przerwany lub zawieszony ze względu
skontaktować jak najwcześniej, by opracować odpowied-
na stan zdrowia. Niewątpliwie wielu pacjentów niechętnie
nią strategię promocyjną.
Rozdział 7
Podczas rozmów rekrutacyjnych nieustannie pojawia się
będzie podejmowało zobowiązania w warunkach niestabilnej sytuacji zdrowotnej. Członkowie zespołu wspierającego muszą być przygotowani na to pytanie i wyraźnie
poinformować pacjentów, e indywidualne ścieki nauki,
które umoliwia e-learning, dają moliwość ponownego
podjęcia kursu po przerwie, lub ukończenia części czy te
całego kursu w indywidualnym tempie – w szpitalu lub po
powrocie do domu.
4. Komunikacja jako kluczowe wyzwanie
Zasadnicze znaczenie dla powodzenia projektu e-learningowego ma zapewnienie intensywnej i trwałej komunikacji pomiędzy prowadzącymi kurs a personelem szpitala.
Istnieją dwa róne poziomy komunikacji.
Strategicznym partnerem w komunikacji jest zarząd szpitala. To osoby zarządzające szpitalem podejmują decyzje
finansowe dotyczące realizacji kursu e-learningowego
Widoczność projektu e-learningowego ma równie aspekt
w szpitalu. Dlatego naley je regularnie informować
zewnętrzny. Realizacja projektu e-learningowego dla doro-
o osiągnięciach w ramach projektu oraz, jeśli to konieczne,
słych pacjentów to wcią coś bardzo niezwykłego
potrzebach poprawy organizacji. Normalnie, komunikacja
w szpitalach na terenie Europy. Dlatego mona spodziewać
z zarządem szpitala będzie skupiała się na kluczowych
85
10/3/08
4:24 PM
Page 86
elementach projektu (kamieniach milowych) i będzie się
odbywała w dłuszych okresach.
Określenie potrzeb komunikacyjnych
Niezwykle istotne jest zdefiniowanie potrzeb partnerów
Gdy powyszy poziom jest zrealizowany, naley doprowadzić do powstania bezpośredniego i częstszego kana-
na samym początku kursu
e-learningowego. Definicja ta powinna być zorientowana na
zminimalizowanie wymagań, a nie maksymalizację yczeń.
łu komunikacji z osobami, z którym pracował będzie projektowy zespół wspierający na terenie szpitala. Będą to
Wyznaczenie osób kontaktowych
operacyjni partnerzy komunikacyjni, tacy jak: lekarze,
Od samego początku kursu e-learningowego powinna być
pielęgniarki, psychologowie, personel techniczny.
wyznaczona jedna główna osoba kontaktowa ze strony
Personel szpitalny jest bezpośrednio zaangaowany
szpitala na potrzeby codziennych kontaktów związanych
w leczenie pacjentów, dlatego komunikacja z nim determinuje praktyczną realizację kursu.
z prowadzeniem kursu. Doświadczenie z realizacji projektu eHospital pokazuje, e nawet wtedy mogą wystąpić
trudności ze skontaktowanie się z taką osobą. Dlatego
Naley podkreślić kluczowe wyzwanie związane z kontak-
powinna być te wyznaczona dodatkowa osoba lub
nawet dwie.
Rozdział 7
tami z personelem szpitala, zidentyfikowane w trakcie
realizacji projektu eHospital:
Porozumienie co do najodpowiedniejszego
środka komunikacji
Personel szpitalny działa zazwyczaj pod nadzwyczajną presją czasu i w duym napięciu emocjonalnym. Często jest
przepracowany i pracuje na zmiany - co utrudnia zaplano-
Najodpowiedniejszy środek komunikacji moe być róny
w zaleności od szpitala czy nawet konkretnego pracownika.
Czy warunki pracy umoliwiają niesynchroniczne kontak-
wanie regularnych spotkań z pracownikami projektu.
ty e-mailowe, synchroniczną komunikację przez telefon
Ponadto: pomysł kształcenia pacjentów moe być widziany
(komórkowy), a moe spotkania bezpośrednie?
jako przynoszący im korzyść, ale nie jest to podstawowe
działanie pracowników szpitala, dlatego moe nie być zbyt
Ustanowienie podstawowych zasad komunikacji
wysoko na ich liście priorytetów. Naley wziąć te aspekty
Którykolwiek kanał komunikacji zostanie wybrany, naley
pod uwagę podczas planowania systemu komunikacji.
dojść do porozumienia co do czasu reakcji na wiadomości,
terminy powiadomień o zmianach organizacyjnych etc.
Komunikacja związana z projektem powinna być zintegrowana z istniejącą praktyką szpitalną i nie powodować
Zaplanowanie spotkań
dodatkowych obciąeń.
Najtrudniejsze jest często znalezienie czasu na regularne
spotkania z pracownikami szpitala. Spotkania takie
Poniej przedstawiamy kilka sposobów na zapewnienie
skutecznej
komunikacji
a personelem szpitala:
86
pomiędzy
oświatowcami
powinny mieć dobrze zaplanowaną strukturę, by były
krótkie i efektywne. Kiedy tylko to moliwe, naley wykorzystywać dla celów projektu regularne spotkania perso-
10/3/08
4:24 PM
Page 87
nelu szpitalnego, a nie ustalać dodatkowe spotkania. Aby
W szerszym sensie, własność mona opisać jako stopień,
dua liczba pracowników szpitala była na bieąco,
w którym partnerzy współpracy czują się właścicielami,
wystarczy na przykład wprowadzić krótki punkt do regu-
uczestnikami i decydentami we wspólnym przedsięwzięciu.
larnych dwutygodniowych spotkań personelu.
Z doświadczeń uzyskanych w trakcie projektów pilotaowych w ramach eHospital wynika, e kluczowe znaczenie
Opracowanie planu komunikacji
dla powodzenia programu jest pełne poparcie działań
Potrzeby komunikacyjne powinny zostać udokumentowane w zwięzłym planie komunikacji, obejmującym najbar-
edukacyjnych ze strony szpitala. Od szczebla zarządzającego do rónych grup pracowników, będących w codziennym kontakcie z pacjentami. Ich zaangaowanie w dodat-
dziej kluczowe aspekty:
kowe zadania organizacji nauki dla pacjentów zwiększy
• Co naley komunikować?
się jeśli będą się oni w pełni identyfikowali z przedsię-
• Kim są partnerzy komunikacji?
wzięciem. Zachęta do udziału w projekcie moe pocho-
• Jak zorganizowana będzie komunikacja?
• Kiedy / i w jakich odstępach czasu odbywać się będą
kontakty?
dzić z zewnątrz: od instytucji szkoleniowej, sponsora lub
autorytetu w sprawach zdrowia. Niezwykle istotne jest by
menader projektu postarał się uwzględnić taką zachętę
w projekcie dla danego szpitala.
5. Czyj projekt?
soby zwiększenia poczucia bycia właścicielem projektu
w szpitalu to zaufanie pomiędzy partnerami oraz identy-
przez szpital.:
fikacja szpitala z ofertą nauczania.
Rozdział 7
Jak w kadej innej formie współpracy, istnieją róne spo-
Kluczowe czynniki organizacji kursu e-learningowego
Kto jest właścicielem projektu e-learningowego dla pacjentów szpitala? Na to pytanie naley sobie odpowiedzieć
zupełnie niezalenie od kwestii finansowania projektu.
Akceptacja motywów projektu
Wczesne zaangażowanie partnera
Pełna przejrzystość informacyjna
Środki promujące poczucie własności
Spisane porozumienia
Integracja z działem PR szpitala
Doświadczenie wspólnego sukcesu
Diagram 8: Jak szpital moe być właścicielem projektu e-learningowego
87
10/3/08
4:24 PM
Page 88
Najlepszym sposobem na wzrost poczucia identyfikacji
walczyć o pacjentów i źródła finansowania. Motywy takie
z projektem ze strony szpitala jest jak najwcześniejsze
naley szanować i trzeba znaleźć sposób realizacji wspól-
zaangaowanie w jego realizację odpowiednich przedsta-
nych celów związanych z promocją.
wicieli. Naley umoliwić personelowi szpitalnemu dzielenie się ich doświadczeniami dotyczącymi grup pacjentów,
W jednym z projektów pilotaowych na przykład, pomoc-
to lekarze, psychologowie i pedagodzy szpitalni są eks-
ne okazało się wyraenie zgody na publikacje e-learnin-
pertami, którzy wiedzą czy proponowane tematy, tryb
gowe opatrzone logo szpitala. W innym, organizowane
organizacji, metodologia etc są najlepiej dostosowane do
były z korzyścią dla obu stron wspólne konferencje pra-
potrzeb pacjentów, z którymi pracują na co dzień – z tych
sowe szpitala i współpracującej instytucji szkoleniowej.
doświadczeń naley korzystać i je docenić.
Rozdział 7
W kadym razie, kluczowe jest by współpraca opierała się
88
Docenić naley nie tylko uzupełniające doświadczenia
o spisaną umowę określającą role, prawa i obowiązki
profesjonalistów w zakresie zdrowia ale take motywy,
a take środki zapewniane przez kadą ze stron. Dzięki
dla których szpital zaangaował się w realizację projektu.
temu, projekt uzyska znaczenie na jakie zasługuje oraz
Mogą się one rónić i nie zawsze będą związane z eduka-
niezbędne wsparcie w przypadku powstania problemów
cją. Wane moe być odrónienie się od innych szpitali
oraz gdy przepracowany personel szpitalny będzie miał
w coraz bardziej konkurencyjnym otoczeniu, gdzie trzeba
dodatkowe obowiązki.
10/3/08
4:24 PM
Page 89
Rozdział 8 Faza przygotowawcza
Rozdział 8
Faza przygotowawcza
Łukasz Nowak, Maria Jose Rodriguez Malmierca, Małgorzata
Potrzeby edukacyjne
pacjentów jako
grupy docelowej
Mechanizmy finansowe
oferty kursu
Kryteria współpracy ze szpitalami
Marciniak, Joanna Szczecińska
Oferowanie e-learningu dorosłym pacjentom szpi-
Możliwości organizacyjne
i infrastruktura
technologiczna
Zaangażowanie się zarządu i pracowników
tali wymaga wszechstronnych przygotowań.
W wielu przypadkach będzie to prawdziwy projekt,
tzn. Coś, czego nikt jeszcze wcześniej nie robił, coś
czego gracze o rónych doświadczeniach będą się
musieli wspólnie nauczyć.
Pierwszym krokiem dla instytucji edukacyjnych
Diagram 1: Identyfikacja właściwych szpitali
Jako najodpowiedniejsze kryteria wyboru odpowiedniej
placówki opieki zdrowotnej, naley wziąć pod uwagę
aktualne moliwości organizacyjne instytucji oraz jej
zaangaowanie w realizację projektu:
będzie identyfikacja odpowiednich szpitali oraz
gu dla ich pacjentów.
Następnie przeprowadzona zostanie wnikliwa ana-
Pierwszą, krótką listę odpowiednich instytucji mona
zebrać na podstawie ogólnie dostępnych danych z periodyków i rankingów instytucji medycznych, spisów będących
w posiadaniu ministerstw zdrowia lub samorządów lokalnych.
liza potrzeb docelowych grup pacjentów, infrastruktury oraz aspektów organizacyjnych.
Niniejszy rozdział zawiera doświadczenia i wnioski
związane z etapami przygotowawczymi projektu,
które zostały zebrane w ramach projektu eHospital.
Następnym
krokiem
będzie
analiza
środowiska
wewnętrznego instytucji w celu sprawdzenia jest struktu-
Rozdział 8
przekonanie ich do pomysłu organizacji e-learnin-
ry organizacyjnej oraz kultury komunikacyjnej i organizacyjnej. Na ostateczny wybór wpływ będą miały bezpośrednie negocjacje z zarządem instytucji oferującej najlepsze warunki realizacji projektu.
1. Pierwsze kontakty ze szpitalami
Edukacja pacjentów nie jest istotą biznesowej działalności
szpitali (przynajmniej na razie). Z tego względu najlepszym scenariuszem realizacji nauczania w systemie
e-learningu wśród pacjentów będzie współpraca zawiązana pomiędzy szpitalami a instytucjami lub praktykami
Takie, raczej formalne, podejście do kwestii wyboru nie
jest jedynym sposobem wyboru odpowiedniego szpitala.
Mona rozwayć inne, mniej formalne, ścieki prowadzące do przedstawienia inicjatywy e-learningowej na terenie
szpitala. Czasem ułatwić proces mogą wcześniejsze kon-
ze środowiska edukacyjnego. W większości przypadków
takty z personelem szpitala (medyczne, techniczne, na
to na tych ostatnich spoczywała będzie promocja idei
szczeblu zarządzania...). Takie bezpośrednie kontakty
nauczania wśród pacjentów oraz identyfikacja partnerów
mogą się przyczynić do wzrostu wewnętrznego poparcia
sprzyjających współpracy z systemem zdrowotnym.
dla realizacji projektu.
89
10/3/08
4:24 PM
Page 90
W przypadku projektu eHospital, korzystano z rónych
wsparcie partnera z wewnątrz, który jest równie przekona-
strategii nawiązania kontaktu ze szpitalami. Prezentacje
ny co do idei a zarazem ufa partnerowi edukacyjnemu.
projektów e-learningowych nastąpiły dzięki istniejącym
Bez względu na sposób nawiązania kontaktu ze szpita-
wcześniej kontaktom z:
lem, powinien on zmierzać do bezpośrednich negocjacji
z zarządem szpitala oraz kadrą, która będzie mogła być
• psychologami szpitalnymi, z którymi instytucja eduka-
zaangaowana w nauczanie.
cyjna współpracowała wcześniej w ramach projektu ECDL
Idea e-learningu w szpitalach jest wcią świea i wymaga
• zarządem szpitala
aktywnej promocji wśród wszystkich partnerów naleą-
• lekarzami
cych do systemu zdrowotnego. Istnieje wiele argumentów
na rzecz nieformalnego e-learningu pacjentów
• działem obsługi informatycznej szpitala, z którym
jeden z partnerów wcześniej współpracował.
Wykorzystanie wcześniejszych kontaktów okazało się niezmiernie pomocne we wszystkich przypadkach, niezalenie
od natury tych kontaktów. Znacznie łatwiej jest promować
Rozdział 8
projekt edukacyjny kierowany do pacjentów, gdy ma się
Najlepsze wykorzystanie czasu
Nowe
kompetencje
Wsparcie procesu
rekonwalescencji
Dobre samopoczucie
emocjonalne
Wzrost szans
na zatrudnienie
Zabawa
i rozrywka
Pacjent
Szpital
Wysoki poziom
zadowolenia pacjentów
Wizerunek i reputacja szpitala
Odróżnienie od konkurentów
Diagram 2: Argumenty na rzecz e-learningu w szpitalach
90
Oczywiste jest, e profesjonalna forma prezentacji pod-
Czasami, pomocno moe być przedstawienie inicjatywy
nosi jakość dyskusji oraz przyczynia się do potencjalnego
jako zrodzonej z zakończonego powodzeniem projektu
sukcesu. Dlatego te, zaleca się zaplanowanie prezenta-
unijnego i przetestowanej uprzednio w kilku szpitalach
cji, jej logiki oraz szeregu argumentów do przedstawienia.
w całej Europie. Pomóc moe podkreślenie, e zaangao-
10/3/08
4:24 PM
Page 91
wanie się w e-learning pacjentów przyczyniłoby się do
• Pacjenci powinni czerpać korzyści z oferowanych kur-
wzrostu reputacji szpitala jako instytucji innowacyjnej,
sów. Idealnie byłoby, jeśli oferta kursów miałaby
otwartej na międzynarodowe trendy w opiece nad pacjen-
powiązanie z yciową sytuacją konkretnej grupy doce-
tem. Reklamowanie kursu e-learningowego oraz jego
lowej pacjentów, a przez to powinna stanowić realną
tala znaczenie strategiczne. Coraz więcej szpitali zmuszonych jest działać w warunkach rynkowych, a dodatkowa oferta e-learningu moe okazać się czynnikiem decydującym w rywalizacji o pacjentów. Takie argumenty
potrzebę edukacyjną.
• Pacjenci stanowiący właściwą grupę docelową do
uczestnictwa w kursie powinni być dobierani przez
kadrę medyczną i/lub psychologów.
docenić moe zarząd szpitala a take jego pracownicy
Organizacja e-learningu w szpitalach uzaleniona jest od
odpowiadający za marketing i PR.
specyficznych uwarunkowań i ograniczeń po stronie
Decyzję o zaangaowaniu się w projekt podejmuje zarząd
pacjentów. Istotne jest, aby przed rozpoczęciem zajęć
szpitala, ale to lekarze, pielęgniarki i pozostały personel
zebrać następujące informacje o pacjentach:
szpitala będzie pracował z uczącymi się pacjentami dzień
po dniu. Dlatego wybór osób współpracujących spośród
personelu oraz ustanowienie klarownych formuł organizacji i komunikacji ma znaczenie kluczowe, wymaga
take jasnej decyzji zarządu gdy udział w projekcie
oznacza dodatkowe obowiązki w ich codziennej pracy.
• Zainteresowania pacjentów – informacja ta pomoe
dostosować treść kursu tak, aby była ona jeszcze bardziej interesująca dla pacjentów.
• Długość pobytu pacjenta w szpitalu – to warunkuje
długość planowanego kursu. Nie zaleca się planowania
długich (ponad 50 godzin) kursów, gdy w takim przypadku większość słuchaczy wyjdzie ze szpitala zanim
skończą się zajęcia.
2. Identyfikacja pacjentów jako grupy
docelowej oraz określenie ich potrzeb
Identyfikacja właściwych grup pacjentów stanowi specyficzne wyzwanie, poniewa niezbędny jest tu wgląd
w naturę choroby pacjentów, zalecone leczenie, sytuację
• Zdolność koncentracji pacjentów – informacja ta wpłynie na planowanie długości indywidualnych zajęć.
• Umiejętności techniczne pacjentów – wane, aby wiedzieć jak radzą sobie oni z technologiami informacyjnymi (ICT) oraz jak duego wsparcia w tym zakresie
będą wymagać.
emocjonalną oraz wynikające z tego oczekiwania
• Rónorodność poziomów kompetencji – moliwe, e
i potrzeby edukacyjne. Decydując się na określoną grupę
kurs będzie musiał zaoferować róne aktywności
docelową, naley wziąć pod uwagę następujące kryteria:
i propozycje edukacyjne, aby dostosować się do kom-
• Pacjenci powinni przebywać w szpitalu przez okres
petencji i umiejętności wszystkich słuchaczy.
pozwalający na skuteczne ukończenie kursu e-lear-
Rozdział 8
potencjalnych korzyści dla pacjentów moe mieć dla szpi-
• Kondycja umysłowa – na przykład pacjenci z Francji
mieli problemy z pamięcią krótkotrwałą, dlatego kada
ningowego. Niewielki sens ma angaowanie się
lekcja musiała stanowić odrębną jednostkę, która nie
w e-learning, jeśli pacjent pozostaje w szpitalu jedynie kilka dni.
bazowała na wiedzy z poprzedniej lekcji.
91
10/3/08
4:24 PM
Page 92
• Kondycja fizyczna – na przykład w Polsce niezbędne
Potrzeby pacjentów definiowane są zarówno przez
było przebadanie bieącej kondycji fizycznej pacjen-
samych pacjentów jak i przez lekarzy zajmujących się ich
tów, aby właściwie zaprojektować zadania odpowiada-
stanem. Wynika stąd, e planowanie kursu e-learningo-
jące ich stanowi.
wego wymaga konfrontacji pragnień pacjentów z radami
• Poziom motywacji – udowodnione jest, e pozytywne
podejście do udziału w kursie jest istotnym czynnikiem
lekarzy. Takie podejście prowadzi do ustanowienia trzech
zasadniczych kategorii potrzeb:
sukcesu. Mimo tego naley równie zaplanować
dodatkowe działania motywujące.
• Zagadnienia organizacyjne. Jest to istotne, poniewa
Potrzeby pacjentów
część zajęć moe być zaplanowanych do przeprowadzenia w grupach, a część w formie zajęć indywidualnych lub nawet do nauki indywidualnej, ze wsparciem
Potrzeby
medyczne
Potrzeby
higieniczne
Potrzeby
emocjonalne
nauczycielskim w systemie on-line (na przykład, jeśli
pacjent jest odizolowany).
Jednym z największych wyzwań e-learningu w środowisku
Diagram 3: Typy potrzeb pacjentów to rozwaenia przed rozpoczęciem
kursu e-learningowego
medycznym jest identyfikacja prawdziwych potrzeb docelowych grup pacjentów. Wieloznaczność pojęcia potrzeby
Rozdział 8
oraz ogrom zadania nałoonego na planujących e-lear-
Potrzeby medyczne
ning sprawia, e cięko sformułować doskonały model
Kady pacjent podlega indywidualnemu planowi opieki
e-learningu opartego na kierowanie się zaspokajaniem
medycznej, który określa całościowe cele leczenia, dłu-
potrzeb. Jednak celowym jest opisanie tej złoonej kwe-
gość pobytu a take specyficzne cele i wyniki kliniczne
stii, tego co pacjenci chcieliby uzyskać dzięki e-learnin-
i rehabilitacyjne. Dlatego kurs e-learningowy musi być
gowi w szpitalach.
zaplanowany w taki sposób by nie zakłócał moliwości
osiągnięcia tych celów przez pacjenta.
Satysfakcję mona zdefiniować jako poziom doświadczeń
Jeśli pacjent musi zawiesić udział w kursie ze względu na
jednostki w porównaniu z jej oczekiwaniami. Satysfakcja
stan zdrowia, powinny być rozwiązania umoliwiające mu
pacjentów wiąe się z poziomem zaspokojenia ogólnych
ponowne podjęcie kursu w późniejszym terminie.
potrzeb w ramach opieki zdrowotnej oraz specyficznych
Kontynuacja kursu oraz osiągnięcie ostatecznego celu ma
potrzeb związanych ze stanem danej osoby. Przy załoe-
kluczowe znaczenie dla satysfakcji pacjentów.
niu, e e-learning sprzyja wzrostowi satysfakcji pacjentów, moe on być uznany za klinicznie uzasadniony gdy
Potrzeby emocjonalne
zadowoleni pacjenci chętniej poddadzą się leczeniu,
92
przejmą aktywną rolę w opiece nad samym sobą, będą
Wielu pacjentów przebywających w szpitalach cierpi na
kontynuowały leczenie oraz pozostaną w kontakcie ze
choroby chroniczne. Chroniczna choroba to taka, która
swoim dostawcą usług medycznych.
trwa przez długi okres czasu i zazwyczaj nie da się jej
10/3/08
4:24 PM
Page 93
kompletnie wyleczyć. Przykłady chorób chronicznych
utrzymania atmosfery sprzyjającej terapii a zarazem
obejmują cukrzycę, choroby serca, artretyzm, choroby
komfortowej dla pacjentów. Personel medyczny wykonuje
nerek, HIV/AIDS, toczeń czy sklerozę. Ludzie, u których
codzienne obowiązki takie jak mierzenie temperatury,
zdiagnozowano chorobę chroniczną muszą przystosować
się warunków wytwarzanych przez ich chorobę a take do
terapii swoich dolegliwości. Choroby mogą wpływać na
mobilność i niezaleność chorego, zmieniać sposób w jaki
dana osoba yje, patrzy na świat i samego siebie a take
pulsu, ciśnienia, respiracji. Pomaga przewozić pacjentów,
czasami take przy uyciu specjalistycznego sprzętu
medycznego. Ponadto wysłuchuje pacjentów, rozmawia
z nimi, odpowiada im zachęcając do współpracy i udziału
w czynnościach terapeutycznych aby pomóc pacjentom
osiągnąć stan sprzyjający terapii i rehabilitacji.
na to jak nawiązuje kontakty i relacje z innymi.
Z tych powodów, pewna doza rozpaczy czy smutku jest
Z powyszych przyczyn, rola personelu medycznego
zjawiskiem normalnym. W niektórych przypadkach choro-
w projektach e-learningowych ma kluczowe znaczenie,
ba chroniczna moe prowadzić do depresji. Ocenia się, e
poniewa personel nie tylko pomaga pacjentom w prze-
do jednej trzeciej osób w powanym stanie medycznym
mieszczaniu się i kontroluje ich kondycję zdrowotną, ale
doświadcza objawów depresji.
take odgrywa waną rolę w motywowaniu pacjentów do
oraz ryzyka komplikacji wiąących się z długotrwałą
i uciąliwą terapią. Wśród najcenniejszych efektów dla
udziału w kursie. Takiego właśnie rodzaju wsparcia
potrzebuje facylitator regularnie kadego dnia, stąd bliska współpraca pomiędzy facylitatorami kursu a personelem jest wysoce zalecana.
psychologii pacjentów uczestniczących w projektach
e-learningowych, wymienić mona te najwaniejsze:
• Nauka jak yć z fizycznymi efektami choroby
• Poprawa komunikacji z lekarzami
• Uzyskanie równowagi emocjonalnej do radzenia sobie
z negatywnymi uczuciami
• Uzyskanie wiary w siebie oraz pozytywnego wizerunku
własnej osoby.
3. Analiza infrastruktury
Rozdział 8
E-learning moe przyczynić się do zmniejszenia stresu
Instytucje opiekuńczo-zdrowotne nie zawsze oferują idealne warunki do realizacji e-learningu. Czasami istotnym
ograniczeniem jest szpitalna infrastruktura, niedostosowana do zwiększającej się liczby pacjentów. W wielu przypadkach stworzenie właściwego środowiska edukacyjnego wymaga znacznego wysiłku.
Jeśli chodzi o infrastrukturę niezbędną dla kursów e-lear-
Potrzeby higieniczne
Wielu pacjentów w szpitalach uzalenia się od personelu
jeśli chodzi o potrzeby higieniczne. Często potrzebują
ningowych w szpitalach, wziąć pod uwagę naley trzy
główne obszary:
• pomieszczenia na potrzeby sesji bezpośrednich
dodatkowej pomocy przy kąpieli, myciu się, czynnościach
toaletowych. Dlatego, rolą personelu medycznego jest
• dostęp do komputerów
pomoc pacjentom w codziennych czynnościach w celu
• dostęp do Internetu
93
10/3/08
4:24 PM
Page 94
Pomieszczenia
Chcąc zapewnić właściwe warunki infrastrukturalne dla
kursów e-learningowych, naley wziąć pod uwagę następujące czynniki:
• Pomieszczenia edukacyjne powinny znajdować się
w pobliu opieki szpitalnej, z której usług korzystają pacjenci.
• Powinny one przeciwdziałać rozpraszaniu uwagi słu-
• Być moe istnieją klasy w przyszpitalnych szkołach dla dzieci, które wyposaone są w jeden lub więcej komputerów.
• Być moe komputer z biblioteki dla pacjentów moe
być wykorzystywany do e-learningu.
• Mona równie poprosić firmę komputerową o przekazanie sprzętu na zasadzie sponsorowania.
• W niektórych prywatnych szpitalach mona oczekiwać,
e pacjenci przyniosą własne laptopy.
chaczy tak, aby mogli oni skoncentrować się na nauce.
• Ich wielkość powinna pozwalać na pomieszczenie całej
Dostęp do Internetu
grupy uczestników danego kursu. Jest to istotne ze
Powszechnego dostępu do Internetu nie mona uznać za
względu na aspekt społeczny i moliwość wymiany
pewni w szpitalach europejskich. Zasadniczo dostęp do
doświadczeń pacjentów.
Internetu mają biura administracji szpitala, ale w pozostałych częściach budynków szpitalnych moe to być problem.
Dostępność komputerów
Oczywiście dostępność komputerów jest warunkiem sine
Rozdział 8
qua non dla wdraania
e-learningu w szpitalach. Jednak bardzo często jest to
główne wyzwanie, jakiemu naley sprostać na etapie
negocjacji ze szpitalami.
Idealną sytuacją byłoby posiadanie przez pacjentów laptopów, z których mogliby korzystać w dowolnym miejscu
Idealnym i względnie tanim sposobem zapewnienia Internetu
na terenie szpitala jest instalacja sieci bezprzewodowej. Wielką
zaleta sieci bezprzewodowej jest zwiększona mobilność –
pacjenci mogą się przemieszczać z jednej sali do drugiej bez
konieczności podłączania do Internetu. Niemniej jednak niektóre szpitale mogą mieć zastrzeenia związane z moliwymi
zakłóceniami w działaniu aparatury medycznej, spowodowanymi siecią bezprzewodową.
i czasie. Jedynie w ten sposób mogą oni w pełni czerpać
korzyści z potencjalnej wolności jaką oferuje e-learning
w porównaniu do tradycyjnej formy uczenia się.
94
Alternatywnym wyjściem jest instalacja sieci lokalnej (LAN
– Local Area Network). LAN zapewnia dostęp do Internetu
Jednak dostępność urządzeń przenośnych nie moe być
grupie komputerów zlokalizowanych w niewielkiej od sie-
traktowana jako coś oczywistego w szpitalach całej
bie odległości jak np. w budynku biurowym, szkole czy
Europy. W znacznym stopniu jest to uzalenione od kraju,
szpitalu. Oznacza to, e uczestnicy kursu e-learningowe-
regionu, a take społecznego uwarunkowania pacjentów.
go mogą być ze sobą połączeni poprzez lokalną sieć kom-
Jeśli grupa pacjentów z danego szpitala nie moe przynieść
puterową. LAN zapewnia niemal te same moliwości inte-
własnych laptopów, naley rozwayć inne rozwiązania.
rakcji i komunikacji co regularne połączenie internetowe.
10/3/08
4:24 PM
Page 95
4. Finansowanie oferty e-learningowej
się stwarzać dodatkowej presji czy barier w dostępie do
Realizowanie zindywidualizowanego nauczania w syste-
tego typu działań przynoszących ulgę pacjentom.
mie mieszanym (blended learning) dla pacjentów szpital-
Przeciwny punkt widzenia zakłada, e pomimo postrze-
nych jest dość kosztowne:
gania e-learningu w szpitalu jako usługi dodatkowej,
Róne modele finansowania sprawdzają się w ró-
a przez to odpłatnej, wielu pacjentów chętnie za to zapła-
nych sytuacjach:
ci. Wnoszenie opłaty podniosłoby równie postrzeganą
• Sponsoring z wykorzystaniem stowarzyszeń pacjentów
wartość kursów e-learningowych, do których zapisali się
lub firm
pacjenci. (To co jest darmowe, nie ma wartości!)
• Fundusze publiczne
Najprawdopodobniej nie ma jedynie słusznej odpowiedzi
• Finansowanie przez szpital celem podniesienia jego
na to pytanie. Rone rozwiązania będą właściwe w zale-
atrakcyjności
ności od sytuacji. Istota problemu zdrowotnego grupy
• Opłaty uiszczane przez pacjentów
docelowej o której mowa moe być równie wana dla
• Róne wariancje powyszych metod
podjęcia decyzji co ich uwarunkowania społeczne.
Wybór najbardziej właściwego systemu finansowania
Oto przykład z pilotau eHospital: manager przebywający
edukacji pacjentów jest wysoce delikatną sprawą, szcze-
na oddziale pulmonologicznym w prywatnym sanatorium
moe być skłonny zapłacić za kurs e-learningowy dotyczą-
Potrzeba zindywidualizowania oferty edukacyjnej
cy zarządzania informacją, lecz trudno wyobrazić sobie, aby
pobierać opłatę za program dotyczący planowana kariery od
17 letniego pacjenta wywodzącego się ze środowiska emi-
Czynniki kosztowe
Zazwyczaj mała liczba
pacjentów w danym czasie
Czasochłonne kontakty
bezpośrednie
Diagram 4: Czynniki kosztowe nauczania mieszanego (blended
learning) pacjentów szpitalnych
grantów, który właśnie przeszedł operację mózgu.
Rozdział 8
Wysoka fluktuacja
pacjentów
5. Określenie organizacyjnych podstaw
współpracy
Jeśli planuje się współpracę instytucji edukacyjnych
i szpitali w ramach projektu e-laerningowego, niezbędne
gólnie jeśli rozwaamy wersję finansowania przez pacjen-
jest ju na początku projektu określenie i zdefiniowanie
ta. Generalnie istnieją dwie przeciwstawne opinie:
natury tej współpracy.
Niektórzy edukatorzy uwaają, e oferta edukacyjna,
Jednym z największych wyzwań dla właściwej współpracy
która moe wzmacniać dobre samopoczucie w tej bardzo
jest obciąenie czasowe kadry szpitalnej. Bardzo istotne
niekomfortowej sytuacji pacjenta, jaką jest jego pobyt
jest, aby zarząd szpitala wyznaczył osobę odpowiedzial-
w szpitalu w związku z powanymi problemami zdrowot-
ną za kontakty i kluczową grupę współpracowników. Rola
nymi, powinna być bezpłatna. Uwaają, e nie powinno
i zadania kadego z członków tej grupy powinny być
95
10/3/08
4:24 PM
Page 96
Rozdział 8
96
dokładnie określone. Wybierając członków grupy naley
rzą wąską grupę kluczowych współpracowników i będą
uwzględnić fakt, e większość z nich moe pracować
multiplikatorami we wszystkich grupach pracowników
w systemie zmianowym.
szpitalnych, które mogą zaangaować się w projekt:
Kadra szpitalna moe właściwie realizować swoje funkcje
Spotkanie informacyjne ma na celu zaprezentowanie pro-
jeśli jest w pełni poinformowana o projekcie e-learningo-
jektu e-learningowego oraz wyjaśnienie dodatkowych
wym. Doświadczenie zebrane w projekcie eHospital poka-
funkcji i zadań kadry szpitalnej. O agendzie tego spotkania
zuje, e bardzo istotne jest wstępne spotkanie informa-
uczestnicy powinni zostać poinformowani z wyprzedze-
cyjne kadry szpitalnej. Członkowie tego spotkania posze-
niem, aby mieli czas na uprzednie sformułowanie pytań:
10/3/08
4:24 PM
Page 97
Agenda spotkania informacyjnego z pracownikami
Prezentacja partnera edukacyjnego
Kadra szpitalna powinna znać instytucję z którą szpital współpracuje w ramach wdraania projektu e-learningowego.
Powinni oni być przekonani, e partner edukacyjny będzie działał na rzecz interesu pacjentów i szpitala.
Prezentacja osób zaangaowanych
Bardzo istotne jest, aby jak największa liczba pracowników szpitala znała przynajmniej z widzenia kluczowy personel
edukacyjny. To ułatwi późniejszą komunikację i pozwoli uniknąć kłopotliwych sytuacji (np. pielęgniarka w obecności
pacjenta pyta trenera kim on jest).
Cele i załoenia projektu e-learningowego
Kadra szpitalna powinna znać ideę doboru konkretnych kursów dla określonych grup docelowych pacjentów,
jak równie powinna być świadoma korzyści oczekiwań z tak prowadzonej nauki.
Wprowadzenie do e-learningu
Prezentacja platformy e-learningowej
Jeśli jest czas na dłusze spotkanie, lub moliwość zorganizowania spotkania kontynuacyjnego, warto byłoby zaprezen-
Rozdział 8
Wielu pracowników szpitala mogło nie mieć dotąd adnego doświadczenia z e-learningiem.
tować pracownikom platformę edukacyjną i kilka przykładowych treści na niej zamieszczonych. Będzie to znacznie bardziej przekonywujące i atrakcyjne ni opowiadanie o tym. Nawet sesje praktyczne mają wartość dodaną.
Zagadnienia organizacyjne oferty kursów
Pracownicy powinni być w stanie przekazać informację o czasie trwania i podstawowych warunkach uczestnictwa w kursach e-learningowych pacjentom i ich rodzinie. Ewentualnie powinni wiedzieć gdzie szybko uzyskać taką informację.
Rola, funkcje i zadania kadry szpitalnej
Powinno być jasno określone jakie - dodatkowe – zadania związane z ofertą e-learningową będą nałoone na kadą
z grup pracowników (np. promocja, nabór uczestników, wsparcie itp.).
97
10/3/08
4:24 PM
Page 98
6. Lista kontrolna dotycząca fazy przygotowawczej
Zagadnienia istotne we wstępnych negocjacjach ze szpitalami
Typ i wymagania pacjentów, którzy będą zaangaowani
K Które grupy dorosłych pacjentów są najodpowiedniejsze dla projektu e-learningowego?
K Czy ich pobyt w szpitalu jest wystarczająco długi (= co najmniej 1-2 tygodnie) aby zaangaować się w e-learning?
K Jakie są ich potrzeby z punktu widzenia:
H medycznego
H higienicznego
H psychologicznego?
K Jaka jest ich kondycja do nauki (koncentracja, energia itp.)
K Czy są oni mobilni?
K Jaki jest plan dnia codziennego (wizyty lekarzy, posiłki, godziny odwiedzin itp.)
Treść działań edukacyjnych
K Jakie tematy mogłyby być najbardziej interesujące/wane dla grupy docelowej?
K Czy są jakieś tematy, których naleałoby unikać (ze względu na psychologiczno-medyczne powody)?
Typ działań edukacyjnych
K Jak często/długo powinny być zaplanowane działania indywidualne (twarzą w twarz)?
K Czy spotkania bezpośrednie w grupach są moliwe?
Rozdział 8
Infrastruktura
K
K
K
K
K
K
Czy dostępne są komputery PC i/lub sale do auli? Kiedy mona z nich korzystać?
Jaki sprzęt/oprogramowanie są dostępne?
Czy pacjenci dysponują swoimi laptopami?
Czy szpital zapewnia dostęp do Internetu/W-LAN?
Czy dostęp do Internetu jest bezpłatny?
Czy w salach pacjentów mona korzystać z laptopów? Jeśli nie to gdzie pacjenci mogliby się uczyć?
Finansowanie
K Kto finansuje ofertę edukacyjną?
K Czy są jacyś potencjalni sponsorzy?
K Czy oczekuje się, e pacjenci będą płacić za kurs e-learningowy?
Współpraca z kadrą szpitala
K W jaki sposób będzie przebiegała współpraca kadry dydaktycznej z::
H Lekarzami
H Psychologami szpitalnymi
H Pielęgniarkami
H Kadrą administracyjną
K Jakiego przygotowania do pilotau e-learningu potrzebują te grupy?
K Wyznaczenie oficjalnej osoby kontaktowej w kadej grupie zawodowej zaangaowanej w projekt.
98
10/3/08
4:24 PM
Page 99
Rozdział 9 Strategie edukacyjne działań e-learningowych
Rozdział 9
Strategie edukacyjne
działań e-learningowych
aktualnych pacjentów: wiek, płeć, tło zawodowe i edukacyjne, wpływ choroby na pacjenta oraz ewentualne
potrzeby edukacyjne wynikające z nowej sytuacji.
Ten pierwszy kontakt dostarczy twórcom programu istotnych wskazówek. dotyczących obszaru tematycznego
Carmen Fernández Morante, Beatriz Cebreiro López,
Małgorzata Marciniak, Maria A. Muñoz Cadavid, Isabel Porto
Golpe, Łukasz Nowak
jakim mogą być zainteresowani potencjalni pacjenci,
a take ułatwi identyfikację specyficznych potrzeb jakie
program mógłby zaspokajać.
Niniejszy rozdział omawia kwestie dydaktyczne
Przykładem moe tu być przypadek osób z chorobami
i metodologiczne, które naley rozwayć przy pro-
szpiku kostnego, które z powodu ograniczeń ruchowych
jektowaniu i realizacji nieformalnej oferty e-lear-
potrzebują zmienić zawód, a tym samym muszą rozwinąć
Omówiona jest charakterystyka pacjentów jako
nowe kompetencje i umiejętności. Program edukacyjny
szczególnej grupy dorosłych uczących się.
adresowany do tego typu pacjentów powinien odpowiadać
Szczególny nacisk połoony został na konieczność
opisanym potrzebom. Na etapie planowania naley wziąć
adaptacji kadego programu uczenia się do indywi-
pod uwagę następujące czynniki:
dualnej charakterystyki, rytmu i potrzeb uczestniczących w programie pacjentów. Technologie infor-
1. Potrzeby szkoleniowe wynikające z wpływu choroby na
macyjne i komunikacyjne mają w tym zakresie wiele
pacjenta, które mogą wymagać zmiany ich kariery zawodowej.
do zaoferowania ale facylitatorzy e-learningu
2. Szanse podniesienia kwalifikacji zawodowych podczas
muszą być świadomi, e z potencjału tego mona
w pełni skorzystać tylko jeśli będzie on wsparty
rekonwalescencji, które mogą wahać się od podniesie-
aktywną, partycypacyjną i elastyczną metodologią
nia umiejętności w konkretnej dziedzinie do rozwoju
uczenia się.
umiejętności przekrojowych jak na przykład związa-
Rozdział 9
ningowej dla pacjentów w szpitalu.
nych z wykorzystaniem nowoczesnych technik informacyjnych (ICT) czy z językami obcymi.
1. Określenie celów i treści programu
e-learningowego
3. Osobiste zainteresowania pacjentów i/lub zamiłowania
natury społecznej (hobby, preferencje kulturowe i artystycz-
Aby skutecznie wdraać programy e-learningowe wśród
ne, itp.) poniewa zawierają one element silnie motywujący.
pacjentów szpitali, niezbędne jest uprzednie poznanie
Kolejnym wanym krokiem w tworzeniu programu
charakterystyki i potrzeb tej grupy docelowej. Dlatego
e-learningowego jest wywiad z wybraną grupą pacjentów,
pierwszym krokiem jest przeprowadzenie z kadrą
który ma na celu dostosowanie propozycji edukacyjnej do
medyczną wywiadów, mających na celu poznanie profilu
ich specyfiki. Wywiad moe być przeprowadzony z próbną
99
10/3/08
4:24 PM
Page 100
grupą pacjentów. Trener powinien przygotować elastycz-
wprowadzając kolejne poziomy nauczania i dodatkowe
ną propozycję do rozwaania wspólnie z pacjentami. Ta
moliwości dalszego pogłębiania wiedzy.
sesja z grupą pacjentów pozwala uzupełnić zebrane
Tworząc treści programowe zaleca się kombinację ele-
wcześniej informacje: charakterystyka grupy (wiek, pleć,
mentów obowiązkowych (związanych z minimalnym
profil zawodowy, sytuacja rodzinna…), poziom dotychczasowej wiedzy, oczekiwania i poziom interakcji społecznej w grupie.
wymaganym poziomem wyników), z elementami do
wyboru (związanych z niektórymi przedmiotami, pozwalającymi pacjentom na pogłębioną analizę na ich pozio-
Podobnie jak w pozostałych formach edukacji dorosłych,
mie kompleksowości). Elementy te i moliwość ich dowol-
a w szczególności w systemie nieformalnej edukacji,
nego wyboru umoliwiają pacjentom tworzenie ich wła-
kada grupa dorosłych słuchaczy będzie wykazywała
snych ścieek edukacyjnych. Ta strategia edukacyjna
wysoki stopień rónorodności. Jedyne podobieństwo,
uwzględnia zindywidualizowany proces uczenia się i łączy
jakiego mona oczekiwać, to zbliony problem medycz-
potrzeby indywidualne z rozwojem (wirtualnych)
ny. Pozostałe aspekty uczenia się tej grupy słuchaczy naj-
środowisk słuchaczy.
prawdopodobniej będą zrónicowane i rónorodność ta
Rozdział 9
powinna być wzięta pod uwagę.
Kluczowym czynnikiem pozytywnego odbioru programu
Z drugiej strony, nie będzie moliwe zapewnienie nie-
przez pacjentów jest uwzględnienie aktualnej sytuacji
skończenie rónorodnych kursów w tym samym czasie,
i potrzeb tej grupy docelowej. Kolejnym jest skuteczne
z uwagi na ograniczone zasoby. Znalezienie rozwiązania
informowanie przez trenerów o korzyściach płynących
tego dylematu to prawdziwe wyzwanie. Twórcy programu
z udziału w programie edukacyjnym. Niezwykle wane
mogą jedynie starać się znaleźć wspólną bazę tematycz-
jest, aby uświadomić, w jaki sposób proponowane działa-
ną propozycji e-learningowej, która będzie w znacznym
nia edukacyjne mogą wpłynąć na osobisty rozwój pacjen-
stopniu zdeterminowana sytuacją zdrowotną danej grupy
tów w trakcie ich choroby i późniejszej rekonwalescencji.
docelowej. Ponadto program e-learningowy powinien
gwarantować moliwość kontynuacji nauki, stopniowo
Wywiady z kadrą
szpitala oraz przykładowymi pacjentami
Definicja celów i treści
Wiedza na temat potrzeb
i charakterystyki grupy
docelowej pacjentów
Diagram 1: Kluczowe elementy etapu planowania programu e-learningowego dla pacjentów.
100
Informowanie pacjentów o spodziewanych
rezultatach i korzyściach
10/3/08
4:24 PM
Page 101
określa własne potrzeby. Dlatego program e-learningowy
Szpital ze swoim instytucjonalnym uwarunkowaniem ma
znaczący wpływ na uczestników programu.
Pacjenci
powinni być postrzegani jako dorośli słuchacze na których oddziałują takie czynniki jak postęp choroby, wahania emocjonalne, wsparcie społeczne podczas choroby,
tryb leczenia i procesu szpitalnego. Czynniki te wywierają znaczny wpływ na proces nauczania i uczenia się.
Zwracając się do pacjentów jako do dorosłych słuchaczy naley wziąć pod uwagę podstawowe zasady35. Bazując na nich
oraz na doświadczeniu zdobytym w działaniach pilotaowych
projektu eHospital mona określić następujące rekomendacje:
• Dorośli są zmotywowani do nauki kiedy odkryją
potrzeby, które dzięki niej mogą zaspokoić. Dlatego
wane jest, aby opierać program e-learningowy na
określonych przez pacjentów potrzebach.
• Kurs dla dorosłych powinien bazować na prawdziwych
sytuacjach, dlatego nowa wiedza i umiejętności powinny
być zdobywane poprzez działania wymagające rozwiązywania problemów w kontekście codzienności pacjenta.
• Analiza własnego doświadczenia jest cennym zasobem
w nauczaniu. Jest to punkt startowy od którego słuchacz
umoliwia dobór własnej ścieki edukacyjnej.
• Rónice indywidualne wzrastają wraz z wiekiem tj.
dorośli mają bardziej sprecyzowany styl uczenia się,
zdobyli ju część kompetencji intelektualnych, a przez
to charakteryzują się jasno określonymi preferencjami
i oczekiwaniami. Autonomiczne uczenie się powinno
zatem być priorytetem.
• Jedną z pierwszych barier do pokonania w programie
jest mylne przekonanie wielu dorosłych, e uczyć się
powinno w określonym wieku. Wielu dorosłych ma
wątpliwości czy warto inwestować w proces edukacyjny na danym etapie ich ycia. Obawiają się oni równie,
czy będą w stanie przyswajać sobie nową wiedzę, czy
poradzą sobie z nowymi technologiami oraz czy uda
im się zerwać z nawykami będącymi rezultatem
dotychczasowych doświadczeń edukacyjnych. Bariery
te mają due znaczenie w planowanych działaniach
edukacyjnych, gdy w wielu przypadkach dorośli słu-
Rozdział 9
2. Pacjenci jako dorośli uczący się
chacze nie mieli wcześniejszego doświadczenia
w nauczaniu opartym na nowych technologiach.
Wane, aby przewidzieć ten opór wykorzystując z jednej strony funkcjonalne i proste w obsłudze technologie, a z drugiej strony tak zaprojektować rozdziały aby
35
zawierały one wprowadzenie do wykorzystywanych
Peterson, P.; Clark, C., Dickson W. (1990). Educational Psychology as a
Foundation in Teacher Education: Reforming an Old Notion, in Tozer, S.,
narzędzi technologicznych. Zapewni to pokonanie
Anderson, T., Armbruster, B. (Eds): Foundational Studies in Teacher
Education. A Re-examination, New York, Teacher College Press, 24–48.
wszelkich barier spowodowanych niewiedzą w tym
101
10/3/08
4:24 PM
Page 102
zakresie lub te negatywnymi, wcześniejszymi
tencji słuchaczy w zakresie wykorzystywania technolo-
doświadczeniami z technologiami ICT. Przed rozpo-
gii jako zasobu dydaktycznego.
częciem działań powinno się dokonać oceny kompe-
Adaptacja z systemem szpitalnym
Sieci wsparcia
Rozwój choroby
Czynniki wpływające na proces edukacyjny pacjentów
Akceptacja choroby
Oczekiwania i rytm nauczania
Rozdział 9
Diagram 2: Czynniki wpływające na proces edukacyjny pacjentów
Proces uczenia się w szpitalach moe zaleeć od pięciu czynników:
• Zapoznać się z sytuacjami jakie mają miejsce w systemie szpitalnym i typowe sposoby współdziałania
Adaptacja z systemem szpitalnym
z pacjentem w przypadku: pacjentów dziennych, którzy
pojawiają się w szpitalu codziennie; chorych pozostają-
Szpital jest podstawowym środowiskiem pacjenta, dlatego
cych w szpitalu non-stop; pacjentów, których leczenie
niezbędne jest ustanowienie właściwych kanałów komu-
częściowo odbywa się w szpitalu a częściowo w domu;
nikacji i koordynacji z kadrą medyczną (lekarzami, pielę-
lub te pacjentów przebywających w izolatkach.
gniarkami, technikami medycznymi, sanitariuszami, psychologami, terapeutami itp.)
• Zidentyfikować kadrę szpitalną z którą nauczyciel
powinien skoordynować sesje edukacyjne: korzystanie
Współpraca z kadrą medyczną pozwala trenerom:
• Poznać rutynowe działania rónych grup kadry szpitalnej.
102
ze specjalnych sal, otrzymanie materiałów, pomoc
sanitarna i/lub techniczna..
10/3/08
4:24 PM
Page 103
Formy współpracy trenerów z kadrą medyczną, która jest
W świetle doświadczenia zdobytego podczas pilotaów
niezbędna do uzyskania jak największej synergii, opisane
projektu eHospital wydaje się oczywiste, e inicjowanie
zostały dokładniej w Rozdziale 3 tej publikacji.
i podtrzymywanie procesu wirtualnej współpracy jest
duym wyzwaniem dla trenerów e-learningowych. Wielu
Aktywne wsparcie rodziny i przyjaciół
pacjentów wydaje się chętniej wykorzystywać wirtualne
środowisko do zdobywania informacji ni angaowania
Sieci wsparcia na które pacjent moe liczyć w trakcie
się w intensywną komunikację. Szanse na powodzenie ist-
rekonwalescencji są jednym z głównych czynników moty-
nieją, jeśli opracowane strategie edukacyjne zapewniają,
wujących. Do podstawowych wśród nich naleą: rodzina
e interakcja pomiędzy słuchaczami tworzy natychmia-
i przyjaciele. Zaangaowanie rodziny w system e-learnin-
stową wartość dodaną dla pacjenta.
gu stymuluje uczącego się, wzmacnia trwałość procesu
oraz powiązanie z nauczycielem. Udział rodziny w sesjach
uczącego się sprzyja atmosferze nauki i zaufania oraz
motywuje pacjenta do pracy własnej, szczególnie w okresie zniechęcenia i apatii. Aby jak najlepiej wykorzystać
zalety płynące z takich więzi niezbędne będzie zbudowanie relacji z rodzinami, co pozwoli uzyskać istotne informacje na temat stanu pacjenta, jego obaw, problemów
Rozwój choroby
Rozwój fizyczny i emocjonalny pacjenta przebywającego
w szpitalu naraony jest często na istotne fluktuacje (krytyczne sytuacje, regresja, komplikacje medyczne…),
a w przypadku pacjentów przewlekle chorych dynamika
powrotu do zdrowia jest zazwyczaj powolna.
ciągłość programu pomiędzy domem a szpitalem. Nie
Dynamika ta znajduje odzwierciedlenie w procesie eduka-
trzeba dodawać, e brak wsparcia rodzinnego moe pro-
cyjnym, motywacji słuchacza i jego zapale do nauki.
wadzić do problemów w kontynuacji nauki w domu, co
Dlatego właśnie nauczanie w tym kontekście powinno być
musi być uwzględnione przez edukatorów, którzy powin-
postrzegane, jako proces długotrwały, często nieregular-
ni opracować specjalną strategię, opartą na środowisku
ny. Trenerzy i nauczyciele powinni zwracać szczególną
wirtualnym, w razie pojawienia się takiej sytuacji.
uwagę na te fluktuacje i powinni starać się rozpoznawać
Kolejną siecią wsparcia społecznego, która moe odgrywać istotną rolę w procesie edukacyjnym jest grupa
rówieśników innych pacjentów. Społeczne strategie uczenia się powinny stanowić integralną część, uwzględnioną
na etapie tworzenia programu
Rozdział 9
i wyraanych potrzeb. Silne wsparcie osobiste ułatwia
moliwości pacjenta w danym momencie procesu edukacyjnego. Elastyczność jest niezbędna, a trenerzy muszą
być gotowi dostosowywać aktywności edukacyjne do
moliwości pacjentów, lub nawet przekładać je na bardziej dogodny czas.
Respektowanie rytmu i potrzeb słuchaczy jest podstawą do
e-learningowego. Formy uczenia się oparte na współpra-
kontynuacji kursu. Dua doza delikatności i empatii jest tu
cy, jak zakłada wiele środowisk wirtualnych, mogą stano-
niezbędna. W przypadku kiedy kontynuacja kursu jest
wić istotne źródło motywacji.
zagroona, szczególnie due znaczenie ma zainteresowanie
103
10/3/08
4:24 PM
Page 104
trenerów swoimi słuchaczami, zachęcanie ich do ponow-
pacjentów i jest to powód, dla którego decyzja o zaanga-
nego podjęcia rytmu nauki, a take zaproponowanie im
owaniu się w działania e-learningowe jest często zna-
elastycznych alternatyw uczenia się.
Akceptacja choroby
czącym krokiem. W rezultacie trenerzy powinni starać się
odkrywać i zaspokajać oczekiwania pacjentów-słuchaczy.
Dotyczy to oczywiście wszystkich form edukacji doro-
Choroba pociąga za sobą proces od doświadczania jej symp-
słych, lecz szczególnie istotne jest to w przypadku oma-
tomów do jej akceptacji (cf. Rozdział ycie w szpitalach).
wianej grupy docelowej.
W początkowych etapach od pojawienia się u pacjenta
Aby udział w aktywnościach e-leaningowych był w zgo-
symptomów, zazwyczaj doświadczają oni negatywnych
dzie z oczekiwaniami pacjenta:
odczuć takich jak wściekłość, odrzucenie lub nawet naraeni są na napady depresji. Te silne uczucia mogą znacząco zdeterminować pacjenta zapał do nauki, mogą
wpłynąć na relacje między trenerem a uczącym się, a tym
samym znacznie utrudniają zadanie trenera. W takich
• Naley ich zachęcać do określenia własnych celów
edukacyjnych zanim zaangaują się w kurs,
• Oferta edukacyjna powinna być dostosowywana
i modyfikowana zgodnie z potrzebami i oczekiwaniami
przypadkach strategia polega na respektowaniu negatywposzczególnych pacjentów,
nych doświadczeń wynikających z choroby oraz utrzymywaniu stałego, osobistego jak równie wirtualnego kon-
Rozdział 9
taktu z pacjentem. W dalszych etapach walki z chorobą
trener skupi się na bliskiej współpracy ze słuchaczami a
do czasu kiedy nauka stanie się integralnym elementem
codziennej rutyny pacjenta. Wówczas uczenie się będzie
źródłem motywacji, które moe prowadzić do bardziej
pozytywnego przeywania rekonwalescencji.
• Projekt treści cyfrowych powinien być łatwy w obsłudze,
• Program e-learningowy powinien zakładać regularne
otrzymywanie informacji zwrotnej i przeprowadzanie
działań kontynuacyjnych,
• Powinna istnieć ścisła współpraca między trenerem i innymi
słuchaczami oparta na dostępnych kanałach komunikacji,
• Naley zapewnić odpowiedni poziom doradztwa,
poradnictwa i wsparcia,
104
Oczekiwania słuchaczy i rytm uczenia się
• Naley uwzględnić indywidualny rytm uczenia się pacjentów.
Decyzja o uczestnictwie w programie e-learningowym
Doświadczenie wskazuje, e dostosowanie działań edu-
w szpitalu powinna być podjęta przez pacjenta indywidu-
kacyjnych do oczekiwań pacjentów i jeśli to konieczne,
alnie i tylko on powinien zgłosić chęć swojego uczestnic-
doradzanie w jaki sposób się uczyć oraz robić postępy
twa. W wielu przypadkach choroba absorbuje zupełnie
sprzyjają pomyślnemu ukończeniu kursu.
10/3/08
4:24 PM
Page 105
3. Strategie wykorzystania potencjału ICT
w nauczaniu pacjentów
Wprowadzenie do zagadnień technologicznych, wykorzystywanych w nauczaniu bez wątpienia tworzy wartość
dodaną, gdy umoliwia elastyczne uczenie się podczas
trwania choroby. Wykorzystanie ICT jako narzędzi
nauczania ma wiele zalet w porównaniu do innych typów
(np. forum, poczta, dropbox) oraz synchronicznej (np.
videokonferencje, chat, webminars,…) jakie oferuje
system on-line. Wykorzystywanie takich narzędzi
mówiąc o informacjach cyfrowych (dokumenty, centra
zasobów medialnych, bazy danych i linki) pozwala słuchaczom pracować na informacjach na ądanie
w dowolnym momencie dnia.
nauczania. Do głównych zalet zaliczyć mona: indywidu-
nauczania i grup, wysoka dostępność oferty edukacyjnej.
Elastyczność w dostosowywaniu do potrzeb,
rytmu i sytuacji indywidualnego słuchacza
E-learning oferuje:
• Rónorodne treści edukacyjne, w rónych formatach
i na rónych poziomach, odpowiadające wymaganiom
Otwarty charakter nauczania w systemie on-line
Nauczanie oparte na Internecie pozwala na
• Stałe uaktualnianie informacji i dostęp do zasobów oraz
materiałów edukacyjnych znajdujących się w sieci, które
w znaczący sposób poszerzają ofertę treściową
i umoliwiają tworzenie własnych ścieek edukacyjnych.
• Przedstawianie nowych słuchaczy, trenerów i nauczy-
i heterogeniczności specyficznych grup pacjentów.
cieli w dowolnym momencie procesu: jest to szczegól-
• Pracę w rónych fizycznie miejscach (izolatkach,
nie przydatne w szpitalach, poniewa pozwala pacjen-
oddziałach specjalistycznych, klasach, w domu,
tom dołączyć do programu kiedy przychodzą do szpi-
w innych centrach klinicznych z których pacjent korzy-
tala lub kiedy ich stan zdrowia na to pozwala.
sta poddając się leczeniu), a przez to gwarantuje ciągłość nauczania i wsparcia, unikając tym samym przerwania tego procesu przez zmiany w codziennych
działaniach pacjentów.
Rozdział 9
alne dostosowanie i elastyczność, otwarty charakter treści
Dostępność
• ICT pozwala znaleźć rozwiązanie na znaczną część
trudności, jakie powstają na skutek fizycznych ograni-
• Moliwość uczenia się w dowolnym czasie lub
czeń wynikających z konkretnej choroby (mouse emu-
w ramach rónorodnego rozkładu zajęć (weekendy,
lous dla poprawy mobilności i pracy w rónych pozy-
z uwzględnieniem przerw pomiędzy terapiami, w cza-
cjach – w łóku, leąc, siedząc,…; dostosowane urzą-
sie wolnym od codziennych działań medycznych
dzenia peryferyjne które ułatwiają interakcję; urządze-
w szpitalu lub w czasie rekonwalescencji w domu…)
nia do rozpoznawania głosu jako substytuty myszki
korzystając z narzędzi do komunikacji asynchronicznej
i klawiatury; wzmacniacze ekranu i klawiatury pomocne
105
10/3/08
4:24 PM
Page 106
przy problemach motorycznych oraz trudnościach ze
nowych zasobów). Takie podejście nie przyczynia się do
wzrokiem, itp.)
postępu pedagogicznego, wręcz przeciwnie: tworzy statyczne podejście w którym uczący się działa indywidual-
Strategie i rekomendacje dydaktyczne
nie, a powodzenie edukacji zaley wyłącznie od moli-
Nauczanie oparte na ICT ma wiele korzyści dla edukacji
wości i inicjatywy uczącego się, które nie muszą być naj-
pacjenta, lecz jedynie jeśli towarzyszy mu wdraanie
silniejsze w czasie choroby.
innowacyjnych technologii nauczania. Jednym z częstych
błędów w e-learningu jest wykorzystywanie tradycyjnych
Jednym z kluczy do sukcesu e-learningu jest
metodologii, które ograniczają moliwości wirtualnej
jego innowacyjny potencjał, czyli zdolność do
edukacji do konwencjonalnych metod wykorzystywanych
mobilizowania i stymulowania słuchaczy do
w nauczaniu standardowym w klasach (stare praktyki dla
współdziałania z innymi członkami i ogniwami
Metodologia nauczania i uczenia się
Rozdział 9
Aktywna
Uczestnictwa
Uczenie się
( przez
praktykę )
Kontekstualna
się z innymi
( Uczenieosobami
) (
Uczenie się przez
doświadczenie
Praktyczna
Uczenie się przez
) ( rozwiązywanie
problemów )
Diagram 3: Zasady odpowiednich metodologii uczenia się i nauczania
w tym procesie (trenerzy, inni słuchacze,
metodologii opartych na istotnym uczeniu się,
materiały dydaktyczne, system technolog-
rozwiązywaniu problemów i społecznej interakcji.
iczny). Jest to powód dla którego taki projekt
W praktyce tworzenie programów e-learningowych dla
wymaga
pacjentów szpitalnych będzie czerpało korzyści
aktywnych
i
uczestniczących
z uwzględnienia następujących rekomendacji:
106
10/3/08
4:24 PM
Page 107
Przeanalizowanie możliwości
i dydaktyczne wykorzystanie
różnorodnych narzędzi
Modułowe zaprojektowanie treści
oraz elastyczny system nawigacji
Respektowanie rytmu wyznaczonego przez pacjenta i prawdziwe
poświęcenie się szkoleniom
Rekomendacje dydaktyczne
Zaplanowanie różnorodnych
aktywności: indywidualnych –
– w parach – grupowych
Połączenie pracy w kontakcie bezpośrednim z pracą w środowisku
wirtualnym
Zaprojektowanie globalnej
akcji zajęciowej
Diagram 4: Rekomendacje dydaktyczne dotyczące projektu programu e-learningowego
Rekomendacja 1:
• Stopniowe wprowadzanie materiału celem uniknięcia
nadmiaru poznawczego (cognitive overflow)
Przeanalizuj wszystkie moliwości jakie oferują
narzędzia i usługi, które będą potrzebne do kontekstu
• Zaplanowanie indywidualnej przestrzeni niezbędnej do
organizacji prac słuchaczy..
Narzędzia do pracy grupowej
Narzędzia komunikacyjne
• Promocja aktywności wymagających pracy grupowej pomię• Wybór rónych typów asynchronicznej i synchronicznej komunikacji.
dzy słuchaczami i wspólnego rozwiązywania problemów.
• Określenie jak wykorzystywać konkretne narzędzia
• Zapewnienie przestrzeni i narzędzi umoliwiających
w określonych sytuacjach: do nauczania, do formalnej
dzielenie się informacjami i współpracę pomiędzy
i nieformalnej komunikacji pomiędzy słuchaczami itd.
członkami grup.
Narzędzia do zarządzania informacją
Rozdział 9
wirtualnego i zdefiniuj ich funkcje dydaktyczne
Narzędzia Follow-up
• Wiedza na temat moliwości ciągłej ewaluacji z jako-
• Uwany dobór i uporządkowana prezentacja dokumentacji.
• Zindywidualizowane ukierunkowanie słuchaczy na wykorzystywanie dostępnych informacji (ścieki edukacyjne).
ściowym i ilościowym follow-up działań studentów
w systemie (statystyka dostępu do narzędzi i zasobów,
nagrywanie i nadzór nad działaniami itp.)
107
10/3/08
4:24 PM
Page 108
• Wdroenie systematycznego i zindywidualizowanego
Rekomendacja 3:
systemu follow-up pacjentów, moliwość przekazywania informacji zwrotnej (przypominanie o zaległych
działaniach, utrzymywanie kontaktu w celu zapytania
Zaplanuj rónorodne aktywności, które wymagają
pracy indywidualnej, pracy w parach i/lub grupach.
o ich ogólną kondycję, komentarze na temat prac słuchaczy w celu ich poprawienia…)
• Podstawowe działania (obowiązkowe i do wyboru):
małe zadania, które zmuszają, krok po kroku, do
Rekomendacja 2:
Modułowy projekt treści i elastyczny system nawigacji, który pozwala słuchaczom na łatwe znajdywanie
informacji i swobodne poruszanie się.
sprawdzania lub praktycznego zastosowania określonej wiedzy i umiejętności. Poziom ich trudności powinien się stopniowo zwiększać, a ich zagadnienia
powinny być ściśle związane z tematami omawianymi
w kursie, np. zastosowanie danej techniki, wykorzystanie narzędzia, wypełnienie testu, itd…
• Działania oceniające (obowiązkowe) wymagające wy-
Naley starać się unikać linearnej nawigacji poprzez:
szego stopnia złooności oraz połączenia rónych
umiejętności i uprzednio zdobytej wiedzy. Współpraca
• Zaplanowanie treści w formie krótkich modułów, które
między słuchaczami moe być wzmacniana przez
nie są przepełnione informacjami i tworzą czytelną
zaproponowanie zadań wymagających pracy w parach
całość oraz mogą być łączone z innymi w celu przeka-
Rozdział 9
zania bardziej zaawansowanej wiedzy.
• Połączenie modułów obligatoryjnych z modułami do
wyboru, co pozwala studentowi wybrać zgodnie z jego
analiza case study czy problemu lub opracowanie produktu). W wielu przypadkach pozwoli to uniknąć sytuacji, e szczególnie niepewni słuchacze będą zniechęceni czy zablokowani mentalnie przez konieczność
poddania się ocenie lub testowi.
preferencjami oraz stworzenie zindywidualizowanego
i elastycznego planu nauczania.
• Prezentacja informacji w sposób połączony w formatach hyper-tekstowych i multimedialnych, które łączą
róne zasoby i języki.
• Organizacja treści w ścieki edukacyjne, a nie wyłącznie
na zasadzie logicznej hierarchii i podobnej struktury. Ta
108
lub grupach w powiązaniu z pracą indywidualną (np.
• Dalsze działania (do wyboru), które powinny być
zawarte dając moliwość poszerzenia wiedzy studentom szybciej wykazującym postępy lub mającym większą wiedzę na wejściu. Dzięki temu uniknie się rezygnacji bardziej uzdolnionych słuchaczy, dla których
kurs bez takich opcjonalnych działań mógłby okazać
się mało atrakcyjny. Działania te powinny mieć formułę otwartą, tak aby słuchacze mogli sami je redefiniować w zaleności od własnych zainteresowań
moliwość nie jest oferowana przez wszystkie platformy
i codziennych doświadczeń. Odpowiednie są tu meto-
i powinno się to wziąć pod uwagę dobierając zasoby.
dy takie jak praca projektowa czy badanie.
10/3/08
4:24 PM
Page 109
Rekomendacja 4:
Codzienne działania związane z leczeniem i terapia szpi-
Połączenie pracy w kontakcie bezpośrednim z pracą
talna wymagają znacznego wysiłku, co wielu przypadkach
oznacza utratę energii przez pacjentów i ogranicza ich
w środowisku wirtualnym
moliwości, wydajność oraz koncentrację. Dlatego warto
zaproponować alternatywne prace, wymagające wysokieE-learning w szpitalach powinien zawsze przyjmować
formę
edukacji
mieszanej
(blended
learning).
Bezpośrednie spotkania słuchaczy z trenerami są istotne
z punktu widzenia powodzenia kursu. Doświadczenie
zdobyte w trakcie działań pilotaowych w ramach programu eHospital potwierdza, e regularne spotkania osobiste
są niezastąpionym źródłem motywacji pacjenta do osiągania załoonych celów edukacyjnych. Podczas takich
spotkań mogą oni równie otrzymać bezpośrednie,
natychmiastowe wsparcie edukacyjne.
go poziomu wysiłku intelektualnego. Propozycje relaksu,
„lekkie” czy zabawne elementy lub nawet uzgodnione
przerwy w nauce, które mogą trwać tygodniami. Podczas
tych przerw trener powinien pozostawać w kontakcie,
wykazywać zainteresowanie pacjentem i pozostawać
w gotowości do rozpoczęcia kontynuacji nauki. Niezwykle
istotne jest aby zachować równowagę pomiędzy wysiłkiem wymaganym od pacjentów a ich aktualnymi moliwościami i zaangaowaniem w naukę. Wymaga to ciągłej
oceny sytuacji pacjenta i wprowadzania odpowiednich
Jest to równie warunek wstępny do współdziałania wir-
dostosowań w zakresie celów i działań edukacyjnych.
tualnego, które zapewni ciągłe wsparcie i pomoc w pracy
Rekomendacja 6:
Właściwie i starannie oceń osiągnięcia edukacyjne pacjenta
Sesje bezpośrednie powinny być częstsze na początku programu i stopniowo ustępować współpracy on-line, w ramach
której słuchacz zdobywa większą autonomię i doświadczenie
Jednym z podstawowych czynników sukcesu kursów
z wirtualną platformą edukacyjną. Nie mniej jednak istotne
e-learningowych są indywidualne osiągnięcia pacjentów.
jest, aby utrzymać osobisty kontakt przez cały czas trwania
kursu w celu zachowania jego ciągłości.
Rozdział 9
indywidualnej słuchaczy.
W kontekście edukacji pacjentów „osiągnięcia w nauce”
mogą oznaczać znacznie więcej ni w przypadku standardowego nauczania, gdzie wcią popularne są takie
Rekomendacja 5:
wskaźniki jak ukończenie programu czy poprawne napi-
Respektowanie rytmu wyznaczonego przez pacjenta
sanie testu. W przypadku nieformalnego nauczania
i jego aktualnego zaangaowania się w edukację, co moe
pacjentów szpitalnych osiągnięcia mogą przejawiać się na
być nieregularne i moe podlegać częstym zmianom
zupełnie innych poziomach:
109
10/3/08
4:24 PM
Page 110
• Zdobycie nowych umiejętności wzmacniających szanse
pacjenta na zatrudnienie na rynku pracy
• Poczucie spełnienia i samorealizacji
• Wzrost motywacji i siły mentalnej
• Odwrócenie uwagi od choroby i koncentracja na czymś innym
Kady z tych typów osiągnięć jest jednakowo wany.
Poniej przykład osiągnięć edukacyjnych w tym kontekście:
Rozdział 9
W jednym z pilotay eHospital pewien pacjent nie był
110
wywierała presję na tym pacjencie aby uczestniczył w kursie, a jego ojciec regularnie uczestniczył w sesjach bezpośrednich. Pod koniec kursu uczestnik przychodził ju
na kade spotkanie sam i cieszył się z bezpośredniego
kontaktu z trenerem, bez udziału mediatorów. To osiągnięcie mogło przyczynić się do zdobycia przez pacjenta
większej pewności siebie, a w rezultacie skutkowało pod-
początkowo przekonany do kursu związanego z orienta-
jęciem przez niego decyzji o zapisaniu się do szkoły
cją zawodową. Trener miał wraenie, e to raczej rodzina
zawodowej po zakończeniu okresu hospitalizacji.
10/3/08
4:24 PM
Page 111
Rozdział 10 Szczególne dla szpitala know-how nauczania poprzez Internet
Rozdział 10
Szczególne dla szpitala
know-how nauczania
poprzez Internet
ki kadego uczącego się, a w niektórych przypadkach
Manuel Gromaz Campos, Maria Jose Rodriguez Malmierca,
Ogólna koncepcja e-leraningu obejmuje kilka modalności
Uwe Hoppe
w zaleności od zarówno podejścia pedagogicznego jak
warunki mogą wręcz wymagać pewnego technologicznego
wsparcia procesu uczenia się. Technologia oferuje uczącemu się elastyczność dostępu do materiałów dydaktycznych, tutoring w środowisku wirtualnym, wsparcie ze strony innych uczących się o dowolnej porze, niezalenie od
rozkładu dnia w szpitalu czy własnych preferencji.
i zaangaowanej technologii. Kilka lat temu spodziewano
Kluczowym elementem kadego projektu e-learningowego jest technologia. W niniejszym rozdziale
omówione zostały podstawowe kwestie związane
się, e e-learning zrewolucjonizuje nauczanie i uczenie
się oraz da impuls do rozwoju dalszej edukacji i szkoleń.
Rzeczywistość jednak pokazuje coś innego. Przy szczególnych warunkach uczenia się w warunkach szpitalnych
z narzędziami online, strukturą sieci oraz sprzętem
wydaje się, e sama nauka w formie online, bez sesji zajęć
i oprogramowaniem wymaganym do ustanowienia
bezpośrednich, nie jest modelem odpowiednim, gdy
i wspierania działań e-learningowych w szpitalach.
większość uczących się w szpitalach potrzebuje silnego
Przedstawiono niektóre z najczęściej pojawiających
się problemów technicznych, a take zagadnienia
bezpieczeństwa, uywalności oraz dostępności.
stopnia osobistego kontaktu, pomocy i wsparcia ze strony swoich tutorów, zanim będzie mogła odnieść korzyść
z nauczania w formie distance learning. W przeciwnym
razie, mogliby czuć się zbyt odizolowani lub nie mieć
wystarczającej motywacji do podjęcia takiego kursu
e-learningowego.
1. Dwie modalności e-learningu
w kontekście szpitalnym
Wyjaśnimy tutaj dwie róne modalności e-learningu
Wykorzystanie technologii moe sprzyjać uczeniu się
wiednie dla pacjentów w szpitalach, podkreślając ich
w szpitalu, poniewa moe poprawić indywidualne warun-
zalety i wady:
Rozdział 10
w kontekście blended learning, które wydają się odpo-
Możliwe typy blended learning w szpitalach
M-learning
E-learning przy wykorzystaniu
komputera przenośnego
T-learning
Nauka z TV
Diagram 1: Dwie moliwe modalności e-learningu w nieformalnej edukacji pacjentów
111
10/3/08
4:24 PM
Page 112
Mobile-Learning lub M-Learning okazał się bardzo
Termin T-learning został przyjęty jako skrót od sformu-
przydatny w kontekście szpitalnym. Mobile learning rozu-
łowania TV-based interactive learning (interaktywna
miany jest jako uczenie się, które odbywa się w rónych
nauka w oparciu o TV). T-learning umoliwia interaktyw-
lokalizacjach, lub takie, które wykorzystuje moliwości
ny dostęp do bogatych zasobów dydaktycznych materia-
oferowane przez technologie mobilne. Termin ten obej-
łów wizualnych przede wszystkim w domu, poprzez tele-
muje naukę przy wykorzystaniu takich technologii prze-
wizor lub urządzenie bardziej przypominające telewizor
nośnych jak PDA (Personal Digital Assistants), laptopy lun
ni komputer osobisty. Tak jak telewizor, urządzenie to
tablety PC, UltraMobile PCs (UMPC), telefony komórkowe
musiałoby być tzw. urządzeniem konsumenckim – łatwym
lub podobne urządzenia, gdzie waną rolę w ułatwianiu
w uyciu oraz tak niezawodnym jak telewizor, kuchenka
nauki odgrywa ich mobilność i technologia.
mikrofalowa czy lodówka.
Uczących się w szpitalach moe cechować zmniejszona
2. Infrastruktura techniczna w szpitalach
mobilność, mogą być z przyczyn zdrowotnych odizolowani, mogą nie być w stanie opuścić swojej sali, lub te
mogą musieć się szybko przemieszczać (ze swojej sali na
inny oddział szpitalny, czy nawet do kawiarni szpitalnej).
M-learning jest więc bardzo odpowiedni, gdy oznacza:
Szpitale znane są jako miejsca, w których znajduje się
duo zaawansowanego technologicznie sprzętu. Nie
oznacza to jednak, e wszystkie szpitale mają infrastrukturę gotową do prowadzenia działań e-learningowych.
Ponadto, nie kady szpital chętnie udostępnia rozwiąza-
Rozdział 10
nia technologiczne do celów innych ni medyczne (np.
112
• naukę w rónych kontekstach, gdzie nacisk kładzie się
wykorzystanie sieci wi-fi). Analiza dostępnej infrastruktu-
na mobilność uczącego się, interakcję z przenośną lub
ry w wybranym szpitalu jest jednym z pierwszych zadań,
stacjonarną technologią,
którymi naley się zająć.
• naukę z społeczeństwie mobilnym, gdzie nacisk kła-
Kluczowym elementem dla powodzenia projektu e-learnin-
dzie się na to jak społeczeństwo i jego instytucje mogą
gowego jest dostępność infrastruktury szpitalnej, i moe to
wspierać naukę coraz bardziej mobilnej populacji.
być czynnik decydujący o tym, z którym szpitalem współ-
W kontekście szpitalnym odpowiednim medium dla celów
pracować przy realizacji projektu e-learningowego. Praca
nauczania i uczenia się, wspierającym uczenie się przez
ze szpitalem udostępniającym większość lub całą swą
całe ycie mógłby być T-Learning, który umoliwiałby
infrastrukturę sprawia, e cały proces staje się duo prost-
naukę w rónym wieku, w rónych sytuacjach fizycznych
szy pod względem organizacyjnym i, oczywiście, tańszy.
i psychologicznych. T-learning jest częścią e-learningu
Jeśli chodzi o dostęp do Internetu, najbardziej poądaną
i opiera się na nauce przy wykorzystaniu interaktywnej
sytuacją byłby dostęp do szerokopasmowego Internetu wi-
telewizji cyfrowej.
fi, co umoliwiałoby realizację bardzo elastycznego scena-
10/3/08
4:24 PM
Page 113
Infrastruktura techniczna w szpitalu –
– lista kontrolna
K Czy szpital posiada połączenie z Internetem?
H Jak jest szybkie?
H Czy jest dostępne dla pacjentów?
H Czy połączenie z Internetem jest bezprzewodowe?
laptopy na zajęcia. Dzięki mobilnym technologiom takim
jak UMTS i GPRS (dzięki kartom PCMCIA lub urządzeniom
USB), które mona podłączyć do dowolnego PC, dostęp do
Internetu jest moliwy niemal wszędzie.
3. Wirtualne narzędzia procesu nauczania
i komunikacji
K Czy szpital moe zapewnić komputery pacjentom?
Kiedy ju podstawowa infrastruktura w szpitalu została
H Czy są to stacjonarne urządzenia we wspól-
stworzona – jak zostało to opisane w Rodziale 5 – nad-
nym pomieszczeniu?
chodzi czas na podjęcie decyzji odnośnie narzędzi on-
H W jakich godzinach mona z nich korzystać?
line, które będą wykorzystywane oraz decyzji odnośnie
H Czy szpital moe zapewnić pacjentom laptopy?
indywidualnych adaptacji, które mogą być konieczne.
H Czy wolno korzystać z laptopów/PDA etc.
Termin narzędzia on-line odnosi się do oprogramowania
W salach?
potrzebnego dla wspierania zajęć z zakresu e-learningu,
H Czy szpital udostępnia pacjentom akcesoria
takiego jak wirtualny kampus, narzędzia komunikacji,
(słuchawki, urządzenia do podłączenia…)?
oprogramowanie społeczne, etc. Narzędzia te tworzą
wirtualne środowisko nauczania, które moe być dostępne i wykorzystywane przez uczących się w szpitalach,
miejscu na swoich komputerach osobistych czy laptopach.
W kadym razie, zaleca się zdecydowanie dostęp do szerokopasmowego Internetu, poniewa wtedy zapewniony
w wybranym przez nich czasie, w celu osiągnięcia załoonych celów, dla pracy samodzielnej lub kolektywnej lub
w celu uzyskania wsparcia opiekuna naukowego.
Jedna z podstawowych decyzji, jakie muszą być podjęte,
dotyczy wyboru takiej platformy dla zajęć z e-learningu,
mamy pełen dostęp do narzędzi wirtualnych, z których
jaka będzie odpowiadała osobie uczestniczącej w szkoleniu.
chcemy korzystać (wyszukiwarka sieciowa, e-mail, wideo
Istnieje wiele opcji, jeśli chodzi o wybór właściwego śro-
konferencje, streaming etc) w ofercie edukacyjnej.
dowiska wirtualnego. Po pierwsze jednak, naley określić:
W części szpitali są pomieszczenia z komputerami osobistymi do dyspozycji pacjentów. Miejsca te mogłyby być
• Czemu ma słuyć (nauczaniu on-line, pracy zespoło-
dobrą bazą do wykorzystania jako centra szkoleniowe, lub
wej, sprawowaniu opieki naukowej on-line, zarządza-
miejsca gdzie pacjenci mogliby się zebrać (bezpośrednio,
bądź wirtualnie) na grupowe sesji nauki.
Jeśli jednak nie ma moliwości zapewnienia podstawowej
sieci czy sprzętu w szpitalu, w niektórych przypadkach
mona oczekiwać, e pacjenci sami zorganizują sobie
Rozdział 10
riusza, w którym pacjenci mogliby uczyć się w dowolnym
niu projektem, przechowywaniu materiałów, obszarowi nauczyciela...)?
• Kto będzie z niego korzystał (nauczyciele, osoby uczące się,
zarządzający projektami e-learningu, personel szpitala…)?
• Jakie wymagania powinien spełniać (techniczne, ekonomiczne, z zakresu bezpieczeństwa…)?
113
10/3/08
4:24 PM
Page 114
Istnieje wiele rozwiązań w dziedzinie oprogramowania,
Kady LCMS lub LMS posiada swoje własne cechy charak-
które spełniają prawie wszelkie wymagania. Co więcej,
terystyczne; niektóre z nich
niektóre z najlepszych opcji są bezpłatne, w ramach Open
i funkcjonalności, ni inne, oraz opierają się o odmienne
Source License.
filozofie nauczania.
oferują więcej narzędzi
Open Source jest zbiorem zasad i praktyk, promujących
dostęp do wzornictwa i produkcji towarów i wiedzy.
• Narzędzia tworzenia informacji i treści: związane
Termin ten jest powszechnie stosowany w źródłowym
z pojęciem dokumentu (dostęp do zasobów szkolenio-
kodzie oprogramowania dostępnego dla ogółu społe-
wych), linki, ścieki nauki, blog, wiki, etc.
czeństwa, zawierającego bardzo niewielkie lub nawet nie-
• Narzędzia interakcji/komunikacji: kalendarz, fora dys-
istniejące graniczenia w zakresie ochrony własności inte-
kusyjne, ogłoszenia, chat, konferencje audio/video,
lektualnej. Oznacza to, e pewne programy nie tylko
webminar, etc.
moemy bezpłatnie instalować i wykorzystywać (np.
Learning Management System [LMS] – System Zarządzania
Nauczaniem), ale wolno nam równie modyfikować je,
dopasowywać do potrzeb naszych lub naszych studentów.
Fakt ten sprawia, e Open Source jest narzędziem wyjąt-
• Narzędzia ewaluacji: manager testu on-line, manager
zadań, raporty uytkowników, etc.
• Narzędzia zarządzania kursem: zarządzanie uytkownikiem, statystyki dotyczące danego kursu, etc.
kowo poytecznym i zalecanym dla celów nauczania
Jeśli chodzi o wymagania techniczne, to ogólnie rzecz
w szpitalach.
biorąc, LMS wymaga instalacji na dedykowanym i mocnym
serwerze, który jest w stanie sprostać wielu studentom
Rozdział 10
W uyciu istnieje wiele określeń dla tego typu platform on-line:
i nauczycielom, pracującym na platformie w tym samym
System Zarządzania Treściami
Nauczania (LCMS)
System Zarządzania Nauką
(LMS - Learning Management System)
Wirtualny kampus
Platforma e-learningowa
Diagram 2: Terminy uywane dla platform on-line.
114
Wirtualne Środowisko Nauki
10/3/08
4:24 PM
Page 115
czasie. Najlepiej byłoby, gdyby doświadczony departa-
i wymieniać się danymi z innymi uczestnikami procesu.
ment techniczny, bądź szpitala, bądź instytucji organizu-
Przykładami software’u społecznego są takie narzędzia,
jącej nauczanie, mógłby opiekować się serwerem, jego
jak wikis, e-aktówki czy blogi, oraz serwisy jak YouTube,
utrzymaniem i wsparciem technicznym.
Flikr lub MySpace. Narzędzia te mogą zapewnić kreatywne wsparcie działań w zakresie nauczania.
nych opcji, a co więcej, są one zazwyczaj bardzo do siebie podobne. Naley zatem przede wszystkim rozwayć,
jakie jego funkcje mogą być potrzebne przy konkretnym
scenariuszu nauczania, lub te, jak łatwo dostępna jest
dana platforma dla wszystkich zainteresowanych uytkowników. Wanymi elementami, jakie powinny być
sprawdzone podczas wyboru LMS-u, są wymagania
w zakresie funkcjonalności, interfejsu oraz dostępności.
Inne bezpłatne serwisy i narzędzia, takie jak nowa generacja messengerów, zapewniają świetne wsparcie
dla
komunikacji.
Takie
narzędzia,
jak
Skype
(www.skype.com), umoliwiają prosty sposób organizowania video-konferencji w celu ułatwienia opieki naukowej lub indywidualnego komunikowania się, ale równie
wielopunktowej audio-konferencji w celu organizowania
sesji grupowych.
Dokumentacja dla uczących się, trenerów oraz osób pro-
Jak ju zostało to powiedziane wcześniej, istotne jest
wadzących kurs, powinna być spersonalizowana.
przeanalizowanie potrzeb kadego kursu e-learningu
Szczególnie wane jest, aby dokumentacja uytkowników
w celu wybrania najbardziej właściwego narzędzia.
(osób uczących się) była prosta. Powinna wyjaśniać krok
Poniej podany został przykład wyboru platformy on-line:
po kroku, w jaki sposób korzystać z systemu, wykorzystując wskazówki z ekranu oraz podawane przykłady. Jeśli
to moliwe, byłoby świetną sprawą przygotowanie dokumentacji animowanej (pojawiające się informacje lub
krótkie filmy video).
Mimo i rozdział ten poświęcony jest LMS-owi, jako, e
reprezentuje on popularne i obszerne narzędzie wspomagania procesu nauczania on-line, nie jest on jedynym
narzędziem, jakie moe być poyteczne dla wspierania
e-learningu w szpitalu. Oprogramowanie społeczne (lub
W projekcie eHospital, aplikacja Dokeos (www.dekos.com)
została wykorzystana zarówno jako system zarządzania
procesem nauczania, Learning Management System, jak
i platforma współpracy.
Dokeos jest europejską aplikacją internetową Open Source
do zarządzania e-learningiem i kursami. Została przetłumaczona na 34 języki i zainstalowana przez ponad 1.000 organizacji na całym świecie w celu zarządzania e-learningiem
Rozdział 10
Moe być trudno wybrać jeden LMS spośród wielu dostęp-
i działaniami w zakresie wzajemnej współpracy.
aplikacje Web 2.0) przedstawiają inne interesujące podej-
Aplikacja Dokeos udowodniła, e jest wielofunkcyjną, elastycz-
ścia do zaprojektowania scenariusza nauczania.
ną i stateczną platformą, przydatną w projektach z zakresu
Oprogramowanie społeczne jest powszechnie znane jako
nauczania, rozwijanych w ramach projektu eHospital.
zestaw programów, opartych o strony internetowe, które
pozwalają uytkownikom łatwo nawiązywać kontakty
115
10/3/08
4:24 PM
Page 116
Lista kontrolna: Wybór Systemu Zarządzania Nauką (LMS)
Wymagania funkcjonalne
K Czy ten LMS oferuje niezbędne narzędzia związane z:
H zarządzaniem uytkownikami: role, wpisy, porządkowanie,...
H zarządzaniem treścią i authoring’iem:
dozwolone środki multimedialne, edycja online,...
H komunikacją: synchroniczną i niesynchroniczną
H informacją: plan spotkań, ogłoszenia...
H ewaluacją: zlecanie prac, testy online, ocena
H współpracą: narzędzia zespołowe
H śledzeniem postępów (tracking): statystyka, raporty
K Czy posiadasz listę tych wymagań związanych z nauką i uczeniem się?
K Czy ten LMS jest zgodny ze standardami umoliwiającymi wymianę treści kursu z innymi systemami
(np. AICC, IMS, SCORM)?
K Jaki jest wymagany poziom dostosowania w zakresie układu kursu, narzędzi indywidualnych
oraz całościowym brandingiem?
Wymagania związane z interfejsem (Uytkowalność)
K Czy interfejs jest wystarczająco łatwy w uyciu dla wszystkich uytkowników (administratorów,
uczących się i nauczycieli)?
K Czy posiada intuicyjny system nawigacji?
K Czy potrzebne jest duo/mało czasu na naukę jego uytkowania?
K Czy jest dostępny podręcznik uytkownika w twoim języku?
Rozdział 10
K Języki: Czy jest przetłumaczony na wszystkie języki, które mogą być ci potrzebne?
Wymagania związane z dostępnością (Hardware/Software)
K Czy system spełnia wymagania dostępności do sieci www (WAI)?
K Czy twoi słuchacze mają problemy (wizualne, motoryczne) z dostępem do LMS?
K Czy twoi słuchacze/trenerzy muszą posiadać bardzo szybkie połączenie lub nowy komputer by mieć dostęp
do platformy?
K Czy muszą posiadać konkretny system operacyjny i/lub konkretną przeglądarkę by móc korzystać ze wszystkich
zasobów platformy online?
K Koszty: Czy całkowity koszt LMS (licencja, instalacja, utrzymanie, wsparcie) mieści się w twoim budecie?
116
10/3/08
4:24 PM
Page 117
odpowiedniego zaplanowania i zorganizowania środków
Main features of Dokeos:
zaradczych i wspierających.
• Typ Open Source.
• Osiągalna w 44 językach.
• Uyteczność, jako jej główna filozofia.
• Łatwa to stosowania przez nauczycieli,
studentów, administratorów.
• Nadająca się do e-learningu oraz do propozycji
nauczania o charakterze mieszanym.
Techniczne problemy z dostępem do Internetu
Czasami dostęp do Internetu zawodzi lub transfer jest
bardzo wolny. Niektóre programy mogą równie zmienić
konfigurację sieci w komputerze, co skutkuje niemonością połączenia komputera danego uytkownika
• Moe być wykorzystywana jako LCMS lub Workspace.
z Internetem. W przypadku tego rodzaju problemów,
• Posiada stabilne środowisko rozwoju.
istotne jest abyśmy mogli liczyć na bezpośredni kontakt
• Stabilność.
ze szpitalnym help-deskiem (lub z serwisem zewnętrz-
• Skalowalność, modułowość.
nym, jeeli macie takie moliwości) w celu szybkiego roz-
• Narzędzia zarządzania informacją: agenda,
wiązania problemu. W takim przypadku powinny być
dokumenty, opis procesu, linki.
• Narzędzia asynchronicznej komunikacji: fora,
ogłoszenia, wewnętrzna poczta e-mailowa.
wykorzystywane alternatywne kanały komunikacji dla
poinformowania
pacjentów
o
problemie
oraz
o dacie/godzinie, kiedy problem będzie usunięty.
• Narzędzia synchronicznej komunikacji: chat,
konferencje na ywo.
• Narzędzia ewaluacji: testy on-line, narzędzie
Techniczne problemy z platformą
przechowywania zadań.
Większość technicznych problemów z platformą ma zwią-
do wspólnej pracy dla podgrup studen-
zek z odzyskiwaniem danych w ramach danego loginu
tów/uytkowników.
dostępu, instrukcjami wykonywania pewnych zadań, etc.
• Narzędzia administrowania: śledzenie i obserwacja, tworzenie procesu, zarządzanie uytkowni-
Help-desk powinien moliwie szybko odpowiadać na
pytania dotyczące tych problemów.
kiem, wsparcie, etc.
• Współpracująca z SCORM: tworzenie ścieki
nauczania.
Techniczne problemy z komputerem
Rozdział 10
• Narzędzia pracy grupowej: obszary przeznaczone
Podczas przeglądania stron internetowych, debiutujący
uytkownicy czasami niechcący mogą zainstalować apli-
4. Najczęściej występujące problemy
kacje, które spowodują spowolnienie ich komputerów,
Kiedy uczestniczący w szkoleniu pacjenci korzystają z ICT
Personel help-desku powinien zajmować się równie tymi
w celu nauki, mogą napotykać pewne problemy technicz-
problemami i doradzać w zakresie procedur bezpieczne-
ne. Wane jest aby wiedzieć o nich wcześniej, w celu
go instalowania aplikacji w komputerze.
a w niektórych przypadkach, nawet ich awarię, etc.
117
10/3/08
4:24 PM
Page 118
Zagadnienia bezpieczeństwa.
Podczas pobierania aplikacji programowych z Internetu,
moe się zdarzyć, e uytkownicy ściągną równie nie-
tzw. cyber-przestępczość. W erze społeczeństwa informacyjnego, dane stały się niezwykle cenne, więc co za tym
idzie, stały się celem numer jeden dla cyber-przestępców.
chciane programy o charakterze spyware, malware itp. Aby
uniknąć tych problemów zalecane jest więc instalowanie
Poniewa w przypadku e-Learningu w szpitalach wyko-
na komputerach pacjentów programów typu any-spyware.
rzystywany jest internet, stoimy przed dwoma moliwymi
zagroeniami: kradzie i nielegalne wykorzystanie danych
Problemy dostępu związane z ICT.
(np. danych osobowych pacjentów) lub naruszenie bądź
atak na techniczną infrastrukturę komunikacyjną szpitala
Niektóre uczące się osoby mogą potrzebować pewnych
adaptacji softwarowych i hardwarowych, które umoliwią
im korzystanie z komputera. W takim przypadku konieczne jest określenie jakie adaptacje są potrzebne, przetestowanie z uytkownikami najlepszych opcji oraz wybranie najbardziej odpowiedniego rozwiązania. Czasami
wraz z następującymi później szkodami.
Uświadomienie niektórych zagroeń sprawi, e wprowadzenie do e-Learningu w szpitalach stanie się bezpieczniejszym
oraz bardziej satysfakcjonującym doświadczeniem.
potrzebna będzie niewielka zmiana w opcjach dostępu
systemu operacyjnego, ale w innych przypadkach moe
Rozwayć naley starannie cztery scenariusze:
być konieczne zainstalowanie czytników ekranu, emulatorów myszy lub klawiatury, itp. W wyjątkowych przypad-
(1) Korzystanie Internetu nie tak jak jest, lecz poprzez sieć
kach potrzebne mogą okazać się adaptacje sprzętowe,
oddzieloną fizycznie od sieci szpitalnej w celu uniknięcia
w celu umoliwienia uytkownikom samodzielnego
zakłóceń.
korzystania z komputera.
(2) Korzystanie Internetu tak jak w opisie (1) ale w oparciu o zasadę thin-client-server.
5. Kwestie bezpieczeństwa
Kluczowym punktem, czasami niedocenianym, jest kweRozdział 10
stia bezpieczeństwa obejmująca bezpieczeństwo infrastruktury i danych. Im bardziej integralną częścią naszego codziennego ycia staje się wykorzystanie Internetu do
niemal wszystkich procesów związanych z przetwarzaniem informacji, tym bardziej się ludzie uzaleniają od
poprawnie funkcjonującej infrastrukury technicznej. Tak
jest te w przypadku e-Learningu pacjentów.
Diagram 3: Architektura sieci36
Zaś ta silna zaleność niesie ze sobą wielkie ryzyko i staje
się słabym punktem. Z nadejściem ery społeczeństwa
informacyjnego, rozwinął się nowy rodzaj przestępczości,
118
36
Network Dictionary, http://www.networkdictionary.com/
10/3/08
4:24 PM
Page 119
Diagram 4: Architektura sieci 37, 38
W porównaniu z rozwiązaniem (1) korzyści leą w obsza-
efektywne finansowo. Ponadto, poniewa uytkownicy
rze bezpieczeństwa, ponadto koszty są nisze ze wzglę-
mają ograniczone uprawnienia związane z instalacją opro-
du na nisze inwestycje w wyposaenie sprzętowe.
gramowania, potencjalnie mogącego nieść zagroęnie
(wirusy, robaki, rootkity, trojany) minimalizuje się ryzyko.
Analiza wyboru takiego rozwiązania:
System moe być zagroony jeśli wykorzystywane są zdecentralizowane komputery i są one administrowane przez
samych uytkowników, zwłaszcza w systemach window-
(3) Korzystanie z Internetu, ale dostęp do Internetu jest
moliwy tylko poprzez wirtualną maszynę zgodnie
z zasadą piaskownicy (ang. Sandbox)
ściej pada ofiara ataków, najwięcej jest te w nim dziur
Wirtualizacja jest nadchodzącą i bardzo progresywną
bezpieczeństwa. Nie wszystkie problemy mona rozwiązać
technologią. Na komputerze-kliencie naley zainstalować
nawet przy duych inwestycjach w oprogramowanie
specjalne oprogramowanie, takie jak np. VmWare, Moka,
ochronne. By zwiększyć bezpieczeństwo potrzeba nowych
lub Virtual PC by nzawać kilka najpopularniejszych ostat-
pomysłów na działanie infrastruktury. Jedna z koncepcji
nimi czasy. Oprogramowanie to ułatwia tworzenie tzw.
opiera się na centralizacji aplikacji, które działają tylko na
maszyn wirtualnych, samej przestrzeni pracy. Na wirtual-
serwerze. Zarządzanie oprogramowaniem (uaktualnienia,
nej maszynie zainstalować mona dowolny system opera-
zarządzanie łatkami) staje się łatwiejsze, a take bardziej
cyjny (np. Windows, Linux), który będzie bazą do wszyst-
37
www.vmware.com
38
http://www.networkdictionary.com
Rozdział 10
sowskich. System operacyjny Microsoft Windows najczę-
kich pozostałych aplikacji (np. przeglądarka) niezbędnych
do dostępu do Internetu.
119
10/3/08
4:24 PM
Page 120
(4) Wykorzystanie LMS na lokalnie zainstalowanym serwe-
6. Aspekty uyteczności i dostępu
rze jako swego rodzaju wersje off-line.
Rozdział 10
Diagram 5: Architektura sieci39
Oczywiste jest, e scenariusz (4) jest najbezpieczniejszy
ale ma te pewne wady:
• Potrzebne są większe zasoby, gdy lokalny serwer
musi być umieszczony na terenie szpitala, z zainstalowanym systemem LMS.
Uczący się tracą
• Uczący się tracą moliwość dostępu do zasobów Internetu,
innych ni te zainstalowane na serwerze lokalnym.
• Brak interakcji z innymi uczącymi się.
• Niemoliwe jest wykorzystanie wspólnot na potrzeby
komunikacji.
• Ograniczone moliwości mogą mieć wpływ na motywację uczących się.
• Potrzebny jest dodatkowy personel, zaangaować
naley szkoleniowca z zewnątrz
Dodatkowo, stosowane być powinny powszechne reguły
korzystania z Internetu, które dotyczą tak uytkowników
(np. nie ufać nieznanym aplikacjom) jak i zadań administracyjnych po stronie providera (bezpieczeństwo serwera, zarządzanie łatkami).
39
120
Network Dictionary, http://www.networkdictionary.com
Niezwykle istotne jest wzięcie pod uwagę wymagań pacjentów uczących się w szpitalach (ale równie i innych uytkowników) w zakresie ich moliwości dostępu i wykorzystywania wszystkich proponowanych materiałów i zasobów. Dlatego te istnieje coś, co powinno być przeanalizowane podczas wyboru platformy i konfigurowania wszystkich elementów kursu nauki, są to: scenariusz nauczania,
narzędzia on-line oraz treść nauczania. Posiadanie dostępu do kursu za pośrednictwem Internetu dla uytkowników
o szczególnych problemach nie oznacza tylko korzyści:
lepiej dla wszystkich uytkowników jest poprawić projekt
i załoenia kursu oraz uyteczność interfejsu.
Przed rozpoczęciem powinniście odpowiedzieć na kilka pytań:
• Sprzęt: Czy „twoi” pacjenci są w stanie bez problemu
uywać typowego komputera? Czy konieczne jest
dokonanie jakiś adaptacji?
• LMS: Czy interfejs jest dostatecznie łatwy dla wszystkich uytkowników (administratorów, uytkowników,
nauczycieli)? Czy posiada on intuicyjny schemat nawigacji? Czy LMS wymaga krótkiego/długiego czasu na
zapoznanie się z nim, w jaki sposób mona z niego
korzystać? Czy zapewnia on dostępność instrukcji
obsługi w języku uytkownika?
• Narzędzia on-line: Czy wszystkie wybrane dla danego
kursu narzędzia są łatwe do stosowania? Czy przepustowość łącza wymagana dla wszystkich narzędzi
odpowiada rzeczywistym warunkom połączenia?
• Nauczana treść: Czy nauczane treści zostały zaprojektowane w zgodzie z zasadami uyteczności i dostępności? Czy wymagają wysokiej przepustowości łącza,
zainstalowania dodatkowych wtyczek programowych
lub oprogramowania?
Podczas dokonywania wyboru LMS oraz projektowania
treści kursu e-learningowego, osoba zarządzająca systemem powinna wziąć pod uwagę, czy w szkoleniu będą
uczestniczyć pacjenci dotknięci ułomnością o zblionym
10/3/08
4:24 PM
Page 121
charakterze: np. wzrokową (osoby niewidome, o słabym
wzroku, daltonizm), motoryczną (powane uszkodzenia,
wrodzone zaburzenia i choroby), słuchową (częściowa lub
całkowita utrata słuchu), czy kognitywną (uwaga, zrozumienie, pamięć, rozwiązywanie problemów, niedobory
w rozumieniu matematyki, rysunków), w celu upewnienia
się, e wszyscy uczestnicy będą w stanie skorzystać
z całej treści kursu. Uczące się osoby dotknięte fizycznymi ułomnościami, powinni być w stanie wykorzystywać
oprogramowanie rozpoznające mowę (aby mieć dostęp do
zasobów platformy), oprogramowanie naśladujące (jak
wizualna mysz, wirtualna klawiatura), etc.
Lista sprawdzająca uyteczność
• Zapewnij odpowiednie alternatywy dla treści
wizualnych I dźwiękowych
• Nie polegaj tylko na kolorach odpowiadających
znaczeniom.
• Uywaj arkuszy ocen i stylu, i rób to dokładnie.
• Wyjaśniaj potoczne uywanie języka.
• Twórz tabele, które wdzięcznie się przekształcają.
• Upewnij się, e strony przedstawiające nowe
Istnieje silna obawa odnośnie większości LMS‘ów nie stosujących się do wszystkich wytycznych WCAG (Web
Content Accessibility Guideliness), publikowanymi przez
międzynarodową
Web
Accessibility
Initiative
(http://www.w3.org/WAI/). Istnieją jednake LMS’ y, które
uwzględniają większość z tych zaleceń, a take reguły
uyteczności stron internetowych (wyspecyfikowane na
stronie internetowej Jakoba Nielsena traktującej o uyteczności http://www.useit.com/).
technologie wdzięcznie się przekształcają.
• Zapewnij kontrolę uytkownika nad zmianami
treści wraliwymi na upływ czasu.
• Zapewnij bezpośredni dostęp do wbudowanych
interfejsów uytkownika.
• Twórz projekty niezalene od urządzeń.
• Wykorzystuj przejściowe rozwiązania, aby współgrały ze starszymi klientami uytkowników. (np.
sczytywanie z ekranu itd.)
• Uywaj technologii i wytycznych WC3.
• Dostarczaj informacji kontekstowych i orientacyjnych.
• Dostarczaj czytelnych mechanizmów nawigacyjnych.
• Upewnij się, e dokumenty są przejrzyste i czytelne.
Zasadniczym elementem dostępności jest kontrola informacji (informacji pojawiających się zarówno w tekście, jak
i w obrazach/kolorach, lub w przekazie audio i w tekście),
łatwo jest więc osobom uczącym się docierać do rónych
sekcji i treści.
Końcową elementem sprawiającym, e twój kurs będzie
uyteczny i dostępny, jest zagwarantowanie, e wszyscy
uczestnicy będą w stanie łatwo dotrzeć do wszystkich i do
kadego z osobna narzędzia nauczania oraz do propono-
Rozdział 10
Wszystkie elementy powinny być dostępne dla pacjentów
uczących się, aby mogli osiągnąć sukces: komputer, platforma e-learningowa, narzędzia, treści, propozycje
w zakresie uczenia się. LMS jest dostępny tylko w takim
stopniu, w jakim jest dostępna jego treść…
wanych treści, bez konieczności spędzania długiego
czasu nad zastanawianiem się, gdzie powinni kliknąć, aby
dostać się tam, gdzie chcą, oraz zagwarantowanie, e nie
będą mieli problemów z wykorzystywaniem swoich komputerów lub urządzeń przenośnych (z lub bez pomocników w zakresie dostępności, takich jak czytniki ekranu,
specyficzne urządzenia wskazujące, etc.).
121
10/3/08
4:24 PM
Page 122
Rozdział 11 e-Kultura dla pacjentów i osób organizujących nauczanie
Rozdział 11
e-Kultura dla pacjentów
i osób organizujących
nauczanie
• być moe, jak grać w gry komputerowe (jeeli wy tego
nie robicie, to osoby uczące się z pewnością w nie grają!).
• jak korzystać z podstawowego oprogramowania biurowego, takiego jak edytor Jednake, podczas korzystania
z Internetu (niezalenie od tego, czy odbywa się to
z wykorzystaniem poczty e-mailowej, czy stron www)
nauczyciele będą w bezpośrednim kontakcie ze wszyst-
Théo Bondolfi, Raphaël Rousseau
kimi uytkownikami. Uczestnicy wspomaganych na
odległość klas nauczania będą automatycznie stawali się
Poniewa Internet jest medium młodym, niektórzy
uytkownicy mogą nie rozumieć rónic pomiędzy
starszymi mediami a nowszymi, elektronicznymi,
takimi jak e-mail, poruszanie się po sieciowej platfor-
zadowolonymi producentami, poprzez dostęp do systemu zarządzania nauczaniem (learning management
system – LMS), poniewa będą w stanie edytować (tworzyć/modyfikować) treści (teksty, obrazy, video…).
Dlatego, aby działać w sposób właściwy, nauczyciele
mie e-learningowej etc. W rozdziale niniejszym spró-
muszą mieć podstawową wiedzę na poziomie osoby
bujemy pomóc nauczycielom zrozumieć te rónice,
zarządzającej na temat tego, jak system działa.
tak by mogli wesprzeć w tym samym swoich uczniów.
Ponadto, celem niniejszego rozdziału jest pomoc trenerom i menaderom projektów szkoleniowych
Nauczyciele powinni stosować internetowy
kod zachowań:
w przygotowywaniu programu szkoleniowego na całe
ycie, obejmującego e-learning dla pacjentów szpitali.
Aby osiągnąć ten cel włączenia e-learningowych
Rozdział 11
sesji szkoleniowych dla pacjentów do programu
122
Istniejący nieformalny zestaw wskazówek dla uytkowników sieci, nazywany „netiquette”, moe być dla ciebie
uyteczny, zanim przystąpisz do nauczania i zarządzania
kursem, szczególnie podczas wykorzystywania Internetu
szpitala, przedstawimy główne zagadnienia zwią-
dla przesyłania informacji do partnerów, kolegów
zane ze środowiskiem cyfrowym.
i uczestników szkoleń. Więcej informacji na temat reguł
Rozdział niniejszy zajmuje się umiejętnością rozwi-
„netiquette” mona znaleźć w encyklopedii Wikipedia, za
jania zdolności korzystania z sieci oraz pomocą
pomocą poniszego linku: http://en.wikipedia.org/wiki/
uczącym się w dokonaniu tego samego zadania.
Netiquette lub www.albion.com/netiquette/corerules.html.
Nazywamy to „sztuką profilowania”.
“Netiquette” jest listą prostych reguł, spośród których
najwaniejsze zostały wyjaśnione poniej. W celu uzyska-
1. Kody zachowań w komunikacji
i e-learningu w Internecie
nia bardziej wyczerpujących informacji skorzystaj z linków zamieszczonych na końcu tego rozdziału. Wydrukuj
podane wskazówki i postaraj się wyjaśnić je twoim
Pierwszymi rzeczami, jakie prawdopodobnie powinny być
uczniom, a take zachęć ich do postępowania zgodnie
przyswojone podczas korzystania z komputera są:
z nimi, oraz oczywiście, ty sam powinieneś stosować się
• jak uywać klawiaturę oraz mysz.
to tego, do czego zachęcasz innych!
10/3/08
4:24 PM
Page 123
Bądź prosty, zabawny i praktyczny
Niektórzy uczestnicy kursu mogą mieć dobre umiejętności w zakresie e-kultury, ale na pewno nie wszyscy.
Uczestnicy szybko mogą nabrać poczucia osamotnienia
w nowym dla nich środowisku. Dlatego właśnie, podobnie
jak ma to miejsce w przypadku pierwszego pobytu
w nowym kraju, powinni odnieść bardzo dobre wraenia
ju na samym początku. Nauczyciele zawsze powinni
zaczynać od rzeczy najprostszych, które budują zaufanie
i motywację do korzystania z proponowanych narzędzi:
bardzo proste ćwiczenia, coś zabawnego, a dopiero
następnie krok po kroku, „zwiedzanie z przewodnikiem”
cać ich do respektowania czasu innych osób oraz do nie
przeszkadzania im poprzez wysyłanie niepotrzebnych
wiadomości. Powinni równie rozumieć, e nie wszyscy
spośród adresatów ich e-maili będą posiadali łącza
o duej przepustowości, tak więc powinni powstrzymywać
się przed wysyłaniem zbyt duych plików (zazwyczaj
maksymalnie 500 KB), które będą wymagały bardzo długiego czasu połączenia z siecią w celu ich ściągnięcia.
Szpitale mogą posiadać dobre łącza internetowe dla profesjonalnych działań związanych z ich funkcją medyczną,
ale nie oznacza to, e odbiorcy wiadomości równie będą
mieli zapewnione due szybkości transferu danych.
systemu w zakresie logowania się i korzystania z proponowanego programu e-learningu.
Kultura dzielenia się wiedzą
Nauczyciele nie powinni mieć wątpliwości i wahań przed
Rónice kulturowe
dzieleniem się swoją wiedzą. Jeśli ktoś posiada szczegól-
Konieczne jest pamiętanie o tym, e kultura uczestników
ne doświadczenia lub wiedzę, powinien być chętny do
programu e-learningu moe bardzo rónić się od kultury
dzielenia się nią z innymi netizens’ ami, tj. net-obywate-
nauczyciela. Na przykład, mogą oni być wyznawcami ró-
lami (netizens = net-citizens = net-obywatele) poprzez
nych religii, być rónej płci, pochodzenia etnicznego,
system e-learningu. Odkrywanie umiejętności publikowa-
narodowości, czy te orientacji seksualnej. Mogą mówić
nia informacji podczas pobytu w szpitalu moe być moty-
rónymi językami lub przynaleeć do rónych grup wie-
wujące do udziału w kolektywnych projektach on-line,
kowych. Mogą mieć rónego rodzaju ułomności fizyczne
takich jak Wikipedia, wolna encyklopedia, w tematach,
lub mentalne. Wprowadzając treść i program szkolenia do
w których dana osoba jest specjalistą. Osoba taka moe
sieci, nauczyciele powinni brać pod uwagę wszystkie te
przyłączyć się do grup zainteresowań dotyczących np.
czynniki (np. e-nauczyciele mogliby najpierw dokonać
konkretnego zespołu muzycznego lub innego hobby.
prezentacji własnej osoby) i być wyczulonymi na uczucia
ciem humoru. To, co przez jednych jest postrzegane jako
dowcip, inni mogą traktować jako coś obraźliwego lub
jako wyraz braku szacunku.
Respektowanie czasu i przepustowość łącza
Szanuj prywatność
Wszyscy powinniśmy szanować prywatność innych ludzi.
Oznacza to, e prywatne informacje o osobach nie powinny być publikowane na platformie e-learningu, bez wcześniejszego zapytania o zgodę. Publikując treść na stronie
Rozdział 11
innych osób. Powinni być szczególnie ostroni z poczu-
internetowej, jakąkolwiek treść (quiz, obrazy...), oznacza
Ze względu na fakt, i osoby uczące się będą kontaktować
konieczność uświadomienia sobie granic pomiędzy yciem
się z innymi uytkownikami Internetu (za pomocą takich
prywatnym i publicznym. Kady w Szpitalu moe wiedzieć
narzędzi, jak chat, fora, etc.), nauczyciele powinni zachę-
duo o chorobach innych osób, ale nikt nie powinien o tym
123
10/3/08
4:24 PM
Page 124
rozmawiać z kimkolwiek, w yciu codziennym ani na stronach internetowych. Jest moliwe zapewnienie anonimowości danej osoby (poprzez nie wymienianie jej nazwiska
lub poprzez stosowanie pseudonimu (nicku), jednak
powinno to być robione bardzie ostronie!
Kontekst
Naley zachować szczególną ostroność, jeeli podaje się
informacje w kontekście otoczenia (np. autora, datę,
lokalizację, grupę docelową). Naley unikać pewnych
słów, jak jutro czy następny weekend, które w swojej istocie są określeniami bardzo elastycznymi. W dacie powi-
Wykrywalność
nien być podany rok; deprymujące jest czytanie przeterminowanej treści mówiącej o przyszłym miesiącu, kiedy
odnosi się ona do zdarzenia sprzed kilku miesiącu lub
Jako, e Słowa Ulatują, a Pismo Pozostaje, wszystko
nawet lat.
w Internecie moe być rejestrowane lub zapisywane (zapamiętywane), a więc słowa powinny być dobierane bardzo
Korzystaj z sieci, ale nie powielaj jej
starannie. Wykasowanie tekstu lub pliku nie stanowi gwarancji, e nie zostały one zapisane gdzieś w sieci – bądź
Aby unikać powielania informacji, kiedy tylko jest to moli-
naprawdę ostrony! Nawet jeeli ktoś jest podłączony do
we, nie powinno się kopiować i wklejać treści z sieci,
Internetu w miejscu publicznym w szpitalu, często istnieją
a zamiast tego naley tworzyć linki. Jest to jedna metoda
sposoby znalezienia osób, które zrobiły rzeczy karalne.
unikania bycia nieaktualnym (przestarzałym), kiedy oryginał
Referencje:
The Core Rules of Netiquette, Virginia Shea (1994):
http://www.albion.com/netiquette/corerules.html
RFC1855, Netiquette Guidelines:
http://www.faqs.org/rfcs/rfc1855.html
Internet and Web Glossary: Internet and Web Essentials (ISBN 1887902460) by Ernest Ackermann and Karen Hartman (2000):
http://www.webliminal.com/essentials/glossary.htm#asynchronous
The Jedi Master Speaks: Asynchronicity (August 15, 1999):
Rozdział 11
http://www.dreamagic.com/jedi/article5.html
Asynchronicity: Distributed Learning Communities:
http://www.wsu.edu/vwsu/direction/DirectPapers/Asynchronicity.html
Asynchronous Learning:
http://www.wsu.edu/vwsu/RFP9631/WP1101496.html
Ubiquity in the Internet Age:
http://jeremy.zawodny.com/blog/archives/002931.html
124
10/3/08
4:24 PM
Page 125
moe być aktualizowany. W dokumentach, które ktoś chce
Oczywiście trenerzy i tutorzy powinni równie sprawdzić
tworzyć dla programu e-learningu, nie ma konieczności
czy sami posiadają kompetencje e-kultury, tak by mogli
zapisywania stron i umieszczania ich w obszarze
odpowiednio udzielić odpowiedzi na pytania uczących się.
e-learningu, wykorzystywanego podczas kursów. W przewaającej liczbie przypadków, linki są zupełnie wystarczające.
Prostą i nieoficjalną formą dokonania takiej oceny moe
być nieformalna rozmowa na początku programu, obej-
2. Ocena istniejących ICT oraz umiejętności
i doświadczeń e-kultury
mująca takie pytania jak:
• Czy kiedykolwiek korzystałeś z edytora tekstu na
Dorosły pacjent, który przystąpi do nieformalnych działań
komputerze?
e-learningowych w szpitalu najprawdopodobniej będzie
bardzo zrónicowany, zarówno w zakresie swojego
• Czy masz adres e-mailowy?
wykształcenia i potrzeb edukacyjnych w ogóle, jak i jeśli
• Komputer w domu?
chodzi o doświadczenie w korzystaniu z technologii
informacyjnych i komputerowych oraz sieciowej komuni-
• Jaka jest twoja ulubiona strona www?
kacji i uczeniu się. Z tej przyczyny zaleca się by facylita-
• Czy napisałeś kiedykolwiek CV na komputerze?
torzy e-learningu dokonali oceny istniejących umiejętności i doświadczeń na początku kursu e-learningowego.
• Czy subskrybujesz jakiś newsletter?
• Czy uywałeś kiedyś pen-drive’a?
Poniej przedstawiamy kilka kluczowych kwestii, które
• Czy masz konto na platformie internetowej (takiej
mona sprawdzić podczas takiej oceny. Pomogą one
jak Learning Management System lub Content
facylitatorom w uzyskaniu bliszego obrazu nt.
Znajomości teoretycznej i praktycznej ICT u uczących się.
Management System, lub jakiejkolwiek innej –
będącej narzędziem sieciowym)?
• Czy kiedykolwiek opublikowałeś stronę www albo
mona pominąć, w zaleności od profilu uczącego się:
Jeśli uczący zachowuje się naprawdę swobodnie, nie ma
sensu zawracać mu głowy takimi sprawami. I z drugiej strony, jeśli jest oczywiste, e poziom kompetencji jest bardzo
blog? Etc...
Bardziej systematyczna ocena koncentrowałaby się na
Rozdział 11
W wielu przypadkach, niektóre z poniszych elementów
dwóch obszarach kompetencyjnych: ogólnych umiejętno-
niski, nie ma potrzeby wykazywać szczegółowo czego pacjent
ściach ICT oraz kulturze elektronicznej i umiejętnościach
jeszcze nie wie, mogłoby to mieć efekt zniechęcający.
związanych z siecią.
125
10/3/08
4:24 PM
Page 126
System operacyjny
Aplikacje biurowe
Współpraca
Utrzymanie ICT
Podst. instalacja
Zachowywanie dokumentów
Wyszukiwanie
Drukowanie
Edytor tekstu
Arkusz kalkulacyjny
Inne aplikacje
Dyskusje
Sieć kontaktów
Uczestnictwo w społecznościach wirtualnych
Pozostawanie na czasie
Zapobieganie
e-zanieczyszczeniom
Ogólne umiejętności ICT
Kultura i umiejętności sieciowe
WWW
e-mail
Produkcja treści
Dalsza nauka
Nawigacja po Internecie
Edycja interfejsu
Wyszukiwanie i zarządzanie
informacją
Zarządzanie
e-mail’em
Listy mailingowe
Pisanie informacji
Licencje treści
Inne aplikacje
Cecha vs produkt
Ekosystemy sieciowe
Wyszukiwanie strategiczne
Diagram 1: ICT oraz doświadczenia i umiejętności związane z e-kulturą
Ogólne umiejętności ICT
z podfolderami na cele prywatne i zawodowe, a w nich
następnie stworzyć podfoldery na poszczególne zada-
System operacyjny: Podstawowa instalacja systemu
nia/projekty. W ten sam sposób trenerzy mogą sprawdzić
jak uczący się radzą sobie z zachowywaniem plików
Uczący powinni potrafić analizować i korzystać z podstawowych cech większości aplikacji komputerowych: menu,
w odpowiedniej wersji, nadawaniem nazw, wykorzystywaniem odpowiednich formatów etc.
pasków zadań, poruszania się między oknami, explorera
plików, środowiska sieci... Powinni take potrafić samodzielnie ustawiać podstawową konfigurację komputera
(dźwięk, rozmiar ekranu...) oraz posługiwać się aplikacja-
System operacyjny: Wyszukiwanie
mi związanymi z dostępnymi urządzeniami peryferyjnymi:
Rozdział 11
dyskietka, klawiatura, napęd CD-ROM/DVD, USB etc.
126
Nawet jeśli dane są dobrze zorganizowane w komputerze,
czasem trzeba przeszukać bazę danych w systemie,
System operacyjny: Zachowywanie dokumentów
zalenie od potrzeb: zakładki sieciowe, e-mailową ksią-
Trenerzy powinni spojrzeć jak uczący się organizują
kę adresową, komputer osobiste, komputery zdalne, bazę
strukturę folderów do zachowywania plików. Jeśli sobie
danych, dokument, usuwalne peryferia... Trener powinien
nie radzą, mona udzielić im rady i pomocy w codziennym
upewnić się, e uczący wie jak interpretować wyniki
zarządzaniu informacjami: sporządzić jeden folder
wyszukiwań otrzymane przez te narzędzia.
10/3/08
4:24 PM
Page 127
System operacyjny: Drukowanie dokumentów
Wydruki papierowe naley ograniczyć do wanych etapów
plików PDF, narzędzie do tworzenia prezentacji multimedialnych, menader ksiąki adresowej, mailing...
tworzenia dokumentu. Uczący się powinni ostronie podchodzić do ilości wydruków i ich jakości dla danego dokumentu (ponowne wykorzystanie starych wydruków, drukowanie w trybie „próbnym“...). Niektóre dokumenty trzeba specjalnie sformatować pod kątem wydruku (nagłó-
World Wide Web: Poruszanie się po www
Nawet jeśli patrzy się na wyszukiwarkę sieciową jako na
główną aplikację internetową, powinno się z niej korzy-
wek, stopka, numeracja stron, układ, rozdzielczość obra-
stać z łatwością. Niektóre wspólne pojęcia są dobrze
zu, spis treści…).
rozumiane: linki, okna, zakładki, pop-up menu...).
Ponadto, uczący się powinni wiedzieć jak zapisywać pliki
Aplikacje biurowe: Edytor tekstu
dostępne w sieci, jak nimi zarządzać, jak czytać, rozumieć
i wykorzystywać URL (protokoły, nazwy serwerów, nazwy
Edytory tekstu mogą być bardzo przydatne, ale są czasem
zasobów, parametry).
uywane kiedy wystarczyłby prosty edytor (np Notatnik
pod Windows). Trenerzy powinni poprosić uczących się
World Wide Web: Edycja interfejsów sieciowych
o rozrónianie między jednym a drugim i korzystanie
z nich w miarę potrzeby, zalenie od wymogów. Uczący
Dua część interakcji w ramach kursów internetowych
się powinien umieć stworzyć strukturyzowany tekst
połączona jest ze spersonalizowanymi usługami.
w edytorze tekstu (przy wykorzystaniu szablonów, styli,
Trenerzy powinni upewnić się, e uczący się czują się
opcji wyrównywania, automatycznego zachowywania,
swobodnie przy operacjach tego typu: wybór nazwy
automatycznego wstawiania tabeli…).
konta, dobrego hasła, zarządzanie preferencjami etc oraz
przy edycji treści poprzez interfejs www w społeczno-
Aplikacje biurowe: Arkusz kalkulacyjny
ściach wirtualnych. Tak więc będą musieli zarządzać koncepcjami takimi jak formaty, nazwy, wersje, rozmiary etc.
Nawet na potrzeby początkujących, arkusz kalkulacyjne
stywać kilka cech arkusza: wpisywanie testu, proste obliczenia, układ tabeli…
World Wide Web: Wyszukiwanie i zarządzanie informacją
Udział w lekcjach online wiąe się z zasobami online.
Trenerzy muszą się upewnić, e uczący się z łatwością:
Aplikacje biurowe: Inne aplikacje
• prowadzą wyszukiwanie w Internecie (kilka wyszukiwarek),
W zaleności od rodzaju kursu, mona regularnie korzy-
• identyfikują źródła i ich wiarygodność,
stać z innych aplikacji. Trenerzy powinni sprawdzić czy
• gromadzą znalezione informacje i prezentują je
następujące narzędzia są znane uczącym się: generator
Rozdział 11
moe być przydatny. Uczący się powinien umieć wykorzy-
w odpowiedni sposób.
127
10/3/08
4:24 PM
Page 128
E-mail: Zarządzanie e-mailem poprzez aplikację
Współpraca: Dyskusje
komputerową lub przez interfejs www
Podczas współpracy opierającej się o korzystanie
E-mail jest szeroko rozpowszechniony ale zarazem jest
z Internetu, naley przestrzegać powszechnie uznawa-
te źródłem pomyłek dla wielu ludzi. Facylitatorzy powin-
nych kodeksów zachowania, ogólnie określanych mianem
ni być świadomi jak uczącym się idzie posługiwanie się
Netykiety. Na przykład wymieniane pliki powinny spełniać
z zarządzaniem e-mailem poprze aplikację komputerową
odpowiednie standardy, numer wersji powinien oznaczać
(klient). Uczący się powinni umieć skonfigurować swoją
ewolucję dokumentu, pliki wysyłane e-mailem nie powin-
tosamość (imię, nazwisko, podpis) oraz odpowiednie
ny być zbyt due, format pliku powinien zostać uzgod-
serwery, poczty przychodzącej i wychodzącej.
niony przez wysłaniem tak samo jak sposób dostarczenia
(e-mail, USB, dysk wymienny…).
Kiedy nie mają dostępu do własnego komputera, uczący
się będą czasem musieli zarządzać swoim e-mailem
Współpraca: Sieć kontaktów
przez interfejs www, webmail (konfiguracja tosamości).
Powinni umieć zarządzać nią samodzielnie. Uczący się
Poniewa wiele kontaktów będzie miało miejsce drogą
powinni wiedzieć jak tworzyć filtry by przechowywać wia-
e-mailową, ksiąki adresowe powinny być tak zarządzane
domości w odpowiednich folderach.
by mona było szybko odnaleźć dany kontakt (trenera,
listę mailingową). W ten sam sposób powinny być zarządzane zakładki sieciowe by mona było szybko znaleźć
E-mail: Listy mailingowe
wany adres URL. Kluczowe URL mogą obejmować archiwa list mailingowych, wyszukiwarki, środowiska e-lear-
Kursy internetowe często koordynowane są za pomocą
ningowe, portale…
list mailingowych. Uczący się powinni umieć identyfikować róne listy mailingowe, newslettery, fora, projekty.
Powinni umieć zapisać się do listy mailingowej i wypisać
się z niej, za pomocą klienta email i interfejsu www.
Współpraca: Uczestnictwo w społecznościach wirtualnych
Trenerzy powinni zweryfikować czy uczący się uczestni-
Rozdział 11
czą w ekosystemie internetowym, prosząc ich o podanie
Kultura i umiejętności sieciowe
pisali. Wane jest by pamiętać, e takie grupy zazwyczaj
Swobodne posługiwanie się Internetem to nie tylko przeglądanie www i korzystanie z e-maila. Umiejętność szanowania powszechnie uznawanych reguł podczas kontak-
128
forów internetowych czy list mailingowych, w których coś
publikują tekst wstępny, warto go znaleźć i przeczytać
przed wysłaniem jakiegokolwiek posta (spytać uczących
się czy tak zrobili).
tów z ludźmi jest kluczowa dla ywej, długotrwałej obec-
Uczący się powinni podawać swoje źródła informacji
ności w Internecie.
(blog, ksiąka, encyklopedia, newsletter…).
10/3/08
4:24 PM
Page 129
Utrzymanie ICT: Pozostawanie na czasie
Jednym z zadań trenerów jest sprawdzanie czy uczący się
potrafi uaktualniać swoje oprogramowanie.
Inne zadania, które uczący się pacjenci powinni umieć
wykonywać samodzielnie to utrzymywanie swojego komputera w pełnej gotowości do pracy przez cały czas.
Oznacza to sprawdzanie ilości wolnego miejsca na dysku,
instalowania i usuwania programów, regularnego tworzenia
kopii zapasowych (dziennie, tygodniowo, miesięcznie)...
Dalsza nauka: Rozrónianie cech i produktów
Poniewa powszechne jest zamieszanie związane z produktami i ich cechami, trener powinien upewnić się, e
uczący się potrafi zidentyfikować podobne cechy rónych
produktów (na przykład dwóch rónych wyszukiwarek)
i e umie korzystać z instrukcji obsługi i opcji pomocy
dostępnych online. Prostym testem byłaby demonstracja
jak korzysta z dwóch rónych przeglądarek internetowych
i dwóch rónych edytorów tekstu.
Utrzymanie ICT: Zapobieganie e-zanieczyszczeniom
Trenerzy mogą sprawdzić czy uczący się potrafią podać
definicję i przykłady spamu i wirusów, a take czy potrafią
chronić przed nimi swój komputer. Z drugiej strony uczący
się powinni unikać produkowania szumu (bezuytecznych
informacji) w swojej komunikacji elektronicznej. Oznacza
to (między innymi) unikanie forwardowania łańcuszków
szczęścia, plotek, artów, unikanie nieodpowiednich wpisów w poszczególnych społecznościach internetowych.
Dalsza nauka: Otwarte ekosystemy sieci komunikacyjnej
Znajomość historii Internetu nie jest oczywiście obowiązkowe i niezbędne dla poprawnego korzystania z komputerów, lecz posiadanie pewnej wiedzy związanej z przeszłością sieci komputerowej oraz obecnymi tendencjami społeczeństwa informacyjnego mona uznać za niezbędne
w celu wyrobienia sobie szerszej perspektywy na ICT.
Wiedza na temat głównych aktorów na scenie internetowej
(firmy, ludzie i grupy) oraz ogólne zrozumienie wolnych
Produkcja treści: Pisanie informacji
Naley ocenić czy uczestnicy potrafią wyprodukować
oraz własnościowych modeli zarządzania społeczeństwa
informacyjnego moe się okazać naprawdę przydatne
dokument o dobrej strukturze, z krótkim i konkretnym
Wane jest by źródła informacji i bibliografia (Internet,
ksiąki, inne lektury) były wyraźnie zaznaczone.
Dalsza nauka: Wyszukiwanie strategiczne
Jeśli uczący się będą mieli podejmować strategiczne
decyzje – na poziomie prywatnym bądź zawodowym –
Produkcja treści: Licencje treści
powinni być przyzwyczajeni do wyszukiwania wiarygod-
Uczący się powinien posiadać minimalną wiedzę na temat
nych informacji w sieci przed ich podjęciem. Aby być na
rónych opcji prawnych związanych z publikacją treści
bieąco, nauczyciele powinni pytać uczących się, czy są
oraz jak postąpić z treścią w zaleności od jej przydatno-
zapisani do list mailingowych i biuletynów i czy
ści, źródła i licencji.
regularnie je czytają.
Rozdział 11
tytułem, podziałem treści oraz zilustrowany obrazem.
129
10/3/08
4:24 PM
Page 130
3. E-mail – pewne elementy dobrych
praktyk
Treść e-maila: jeden temat w jednej wiadomości.
Jako e podczas pobytu w szpitalu osób uczących się,
Czasami osoby uczące się będą miały kilka spraw do
dua część wzajemnej komunikacji odbywa się poprzez
przedyskutowania ze swoimi trenerami: rónorodne
wiadomości przesyłane e-mailem, a reguły odnoszące się
aspekty ich programu nauki, problemy z pewnymi zagad-
do e-maili w szpitalu i poza nim są te same, niniejszy
nieniami aplikacji on-line, etc. W jednym e-mailu powin-
temat powinien być omówiony niezwłocznie, aby zapew-
no się poruszać tylko jeden temat, aby mona go było
nić udaną i skuteczną komunikację.
właściwie przedyskutować i aby nie został zapomniany
pośród innych. Internetowe połączenia w szpitalu mogą
Wybór tematu/tytułu: krótko, jasno
i szczegółowo
E-maile są najpierw widziane w skróconej formie, podają-
nie być drosze jeeli będziemy wysyłali dwa e-maile
w dwóch sprawach, ni w przypadku jednego maila dotyczącego spraw dwóch.
cej tylko nazwisko osoby wysyłającej, datę oraz temat,
którego dotyczą. Jeeli więc chcemy, aby nasz e-mail był
przeczytany z właściwą atencją, powinniśmy zwracać
uwagę na słownictwo uywane w tym polu formularza.
Odpowiedzi na e-mail: uywaj słów
z wiadomości oryginalnej
Powinniśmy unikać takich tytułów, jak Jak się masz?,
Wane!, nazwisko osoby wysyłającej lub adresata, lub co
Zazwyczaj trenerzy mają bardzo mało czasu na udzielanie
gorsze, pozostawiania pola „temat” niewypełnionego.
odpowiedzi na maile od uczestników szkolenia: mogą na
przykład opiekować się wieloma studentami lub mieć
Treść e-maila: prosta, bezpośrednia
i przejrzysta
jeszcze inne obowiązki w tym samym czasie. Z kolei
Główna część e-maila powinna być pisana językiem pro-
problemy z koncentracją lub zaburzenia pamięci. Z tych
stym, bezpośrednim i przejrzystym, poniewa:
powodów, jeeli odpowiadamy na maile:
osoby uczące się, podczas pobytu w szpitalu mogą mieć
Rozdział 11
• e-mail jest asynchronicznym środkiem przekazu
(pisanie i czytanie odbywa się w rónych momentach),
• Tworząc nową wiadomość powinniśmy preferować funkcję
tak więc stratą czasu jest konieczność wymiany wielu
“Odpowiedz nadawcy”, poniewa kontynuowanie i śle-
e-maili, aby dojść do sedna sprawy.
dzenie dyskusji jest ułatwione poprzez taki rodzaj progra-
• Osoby komunikujące się za pomocą e-maili mogą mieć
mu, który pokazuje wcześniejsze wiadomości. Ponadto
ich wiele do przeczytania; np. trenerzy mogą opieko-
jest to łatwiejsze, ni kopiowanie oryginalnej wiadomości
wać się wieloma studentami, ale mogą mieć równie
do wiadomości nowej, właśnie przygotowywanej.
inne zadania do spełnienia. Wane jest zatem szybkie
przechodzenie do sedna sprawy, bez zbyt wielu niepotrzebnych szczegółów.
130
• Tekst oryginalnej wiadomości, na którą odpowiadamy,
powinien być zachowany w treści udzielanej odpowiedzi.
10/3/08
4:24 PM
Page 131
Odpowiedzi e-mailowe: odpowiedź
bezpośrednio pod pytaniem
mogą nawet mieć (czasowe) dysfunkcje, które sprawiają,
e pisanie długich wiadomości będzie jeszcze bardziej
skomplikowane, ni w ich normalnym yciu poza szpita-
Odpowiedzi na konkretne pytania powinny być zamiesz-
lem. Trenerzy mogą mieć mnóstwo zadań do wykonania
czane w następnej linii bezpośrednio pod pytaniem (przy-
i wiele wiadomości, na które muszą odpowiedzieć. Z tych
kład w tabeli poniej). Dlaczego? Początkujący zazwyczaj
powodów, odpowiadanie na wiadomości e-mailowe we
mają trudności z pisaniem na klawiaturze, a pacjenci
właściwy sposób moe być oszczędnością czasu i wysiłku.
Odpowiadanie pomiędzy wierszami
Aby odpowiedzieć na wiadomość najodpowiedniejszym sposobem jest dodanie nowego wiersza zaraz po tym, na który
chcemy odpowiedzieć oraz usunięcie nierelatywnej treści oryginalnej wiadomości, np.:
Wiadomość oryginalna:
Cześć Greg,
Jestem ostatnio naprawdę zajęty, poniewa wypuszczamy nowy produkt w My Dog Food Company, ale teraz mogę
(wreszcie) spokojnie do Ciebie napisać!
Jak się czujesz w szpitalu? Czy zajęcia z e-kultury są ciekawe?
Mam nadzieję, e wkrótce się zobaczymy!
Pozdrawiam,
James
Odpowiedź:
> Cześć Greg
Cześć James,
Dobrze, e są od Ciebie jakieś wiadomości!
> Czy zajęcia z e-kultury sa ciekawe?
Tak, są świetne!! Codziennie uczę się nowych rzeczy, których nawet sobie nie wyobraałem! Te powinieneś chodzić na taki kurs! Jeśli chcesz mnie odwiedzić, spójrz najpierw na moje e-portfolio (http://www.greg-at-hospital.org) i na mapkę, jak mnie tu szybko znaleźć!
—
Greg Doe – [email protected]
12, Hospital Road 90019 Nice City
e-portfolio http://www.greg-at-hospital.org
Rozdział 11
Jak się czujesz w szpitalu?
Dobrze, dziękuję. Wolałbym być w domu, ale zdąyłem ju zaprzyjaźnić się z kilkoma pacjentami.
Life is an incurable disease. – Abraham Cowley
131
10/3/08
4:24 PM
Page 132
Odpowiedzi e-mailowe: usuń „szum”
Odpowiadając na wiadomość powinno się usunąć zbędne
części oryginalnego e-maila (patrz tabela). W ten sposób
prywatności. Jeeli osoby uczestniczące w szkoleniu przesyłają informacje do trenerów, nie oznacza to, e lekarze
czy członkowie rodzin, są upowanieni do ich czytania.
tylko właściwe, interesujące adresata informacje znajdą
się w odpowiedzi.
Korzystając z informacji podawanych przez osoby trzecie,
powinno usuwać się dane pozwalające innym, postron-
Załączniki: ogranicz ich ilości i rozmiary
Kiedy to tylko moliwe, powinno się unikać załączników,
poniewa oznaczają one konieczność uruchamiania
nym osobom na rozpoznanie ich autora. Powinno się
zmodyfikować: nazwisko, miejsca, daty, obrazy, tak aby
było one nie identyfikowalne.
dodatkowych aplikacji w celu zarządzania nimi, zatrzymania sesji zarządzania e-mailem. Inne moliwe problemy z załącznikami się następujące:
Spam: nigdy na niego nie odpowiadaj
• Czytanie e-maila na platformie publicznie dostępnej,
a następnie brak moliwości zapisania go lub koniecz-
Nawet jeeli otrzymuje się duą liczbę wiadomości o cha-
ność usunięcia przed odejściem od komputera.
rakterze spamu, nie powinno się na nie odpowiadać,
• Dua liczba załączników nie jest potrzebna, jeeli składa-
nawet w celu zaądania zaprzestania wysyłania takich
ją one się ze sformatowanego tekstu, który w prosty spo-
wiadomości. Nadawcy są często fałszywi, co oznacza, e
sób moe być zintegrowany z treścią e-maila.
odpowiedź nie byłaby nawet otrzymana przez
• Kady załącznik oznacza konieczność przechowywania
go w skrzynce mailowej lub na twardym dysku.
rzeczywistego nadawcę.
• Obszerne załączniki (kilka GB) mogą wymagać długiego czasu przesyłu z serwera i blokować inne wiadomości przed szybkim ściągnięciem.
Sprawdzaj informacje przed ich wysłaniem
Rozdział 11
• Załączniki zmuszają odbiorcę do korzystania z rónych
innych aplikacji, z którymi nie jest on zaznajomiony.
Niektóre e-maile są wysyłane aby pomóc komuś w związ-
• Załączniki czasami zmuszają odbiorcę do korzystania
ku z choroba lub kłopotami, i kady powinien rozesłać
z programów, które niekoniecznie musi posiadać.
takie wiadomości do wszystkich osób ze swojej ksiąki
Zamiast załączników, powinno preferować się linki do
adresowej. Przytłaczająca większość takich wiadomości
zasobów on-line. Jeeli nie są one powszechnie dostęp-
stanowi jednak miejskie legendy. Niektóre z nich mają ju
ne, mona je gromadzić na chronionych hasłem częściach
kilka lat, a kontynuują ich rozsyłanie osoby, które chcia-
stron www (lub na platformach wspólnie uytkowanych
łyby zrobić rzecz słuszną. Niektóre strony internetowe
dokumentów).
zajmują się takimi miejskimi legendami, które cyrkulują
w sieci, np. http://urbanlegends.about.com/library/blxnew.htm.
Wysyłanie e-maili: zwracaj uwagę na prywatność
132
W kadym razie, zanim wyśle się taki alarmujący mail,
Podczas wysyłania wiadomości do nie-oryginalnych
powinno się dołoyć chocia odrobinę starań, aby upew-
odbiorców, powinno zwracać się uwagę na zagadnienie
nić się, e nie jest on właśnie taką miejska legendą.
10/3/08
4:24 PM
Page 133
Uwaaj na bezpieczeństwo twoich maili
Nie karm trola
Powszechnym błędem jest wiara w to, co zostało umieszczone w polu nadawca, moe ona bowiem doprowadzić
Internetowy trol, lub po prostu trol [...] jest kimś, kto
do katastrofy. Kady moe napisać wiadomość, która
w sposób zamierzony rozsyła kontrowersyjne lub
sprawia wraenie, e została wysłana przez Billa Gates’a,
sprzeczne wiadomości w społeczności on-line, takie
dyrektora szpitala lub kogokolwiek innego, nawet przez
jak online discussion forum lub grupa posiadająca
siebie samego. Obecnie nie ma nic w elektronicznym sys-
jednorazową intencję skłaniania uytkowników do
temie przesyłania informacji, co pozwoliłoby rozwiązać
swarliwych odpowiedzi. Czasami posiada szersze
problem tosamości.
znaczenie, odnoszące się do podejrzanych działań
Tym sposobem, e-maile nie są bezpieczną metodą prze-
w Internecie, które są przyczyna kłopotów.
koduje przekazywanych danych, ani podczas ich prze-
Kiedy e-mail wywołuje u odbiorcy silne reakcje emocjo-
chowywania, ani na ich internetowej drodze.
nalne, nie powinno się na niego udzielać odpowiedzi
Rozwiązaniem jest zabezpieczanie maili oraz pewność co
natychmiast. Trikiem, który się dobrze sprawdza, jest
do tosamości nadawcy, co jest nazywane kodowaniem
odczekanie z odpowiedzią kilku godzin i myślenie w tym
i podpisem elektronicznym. Nie są to rzeczy tak popular-
czasie o czymś zupełnie innym. Tym sposobem udzielana
ne, jak mogłyby być, ale nie powinno się wahać przed ich
odpowiedź jest często mniej agresywna i dyskusja moe
uywaniem tam, gdzie jest to konieczne.
stać się konstruktywna, zamiast zamieniać się w walkę.
Rozdział 11
syłania wraliwych i poufnych danych w sieci. Protokół nie
10/3/08
4:24 PM
Page 134
Rozdział 12 Ewaluacja działań z zakresu e-learningu w szpitalach
Rozdział 12
Ewaluacja działań
z zakresu e-learningu
w szpitalach
dzialnych za program oraz dla osób decyzyjnych wyszego szczebla, takich jak zarząd szpitala, a take tych, którzy odpowiadają za zasoby finansowe i za personel
Diagram 1 przedstawia ilustrację koła planowania, rozwijania oraz wdraania programu nauczania, a take rolę
Birgit Zens
ewaluacji w tym procesie.
Ewaluacje są wanym instrumentem zapewnienia
i poprawy jakości i efektywności programu nauczania. Ewaluacje są niezbędnym instrumentem wspo-
Ewaluacja
magającym podejmowanie decyzji, towarzyszącym
planowaniu, rozwojowi i realizacji programu.
Wykonanie tego zadania jest prawdziwym wyzwa-
Planowanie
programu
Rozwój
programu
niem. Kiedy moemy z pewnością stwierdzić, e
program okazał się skuteczny? Rozdział niniejszy
Implementacja
programu
zawiera wprowadzenie do przeprowadzania ewaluacji programów e-learningowych w szpitalach
Diagram 1: Rola ewaluacji w planowaniu, rozwijaniu i wdraaniu
programu nauki
poprzez skupienie się na czterech krokach: określeniu celów, określeniu programu ewaluacji, wyborze
grup docelowych oraz wyborze metod i przygotowaniu odpowiednich instrumentów ewaluacji.
2. Cztery główne kroki planowania ewaluacji
Podczas planowania ewaluacji, pierwszym i zasadniczym
Rozdział 12
1. Powody prowadzenia ewaluacji
134
krokiem jest skonkretyzowanie i wyspecyfikowanie celów
Ewaluacje są przeprowadzane w celu oceny i poprawy
danego kursu oraz zdefiniowanie konkretnych celów ewa-
jakości oraz efektywności realizowanych programów,
luacji. Wane jest aby ten krok został dokonany przy współ-
a w naszym przypadku, programu e-learningu w szpita-
pracy osób odpowiedzialnych za program. Podczas definio-
lach. Ewaluacje mogą towarzyszyć planowaniu, rozwijaniu
wania celów ewaluacji, powinno być brane pod uwagę zapo-
oraz wdraaniu danego programu nauki i są wanym
trzebowanie na informacje ze strony zaangaowanych stron
instrumentem podejmowania decyzji dla osób odpowie-
oraz późniejsze wykorzystanie jej rezultatów.
10/3/08
4:24 PM
Page 135
W zaleności od celów danej ewaluacji, naley określić
Jakiego rodzaju informacji naprawdę potrzebują benefi-
projekt ewaluacji i zdecydować o memencie, kiedy ewa-
cjenci wyników ewaluacji? Czy potrzebują oni szczegóło-
luacja powinna być przeprowadzona. Czy ewaluacja
wych spostrzeeń opartych na danych werbalnych, czy te
będzie prowadzona przed wdraaniem programu naucza-
potrzebują liczb kwalifikowanych? Naley brać równie
nia, będzie jemu towarzyszyć, czy te będzie prowadzo-
pod uwagę ograniczenia środków finansowych oraz
na po zakończeniu kursu?
dostępny czas. W końcu, czy będziemy tworzyć instrumenty ewaluacji, czy skorzystamy z instrumentów ju
Następnym krokiem jest wybór grup docelowych ewalu-
istniejących. Dość często, instrumenty takie muszą być
acji. Kto dostarczy informacji dla ewaluacji? Czy będą to
adaptowane do ich zamierzonego wykorzystania. Wybór,
uczestnicy kursu? Czy personel szpitala? Czy te trenerzy?
adaptacja i tworzenia instrumentów są zasadnicze dla
Generalnie, w celu zapewnienia waności danych, powin-
jakości danych. Z podanych powodów, ten etap musi być
no się brać pod uwagę róne grupy docelowe.
przygotowywany z wielką starannością i precyzją.
Po zdecydowaniu na jakich grupach docelowych naley się
skoncentrować, naley wybrać metody dla ewaluacji, np.
W dalszych sekcjach, szczegółowo omówione są cztery
interwiew, ankiety, czy testy. Metody muszą być właściwe
kroki planowania oraz przedstawione praktyczne przykła-
dla umoliwienia odpowiedzi na pytania ewaluacyjne.
dy ewaluacji kursów e-learningowych w szpitalach.
co
kiedy
kto
jak
definiowanie celów
określenie
projektu
ewaluacji
wybór grupy
docelowej
wybierz metodę,
stwórz narzędzia
Diagram. 2: Cztery główne kroki planowania ewaluacji
stwierdzić, e jakość programu jest satysfakcjonująca?
Kiedy jesteśmy w stanie stwierdzić z pełnym przekona-
Celem ewaluacji jest ocenienie jakości i efektywności
niem, e sam program udowodnił, i jest efektywny?
danego programu. Wyzwaniem jest jak podejść do zasad-
Z tego powodu określenie konkretnych celów i zamierzeń
niczego zadania i jak je wykonać. Kiedy jesteśmy w stanie
jest decydującym krokiem w planowaniu ewaluacji.
Rozdział 12
3. Definiowanie celów: cztery złote reguły
135
10/3/08
4:24 PM
Page 136
Ewaluacja powinna odpowiedzieć
na konkretne pytania
Często ewaluatorzy napotykają sytuacje, e twórcy programu mają jedynie mgliste wyobraenie na temat tego,
Czy rezultaty ewaluacji będą wykorzystywane dla doskonalenia programu? Czy celem ewaluacji jest uzasadnienie
ponoszonych wydatków? W zaleności od tego, czemu ma
słuyć ewaluacja, jej konkretne cele będą się róniły:
co właściwie chcieliby osiągnąć oraz jakie dokładnie
• Czy ewaluacja będzie wykorzystana dla doskonalenia programu?
aspekty powinny być ewaluowane. A więc, głównym
• Czy ewaluacja będzie wykorzystana dla uzasadnienia
pierwszym krokiem ewaluatorów jest zdefiniowanie konkretnych celów programu we współpracy ze wszystkimi
stronami włączonymi do jego tworzenia. W oparciu o te
ponoszonych wydatków?
• Czy ewaluacja będzie wykorzystana dla uzasadnienia
kontynuacji programu?
cele, powinny zostać określone cele konkretnej ewaluacji.
Wysoce polecaną metodą jest organizowanie wspólnych
warsztatów dla przedyskutowania, a następnie wypunkto-
Ewaluacja powinna być realna
wania potrzeb wszystkich zaangaowanych stron
Innym wanym aspektem do rozwaenia jest realność
w odniesieniu do informacji.
danej ewaluacji. Wysiłek podmiotów zaangaowanych
w ewaluację musi być odpowiedni do jej przewidywanej
Ewaluacje powinny być ukierunkowane na
potrzeby uytkowników w zakresie informacji
uyteczności. Szacowana relacja kosztów do zysków
Konkretne cele ewaluacyjne powinny zostać nakreślone
konieczne staje się znalezienie kompromisu pomiędzy
w porozumieniu ze wszystkimi zainteresowanymi strona-
obszernym i systematycznym zbieraniem danych, a ogra-
mi, poniewa mogą one mieć róne zapotrzebowanie na
niczeniem zakresu ewaluacji.
powinna być właściwa. Jeśli chodzi o koszty, to często
informacje. Co, na przykład, oznacza pojęcie efektywności dla strony opracowującej program? Co pojęcie to
oznacza dla zarządu szpitala lub dla sponsora finansowego? Istnieją róne perspektywy i zapotrzebowanie na konkretne informacje, które powinny zostać wyjaśnione
przed planowaniem ewaluacji.
Określenie celów: cztery złote reguły
• Ewaluacje powinny odpowiadać na konkretne pytania!
Rozdział 12
• Ewaluacje powinny skupiać się na potrzebnych
• Ewaluacje powinny brać pod uwagę późniejsze
Podczas planowania ewaluacji, konieczne jest równie bra-
• Ewaluacje powinny być wykonalne!
nie pod uwagę późniejsze wykorzystanie ich rezultatów.
136
informacjach uytkownika!
Ewaluacje powinny uwzględniać późniejsze
wykorzystanie ich rezultatów
wykorzystanie wyników!
10/3/08
4:24 PM
Page 137
nych z nim wydatków. Rezultaty ewaluacji ex post mogą
4. Kiedy przeprowadzać ewaluację:
model ewaluacji
równie być wykorzystywane do poprawy procesu późniejszego wdraania danego szkolenia.
W zaleności od celów, ewaluacje są prowadzone
w rónych momentach czasowych. Dla poprawienia programu e-learningu, zalecana jest ewaluacja ex ante. Ten
5. Co i kiedy ewaluować?
rodzaj ewaluacji jest przeprowadzany dla oszacowania
potrzeb grupy docelowej przed opracowaniem i wdroeniem danego kursu. Przykładowe potrzeby grupy docelo-
Ocena potrzeb pacjentów i warunków
w szpitalu
wej programu e-learningu w szpitalu są następujące:
wymagania pacjentów, ich stan fizyczny i psychiczny, ich
Przed opracowaniem i wdroeniem programu e-learningu,
motywacja do nauki oraz ich potrzeby związane z treścią
wana jest ocena potrzeb grupy docelowej, np. wymagania
kursu. Przykład szczegółowej listy kontrolnej został
pacjentów, ich stan fizyczny i psychiczny, ich motywacja
przedstawiony poniej.
do nauki oraz potrzeby związane z treścią szkolenia.
Co więcej, kluczowe dla procesu prowadzenia kursów
Podczas wdraania kursu poyteczna jest ewaluacja
towarzysząca. Pozwala ona na gromadzenie rezultatów
pośrednich oraz na ujawnianie nieoczekiwanych problemów. Rezultaty ewaluacji towarzyszącej są wykorzysty-
e-learningu i ich sukcesu, są warunki panujące w szpitalu. Powinny one być bardzo staranie przeanalizowane
i wzięte pod uwagę w okresie poprzedzającym opracowanie i wdroenie programu nauki.
wane bezpośrednio dla poprawy bieącego wdraania
kursu. Ewaluacja ex post ocenia skuteczność danego
Lista sprawdzająca dla oceny ex ante projektu e-lernin-
kursu. W szczególności, ewaluacja ex post jest wymaga-
gowego w jego fazie przygotowawczej została przedsta-
na, jeeli jej celem jest uzasadnienie programu i związa-
wiona w Rozdziale 8.
Rozwój Programu
Ewaluacja
Towarzysząca
Ewaluacja
Ex Post
Implementacja Programu
Rozdział 12
Ewaluacja
Ex Ante
Diagram 3: Połączenie ewaluacji i przygotowania programu
137
10/3/08
4:24 PM
Page 138
Ocena umiejętności komputerowych pacjentów
Aby osiągnąć wysoki poziom satysfakcji uczestników oraz
szkolenie zakończone sukcesem, wymagania kursu
komputerowych pacjentów. Przykładowe pytania pozwalające ocenić doświadczenie komputerowe pacjentów
zostały przedstawiono w poniszej tabeli:
powinny być dostosowane do poziomu umiejętności
Karta oceny umiejętności komputerowych pacjentów
Jak często przeciętnie korzystasz z komputera?
K Codziennie
K Kilka razy w tygodniu
K Raz w tygodniu
K Częściej ni raz w miesiącu
K Rzadziej ni raz w miesiącu
K Nigdy
Do czego wykorzystujesz komputer (n.p. edytor tekstów, gry, e-maile, poszukiwanie informacji, ściąganie plików
muzycznych, etc)?
Wcale
Niewy- Trochę Wystar- Bardzo
starcza-
czająco pewnie
jąco
Jak pewnie się czujesz, jeśli chodzi o korzystanie z komputera?
H
H
H
H
H
Jak pewnie się czujesz, jeśli chodzi o korzystanie z internetu?
H
H
H
H
H
Zaznacz dowolne opcje podane poniej, co do których jesteś pewny, e moesz je wykonać:
K Korzystanie z narzędzi edytora tekstu (np. MS Word)
K Zapisywanie plików
K Drukowanie plików
K Przełączanie między oknami aplikacji
Rozdział 12
K Uywanie paska przewijania
138
K Przeszukiwanie Internetu
K Czytanie, pisanie i wysyłanie e-maili
K Wysyłanie e-maili z załącznikami
K Dostęp na forum dyskusyjne.
10/3/08
4:24 PM
Page 139
Ocenianie i poprawianie jakości kursu
e-learningowego
Ocenianie skuteczności kursu e-learningowego
Ewaluacja skuteczności danej działalności w zakresie
nauczania jest dokonywana po zakończeniu kursu.
W celu uzyskania informacji o tym, jak poprawić bieący
Dlatego te powinno się najpierw zdefiniować, jakie rezul-
program szkoleniowy, prowadzi się ewaluację towarzyszą-
taty chce się osiągnąć. Oczekiwane rezultaty rónią się
ca wdraaniu kursu. Celem ewaluacji towarzyszącej jest
w zaleności od grupy docelowej konkretnego programu.
bezpośrednie wykorzystanie rezultatów ewaluacji dla
Z grubsza moemy je podsumować na czterech poziomach:
poprawy jakości realizowanego kursu. Stąd, wane jest aby
wyniki ewaluacji towarzyszącej były dostępne natychmiast
po zebraniu danych. Pytania w celu oceny i poprawy jakości kursu szkoleniowego są przedstawione poniej:
1. Oderwanie się od problemów zdrowotnych, tj. ukierunkowanie pacjentów na coś poytecznego.
2. Wspieranie psychologicznego dobrego samopoczucia.
3. Zmniejszenie społecznej izolacji.
Pytania dla oceny i poprawy jakości kursu40
4. Nabycie nowej wiedzy i umiejętności
• Do jakiego stopnia temat szkolenia odpowiada
potrzebom osób w nim uczestniczących?
• Czy lider szkolenia jest tą osobą, która jest najlepiej przygotowana do nauczania?
• Czy lider wykorzystuje najbardziej skuteczne
metody dla podtrzymania zainteresowania oraz
dla nauczania oczekiwanej wiedzy i umiejętności?
• Czy warunki, w jakich prowadzone jest szkolenie,
są satysfakcjonujące?
Na przykład, program dla pacjentów cierpiących na chorobę Alzheimera będzie się koncentrował na poziomie
pierwszym i drugim, podczas gdy program dla pacjentów
z choroba Burnout oraz z choroba nowotworową, mógłby
się odnosić do wszystkich czterech poziomów. W kadym
razie, pierwszym krokiem podczas ewaluacji efektywności
programu jest rozwaenie, jakie rezultaty są poądane.
W zaleności od konkretnych celów, stosowane metody
i instrumenty rónią się.
• Czy pomoc jest skuteczna w poprawianiu komu-
• Czy koordynacja programu była satysfakcjonująca?
• Co jeszcze mogłoby być zrobione dla poprawy
programu?
6. Grupy docelowe
W przewaającej liczbie przypadków, ewaluacja działań
z zakresu nauczania skupia się na reakcji zwrotnej
uczestników. Bez wątpienia, reakcje uczestników są bardzo wartościowe i wane dla oceny zadowolenia z kursu.
40
Kirkpatrick, D. L. & Kirkpatrick, J. D. (2006). Evaluating Training Programmes:
The Four Levels. San Francisco.
Zadowolenie jest istotne, poniewa stanowi podstawę
Rozdział 12
nikacji oraz podtrzymywaniu zainteresowania?
udanego nauczania. Równie wartościowa jest ocena
139
10/3/08
4:24 PM
Page 140
przedmiotowa. Oczywiście, nikt inny, oprócz samych
7. Metody i instrumenty
uczestników, nie moe dostarczyć lepszej informacji na
temat osobistych korzyści czerpanych z programu.
Informacja zwrotna ze strony pacjentów
Ewaluacja nie powinna jednake koncentrować się jedynie
W przewaającej liczbie przypadków, ewaluacja działań
na reakcjach pacjentów, powinna take brać pod uwagę
szkoleniowych opiera się jedynie na tak zwanych arku-
róne grupy docelowe. Generalnie rzecz biorąc, uwzględ-
szach reakcji lub arkuszach zadowolenia, które są
nianie czynnika grup docelowych jest metodą bardzo
zalecaną dla zapewnienia wiarygodności danych.
wypełniane przez uczestników po zakończeniu kursu. Te
karty reakcji są bardzo cenne dla gromadzenia informacji
odnośnie zadowolenia uczestników z kursu, np. z jego
Cennym źródłem informacji jest personel szpitala zaangaowany w opiekę nad chorymi. Na przykład, pielęgniarki, lekarze, szpitalni psychologowie oraz cały pozostały
harmonogramu, treści czy zadowolenia z osoby prowadzącej zajęcia. Przykładowy arkusz reakcji dla uczestników został zamieszczony niej.
personel, opiekujący się konkretnym pacjentem, powinien
być uwzględniony w procesie zbierania danych. Personel
szpitalny moe równie dostarczać cennych informacji
odnośnie procesu wdraania programu oraz komunikacji
Arkusze reakcji powinny zawsze zawierać pytania
i współpracy pomiędzy wszystkimi stronami zaangao-
zamknięte i otwarte. Pytania zamknięte mogą być łatwo
wanymi w programie.
przeanalizowane przy wykorzystaniu komputerowych
Rozdział 12
analiz danych statystycznych. W przeciwieństwie do tego,
140
Trenerzy, osoby pomagające oraz opiekunowie
analiza pytań otwartych jest zawsze czasochłonna, ponie-
naukowi działań szkoleniowych take dostarczają infor-
wa dane werbalne muszą być odpowiednio pogrupowa-
macji odnośnie postępu procesu nauczania uczestników
ne (np. według kategorii). Tym niemniej, gromadzenie
szkolenia, wyników ich nauki oraz napotykanych
danych werbalnych ma zasadnicze znaczenie dla uzyska-
trudności i wyzwań.
nia dogłębnych i wyczerpujących informacji.
Osoby odpowiedzialne za zarządzanie procesem
Jednake, w przypadku niektórych grup pacjentów, praca
wdraania programu będą dostarczały cennych informa-
z wykorzystaniem pisemnych formularzy ewaluacji jest
cji odnośnie całego procesu wdraania programu, zarzą-
trudna, lub wręcz niemoliwa. W takich przypadkach,
dzania programem oraz wzajemnej komunikacji
pisemna informacja zwrotna musi być zastąpiona
i współpracy wszystkich stron włączonych w ten proces.
bezpośrednią rozmową.
10/3/08
4:24 PM
Page 141
Informacja zwrotna od pacjentów
Szanowny Pacjencie
Zwracamy się z uprzejmą prośbą o wzięcie udziału w krótkiej ankiecie związanej z kursem e-learningowym, w którym
uczestniczyłeś/-aś. Wyniki pomogą nam w przyszłości jeszcze lepiej zaspokajać potrzeby pacjentów.
Dziękujemy za wypełnienie kwestionariusza!
Prosimy o zaznaczenie tych odpowiedzi, które najlepiej oddają Twoje zdanie.
Wcale
Niewy- Do pew- Wystarstarcza- nego
czająco
jąco
stopnia
Całkowicie
Czy kurs zaspokoił twoje potrzeby?
H
H
H
H
H
Czy kurs pomógł ci w zdobyciu nowej wiedzy i umiejętności?
H
H
H
H
H
Czy skorzystałeś osobiście dzięki uczestnictwu w kursie?
H
H
H
H
H
Prosimy opisać jakie korzyści przyniosło ci uczestnictwo w kursie:
Wcale
czająco
jąco
stopnia
Całkowicie
Czy uczestnicząc w kursie przyjemnie spędzałeś czas?
H
H
H
H
H
Czy uwaasz, e nauka podczas pobytu w szpitalu przynosi korzyści?
H
H
H
H
H
Wcale
Czy następujące aspekty okazały się przydatne?
czająco
jąco
stopnia
Całkowicie
Prezentacje/wyjaśnienia trenera
H
H
H
H
H
Coaching trenera
H
H
H
H
H
Dyskusje online z pozostałymi uczestnikami (np. Forum dyskusyjne, chat)
H
H
H
H
H
Dyskusje z pozostałymi uczestnikami na ywo
H
H
H
H
H
Zadania
H
H
H
H
H
Materiały
H
H
H
H
H
Inne elementy
H
H
H
H
H
Słabo
Satysfakcjonująco
Dobrze
Bardzo
dobrze
H
H
H
H
Jak oceniasz zaplanowanie kursu?
Uwagi
Co usprawniłbyś w kursie?
Rozdział 12
Uwagi
141
10/3/08
4:24 PM
Page 142
Informacje zwrotna od trenerów i personelu
szpitalnego
Reakcje uczestników są istotne, jednake dostarczają oni
Przykłady pytań do trenerów:
• Jak oceniasz komunikację i współpracę z persone-
informacji ograniczonych. Dlatego te ewaluacja powinna
lem szpitala /członkami programu/ oraz innymi
nie tylko koncentrować się na pacjentach, ale równie
stronami zaangaowanymi w projekcie?
obejmować inne grupy docelowe, takie jak trenerzy
i personel szpitalny.
• Czy osoby, które podjęły naukę, były zachęcane
przez personel szpitala do uczestnictwa w kursie?
Jeeli tak, to jaki sposób?
W zaleności od dostępności i zasobów czasowych personelu szpitala, mona wykorzystać ankiety lub bezpo-
średnie rozmowy. Rozmowy są źródłem cennych
i wszechstronnych informacji. Są one najlepszą metodą
pozwalającą na odkrywanie nieoczekiwanych pozytywnych, bądź negatywnych efektów programu oraz na
uświadomienie sobie nieprzewidzianych problemów,
wyzwań i trudności. Opracowanie standardowych pytań
• Czy infrastruktura szpitala była zadawalająca
(techniczna, organizacyjna)?
• Czy uczestnicy mieli w szpitalu łatwy dostęp do
komputerów i Internetu ?
• Czy występowały jakiekolwiek problemy ze sprzętem komputerowym i oprogramowaniem?
ukierunkowujących jest poyteczne i zalecane nie dlatego, eby ograniczyć rozmowę do sesji typu pytanie-
• Jak byś opisał/a ogólną motywację uczestników?
odpowiedź, ale aby zachęcać i ośmielać rozmówców pod-
• Czy jesteś zadowolony/a z ich postępu w nauce
czas utrzymywania załoonego kierunku rozmowy.
Kiedy tylko jest to moliwe, rozmowy powinny być nagry-
• Czy występowały jakiekolwiek przeszkody lub
pomocą grupowania i kategoryzacji odpowiedzi. Jeeli
trudności spowodowane stanem zdrowia uczestni-
rozmowa nie moe być rejestrowana, potrzebna jest
ków? Jeeli tak, to jakiego rodzaju?
nych notatek dla pomniejszej analizy. Tak więc, prowadzenie i analizowanie rozmów jest czasochłonne i z tego
powodu znacznie drosze, ni ankiety z pytaniami o charakterze zamkniętym oraz krótkie arkusze werbalnej
Rozdział 12
• Jak oceniasz korzyść odniesioną przez pacjentów?
wane na taśmę, przepisane, a następnie analizowane za
przynajmniej dodatkowa osoba w celu robienia obszer-
informacji zwrotnej.
W poniszej ramce, znajdziecie przykłady pytań do trenerów i personelu szpitalnego.
142
oraz osiągniętych efektów?
10/3/08
4:25 PM
Page 143
Przykłady pytań do personelu szpitalnego.
Testy psychologiczne
• Jak oceniasz komunikację pomiędzy personelem
Dla grupy docelowej pacjentów w szpitalu, wane znacze-
szpitala i managerami programu /trenerami/ oraz
nie mają aspekty psychologiczne mające związek ze
innymi stronami zaangaowanymi w projekcie?
zdrowiem. W pewnych przypadkach moe wystąpić większa potrzeba wiedzy odnośnie samopoczucia psychiczne-
• Czy osoby uczące się były zachęcane przez perso-
go pacjentów oraz informacji, czy poprawia się ono
nel szpitala do uczestnictwa w kursie? Jeeli tak, to
w miarę upływu czasu. Dla tych celów właściwym instru-
w jaki sposób?
mentem są testy psychologiczne. Pozwalają one na ocenę
• Czy infrastruktura szpitala była zadawalająca
ukrytego potencjału psychologicznego osób, syndromów
/techniczna, organizacyjna/? Czy uczestnicy
klinicznych (np. depresji) lub określonych postaw. Naley
szkolenia mieli w szpitalu łatwy dostęp do kompu-
jednak mieć na uwadze, e przeprowadzanie i interpre-
terów i Internetu?
towanie testów psychologicznych jest domeną wykwalifikowanych psychologów.
• Jak oceniasz korzyść odniesioną przez pacjentów/szpital?
• Czy dostrzegasz jakikolwiek problem lub wyzwanie w związku z wykorzystaniem metody e-learningu w szpitalu?
Dobrze znanym i dobrze sprawdzonym przykładem testu
psychologicznego jest test SF-36 Health Survey, lub jego
skrócona forma SF-12. Test SF-36 (lub jego udoskonalona
forma SF-36v2) jest 36-cio pozycyjnym badaniem, opomiarowującym osiem dziedzin zdrowia, opartych na dwóch czynnikach, tj. zdrowiu fizycznym oraz zdrowiu psychicznym.
Pozycje
SF-36
Pozycje
SF-12
• Funkcjonowanie fizyczne
• Ograniczenia wykonywanej roli z powodu stanu zdrowia
fizycznego (rola –fizyczna)
• Ból cielesny
• Ogólna percepcja zdrowia
10 pozycji
4 pozycje
2 pozycje
2 pozycje
2 pozycje
5 pozycji
1 pozycja
1 pozycja
• Witalność
• Funkcjonowanie społeczne
• Ograniczenia wykonywanej roli z powodu problemów
emocjonalnych (rola-emocjonalna)
• Zdrowie psychiczne
4 pozycje
2 pozycje
3 pozycje
1 pozycja
1 pozycja
2 pozycje
5 pozycji
2 pozycje
• Samoocena stanu zdrowia
1 pozycja
Czynnik
Zdrowie fizyczne
Zdrowie psychiczne
Rozdział 12
Dziedzina zdrowia
Diagram 4: SF-36 I SF-12 – Dziedziny Zdrowia
143
10/3/08
4:25 PM
Page 144
Badanie zostało przygotowane do stosowania w ponad 60
Określenie celów programu oraz zdefiniowanie konkret-
językach i moe być wykorzystywane w odniesieniu do
nych celów przeprowadzania ewaluacji jest pierwszym
osób od 14 roku ycia. Test SF-12 (lub jego udoskonalo-
i najwaniejszym krokiem procesu ewaluacji. Naley na
na wersja SF-12v2) jest 12-pozycyjnym podzbiorem testu
tym etapie wziąć pod uwagę cztery złote reguły:
SF-36 i opomiarowuje te same osiem dziedzin zdrowia.
Z powodu swojej zwięzłości, test SF-12 jest często wykorzystywany jako narzędzie pokazowe.
• Ewaluacje powinny odpowiadać na konkretne pytania!
• Ewaluacje powinny skupiać się na potrzebach informa-
Testy SF-36 i SF-12 uwzględniają ogólne normy dla społeczeństwa Stanów Zjednoczonych, w podziale na grupy
uwzględniającym płeć i wiek, oraz normy dla kilku syndromów klinicznych oraz schorzeń. Ze względu na to, e
cyjnych uytkownika!
• Ewaluacje powinny brać pod uwagę późniejsze wykorzystanie wyników!
• Ewaluacje powinny być wykonalne!
badanie jest bardzo wraliwe na zmiany, moe być stosowane jako miara zmian przed i po danej interwencji, np.
jako miara wpływu kursu e-learningowego w szpitalu. Dla
W zaleności celów ewaluacji, drugim krokiem jest decyzja
interpretacji rezultatów mogą być wykorzystywane
dotycząca programu ewaluacji, tzn. punktu w czasie kiedy
zarówno skale pojedyncze (dziedziny zdrowia), jak
ewaluacja zostanie przeprowadzona. Czy ewaluacja ma być
i zbiorcze miary zdrowia fizycznego i psychicznego. Dla
wykorzystana do usprawnienia realizacji programu? Czy ma
interpretacji skal pojedynczych, raczej powinno się stosować test SF-36.
Materiały dotyczące badania mona znaleźć na stronie
http://www.qualitymetric.com/ . Osiągalny jest równie
słuyć poprawie programu nauczania? A moe jej celem jest
ocena efektywności programu po jego zakończeniu?
Odpowiednio, przeprowadza się ewaluację przed, w trakcie
lub po zakończeniu realizacji programu.
specjalny program oceniający, umoliwiający łatwą
interpretację wyników.
8. Podsumowanie
Niniejszy rozdział zawierał wprowadzenie do przeprowadzenia ewaluacji programu e-learningowego w szpitalu
Rozdział 12
w oparciu o cztery kroki: określenie celów, określenie
144
programu ewaluacji, wybór grup docelowych ewaluacji
Trzecim krokiem planowania ewaluacji jest podjęcie decyzji co do grupy docelowej. Generalnie zaleca się wybór
zrónicowanych grup docelowych w celu zebrania jak najszerszych informacji i poprawy wiarygodności rezultatów.
Grupami docelowymi w przypadku działań e-learningowych realizowanych w szpitalach mogą być pacjenci, któ-
oraz wybór odpowiednich metod i opracowanie instru-
rzy uczestniczyli w danym kursie, trenerzy, personel szpi-
mentów ewaluacji takich jak kwestionariusze lub wska-
talny zaangaowany w program i wreszcie osoby odpo-
zówki do wywiadu.
wiedzialne za realizację programu.
10/3/08
4:25 PM
Page 145
Na koniec, kolejnym kluczowym krokiem jest wybór
testy psychologiczne. Aby uzyskane dane były wiarygod-
odpowiednich metod oraz opracowanie instrumentów
ne naley instrumenty opracować uwanie i dokładnie.
ewaluacji. Metody muszą być dobrane tak by odpowie-
Jako e ewaluacje są podstawowym instrumentem wspo-
dzieć na pytania ewaluacji oraz uwzględniać późniejsze
magającym podejmowanie decyzji, oraz słuą ocenie
wykorzystanie wyników. Jakiego rodzaju informacji
i poprawie jakości i efektywności programów, muszą
potrzebują uytkownicy ewaluacji? Naley wziąć pod
towarzyszyć zarówno fazie opracowywania jak i realizacji
uwagę ograniczone zasoby finansowe oraz ograniczony
programu e-learningowego w szpitalu. Dzięki temu, ewa-
czas. Metodami ewaluacji działań e-learningowych
luacje słuą nie tylko ocenie jakości i efektywności pro-
w szpitalach są na przykład: kwestionariusze, wywiady lub
gramów ale take osiągnięciu celów programu.
Rozdział 12
145
10/3/08
4:25 PM
Page 146
Rozdział 13 Czynniki sukcesu nieformalnego e-learningu wśród pacjentów w szpitalach
Rozdział 13
Czynniki sukcesu nieformalnego e-learningu
wśród pacjentów
w szpitalach
wało by się to przy partnerskim udziale instytucji edukacyjnych oraz szpitala. Wane jest, aby partnerstwo to nie
ograniczało się do działań samych profesjonalistów, ale
oparte było o przejrzyste zobowiązania instytucji w nie
zaangaowanych. Z uwagi na silną presję związaną
z wykonywaną w szpitalach pracą, jest wysoce zalecane,
aby zobowiązanie do nauczania pacjentów zostało zapisane w dwustronnej umowie podpisanej przez członków
ścisłego zarządu, co zapewni niezbędne środki i zasoby,
Holger Bienzle
Jak ju to zostało powiedziane we Wstępie, niniejsza
szczególnie czas pracy personelu.
2. Działania zespołów wieloosobowych
publikacja nie ma na celu wytyczania bezpiecznej ścieki
Planowanie i wprowadzanie e-learningu do szpitali
do skutecznego programu e-learningu w szpitalu. Aby to
wymaga regularnej współpracy z zespołem ekspertów
było moliwe, podstawy doświadczeń zdobytych w euro-
posiadających uzupełniające się doświadczenie: niezbęd-
pejskich projektach pilotaowych są daleko niewystarcza-
ni są zarówno profesjonaliści w zakresie nauczania, jak
jące. Jednake podkreślając ten fakt, doświadczenie
i personel techniczny, managerowie oraz, co najwaniej-
eHospitala uwypukla dziesięć kluczowych czynników uda-
sze, profesjonaliści w dziedzinie ochrony zdrowia, którzy
nych projektów e-learningu w szpitalu. Niektóre z nich
są w codziennym kontakcie z pacjentem. Zasadniczą
potwierdzają ju publikowane, bardziej ogólne wnioski
sprawą jest określenie konkretnych ról i zadań tych pro-
dotyczące mieszanego systemu nauczania41 i przedsta-
fesjonalistów oraz zaplanowanie ich współdziałania
wiają je w specyficznym edukacyjnym kontekście
z korzyścią dla pacjentów biorących udział w nauczaniu.
niniejszej publikacji.
1. Zobowiązania instytucji uczestniczących
3. Integracja ze szpitalnymi rutynowymi
działaniami
Jeeli nieformalny e-learning miałoby być wprowadzane
Nauczanie nie jest oczywiście główną działalnością szpitali, które
do europejskich szpitali, w większości przypadków odby-
zostały zaprojektowane do innych celów i dlatego obowiązujące
procedury oraz regulacje nie zawsze będą wspierały działania
z zakresu e-learningu. Kady nowo wdraany program naucza-
41
Baume, M.; Hummel, S.; Krcmar, H. (2004). Factors for Success for Blended
Learning – Concepts. Experiences gained in the evaluation of Webtrain:
http://www.winfobase.de/lehrstuhl/publikat.nsf/intern01/
mienia w jaki sposób szpital funkcjonuje, jak i poszukiwania spo-
7E2D04A6544CE5D0C1256F5500497087/$FILE/04-17.pdf, and Scholze,
sobów zintegrowania działań szkoleniowych z codzienną ruty-
Rozdział 13
T. (2005) The Role of e-Learning for Training in Institutions of The Third
146
nia wymaga zarówno przyswojenia podstawowej wiedzy i zrozu-
Sector,http://www.e-learningeuropa.info/directory/index.php?
nową działalnością szpitala. Niewskazane są próby i dąenia do
page=doc&doc_id=5992&docIng=6
wymuszania zmian w rutynowej działalności szpitala.
10/3/08
4:25 PM
Page 147
4. Identyfikacja potrzeb
taktować się ze swoim opiekunem/trenerem za pomocą
znanego sobie kanału komunikowania się, takim jak
Osoby cierpiące z powodu powanych chorób są szcze-
e-mail czy telefon.
gólną i bezbronną grupą docelową, posiadającą specyficzne potrzeby emocjonalne i edukacyjne. Konieczne jest
wcześniejsze dogłębne przeanalizowanie tych potrzeb dla
opracowania tematów nauczania, celów, treści oraz meto-
7. Częste spotkania bezpośrednie
dologii, które będą odpowiednie dla konkretnej grupy
pacjentów. I ostatnia uwaga w tym zakresie, otó tam
gdzie tylko jest to moliwe, w proces planowania powinni
być włączeni sami pacjenci, ich przyjaciele i rodziny, jak
równie szpitalny personel medyczny, psychologiczny
i pomocniczy.
W kontekście szpitala, e-learning powinien być zawsze
rozumiany jako nauczania mieszane. Częste i intensywne
spotkania bezpośrednie pacjentów i ich trenerów są niezbędne i nie mogą być w pełni zastąpione komunikacją za
pomocą komputera. W pilotaach eHospital dla wielu
pacjentów osobiste zetknięcie się ze swoimi trenerami
5. Tworzenie i komunikowanie korzyści.
Włączenie się w e-learning podczas pobytu w szpitalu, nie
jest celem samym w sobie, ani nie jest rzeczą oczywistą.
Pacjenci tylko wtedy będą okazywać zainteresowanie programem nauczania, kiedy będą widzieli konkretne korzy-
i wypracowane wzajemne relacje, były motorem wszystkich ich działań w zakresie uczenia się. To podczas tych
spotkań uczący się pacjenci mogą otrzymać wiele wsparcia niezbędnego dla ich procesu uczenia się, informacji
zwrotnej oraz motywacji do dalszej nauki.
ści, wspierające ich, w tym raczej trudnym dla nich okresie ycia. Korzyści te mogą być rónorodne, począwszy
od poprawy ich zdolności do pracy, a po zwykłe oderwa-
8. Proste, uyteczne i dostępne technologie
nie się od choroby. Organizatorzy e-learningu w szpitalach powinni upewnić się, e korzyści te zostały zakomunikowane i zapromowane pacjentom.
Nie mona przyjmować za pewnik, e wszystkie szpitale
zapewnią infrastrukturę techniczną konieczną dla e-learningu pacjentów, w tym dostęp do (przenośnych) komputerów, czy szybkiego i dostępnego łącza internetowego.
Uczenie się z pomocą technologii informatycznych
Organizatorzy powinni upewnić się, e wszystkie osoby
i komunikacyjnych nie moe się powieść bez doradztwa
uczestniczące w nauce, rzeczywiście mają wystarczające
i wsparcia ze strony zawodowych pedagogów.
moliwości w tym zakresie. Cały sprzęt i oprogramowanie
Rónorodne kursy pilotaowe pokazały, e osoby uczące
powinny być tak proste, jak to tylko jest moliwe, posia-
się bardzo doceniają wsparcie ze strony trenerów, opie-
dać wysoki stopień uyteczności, a take odpowiadać
kunów naukowych i doradców. To dzięki tym kontaktom
podstawowym standardom z zakresu dostępności. Co
(pacjent) uczeń czuje się zachęcany i motywowany do
więcej, powinno się unikać jakiejkolwiek frustracji pacjen-
włączenia się i pozostania zaangaowanym w e-learning.
tów z powodu problemów technicznych, poniewa mogą
Wane dla osoby uczącej się jest, aby była w stanie skon-
one zburzyć całą ich motywację do pracy.
Rozdział 13
6. Doradztwo i wsparcie
147
10/3/08
4:25 PM
Page 148
9. Zwiększenie kompetencji pacjentów
w zakresie ICT
10. Ewaluacja wpływu
W dzisiejszych czasach wszystkie formy edukacji powinny
uwzględniać element ewaluacji. Jako nieformalny, wspie-
Akceptacja e-learningu w duym stopniu zaley od tego,
rany przy pomocy komputera system nauczania pacjen-
jak bardzo uczący się pacjenci są zaznajomieni z kompu-
tów w szpitalu jest dość nowatorski i dlatego szczególnie
terem. Moe ona być pozytywna, jeeli uczący się akceptują takie media, jak komputer i Internet. Niezbędne umiejętności i postawy nie mona traktować jako z góry zapew-
konieczna jest staranna ewaluacja wpływu działań programu nauczania na pacjentów. Take proces wdraania
e-learningu w szpitalach wymaga nadzoru, aby mona
było czerpać z jego zalet oraz wad, poprawiając w ten
nione. Konsekwencją tego jest fakt, i zanim rozpoczną się
sposób ofertę e-learningową, kiedy następnym razem
zajęcia, organizatorzy w wielu przypadkach będą musieli
będzie ona wdraana.
sprawdzać podstawową umiejętność pacjentów z zakresu
technologii informatycznych i komunikacyjnych. Na
Jak wany moe być wpływ działań e-learningu podczas
hospitalizacji, świadczy stwierdzenie uczestniczącego
początku kursu niezbędne jest szczegółowe przedstawie-
w hiszpańskim pilotaowym programie eHospital, mę-
nie systemu zarządzania nauczaniem oraz innych techno-
czyzny dotkniętego poraeniem czterokończynowym,
logicznych narzędzi, które będą wykorzystywane.
który nie mógł poruszać rękami:
Korzyści z e-learningu według uczestnika kursu eHospital:
W mojej opinii było to wielkie doświadczenie, była to olbrzymia alternatywa pozwalająca nam na robienie w dalszym
ciągu rónych rzeczy. [Przed kursem] nie miałem pojęcia na temat komputerów, a dzięki wam mogę teraz robić niezliczone rzeczy: czytać gazetę, śledzić wiadomości, komunikować się z innymi osobami poprzez Internet... tak, bardzo
wiele rzeczy... ale najwaniejsze dla mnie jest, jak wiecie, e jestem w stanie uczyć się przez Net. Ja, w mojej sytuacji,
a take wiele innych osób [które cierpią na poraenie czterokończynowe] jest dość [fizycznie] ograniczonych – nie mamy
zamiaru wyrzekać się naszych oczekiwań. Na przykład, mam zamiar uczyć się o architekturze, topografii, CAD, etc.
W kadym razie, w tym celu muszę opanować program rysowania. Próbowałem z auto-CAD, ale jest to dla mnie bardzo trudne ze względu na narzędzia, jakich musiałbym uywać oraz z powodu złooności samego programu. Obecnie
ściągnąłem z sieci inny program, który jest trochę łatwiejszy w uyciu i udało mi się ju narysować małe plany.
Ciągle jeszcze jestem nowicjuszem jeśli chodzi o komputery, na początku wszystko było tak skomplikowane, ale pomału osiągam dość dobre rezultaty. Wszystko wymaga długiego czasu, istnieje tyle kombinacji, które trzeba wykonać nawet
dla prostego zadania, ale to właśnie jest nauka najłatwiejszych skrótów dla osiągnięcia celu [...] Podsumowując, myślę,
Rozdział 13
e był on [kurs] wspaniały, uwaam, ze kada osoba w takiej sytuacji powinna mieć prawo do uczestniczenia w podob-
148
nych kursach, poniewa otwierają one drzwi do tego, e jest się w stanie robić niezliczone rzeczy [...]
10/3/08
4:25 PM
Page 149
10/3/08
4:25 PM
Page 150
Zaangaowanie w działania z zakresu nauczania podczas
pobytu w szpitalu moe mieć pozytywny efekt dla szpitalnych pacjentów oraz ułatwić im reintegrację z ich yciem
zawodowym i społecznym.
Nauka wspomagana komputerem ma wielki potencjał
w tym szczególnym kontekście edukacyjnym. Mobilność
pacjentów w szpitalach jest ograniczona – dlatego korzystanie z moliwości nauki pozbawionej ograniczeń czasowo-przestrzennych związanych z konwencjonalnym uczeniem
się, moe być dla nich korzystne
Niniejsza publikacja promuje współpracę pomiędzy podmiotami zapewniającymi naukę oraz szpitalami, w działaniach
prezentujących sposobności e-learningu.
ISBN 978-3-9502335-3-7

Rozdział 3 Projekt eHospital

Transkrypt

Podobne dokumenty

Szkoła wspomagająca rozwój

Magazyn Wytwórcy nr 2 – artykuł „Perma co

Document 3342

Wersja PDF - Dla Klimatu

azeta ekarzy