Tradycyjna kultura żydowska – człowiek, zwyczaje, dzieło

Tradycyjna kultura żydowska – człowiek, zwyczaje, dzieło
Joanna Lisek
Kurs Tradycyjna kultura żydowska – człowiek, zwyczaje, dzieło ma na celu wprowadzenie w
świat tradycji i obyczajów żydowskich. Podstawowe pojęcia związane z człowiekiem w
judaizmie prezentowane są zgodnie z etapami życia – od narodzin do śmierci, a obyczaje
świąteczne w porządku rocznym. Uczestnicy zapoznani zostają ze specyfiką i funkcją
żydowskich przestrzeni związanych z rytuałem, takich jak mykwa, czy cmentarz (synagoga
została pominięta ze względu na omówienie jej w ramach innego kursu). Program uwzględnia
perspektywę genderową zwracając uwagę na odmienną pozycję kobiet i mężczyzn w
tradycyjnej, patriarchalnej kulturze żydowskiej. Na zobrazowanie omawianych w czasie kursu
zjawisk wybrane zostały fragmenty tekstów literackich tłumaczone przede wszystkim z
języka jidysz.
do całego programu:
Кержнер:Традиії та побут євреїв України, w: Нариси з історії та культури
євреївУкраїни, Київ 2008, s. 275 – 299.
Marc Stern: Co to jest judaizm. Odpowiedzi na najczęściej stawiane pytania, tłum.
Magdalena Ruta, Kraków 2003.
1. Rola kobiety w żydowskim świecie (kobiecy ideał – eszet hajim; macierzyństwo;
domowy matriarchat, w sferze publicznej – zogerka, tikerin)
Pua Rakowska: Wspomnienia żydowskiej rewolucjonistki, tłum. Joanna Lisek, rozdział 1, (w
maszynopisie)
Fradl Sztok, The Shorn Head, w: Jewish American Literature, ed. J. Chametzky, J. Felstiner.
H. Flanzbaum, K. Hellerstein, p. 290 – 294.
Icchok Lejb Perec: Gniew kobiety, w: I.L. Perec: Wybór opowiadań, tłum. Anna Dresnerowa,
Wrocław-Kraków 1958, s.180-188
Stern 101 – 103.
2. Mykwa (prawo nidda, konstrukcja i funkcja mykwy, mykwy starożytne,
średniowieczne i współczesne; ochrona mykw – zaniedbania i nadzieje)
Bella Chagall:
Anka Grupińska: Rywke z Mea Szearim, w. A. Grupińska: Najtrudniej jest spotkać Lilit,
Kraków-Budapeszt 2008, s. 169-185.
Stern, 104 – 107.
3. Starość i śmierć (choroba, umieranie, chewra kadisza, żałoba)
Frida Himelblau: Pomoc medyczna w Pińczowie, Złe oko, Chewra Kadisza, w: Sefer zikaron
lekehilat Pinczew, tłum. Joanna Lisek, Tel Awiw 1970 (przekład w maszynopisie)
193-201.
Кержнер, s. 290 – 292; Stern, s. 51 – 62.
4. Cmentarz (lokalizacja cmentarza, przestrzeń, macewy żydowskie – symbolika,
inskrypcje, odwiedzanie cmentarza, zwyczaje - ślub na cmentarzu, mierzenie
cmentarza; groby cadyków, kwitlech)
Izrael Joszua Singer: Josie Kalb, Warszawa 1961, s. 204-215.
5. Dziecko w kulturze żydowskiej (poczęcie, narodziny, obrzezanie, wykupienie
pierworodnego, nauka – cheder, jesziwa)
Szolem Alejchem: Z jarmarku, tłum. Michał Fridman, Wrocław 1989, s. 133-142 (Dawny
cheder, Bar micwa);
Regina Lilientalowa: Dziecko żydowskie, Warszawa 2007, s.17-39.
Кержнер, s. 287 – 288; Stern, 26 – 37.
6. Wejście w dorosłość (bat micwa, bar micwa, swaty, kontrakt ślubny - ketuba, ślub,
prawo lewiratu - chalica)
Izrael Joszua Singer: Josie Kalb, Warszawa 1961, s.29-41.
Alter Kacyzne: Swaty w Parczewie, w: Alter Kacyzne: Chore perły i inne opowiadania,
Wrocław 1999, s. 149-161.
Кержнер, 288 – 290; Stern, 38 – 51.
7. Rola mężczyzny w żydowskim świecie (specyfika żydowskiego patriarchatu; męski
ideał – geniusz talmudyczny i jego konsekwencje; kest – lata u teściów; w sferze
publicznej – w synagodze i gminie)
Salomon Majmon: Autobiografia, tłum. Leo Belmont, Warszawa 2007, s. 88-100.
Stern, 116 - 123
8. Żydowski dom (znaki na domu – mezuza, mizrachi; finanse – cedaka; życie seksualne,
rozwód)
Anna Grupińska: Zwyczajna rzecz, jak każda inna; Malke; w: A. Grupińska: Najtrudniej jest
spotkać Lilit, Kraków – Budapeszt 2008, 191-199, 219-239.
Isaac Bashevis Singer: Upominek purimowy, w: I.B. Singer: Urząd mojego ojca, tłum. Irena
Wyrzykowska,Warszawa 1992, s. 65-69.
Stern, 121 – 123, 131 - 133.
8. Zasady koszerności (pokaramy czyste i nieczyste; ubój – szechita, mięso i mleko; w
żydowskiej kuchni)
Isaac Bashevis Singer: Dlaczego gęsi krzyczały?, w: I.B. Singer: Urząd mojego ojca, tłum.
Irena Wyrzykowska,Warszawa 1992, s. 13-17.
Кержнер, 282 – 284; Stern, 123 – 130.
10-12. Kalendarz żydowski i święta (3 godz.)
Bella Chagall, Płonące świece, tłum. Jolanta Sell, Kraków 1978, tu: Szabes, s.32 – 52.
Кержнер, s. 275 – 282, Stern, s. 63 – 100.
Stern, 104 – 107.