prl się śmieje! polska komedia filmowa lat 1945

PRL SI MIEJE! POLSKA KOMEDIA
FILMOWA LAT 1945 – 1989 [fragment]
Monika Talarczyk – Gubaa
Warszawa 2007
Bracia Kondratiukowie spor cz swoich pierwszych rednio - i penometraowych filmów
zrealizowali w telewizji. Rozbudowa telewizyjnej infrastruktury i poszerzone zasady funkcjonowania
umoliwiay absolwentom szkoy filmowej szybsz i tasz produkcj, ponadto uwalniay od koniecznoci
dugoletniego terminowania u boku mistrza, stworzyy wreszcie szans mówienia do nowego,
wielomilionowego widza. Obok konwencjonalnej telewizyjnej rozrywki i przesiknitej propagand
publicystyki na maym ekranie gociy czarno-biae filmy Tubylców, znacznie poszerzajce pole obserwacji
ycia spoecznego. W przypadku komedii byy to filmy poszukujce egzystencjalnego kontekstu dla
oferowanych przez dekad sukcesu marze do wzicia: moliwoci spoecznego awansu, poczucia
socjalnego bezpieczestwa, urozmaicenia codziennoci, posmakowania urody ycia. Szczególny, oywczy
typ humoru, jaki cechowa tubylcze komedie, zrodzi si pod wpywem nowofalowego filmu czeskiego.
W kontekcie sposobu postrzegania rzeczywistoci przez Tubylców – koncentrowaniu uwagi na
obyczajowym konkrecie, odrzuceniu schematów fabularnych – film telewizyjny Andrzeja Kondratiuka
Hydrozagadka (1970/1971) wydaje si przypadkiem odosobnionym. Jak pisze Jacek Nowakowski:
[...] w dorobku reysera komediowy komiks, gboko zakotwiczony w sferze fikcji, iluzji, sztucznoci
i konwencji, sytuuje si na antypodach jego dokona.
Niemniej jednak moemy znale analogi, sigajc do dorobku kina czeskiego. W latach
szedziesitych powstaway fantastyczne komedie nonsensu, których reyserem by Vaclav Vorlicek,
czsto parodiujce znane komiksy: Kto chce zabi
Jessi?, Koniec agenta W4C, Jak utopi
doktora
Mroczka? Silnie skonwencjonalizowany, a zarazem odrealniony gatunek, jakim jest komiks filmowy, posuy
polskiemu reyserowi jako parodystyczna aluzja do schematyzmu filmu produkcyjnego i umoliwi obnaenie
waciwego socrealizmowi odrealnienia wiata przedstawionego. Posta gównego bohatera parodii
Kondratiuka odsyaa wprost do bohatera amerykaskiego komiksu – Supermana. Naley jednak zaznaczy,
e polscy widzowie mogli oglda jego filmow adaptacj dopiero na przeomie lat siedemdziesitych
i osiemdziesitych, zatem w roku premiery filmu bliej znany by on jedynie amatorom komiksów
w zeszytach. Kostium Asa, wzorowany na kombinezonie Supermana, symbolizowa ukryt w tej postaci
kpin z polskiego stróa prawa, którego wyidealizowan posta promoway rodzimy komiks, powie
milicyjna i komedia filmowa. Zatem na gruncie analogii ikonograficznych najbliszym krewnym Asa by
kapitan bik, w literaturze „nadludzie w niebieskich mundurach” (jak okreli ich Stanisaw Baraczak), a na
ekranie milicjanci drogówki (w rekordowej liczbie w Nie lubi poniedziaku). Charakterystyczne cechy tego
typu bohatera zsumowa Baraczak: uroda, energia, zdecydowanie, prostota, szczero, sia; jedynie
przenikliwo, jaka cechuje bohaterów powieci milicyjnych, w komedii filmowej zastpiona zostaa
naiwnoci graniczc z gupot. Kreacja Asa vel Supermana bya przemiewcz realizacj marzenia
obywateli o nieskorumpowanym, penym powicenia stróu prawa, trywialnym odbiciem prometejskiego
mitu. Komizm tej postaci wynika nie tylko, co si zazwyczaj podkrela, z zaangaowania do roli Asa Józefa
Nowaka – aktora znanego z proletariackich wciele w klasycznej, socrealistycznej dylogii w reyserii Jerzego
Kawalerowicza Celuloza i Pod gwiazd frygijsk. Trzeba przypomnie, e w kostium polskiego odpowiednika
ikony amerykaskiej popkultury przebrano aktora, który mia w swoim dorobku take wiele epizodycznych ról
mundurowych: w Wojnie domowej (odc. 6: Trójka klasowa), Ostronie Yeti!, Paragon, gola!, Kopotliwy go
.
Obsadzenie go w gównej roli w póniejszej komedii Wiosna panie sierancie (1974) zakrawao ju na kpin
z przyzwyczaje widza.
www.filmotekaszkolna.pl