Rzadkie, piękne, ginące… - Podlaska Akademia Przyrody

Rzadkie, piękne, ginące… - Podlaska Akademia Przyrody

Małgorzata Morozewicz
Konsultacja merytoryczna i pedagogiczna: dr Tomasz Sosnowski
Wydział Pedagogiki i Psychologii, Uniwersytet w Białymstoku
„BYŁ SOBIE WILK...”
Scenariusze zajęć dotyczące bioróżnorodności
przygotowane w ramach projektu:
Podlaska Akademia Przyrody
Małgorzata Morozewicz
Konsultacja merytoryczna i pedagogiczna: dr Tomasz Sosnowski
Wydział Pedagogiki i Psychologii, Uniwersytet w Białymstoku
„BYŁ SOBIE WILK...”
Scenariusze zajęć dotyczące bioróżnorodności
przygotowane w ramach projektu:
Podlaska Akademia Przyrody
HONOROWY PATRONAT nad projektem objął
Podlaski Kurator Oświaty
Projekt „Podlaska Akademia Przyrody” korzysta
z dofinansowania w kwocie 452 628,00 PLN pochodzącego
z Islandii, Liechtensteinu i Norwegii w ramach funduszy EOG.
LIDER:
Polskie Stowarzyszenie Doradcze i Konsultingowe,
ul. Rynek Kościuszki 2, 15-091 Białystok
tel./fax 85 652 61 07
e-mail: [email protected]
PARTNER:
Towarzystwo Amicus,
ul. Brukowa 28 lok. 8, 15-889 Białystok
tel./fax +48 85 653 77 53
e-mail: [email protected]
Białystok 2014
ISBN: 978-83-940838-3-0
Scenariusze zajęć szkolnych
dotyczące bioróżnorodności
przygotowane w ramach projektu:
Podlaska Akademia Przyrody
„Rzadkie, piękne, ginące…”
Scenariusz zajęć szkolnych pod hasłem:
„Rzadkie, piękne, ginące…”
Przewidziany czas realizacji zajęć: 2 godziny lekcyjne.
Wiek dzieci: 7–9 lat.
Miejsce zajęć: sala szkolna, sala komputerowa.
Problem: znaczenie lasu dla lokalnego ekosystemu z uwzględnieniem zwiększenia akceptowalności wilka
oraz podniesienie świadomości na temat bioróżnorodności i konieczności ochrony zwierząt, w tym wilka.
Cele ogólne:
– zapoznanie z ssakami drapieżnymi występującymi w Polsce,
– uświadomienie konieczności ochrony drapieżników, w tym wilków,
– rozwijanie zainteresowania przyrodą,
– kształtowanie umiejętności pracy w grupie,
– rozbudzanie ciekawości przyrodniczej
– rozwijanie sprawności manualnej,
– rozwijanie spostrzegawczości,
– wdrażanie do pracy w grupie i zespole,
– kształtowanie umiejętności aktywnego słuchania,
– doskonalenie koncentracji uwagi,
– ukazanie niebezpieczeństw zagrażających środowisku w wyniku niewłaściwej gospodarki
człowieka,
– poszukiwanie przez dzieci możliwości zapobiegania zagrożeniom,
– rozwijanie postawy proekologicznej,
– budzenie zainteresowania otaczającym światem na przykładzie drzew i wilka,
– uwrażliwienie na piękno przyrody poprzez pogłębianie przeżyć dziecięcych,
– budzenie wrażliwości na dobro i zło w postępowaniu człowieka.
Cele operacyjne:
Dziecko:
– potrafi wyjaśnić rolę zwierząt drapieżnych w biocenozie,
– potrafi uzasadnić potrzebę ochrony drapieżników,
– podaje przykłady polskich ssaków drapieżnych,
– potrafi nazwać leśne zwierzęta chronione,
– wyjaśnia, na czym polega właściwe zachowanie się w lesie,
– wie, co to jest „Polska Czerwona Księga”,
– jest wrażliwe na los zwierząt,
– wie, jakie czynniki zagrażają zwierzętom leśnym.
Metody pracy:
– czynna: samodzielnych doświadczeń, zadań stawianych dzieciom,
– słowna: rozmowa, wypowiedzi dzieci,
– oglądowa: ilustracje, obserwacja przedmiotów.
Środki dydaktyczne:
• fragment książki pt. „Wilk i Czerwony Kapturek” T. Matuszkiewicz, dotyczący znaczenia lasu
dla lokalnego ekosystemu, uwzględniający podniesienie poziomu akceptowalności wilka oraz
świadomości dziecięcej dotyczącej bioróżnorodności, konieczności ochrony zwierząt, w tym wilka;
• „Zwierzęta, które wyginęły” – karta pracy nr 1, rysunki zwierząt;
• „Zwierzęta zagrożone wyginięciem” – zdjęcia zwierząt do obejrzenia w internecie;
• „Co zagraża zwierzętom leśnym?” – kolorowe karteczki samoprzylepne, szary arkusz papieru;
• „Chronić czy polować?” – karta pracy nr 2;
• „Ryjówka średnia”;
• „Niedźwiedź brunatny”;
• „Wilk szary”;
• „Jeż europejski”;
• „Żubr nizinny”;
• „Wiewiórka pospolita”;
• „Czerwona Księga Zwierząt” – karta pracy nr 3, krzyżówka;
• „Polska Czerwona Księga Zwierząt” – karta pracy nr 4, kredka czerwona;
• „NT” – karta pracy nr 5;
• atlasy zwierząt – z polskimi drapieżnikami oraz z rybami, ptakami, płazami, gadami i ssakami.
Faza wstępna zajęć:
1. Nauczycielka czyta dzieciom fragment książki pt. „Wilk i Czerwony Kapturek” T. Matuszkiewicz
i następnie prosi o opowiedzenie treści usłyszanego fragmentu oraz zadaje pytania: dlaczego Czerwony
Kapturek polował na wilka?, jak wytłumaczysz powiedzenie: „kto pod kim dołki kopie, sam w nie wpada”?
Pewnego razu, gdy Czerwony Kapturek szedł przez las do miasteczka, z zarośli wyskoczył wilk. Stanął naprzeciw Kuby na wyprostowanych nogach, zjeżył sierść na grzbiecie, wystawił kły i groźnie spojrzał chłopcu
prosto w oczy.
– Kim jesteś? – zapytał Czerwonego Kapturka, ale chłopiec nie rozumiał języka wilków i usłyszał tylko warczenie: – Wrrrr... Grrrr...
Czerwony Kapturek przypomniał sobie ostrzeżenia babci, aby nigdy nie rozmawiać z obcymi, ale nie zamierzał słuchać dobrych rad. Postanowił przetrzepać wilkowi skórę gałęzią, która leżała na ścieżce. Gdy już się
po nią schylał, wilk nagle skoczył w krzaki i zniknął w szarym lesie.
Wilk nigdy wcześniej nie widział stworzenia, które nie bałoby się jego ostrych kłów i nie uciekałoby na widok
groźnie zjeżonej sierści. Nigdy nie spotkał człowieka i nie wiedział, jak dać mu nauczkę za to, co stało się
z lasem i jego mieszkańcami. Każdej nocy wdrapywał się na niewielką górkę, wyciągał szyję w stronę księżyca i długo wył z tęsknoty za rodziną.
Wycie wilka budziło Czerwonego Kapturka. Zrywał się z łóżka i przez okno wypatrywał zwierzęcia w ciemnym lesie.
– Poczekaj, już ja ci pokażę – szeptał chłopiec przez zaciśnięte zęby.
Czerwony Kapturek postanowił schwytać wilka w pułapkę. Wziął ze sobą szpadel i w różnych miejscach
w lesie wykopał głębokie doły. Potem, aby były niewidoczne, przykrył je gałęziami i liśćmi.
Praca ta zajęła mu cały dzień. Wrócił do domu i w brudnym ubraniu położył się do łóżka. Gdy zasnął, przyśnił mu się wilk, który wpada do dołu i nie może się z niego wydostać. Chłopiec uśmiechnął się przez sen.
Każdego dnia Czerwony Kapturek sprawdzał, czy zwierzak dał się złapać w jedną z pułapek. Zawsze jednak
znajdował je puste.
– Dlaczego wilk nie wpada do tych dołów? – chłopiec bardzo się dziwił i denerwował. Nie wiedział o tym, że
wilk ma bardzo dobry węch, a zapach człowieka działa na niego jak sygnał ostrzegawczy. Wrodzona ostrożność i superczuły nos wystarczały mu, by unikać niebezpieczeństwa.
Mijały dni i tygodnie. Czerwony Kapturek przestał chodzić do szkoły i odwiedzać mamę w szpitalu. Myślał
tylko o jednym – jak schwytać wilka?
– Co się z tobą dzieje, Kubusiu? – babcia niepokoiła się zachowaniem wnuka.
– Wszystko w porządku, babciu. Mam dużo dodatkowych zajęć – powiedział i schował twarz pod czerwonym
kapturem, bo nie chciał spojrzeć babci prosto w oczy.
– Odrobiłeś już lekcje? Idziesz dzisiaj do mamy? – dopytywała staruszka.
– Tak, tak, babciu, już lecę – skłamał i pobiegł do lasu. Może tym razem wilk wpadł w pułapkę?
Stare, mądre przysłowie mówi: „Kto pod kim dołki kopie, ten sam w nie wpada”. Tak też się stało. To nie wilk,
ale Czerwony Kapturek złapał się w pułapkę! Wystarczył jeden, nieostrożny krok i chłopiec wylądował w
głębokim, wykopanym przez siebie dole.
– Auuu! Boli... – zapłakał Kuba, bo upadając, skręcił nogę.
Zbliżała się noc. W szarym, pustym lesie zrobiło się ciemno.
– Poooomoooocy! Raaaaaatunkuuuuu! – wołał na cały głos uwięziony w głębokim dole Czerwony Kapturek.
Skręcona noga puchła i bolała go coraz bardziej. Przestraszony Kuba zapłakał. Pomyślał, że nikt za nim nie
tęskni i wcale nie będzie go szukał.
– Mamusiu... Tatusiu... Babciu... Byłem dla was taki niedobry – wyszeptał i pociągnął nosem.
Rozwinięcie zajęć:
1. „Zwierzęta, które wyginęły” – karta pracy nr 1 (5 minut)
Dzieci oglądają wybrane gatunki zwierząt: tygrys szablozębny, lew workowaty, moa, tur, dodo.
2. „Zwierzęta zagrożone wyginięciem” (5 minut)
Nauczyciel korzystając z zasobów internetowych, prezentuje zdjęcia wybranych gatunków, które są
zagrożone wyginięciem: panda wielka, wyjec gwatemalski, płetwal błękitny, słoń indyjski, orangutan,
bocian czarnodzioby.
3. „Co zagraża zwierzętom leśnym?” – burza mózgów (5–7 minut)
Nauczyciel: „Dzisiaj chciałabym Wam opowiedzieć o zwierzętach leśnych, ale są to zwierzęta wyjątkowe,
ponieważ zagrożone wyginięciem, rzadkie i chronione. Jest ich coraz mniej i jeśli zagrażające im czynniki
nie przestaną działać, to znikną zupełnie z powierzchni Ziemi”.
Nauczyciel pyta: „Jakie czynniki zagrażają obecnie zwierzętom zamieszkującym tereny leśne?”.
Uczniowie zapisują na kolorowych karteczkach samoprzylepnych swoje propozycje (każdy uczeń jedną)
i przyczepiają je do szarego arkusza papieru.
Przykładowe odpowiedzi:
– wycinanie lasów,
– dzikie wysypiska śmieci,
– polowania,
– kłusownictwo,
– lokalizacja obiektów przemysłowych na terenach leśnych,
– odłowy,
– zamiana lasów w pastwiska.
Nauczyciel podsumowuje, iż zwierząt chronionych nie wolno zabijać, okaleczać, chwytać i płoszyć. Nie
wolno niszczyć ich gniazd, lęgowisk, nor i żeremi, a także jaj, postaci młodocianych i form rozwojowych.
Nie można zwierząt chronionych przetrzymywać, nabywać, wywozić poza granice państwa, a w okresie
rozrodu i wychowu młodych także filmować i fotografować.
4. „Chronić czy polować?” – karta pracy nr 2 (5–7 minut)
Nauczyciel dzieli klasę na 2–3-osobowe zespoły i prosi o zajęcie miejsc w sali komputerowej. Uczniowie,
korzystając z internetu, zapisują ciekawostki z życia zwierząt: ich występowanie, przyczyny wymierania,
konieczność ochrony.
Grupa 1.
„Ryjówka średnia”
1. Występowanie – przykład odpowiedzi: Puszcza Białowieska
2. Przyczyna wyginięcia – przykład odpowiedzi: zręby zupełne Puszczy Białowieskiej
3. Ochrona w Polsce – przykład odpowiedzi: ochrona gatunkowa
4. Ciekawostka – przykład odpowiedzi: nieznana jest ich liczba
Grupa 2.
„Niedźwiedź brunatny”
1. Występowanie – przykład odpowiedzi: Karpaty
2. Przyczyna wyginięcia – przykład odpowiedzi: tępienie przez człowieka, wylesianie, odłowy młodych do
tresury w cyrkach
3. Ochrona w Polsce – przykład odpowiedzi: ochrona gatunkowa
4. Ciekawostka – przykład odpowiedzi: do końca XIX wieku za zabicie niedźwiedzia wypłacano premię
Grupa 3.
„Wilk szary”
1. Występowanie – przykład odpowiedzi: wschodnia część Polski
2. Przyczyna wyginięcia – przykład odpowiedzi: tępienie przez człowieka, wylesianie, lokalizacja
ośrodków przemysłowych i ośrodków wypoczynkowych w obrębie lasu, niszczenie naturalnych
ekosystemów
3. Ochrona w Polsce – przykład odpowiedzi: ochrona gatunkowa, prawo łowieckie
4. Ciekawostka – przykład odpowiedzi: około 500 osobników w Polsce
Grupa 4.
„Jeż europejski”
1. Występowanie – przykład odpowiedzi: zamieszkuje widne lasy z bogatym podszyciem, zarośla, obrzeża
obszarów zabudowanych, także parki miejskie i ogrody Polski
2. Przyczyna wyginięcia – przykład odpowiedzi: tępienie przez człowieka, wylesianie,
3. Ochrona w Polsce – przykład odpowiedzi: ochrona gatunkowa
4. Ciekawostka – przykład odpowiedzi: ma około 500 kolców
Grupa 5.
„Żubr nizinny”
1. Występowanie – przykład odpowiedzi: Bieszczady, Puszcza Białowieska, Puszcza Knyszyńska
2. Przyczyna wyginięcia – przykład odpowiedzi: działania wojenne, kłusownictwo
3. Ochrona w Polsce – przykład odpowiedzi: ochrona gatunkowa
4. Ciekawostka – przykład odpowiedzi: zjada 60 kg paszy dziennie
Grupa 6.
„Wiewiórka pospolita”
1. Występowanie – przykład odpowiedzi: pospolita w całej Polsce
2. Przyczyna wyginięcia – przykład odpowiedzi: wirus
3. Ochrona w Polsce – przykład odpowiedzi: ochrona gatunkowa
4. Ciekawostka – przykład odpowiedzi: nosiciel wścieklizny
Prezentacja wyników każdej grupy (10 minut).
5. „Czerwona Księga Zwierząt” – karta pracy nr 3 (7–10 minut)
Nauczyciel korzystając z zasobów internetowych, prezentuje zdjęcia wybranych gatunków zwierząt:
kormoran czarny, bóbr europejski, żółw błotny, ryjówka średnia, żbik, łosoś, wilk szary, sokół wędrowny,
jelonek rogacz, kozica, niedźwiedź brunatny, orzeł przedni, wąsatka. Uczniowie rozpoznają je i wpisują do
krzyżówki. Zaznaczone pola utworzą hasło krzyżówki: Czerwona Księga Zwierząt.
6. „Polska Czerwona Księga Zwierząt” – karta pracy nr 4 (5–7 minut)
Nauczyciel wyjaśnia, co oznacza powyższy termin: „Czerwona Księga” to wydawnictwo ukazujące się od
1966 r., zawiera wykaz gatunków zagrożonych. W Polsce odpowiednikami Czerwonej Księgi są: Czerwone
Listy, Polska Czerwona Księga Zwierząt, Polska Czerwona Księga Roślin. Prowadzone są przez Zakład
Ochrony Przyrody i Zasobów Naturalnych PAN w Krakowie. Uczniowie dostają kartę pracy z obwolutą
„Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt” i kolorują ją na czerwono.
7. „Wilki idą” Lady Pank – wysłuchanie piosenki nagranej przez zespół Lady Pank w pierwszej połowie
lat 90. XX wieku. Nauczyciel opowie ciekawostkę, że nie została ona wydana na żadnej z płyt, ponieważ
Jan Borysewicz napisał ją do rysunkowego teledysku stworzonego przez Macieja Ćwieka do programu
„Animals”, w celu obrony wilków z Białowieży zagrożonych odstrzałem.
8. „Kategoria NT” – karta pracy nr 5 (15 minut), w tle piosenka „Wilki idą” Lady Pank
Wilk w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt zaliczany jest do kategorii NT, co jest skrótem od angielskiego
near threatened (po polsku: bliski zagrożenia). Do tej kategorii należą również:
1) ciosa
2) dzięcioł białogrzbiety
3) głowacz pręgopłetwy
4) kania czarna
5) kania ruda (rdzawa)
6) kiełb białopłetwy
7) kiełb Kesslera
8) koszatka
9) minóg strumieniowy
10) minóg ukraiński
11) mroczek pozłocisty
12) niedźwiedź brunatny
13) nocek Bechsteina
14) piskorz
15) płochacz halny
16) podróżniczek
17) popielica
18) puchacz
19) różanka
20) rybitwa białoczelna
21) rybitwa białoskrzydła
22) ryjówka średnia
23) ryś
24) sapa
25) tchórz stepowy
26) traszka grzebieniasta
27) wilk
28) zielonka
29) żaba zwinka
Uzupełnijcie poniższą tabelkę, przyporządkowując wymienione zwierzęta do gromad, do których należą.
W razie wątpliwości wykorzystajcie atlasy zwierząt rozdane przez nauczyciela.
Zakończenie:
Nauczyciel prosi dzieci, aby opowiedziały, o czym były dzisiejsze zajęcia i co najbardziej im się spodobało.
Dzieci odpowiadają na pytania:
1. Polska Czerwona Księga Zwierząt to…?
2. Co oznacza skrót NT?
3. Jakie poznałeś zwierzęta drapieżne?
4. Introdukcja to…?
Bibliografia:
1. H. Okarma: Wilk–monografia przyrodniczo–łowiecka, Białowieża 1992.
2. http://www.2007.przyroda.katowice.pl/czerwona_ksiega_kregowcow.html (20.11.2014r.)
3. Piosenka: http://www.youtube.com/watch?v=aoF–gqUMnKs (20.11.2014r.)
4. J. Dołkin: Zielony Ekran– program filmowej edukacji ekologicznej, Białystok 2000
5. I. Wierzbowska: Wilk, Fundacja Wspierania Inicjatyw ekologicznych, Kraków 2010.
Aneks:
„Zwierzęta, które wyginęły” – karta pracy nr 1
Dzieci oglądają wybrane gatunki zwierząt: tygrys szablozębny, lew workowaty, moa, tur, dodo.
„Chronić czy polować?” – karta pracy nr 2
Nauczyciel korzystając z zasobów internetowych, prezentuje zdjęcia wybranych gatunków, które są
zagrożone wyginięciem: panda wielka, wyjec gwatemalski, płetwal błękitny, słoń indyjski, orangutan,
bocian czarnodzioby.
Grupa 1.
„Ryjówka średnia”
Występowanie – przykład odpowiedzi: Puszcza Białowieska
Przyczyna wyginięcia – przykład odpowiedzi: zręby zupełne Puszczy Białowieskiej
Ochrona w Polsce – przykład odpowiedzi: ochrona gatunkowa
Ciekawostka – przykład odpowiedzi: nieznana jest ich liczba
Grupa 2.
„Niedźwiedź brunatny”
Występowanie – przykład odpowiedzi: Karpaty
Przyczyna wyginięcia – przykład odpowiedzi: tępienie przez człowieka, wylesianie, odłowy młodych do
tresury w cyrkach
Ochrona w Polsce – przykład odpowiedzi: ochrona gatunkowa
Ciekawostka – przykład odpowiedzi: do końca XIX wieku za zabicie niedźwiedzia wypłacano premię
Grupa 3.
„Wilk szary”
1. Występowanie – przykład odpowiedzi: wschodnia część Polski
2. Wyginięcia – przykład odpowiedzi: tępienie przez człowieka, wylesianie, lokalizacja ośrodków
przemysłowych i ośrodków wypoczynkowych w obrębie lasu, niszczenie naturalnych ekosystemów
3. Ochrona w Polsce – przykład odpowiedzi: ochrona gatunkowa, prawo łowieckie
4. Ciekawostka – przykład odpowiedzi: około 500 osobników w Polsce
Grupa 4.
„Jeż europejski”
1. Występowanie – przykład odpowiedzi: zamieszkuje widne lasy z bogatym podszyciem, zarośla,
obrzeża obszarów zabudowanych, także parki miejskie i ogrody Polski
2. Przyczyna wyginięcia – przykład odpowiedzi: tępienie przez człowieka, wylesianie
3. Ochrona w Polsce – przykład odpowiedzi: ochrona gatunkowa
4. Ciekawostka – przykład odpowiedzi: ma około 500 kolców
Grupa 5.
„Żubr nizinny”
1.Występowanie – przykład odpowiedzi: Bieszczady, Puszcza Białowieska, Puszcza Knyszyńska
2. Przyczyna wyginięcia – przykład odpowiedzi: działania wojenne, kłusownictwo
3. Ochrona w Polsce – przykład odpowiedzi: ochrona gatunkowa
4. Ciekawostka – przykład odpowiedzi: zjada 60 kg paszy dziennie
Grupa 6.
„Wiewiórka pospolita”
1. Występowanie – przykład odpowiedzi: pospolita w całej Polsce
2. Przyczyna wyginięcia – przykład odpowiedzi: wirus
3. Ochrona w Polsce – przykład odpowiedzi: ochrona gatunkowa
4. Ciekawostka – przykład odpowiedzi: nosiciel wścieklizny
„Czerwona Księga Zwierząt” – karta pracy nr 3, krzyżówka,
Nauczyciel korzystając z zasobów internetowych, prezentuje zdjęcia wybranych gatunków zwierząt:
kormoran czarny, bóbr europejski, żółw błotny, ryjówka średnia, żbik, łosoś, wilk szary, sokół wędrowny,
jelonek rogacz, kozica, niedźwiedź brunatny, orzeł przedni, wąsatka. Uczniowie rozpoznają je i wpisują do
krzyżówki. Zaznaczone pola utworzą hasło krzyżówki: Czerwona Księga Zwierząt.
„Polska Czerwona Księga Zwierząt” – karta pracy nr 4
Uczniowie kolorują obwolutę księgi na czerwono – piktogram okładki z żubrem.
„Wilki idą” Lady Pank – piosenka do wysłuchania
„Kategoria NT” – karta pracy nr 5
Nauczyciel wyjaśnia, iż wilk w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt zaliczany jest do kategorii NT, co
jest akronimem od angielskiego near threatened (po polsku: bliski zagrożenia). Do tej kategorii należą
również:
1) ciosa
2) dzięcioł białogrzbiety
3) głowacz pręgopłetwy
4) kania czarna
5) kania ruda (rdzawa)
6) kiełb białopłetwy
7) kiełb Kesslera
8) koszatka
9) minóg strumieniowy
10) minóg ukraiński
11) mroczek pozłocisty
12) niedźwiedź brunatny
13) nocek Bechsteina
14) piskorz
15) płochacz halny
16) podróżniczek
17) popielica
18) puchacz
19) różanka
20) rybitwa białoczelna
21) rybitwa białoskrzydła
22) ryjówka średnia
23) ryś
24) sapa
25) tchórz stepowy
26) traszka grzebieniasta
27) wilk
28) zielonka
29) żaba zwinka
Uczniowie uzupełniają poniższą tabelkę, przyporządkowując wymienione zwierzęta do poszczególnych
gromad do których należą. W razie wątpliwości korzystają z atlasów zwierząt rozdanych przez
nauczyciela.