Pozycja konsumenta na rynku energetycznym

Transkrypt

POZYCJA KONSUMENTA
NA RYNKU ENERGII ELEKTRYCZNEJ
WARSZAWA – WROC!AW
CZERWIEC 2011
2
S!ownik energetyczny
D
Detaliczny handel energi" - Sprzeda" energii do odbiorców ko#cowych (konsumentów).
Dystrybucja – transport energii sieciami dystrybucyjnymi $redniego (110 kV) i niskiego (400V)
napi%cia w celu dostarczenia jej odbiorcom.
Dystrybutor - przedsi%biorstwo energetyczne zajmuj&ce si% dystrybucj& energii elektrycznej, tzn.
dostarczaj&ce energi%, któr& odbiorca zakupi od sprzedawcy. Inaczej nazywany jest równie"
Operatorem Systemu Dystrybucyjnego (OSD).
E
Elektroenergetyka - dziedzina przemys'u zajmuj&ca si% zagadnieniami produkowania, przesy'ania,
przetwarzania, gromadzenia i wykorzystywania energii elektrycznej.
G
Generalna Umowa Dystrybucji (GUD) – umowa zawierana pomi%dzy dystrybutorem energii a
sprzedawcami energii (spó'kami obrotu), którzy chc& sprzedawa( energi% odbiorcom maj&cym swoj&
siedzib% na obszarze dzia'alno$ci danego dystrybutora. Umowa ta reguluje wzajemne relacje
pomi%dzy dystrybutorem a sprzedawc&.
Grupa taryfowa - grupa odbiorców pobieraj&cych energi%, dla których stosuje si% jeden zestaw cen
lub stawek op'at i warunków ich stosowania.
Grupa taryfowa G – to przede wszystkim gospodarstwa domowe. Jednak"e taryfa G ma tak"e
zastosowanie wobec lokali maj&cych charakter zbiorowego zamieszkania m.in.: domy akademickie,
internaty, plebanie, koszary wojskowe, domy opieki spo'ecznej, hospicja, domy dziecka. Tak wi%c,
poj%cie odbiorcy nale"&cego do grupy taryfowej G jest poj%ciem nieco szerszym ni" odbiorcy w
gospodarstwach domowych.
Grupa przy!"czeniowa - podmioty przy'&czane do sieci dzieli si% na nast%puj&ce grupy
przy'&czeniowe:
a) grupa I – podmioty przy'&czane bezpo$rednio do sieci o napi%ciu znamionowym wy"szym ni" 110
kV,
b) grupa II – podmioty przy'&czane bezpo$rednio do sieci o napi%ciu znamionowym 110 kV,
c) grupa III - podmioty przy'&czane bezpo$rednio do sieci rozdzielczej o napi%ciu znamionowym
wy"szym ni" 1 kV, lecz ni"szym ni" 110 kV,
d) grupa IV - podmioty przy'&czane bezpo$rednio do sieci rozdzielczej o napi%ciu znamionowym nie
wy"szym ni" 1 kV oraz o mocy przy'&czeniowej wi%kszej ni" 40 kW lub pr&dzie znamionowym
zabezpieczenia przedlicznikowego w torze pr&dowym wi%kszym ni" 63 A,
e) grupa V - podmioty przy'&czane bezpo$rednio do sieci rozdzielczej, o napi%ciu znamionowym nie
wy"szym ni" 1 kV oraz mocy przy'&czeniowej nie wi%kszej ni" 40 kW i pr&dzie znamionowym
zabezpieczenia przedlicznikowego nie wi%kszym ni" 63 A,
f) grupa VI - podmioty przy'&czane do sieci poprzez tymczasowe przy'&czenie, które
b%dzie, na zasadach okre$lonych w umowie, zast&pione przy'&czeniem docelowym,
lub podmioty przy'&czone do sieci na czas okre$lony, lecz nie d'u"szy ni" rok.
H
Hurtowy handel energi" - Handel energi& przez spó'ki posiadaj&ce koncesj% na obrót energi&, bez
sprzeda"y towaru do odbiorców ko#cowych (wtedy mamy doczynienia z handlem detalicznym).
K
Komisja Europejska (KE) – organ wykonawczy Unii Europejskiej z siedzib& w Brukseli. Jest
instytucj& odpowiedzialn& za bie"&c& polityk% Unii. Posiada wy'&czn& inicjatyw% legislacyjn& w
zakresie prawa unijnego oraz jest uprawniona do wydawania rozporz&dze# wykonawczych.
3
Konsument
osoba
fizyczna,
która
nabywa
niezwi&zanym z dzia'alno$ci& zawodow& lub gospodarcz&.
towar
konsumpcyjny
w
celu
Kilowatogodzina (kW×h) - jednostka energii elektrycznej, okre$laj&ca ilo$( energii, jak& urz&dzenie
o mocy 1 kW zu"ywa w ci&gu jednej godziny.
Koncesjonowanie przedsi#biorstw energetycznych - polega na sprawdzeniu, czy przedsi%biorstwo
energetyczne spe'nia warunki ustawowe. Je$li post%powanie przeprowadzone przed Prezesem
Urz%du Regulacji Energetyki zako#czy si% pozytywnie, przedsi%biorstwo otrzymuje zezwolenie na
prowadzenie okre$lonej dzia'alno$ci gospodarczej w sektorze paliwowo-energetycznym.
L
Liberalizacja rynku energii – umo"liwienie swobodnego dost%pu do energetycznych sieci
przesy'owych i dystrybucyjnych, prawo wyboru sprzedawcy oraz uwolnienie cen energii
elektrycznej.
Licznik energii elektrycznej - urz&dzenie s'u"&ce do pomiaru energii elektrycznej. Najcz%$ciej
stosowane s& liczniki indukcyjne, z obracaj&c& si% metalow& tarcz& i mechanicznym liczyd'em.
Wypierane s& coraz cz%$ciej przez nowocze$niejsze, wielofunkcyjne liczniki elektroniczne. Liczniki
instalowane w gospodarstwach domowych to najcz%$ciej liczniki energii czynnej, o odpowiedniej
klasie dok'adno$ci, a ich wskazania s'u"& do rozlicze# finansowych pomi%dzy dostawc& energii
elektrycznej, a odbiorc&.
Licznik przedp!atowy - Uk'ad pomiarowo - rozliczeniowy energii elektrycznej, w którym dop'yw
energii elektrycznej zostaje uruchomiony po uiszczeniu z góry nale"no$ci za okre$lon& ilo$( energii.
M
Market coupling – integrowanie rynków elektroenergetycznych ró"nych krajów/regionów.
Miejsce dostarczenia energii - punkt w sieci, do którego przedsi%biorstwo energetyczne dostarcza
energi% elektryczn&.
Moc bierna (Q) - moc, któr& urz&dzenie elektryczne pobiera z sieci elektroenergetycznej i
magazynuje w postaci energii pola elektrycznego i magnetycznego. Moc ta jest niezb%dna do
dzia'ania urz&dze# takich jak: silnik elektryczny, transformator. Jednostk& mocy biernej jest war
(var).
Moc czynna (P) - moc, któr& urz&dzenie pobiera z sieci elektroenergetycznej i przetwarza na
energi% mechaniczn&, ciepln& lub $wietln&. Moc ta jest pobierana przez ka"de urz&dzenie w
gospodarstwie domowym. Jednostk& mocy czynnej jest wat (W).
Moc pobrana - najwi%ksza 15-minutowa moc czynna pobrana z sieci w danym okresie
rozliczeniowym.
Moc przy!"czeniowa - najwi%ksza moc czynna pobierana przez odbiorc% okre$lona w odpowiedniej
umowie mi%dzy dostawc& a odbiorc& energii.
Moc umowna - moc czynna pobierana lub wprowadzana do sieci, okre$lona w umowie o $wiadczenie
us'ug przesy'owych lub umowie sprzeda"y energii, jako warto$( maksymalna ze $rednich warto$ci
tej mocy w okresie 15 minut lub w przypadku, gdy urz&dzenia pomiarowe na to pozwalaj& w okresie
1 godziny.
N
Napi#cie elektryczne (U) - jest ró"nic& potencja'ów pomi%dzy dwoma punktami w obwodzie
elektrycznym. Wielko$( ta wyra"ana jest woltach (V). W instalacji jednofazowej napi%cie ma
warto$( 230 V z pewnymi odchyleniami od tej warto$ci okre$lonymi w taryfie.
Napi#cie niskie (nn) - napi%cie do 1000 V.
Napi#cie $rednie (SN) - napi%cie wy"sze od 1000 V i ni"sze od 110 kV.
4
Napi#cie najwy%sze (NN) - napi%cie powy"ej 110 kV.
Napi#cie wysokie (WN) - wszystkie napi%cia wy"sze od 1000 V.
Niekonwencjonalne &ród!o energii – )ród'o, które nie wykorzystuje w procesie przetwarzania
spalania organicznych paliw kopalnianych (np. w%gla). Pod tym poj%ciem nale"y rozumie( wszelkie
odnawialne )ród'a energii, jak równie" energi% nuklearn&.
Nielegalne pobieranie energii – jest to pobieranie energii bez zawarcia umowy kompleksowej albo
umowy sprzeda"y energii i umowy o $wiadczenie us'ug dystrybucji lub/i z ca'kowitym albo
cz%$ciowym pomini%ciem uk'adu pomiarowo – rozliczeniowego ewentualnie poprzez ingerencj% w
ten uk'ad maj&c& wp'yw na zafa'szowanie pomiarów pobrania energii.
O
Obrót – jest to dzia'alno$( gospodarcza prowadzona przez sprzedawc% energii, polegaj&ca na jej
zakupie a nast%pnie odsprzeda"y odbiorcom.
Odbiorca - ka"dy, kto pobiera energi% elektryczn& na podstawie umowy z przedsi%biorstwem
energetycznym.
Odbiorca grupy G – odbiorca kupuj&cy energi% elektryczn& w celu zu"ycia jej w gospodarstwie
domowym lub w lokalach maj&cych charakter zbiorowego zamieszkania np. domy akademickie,
internaty, plebanie, koszary wojskowe, domy opieki spo'ecznej, hospicja, domy dziecka.
Odbiorca ko'cowy – odbiorca kupuj&cy energi% elektryczn& na w'asny u"ytek (potrzeby w'asne).
Odbiorcy w gospodarstwach domowych (konsumenci) - odbiorcy kupuj&cy energi% na potrzeby
w'asnego gospodarstwa domowego z wy'&czeniem dzia'alno$ci handlowej lub zawodowej.
Odbiornik energii elektrycznej - urz&dzenie przeznaczone do przetwarzania energii elektrycznej w
inn& form% energii np. energi% $wietln&, ciepln&, mechaniczn&.
Odnawialne &ród!a energii (OZE) – *ród'a wykorzystuj&ce w procesie wytwarzani energi%: wiatru,
s'oneczn&, wody lub biomasy.
Okres rozliczeniowy - okres pomi%dzy dwoma kolejnymi rozliczeniowymi odczytami wskaza# uk'adu
pomiarowo-rozliczeniowego.
Op!ata abonamentowa - Op'ata pobierana przez firm% dystrybucyjn&, która jest naliczana za
dokonywanie odczytów licznika oraz wystawianie i przesy'anie rachunków za pr&d. Naliczana jest
ona w z'otówkach za miesi&c.
Op!ata dystrybucyjna sta!a - Op'ata pobierana przez firm% dystrybucyjn& za to, "e zapewnia
odpowiedni poziom mocy dostarczanego pr&du. Op'ata ta jest naliczana w z'otówkach za miesi&c
(dla gospodarstw domowych) lub w z' za ka"dy kW (kilowat) mocy umownej (dla firm).
Op!ata dystrybucyjna zmienna - op'ata za dostarczanie pr&du do naszych domów przez firm%
dystrybucyjn& (OSD). Naliczana jest w z'otówkach za ka"d& kilowatogodzin% dostarczonej energii.
Op!ata przesy!owa - op'ata przesy'owa obejmuje koszty przes'ania energii elektrycznej z
elektrowni do odbiorcy. Op'ata ta zawiera sk'adnik sta'y i sk'adnik zmienny. Sk'adnik zmienny
zale"y od ilo$ci zu"ytej energii. Sk'adnik sta'y p'acimy niezale"nie od zu"ytej energii, poniewa" linie
energetyczne i elektrownie s& w sta'ej gotowo$ci by energi% wyprodukowa( i przes'a( do odbiorcy.
Op!ata przy!"czeniowa - op'ata pobierana za przy'&czenie do sieci okre$lona zgodnie z
obowi&zuj&c& Taryf& dla energii elektrycznej.
Op!ata za zu%yt" energi# - Op'ata pobierana przez sprzedawc% pr&du za ka"d& zu"yt& przez
odbiorc% kWh (kilowatogodzin%) energii.
OSD – Operator Systemu Dystrybucyjnego – patrz has'o Dystrybutor.
5
P
Prawo energetyczne - Podstawowy akt prawny reguluj&cy stosunki na polskim rynku energii
elektrycznej, charakteryzuj&cy równie" podstawowe prawa i obowi&zki uczestników tego rynku,
w tym klientów indywidualnych (gospodarstw domowych). Ustawa Prawo Energetyczne zosta'a
uchwalona 10 kwietnia 1997 roku i do chwili obecnej podlega'a licznym nowelizacjom (t.j. Dz.U. z
2006 r. Nr 89, poz. 625 ze zm.).
Przedsi#biorstwo energetyczne – podmiot prowadz&cy dzia'alno$( gospodarcz& zwi&zan& z
wytwarzaniem, przesy'aniem, dystrybucj& lub obrotem energi& elektryczn&.
Przesy! - transport energii elektrycznej sieci& przesy'ow& wysokiego napi%cia (220 i 400 kV) od
wytwórców do dystrybutorów. W Polsce sie( przesy'owa nale"y do Polskich Sieci
Elektroenergetycznych, a zarz&dza ni& operator systemu przesy'owego - firma PSE-Operator SA.
Przy!"cze - linia odga'%)na napowietrzna lub kablowa w sieci rozdzielczej zasilaj&ca bezpo$rednio
instalacj% odbiorcy.
R
Rzecznik Odbiorców Paliw i Energii - dzia'a przy Urz%dzie Regulacji Energetyki. Do jego zada#
nale"y m.in. bezp'atne poradnictwo i udzielanie pomocy odbiorcom energii elektrycznej, paliw
gazowych i ciep'a oraz wyst%powanie do przedsi%biorstw energetycznych w zakresie ochrony
interesów odbiorców. Adres: ul. Ch'odna 64, 00-872 Warszawa,
tel.: 22 66 16 220, e-mail:[email protected]
S
Sie( przesy!owa - stacje i linie elektroenergetyczne o najwy"szym napi%ciu tj. 220 kV i 400 kV
s'u"&ce do przesy'u energii elektrycznej na du"e odleg'o$ci.
Sie( dystrybucyjna – Sie( elektroenergetyczna, której w'a$cicielem jest dystrybutor odpowiedzialny
za jej funkcjonowanie, która s'u"y do transportu energii do odbiorców.
Sie( rozdzielcza - stacje i linie elektroenergetyczne przeznaczone do rozdzia'u energii elektrycznej
o napi%ciu nie wy"szym ni"110 kV.
Smart Gird – to koncepcja sieci energetycznych (a w'a$ciwie ca'ego systemu energetycznego), który
uzyskujemy poprzez wyposa"enie odbiorców w czytaj&ce zu"ycie energii „inteligentne liczniki”
(smart metering) – które na bie"&co komunikuj& si% z systemem centralnym.
Smart metering – tzw. ,,inteligentne liczniki” energii umo"liwiaj&ce bezpo$redni& komunikacj%
mi%dzy odbiorc& a sprzedawc& energii - mo"liwy jest przesy' danych z licznika do sprzedawcy, ale
tak"e od sprzedawcy do licznika.
Spó!ka Obrotu – Przedsi%biorstwo energetyczne zajmuj&ce si% hurtowym handlem energi& lub
detalicznym handlem energi&. Spó'ka obrotu mo"e sprzedawa( energi% elektryczn& Klientom bez
wzgl%du na miejsce ich zamieszkania b&d) prowadzenia dzia'alno$ci gospodarczej.
Sprzedawca energii (SSD) - Przedsi%biorstwo energetyczne zajmuj&ce si% detalicznym handlem
energi&. Sprzedawca mo"e sprzedawa( energi% odbiorcom bez wzgl%du na miejsce ich zamieszkania
pod warunkiem, "e ma podpisan& Generaln& Umow% Dystrybucji (GUD) z dystrybutorem
$wiadcz&cym us'ugi dystrybucji na terenie miejsca zamieszkania odbiorców.
Sprzedawca z urz#du – Przedsi%biorstwo energetyczne zobowi&zane do $wiadczenia us'ug
kompleksowych odbiorcom nie korzystaj&cym z prawa wyboru sprzedawcy (zasady TPA).
Stacja elektroenergetyczna - zespó' urz&dze# s'u"&cych do rozdzielania albo przetwarzania i
rozdzielania energii elektrycznej znajduj&cych si% we wspólnym wydzielonym pomieszczeniu lub na
ogrodzonym terenie albo umieszczony na konstrukcji wsporczej.
6
T
Taryfa - zbiór cen i stawek op'at oraz warunków ich stosowania obowi&zuj&cych w danym
przedsi%biorstwie energetycznym, opracowywany co roku i zatwierdzany przez Prezesa Urz%du
Regulacji Energetyki.
TPA - zasada swobodnego dost%pu do sieci (ang. Third Party Access), dzi%ki której odbiorcy (w tym
gospodarstwa domowe) mog& wybiera( swojego sprzedawc% energii elektrycznej.
U
Uk!ad pomiarowo-rozliczeniowy - jest to uk'ad sk'adaj&cy si% z licznika lub zespo'u liczników
energii elektrycznej w po'&czeniu z urz&dzeniami pomocniczymi (np. przek'adniki pr&dowe,
napi%ciowe i urz&dzenia steruj&ce) s'u"&cy do pomiaru oraz rozlicze# pobieranej energii
elektrycznej w danym punkcie uk'adu elektroenergetycznego.
Umowa kompleksowa – umowa zawieraj&ca postanowienia umowy sprzeda"y oraz umowy o
$wiadczenie us'ug dystrybucji. Sprzedawca w imieniu odbiorcy energii zawiera umow% o $wiadczenie
us'ug dystrybucji z Operatorem Systemu Dystrybucyjnego (dystrybutorem).
Umowa o $wiadczenie us!ug dystrybucji - umowa zawierana pomi%dzy odbiorc& energii a
dystrybutorem na podstawie której energia jest dostarczana do odbiorcy.
Umowa przy!"czeniowa - umowa zawierana pomi%dzy przedsi%biorstwem energetycznym a
podmiotem przy'&czanym do sieci. Reguluje prawa i obowi&zki stron w procesie przy'&czania i
stanowi podstaw% do rozpocz%cia realizacji prac projektowych i budowlano-monta"owych
wymaganych przy przy'&czaniu.
7
8
Spis tre$ci
S!ownik energetyczny .........................................................................3
Cz#$( I. Charakterystyka rynku energii elektrycznej ..................... 14
1. Strukturalne aspekty rynku energii elektrycznej ...................................................... 14
1.1. Budowa jednolitego wewn%trznego europejskiego rynku energii elektrycznej ... 15
1.2. Konsolidacja i koncentracja przemys'u elektroenergetycznego w pa#stwach
cz'onkowskich.................................................................................................................. 22
1.3. Stopie# konsolidacji i koncentracji sektora elektroenergetycznego w Polsce ..... 30
1.4. Segmentacja dzia'alno$ci sektora elektroenergetycznego w Polsce..................... 34
2. Zasady obrotu energi& elektryczn& ............................................................................ 41
2.1.Obrót hurtowy........................................................................................................... 41
2.2. Obrót detaliczny ...................................................................................................... 44
3. Zasady i przedmiot regulacji na rynku energii elektrycznej w Polsce a prawa i
obowi&zki konsumentów ................................................................................................. 55
3.1. Zakres i przedmiot regulacji technicznej.............................................................. 55
Cz#$( II. Sytuacja prawna i ekonomiczna odbiorców indywidualnych
na rynku energii elektrycznej ....................................................... 71
1. Umowy stosowane w obrocie konsumenckim przez przedsi%biorstwa
elektroenergetyczne ....................................................................................................... 71
2. Kszta'towanie cen energii elektrycznej dla odbiorców indywidualnych .................. 84
3. Rozliczenia za zu"ycie energii elektrycznej .............................................................. 90
4. Perspektywa uwolnienia cen energii elektrycznej dla gospodarstw domowych ...... 93
Cz#$( III. Ochrona konsumentów na rynku energii elektrycznej ..... 97
1. Rola Prezesa URE z uwzgl%dnieniem Rzecznika Odbiorców Paliw i Energii ............. 98
2. Rola Miejskich i Powiatowych Rzeczników Konsumentów ...................................... 103
3. Dzia'ania Prezesa Urz%du Ochrony Konkurencji i Konsumentów w zakresie ochrony
konsumentów na rynku energii elektrycznej ............................................................... 107
4. Aspekty ekologiczne na rynku energii elektrycznej ................................................ 123
Cz#$( IV. Naruszenia w umowach zawieranych z konsumentami .. 128
1. Analiza umów dostarczania energii elektrycznej .................................................... 130
1.1. Postanowienia umowne wy'&czaj&ce lub ograniczaj&ce odpowiedzialno$(
przedsi%biorstwa energetycznego ................................................................................ 130
1.2. Postanowienia umowne nieprawid'owo okre$laj&ce termin p'atno$ci ................ 136
1.3. Postanowienia umowne nieprawid'owo okre$laj&ce zasady dostarczania
konsumentom korespondencji ...................................................................................... 138
1.4. Postanowienia umowne przyznaj&ce przedsi%biorstwu energetycznemu prawo
do jednostronnego rozwi&zania umowy ....................................................................... 140
1.5. Postanowienia niedozwolone dotycz&ce ustalania w'a$ciwo$ci s&du w przypadku
rozstrzygania sporów wynikaj&cych z umów................................................................ 141
1.6. Naruszenie obowi&zków informacyjnych wynikaj&cych z ustawy Prawo
energetyczne ................................................................................................................. 142
1.7. Inne naruszenia...................................................................................................... 144
2. Analiza umów przy'&czeniowych .............................................................................. 146
2.1. Postanowienia wy'&czaj&ce lub ograniczaj&ce odpowiedzialno$( przedsi%biorstwa
energetycznego wzgl%dem konsumenta za niewykonanie lub nienale"yte wykonanie
umowy ........................................................................................................................... 146
2.2. Postanowienia okre$laj&ce w sposób nieuprawniony prawa i obowi&zki stron z
tytu'u wykonanych prac ................................................................................................ 148
9
2.3. Postanowienia przyznaj&ce przedsi%biorstwom energetycznym prawo do
odst&pienia od umowy ................................................................................................... 151
2.4. Postanowienia uprawniaj&ce przedsi%biorstwo energetyczne do podwy"szenia
op'aty za przy'&czenie bez przyznania konsumentowi prawa odst&pienia od umowy 152
2.5. Postanowienia niedozwolone dotycz&ce ustalania w'a$ciwo$ci s&du w przypadku
rozstrzygania sporów wynikaj&cych z umowy ............................................................... 153
2.6. Naruszenie we wzorcach umownych obowi&zków informacyjnych wynikaj&cych z
ustawy Prawo energetyczne .......................................................................................... 154
3. Podsumowanie analizy prawnej wzorców umownych stosowanych przez
przedsi%biorstwa energetyczne ..................................................................................... 155
Zako'czenie................................................................................... 158
Za!"cznik nr 1. Wykaz decyzji w sprawie koncentracji wydanych przez Prezesa UOKiK
w latach 2009 – luty 2011 ................................................................... 160
Za!"cznik Nr 2 Wykaz zakwestionowanych postanowie' wzorców umownych
stosowanych przez przedsi#biorstwa energetyczne ..................................... 162
10
Wst#p
Niniejszy raport jest pierwszym dokumentem, który stara si% w sposób syntetyczny
przedstawi( pozycj% konsumenta na rynku energii elektrycznej. Budowa tego rynku trwa
nie tylko w Polsce ale równolegle równie" w ca'ej Unii Europejskiej. Celem jest
utworzenie rynku wewn%trznego energii elektrycznej na ca'ym obszarze Unii
Europejskiej, na wzór innych rynków towarowych, tak aby mo"liwy by' na nim swobodny
przep'yw towarów (energii) i us'ug (przesy'u, dystrybucji). Utworzenie rynku energii
zale"y przede wszystkim od przebudowy struktury przemys'u elektroenergetycznego,
czyli rozdzielenia wytwarzania i obrotu energi& elektryczn& od jej przesy'u i
dystrybucji, praktycznej realizacji zasady TPA1, uwolnienia cen na poziomie obrotu
hurtowego
i
detalicznego,
przeciwdzia'ania
dalszej
koncentracji,
zw'aszcza
horyzontalnej, unowocze$nienia infrastruktury energetycznej, wydania stosownych w
tym zakresie uregulowa# prawnych. Po raz pierwszy te" w tej fazie rozwoju sektora
energetycznego i budowy w sposób administracyjny rynku energii elektrycznej zwraca
si% uwag% na to, aby korzy$ci z tych zmian by'y dost%pne równie" dla konsumentów.
Mo"na zatem przyj&(, i" wraz z tworzeniem regu' konkurencji na rynku energii
elektrycznej,
rozpoczyna
si%
okres
w
którym
przedsi%biorstwa
sektora
elektroenergetycznego b%d&, tak jak to jest na innych rynkach, coraz bardziej
zorientowane na odkrywanie i zaspokajanie potrzeb konsumentów, a tym samym
dzia'a'y zgodnie z ich interesem w wi%kszym ni" do tej pory stopniu. Te
prokonsumenckie cele wyra)nie te" akcentuje trzeci pakiet liberalizacyjny wydany dla
sektora elektroenergetycznego przez Uni% Europejsk&.
Przez dziesi&tki lat sektor elektroenergetyczny dzia'a' wy'&cznie jako pewien
uk'ad techniczny. Dominowa'y w nim zagadnienia techniczne, technologiczne i
inwestycyjne. Z punktu widzenia ekonomicznego przedsi%biorstwa energetyczne dzia'a'y
jako monopole naturalne, z wszystkimi wadami nieefektywno$ci charakterystycznymi
dla tego typu podmiotów gospodarczych. Odbiorcy energii, w tym gospodarstwa
domowe, byli „przypisani” do dostawcy energii - zak'adu energetycznego - po'o"onego
na terenie ich lokalizacji. W tym 'a#cuchu przep'ywu energii odgrywali oni ca'kowicie
pasywn& rol%, zgodnie z obowi&zuj&cymi wówczas regulacjami prawnymi i organizacj&
sektora elektroenergetycznego.
1
Zasada TPA (z ang. Third Party Access) oznacza wdro"enie systemu zapewniaj&cego dost%p stronie trzeciej do
systemu przesy'owego i dystrybucyjnego, opartego na opublikowanych taryfach, maj&cego zastosowanie do
wszystkich uprawnionych odbiorców i stosowanego obiektywnie, bez dyskryminacji w odniesieniu do
u"ytkowników systemu. W praktyce zasada TPA oznacza przyznanie odbiorcy prawa do swobodnego wyboru
i zmiany dostawcy na niedyskryminacyjnych warunkach
11
Pozycja konsumenta w tych relacjach nie uleg'a te" zasadniczej zmianie po
wprowadzeniu w 1997 r. prawa energetycznego. Warto zauwa"y(, i" ustawa Prawo
energetyczne w ogóle nie operuje poj%ciem konsument. Pos'uguje si% ono tylko
poj%ciem odbiorcy energii. Takim terminem nie operuj& tak"e dostawcy energii, którzy
podzieli odbiorców na grupy taryfowe, kwalifikuj&c konsumentów jako gospodarstwa
domowe do grupy taryfowej G, '&cznie np. z domami akademickimi, internatami,
plebaniami, koszarami wojskowymi, domami opieki spo'ecznej, itp. W stosunku do
konsumentów ustawa Prawo energetyczne nadaj&c pewne uprawnienia w zakresie
rozwi&zywania sporów Prezesowi Urz%du Regulacji Energetyki (URE) ukróci'o jedynie
niektóre wcze$niej stosowane przez firmy energetyczne praktyki monopolistyczne, które
w tym czasie by'y rozpatrywane przed Prezesem Urz%du Ochrony Konkurencji i
Konsumentów (UOKiK) w trybie administracyjnym.
Pasywna pozycja konsumentów po wprowadzeniu prawa energetycznego w'a$ciwie
nie zmieni'a si%. Wy'&czeni oni zostali np. w ogóle z procesu stanowienia i
zatwierdzania taryf dla gospodarstw domowych. Co prawda ustawa Prawo energetyczne
wskazuje, i" Prezes URE powinien w swej dzia'alno$ci zmierza( do równowa"enia
interesów przedsi%biorstw energetycznych i odbiorców paliw i energii, ale nigdzie w$ród
tych odbiorców nie jest zauwa"ona najliczniejsza grupa odbiorców energii, któr&
stanowi& konsumenci. Z do$wiadczenia organu antymonopolowego wynika za$, i" tymi
odbiorcami których interesy firmy energetyczne uwzgl%dniaj& w kontaktach handlowych
s& przede wszystkim wielkie firmy przemys'owe lub inni wielcy odbiorcy energii jak du"e
gminy. Zreszt& sam Prezes URE dostrzegaj&c niekompletno$( rozwi&za# pod tym
wzgl%dem utworzy' w ramach swojego urz%du stanowisko Rzecznika Odbiorów Paliw i
Energii, maj&cego za zadanie pomaga( konsumentom w rozwi&zywaniu indywidualnych
problemów z dostawcami energii. W Raporcie wskazane s& te" inne braki prawa
energetycznego w obszarze ochrony interesów konsumentów, które musz& by(
uzupe'nione zanim nast&pi pe'ne uwolnienie cen na detalicznym rynku energii.
W aktualnym wi%c stanie prawnym i faktycznym g'ównym wyrazicielem interesów
polskich konsumentów na rynku energii elektrycznej jest Prezes UOKiK. W praktyce
interes ten realizuje on zgodnie z ustaw& o ochronie konkurencji i konsumentów w
swojej dzia'alno$ci decyzyjnej, co jest przedmiotem cz%$ci trzeciej Raportu.
Raport powsta' w oparciu o analiz% zgromadzonych przez Urz&d Ochrony
Konkurencji i Konsumentów danych empirycznych oraz na podstawie interpretacji i
przedstawienia przepisów prawnych zwi&zanych z sektorem elektronergetycznym. Dane
te uzyskano w wyniku rozprowadzenia ankiety w$ród przedsi%biorstw energetycznych.
12
Badaniem obj%to siedmiu operatorów systemów dystrybucyjnych, tj. Energa Operator SA
z siedzib& w Gda#sku, EnergiaPro SA z siedzib& we Wroc'awiu, Enea Operator Sp. z o.o.
z siedzib& w Poznaniu, Enion SA z siedzib& w Krakowie, PGE Dystrybucja SA z siedzib& w
Lublinie, RWE Stoen Opertor Sp. z o.o. z siedzib& w Warszawie i Vattenfall Distribution
Poland
SA
z
siedzib&
w
Gliwicach.
Drug&
grup&
badanych
przedsi%biorstw
energetycznych byli sprzedawcy energii a mianowicie: Enea SA z siedzib& w Poznaniu,
Energia Obrót SA z siedzib& w Gda#sku, PGE Obrót SA z siedzib& w Rzeszowie, RWE
Polska SA z siedzib& w Warszawie, Tauron Sprzeda" Sp. z o.o. z siedzib& w Krakowie
oraz Vattenfall Sales Poland Sp. z o.o. z siedzib& w Gliwicach. Wa"nym )ród'em
informacji wykorzystanych w Raporcie s& równie" dokumenty wydane w sprawie sektora
elektroenergetycznego przez organy Unii Europejskiej, dane statystyczne i opracowania
publikowane przez ró"ne instytucje zajmuj&ce si% analiz& tego sektora, w tym Urz&d
Regulacji Energetyki. Baz& sporz&dzenia mniejszego Raport by'y te" materia'y i dane
znajduj&ce si% w zasobach UOKiK oraz informacje otrzymane od rzeczników
konsumentów miast metropolitarnych.
Raport sk'ada si% z czterech cz%$ci. W cz%$ci pierwszej przedstawiona jest
aktualna struktura sektora elektroenergetycznego w krajach Unii Europejskiej i w
Polsce, zachodz&ce w nim procesy gospodarcze, procesy liberalizacji rynku, jego
segmentacja,
regulacja
techniczna
i
spo'eczna.
Wszystkie
te
zagadnienia
s&
przedstawione w kontek$cie promocji i rozwoju konkurencji oraz pozycji konsumentów
energii na docelowo konkurencyjnym
Cz%$( druga koncentruje si% na sytuacji prawnej konsumenta na rynku energii w
$wietle obowi&zuj&cego prawa energetycznego, na rodzajach umów stosowanych w
obrocie z konsumentami, procedurze zmiany dostawcy energii, zasadach kszta'towania
taryf dla gospodarstw domowych, zasadach rozlicze# za energi% opartych na
prognozach, na szacowanych korzy$ciach i zagro"eniach dla konsumentów w zwi&zku z
planowanym uwolnieniem cen oraz powodach wprowadzenia os'on dla tzw. odbiorców
wra"liwych.
Cz%$( trzecia przedstawia praktyczn& dzia'alno$( w zakresie ochrony interesów
konsumentów i konkurencji na rynku energii elektrycznej instytucji do tego powo'anych,
w tym najszersz& i najbardziej skuteczn& w tym wymiarze dzia'alno$( UOKiK.
Ostatnia cz%$( raportu po$wi%cona jest analizie wzorców umów stosowanych przez
dostawców energii w obrocie z konsumentami z punktu widzenia naruszenia w nich
zbiorowych interesów konsumentów oraz zamieszczenia niedozwolonych klauzul
umownych.
13
Cz#$( I. Charakterystyka rynku energii elektrycznej
1. Strukturalne aspekty rynku energii elektrycznej
Wprowadzenie
Na rynku energii elektrycznej mo"na wyodr%bni( cztery podstawowe grupy
uczestników, do których nale"&: wytwórcy, spó'ki obrotu, operatorzy sieciowi oraz
odbiorcy.
W ramach pierwszej grupy wyodr%bnia si% elektrownie konwencjonalne, które
wytwarzaj& energi% przy wykorzystaniu nieodnawialnych )róde' energii (w Polsce jest to
w%giel
kamienny
i
w%giel
brunatny)
oraz
elektrownie
niekonwencjonalne
wykorzystuj&ce odnawialne )ród'a energii (w Polsce jest to nadal niewielki udzia' pod
postaci& elektrowni wodnych oraz si'owni wiatrowych). Nast%pna grupa to spó'ki obrotu
zajmuj&ce si% handlem energi&, któr& zakupuj& od wytwórców lub od spó'ek
zajmuj&cych si% obrotem hurtowym i sprzedaj& odbiorcom ko#cowym. Wytwarzanie i
obrót energi& elektryczn& stanowi& dziedziny, w ramach których mo"liwa jest
konkurencja, w odró"nieniu od dzia'alno$ci sieciowej, która na danym obszarze stanowi
monopol naturalny.
W ramach dzia'alno$ci sieciowej wyodr%bniono dwa rodzaje operatorów. Pierwszy
z nich to operator sieci przesy'owej (OSP), którym w Polsce jest PSE Operator S.A.,
drugim s& lokalni operatorzy sieci dystrybucyjnych (OSD). Aktualnie w Polsce dzia'a 7
du"ych OSD nale"&cych do pionowo zintegrowanych grup energetycznych. Operator sieci
przesy'owej odpowiada za przesy' energii elektrycznej o wysokim napi%ciu (220 i 400
kV) na znaczne odleg'o$ci bezpo$rednio od wytwórców do tzw. G'ównych Punktów
Zasilaj&cych
(GPZ).
Nast%pnie
OSD
przy
wykorzystaniu
sieci
dystrybucyjnych
transportuje energi% elektryczn& (o niskim i $rednim napi%ciu od 230 V do 110 kV)
z GPZ-ów bezpo$rednio do odbiorców ko#cowych.
Ostatnia grupa uczestników rynku energii elektrycznej to odbiorcy ko#cowi.
Zasadniczo
mo"na
wyró"ni(
dwa
typy
odbiorców
ko#cowych.
Pierwszymi
s&
gospodarstwa domowe (zakupuj&ce energi% w celach komunalno-bytowych), a drugimi
odbiorcy nie b%d&cy gospodarstwami domowymi, zakupuj&cy energi% na potrzeby
prowadzonej przez siebie dzia'alno$ci gospodarczej, zwani odbiorcami przemys'owymi.
14
Odbiorcy
b%d&cy
gospodarstwami
domowymi
przewy"szaj&
liczebnie
odbiorców
przemys'owych. Ich liczba w Polsce w przybli"eniu wynosi odpowiednio 14,8 mln oraz
1,7 mln odbiorców. Odbiorcy przemys'owi przewa"aj& natomiast gdy chodzi o zu"ycie
energii elektrycznej. Podzia' jest taki, "e przemys' zu"ywa prawie trzy czwarte
krajowego zu"ycia energii elektrycznej, za$ na gospodarstwa domowe przyda jedna
czwarta.
Wszyscy odbiorcy z dniem 1 lipca 2007 r. uzyskali prawo swobodnego wyboru
dostawcy energii (zasada TPA). Popularno$( korzystania z tego prawa w Polsce jest
zdecydowanie
wi%ksza
w
grupie
odbiorców
przemys'owych
w
porównaniu
z
gospodarstwami domowymi. Przyczyny tego stanu rzeczy zostan& zanalizowane w
kolejnych punktach tej cz%$ci Raportu.
1.1.
Budowa
jednolitego
wewn#trznego
europejskiego
rynku
energii
elektrycznej
Polska staj&c si% cz'onkiem Unii Europejskiej od 2004 r. jest zobowi&zana do
aktywnego uczestniczenia w budowie jednolitego rynku wewn%trznego energii
elektrycznej, co wi&"e si% z implementacj& obowi&zuj&cych w tym zakresie regulacji
unijnych dotycz&cych tego sektora. Konstruowanie rynku wewn%trznego dla obrotu
energi& elektryczn& na wzór innych rynków towarowych wi&"e si% jednocze$nie z
wbudowaniem w ten rynek zasad konkurencji w celu osi&gni%cia korzy$ci, które
przynosz& rynki konkurencyjne konsumentom. Wprowadzenie regu' konkurencji na tym
rynku na obszarze ca'ej Unii nie jest jednak rzecz& 'atw& i szybk& do zrealizowania, tym
niemniej zarówno Parlament Europejski, Rada oraz Komisja ostatnimi inicjatywami
staraj& si% nadrobi( wyst%puj&ce tutaj opó)nienia. Kluczowe regulacje w tym zakresie
zawarte zosta'y w tzw. trzech pakietach liberalizacyjnych, które ukaza'y si% w latach
1996 – 2009, co przedstawia tabela nr 1 na stronie 22.
Pierwszym
europejskim
pakietem
liberalizacyjnym
okre$la
si%
dyrektyw%
Parlamentu Europejskiego i Rady 96/92/WE z dnia 19 grudnia 1996 r. dotycz&c&
wspólnych zasad rynku wewn%trznego energii elektrycznej2 oraz dyrektyw% Parlamentu
Europejskiego i Rady 98/30/WE z dnia 22 czerwca 1998 r. dotycz&c& wspólnych zasad
2
Dz. Urz. UE L 27 z 19.12.1996 r., str. 20.
15
w odniesieniu do rynku wewn%trznego gazu ziemnego3. Na drugi pakiet sk'adaj& si% dwie
dyrektywy z dnia 26 czerwca 2003 r. przyj%te przez Parlament Europejski i Rad%.
Pierwsza w sprawie wspólnych zasad dla wewn%trznego rynku energii elektrycznej
2003/54/WE, uchylaj&ca Dyrektyw% 96/92/WE4, oraz druga w sprawie wspólnych zasad
dla wewn%trznego rynku gazu ziemnego 2003/55/WE, uchylaj&ca Dyrektyw% 98/30/WE5.
Przyj%cie nowych dyrektyw mia'o na celu przyspieszenie procesu liberalizacji sektorów
energii elektrycznej i gazu ziemnego w pa#stwach Unii Europejskiej, w szczególno$ci
poprzez rozwi&zanie problemów z budow& wewn%trznego rynku energii elektrycznej i
gazu oraz kwestii dotycz&cych m.in. dost%pu stron trzecich do sieci, taryfikacji i roli w
tym procesie organów regulacyjnych, a tak"e zrównania stopnia otwarcia rynku energii
elektrycznej i gazu w poszczególnych pa#stwach cz'onkowskich.
Komisja Europejska da'a pa#stwom cz'onkowskim czas na wdro"enie postanowie#
drugiego pakietu liberalizacyjnego do dnia 1 lipca 2004 r. z mo"liwo$ci& odroczenia
wej$cia w "ycie postanowienia o wydzieleniu operatorów systemów dystrybucyjnych
maksymalnie do dnia 1 lipca 2007 r. Efekty jego wdro"enia nie by'y jednak
zadowalaj&ce dla odbiorców energii. W szczególno$ci nale"y podkre$li( brak osi&gni%cia
realnej konkurencji na rynku energii elektrycznej, a tak"e fakt niewystarczaj&cego
rozdzielenia dzia'alno$ci regulowanej od nieregulowanej u operatorów systemów (tzw.
unbundling), co stanowi jedn& z g'ównych barier dla konkurencji i bezpiecze#stwa
dostaw.
W zwi&zku z tym 13 lipca 2009 r. przyj%ty zosta' trzeci - najbardziej kompleksowy
i prokonsumencki - pakiet liberalizacyjny6, na który sk'adaj& si% dwie dyrektywy, trzy
rozporz&dzenia Parlamentu Europejskiego oraz Rady. Podstaw& jego wprowadzenia by'a
niezadowalaj&c& ocena eliminacji barier w rozwoju konkurencji w wyniku rozwi&za#
przyj%tych we wcze$niejszych aktach prawnych. Dlatego w trzecim pakiecie g'ówny
nacisk zosta' po'o"ony na:
3
Dz. Urz. UE L 204 z 22 czerwca 1998 r., str. 1.
Dz. Urz. WE L 176 z 15 lipca 2003 r., s. 37.
5
Dz. Urz. WE L 176 z 15 lipca 2003 r., s. 57.
6
W sk'ad trzeciego pakietu wchodz& nast%puj&ce akty prawne: dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady
2009/72/WE z 13 lipca 2009 r. dotycz&ca wspólnych zasad rynku wewn%trznego energii elektrycznej
i uchylaj&ca dyrektyw% 2003/54/WE (Dz.Urz.UE. L 211 z 13 lipca 2009 r., str. 55), dyrektywa Parlamentu
Europejskiego i Rady 2009/73/WE z dnia 13 lipca 2009 r. dotycz&ca wspólnych zasad rynku wewn%trznego gazu
ziemnego i uchylaj&ca dyrektyw% 2003/55/WE (Dz. Urz. UE L 211 z 13 lipca 2009 r., str. 94), Rozporz&dzenie
Parlamentu Europejskiego i Rady 713/2009/WE z dnia 13 lipca 2009 r. ustanawiaj&ce Agencj% ds. Wspó'pracy
Organów Regulacji Energetyki (Dz. Urz. UE L 211 z 13 lipca 2009 r., str. 1), Rozporz&dzenie 714/2009/WE z
dnia 13 lipca 2009 r. w sprawie warunków dost%pu do sieci w odniesieniu do transgranicznej wymiany energii
elektrycznej i uchylaj&ce rozporz&dzenie 1228/2003/WE (Dz.Urz.UE L 211 z 13 lipca 2009 r., str. 15) oraz
Rozporz&dzenie 715/2009/WE w sprawie warunków dost%pu do sieci przesy'owych gazu ziemnego i uchylaj&ce
rozporz&dzenie 1775/2005/WE (Dz. Urz. UE L 211 z 13 lipca 2009 r., str. 16).
4
16
!
zapewnienie skutecznego rozdzia'u dzia'alno$ci przesy'owej od dzia'alno$ci
zwi&zanej z produkcj& i dostaw& energii (effective unbundling);
!
zapewnienie wspó'pracy pomi%dzy operatorami systemów przesy'owych
poszczególnych krajów cz'onkowskich w celu zagwarantowania konkurencji i dostaw
energii elektrycznej po najbardziej konkurencyjnej cenie. Dla realizacji tego celu
pa#stwa cz'onkowskie oraz krajowe organy regulacyjne maj& u'atwia( transgraniczny
dost%p nowych dostawców energii elektrycznej pochodz&cej z ró"nych )róde' energii,
jak równie" dost%p nowych dostawców mocy wytwórczych;
!
zapewnienie niezale"no$ci i rozszerzenie kompetencji regulatorów rynku
energii elektrycznej i gazu, a tak"e powo'anie Agencji ds. Wspó'pracy Organów
Regulacji Energetyki oraz
!
ochron% odbiorców w gospodarstwach domowych.
W$ród rozwi&za# wzmacniaj&cych pozycj% konsumentów na rynku energii
elektrycznej znalaz'y si% nast%puj&ce zasady:
!
us!uga publiczna,
to znaczy zapewnienie gospodarstwom domowym prawa do dostaw energii
elektrycznej o okre$lonej jako$ci oraz wyra)nie porównywalnych, przejrzystych i
uzasadnionych cenach. Aby zapewni( $wiadczenie us'ugi powszechnej pa#stwa
cz'onkowskie mog& wyznaczy( dostawc% z urz%du, natomiast spó'ki dystrybucyjne maj&
obowi&zek przy'&czania odbiorców do sieci na warunkach okre$lonych w dyrektywie;
!
prawo wyboru dostawcy energii,
czyli prawo wszystkich odbiorców do zakupu energii elektrycznej od dostawcy
zarejestrowanego w dowolnym pa#stwie cz'onkowskim. Warunkiem skorzystania z tej
mo"liwo$ci jest: po pierwsze – zgoda dostawcy, a po drugie – dostosowanie si% przez
niego do obowi&zuj&cych zasad dotycz&cych handlu i bilansowania w danym pa#stwie.
W zwi&zku z tym, pa#stwa cz'onkowskie s& zobowi&zane do wprowadzenia procedur
administracyjnych,
które
zapobiegn&
dyskryminowaniu
dostawców
energii,
zarejestrowanych w innym pa#stwie UE. Poza mo"liwo$ci& zakupu energii od dostawcy
17
zarejestrowanego w innym pa#stwie cz'onkowskim, odbiorcom energii zagwarantowano
prawo do zmiany dostawcy energii w terminie trzech tygodni;
!
informowanie konsumentów o zu%yciu i kosztach energii,
w tym przypadku odbiorcy energii powinni mie( dost%p do danych na temat ilo$ci
zu"ywanej przez siebie energii oraz cen i kosztów us'ug, zwi&zanych z zakupem energii
tak ,aby mogli porówna( te dane z ofert& konkurencyjnych dostawców;
!
$wiadomo$( praw odbiorców energii,
polegaj&ca na wzmocnieniu i zagwarantowaniu realizacji praw konsumentów.
Prawa te powinny by( egzekwowane przez same pa#stwa cz'onkowskie lub te" przez
wyznaczone przez nie organy regulacyjne. Konsumenci powinni mie( dost%p do jasnych i
zrozumia'ych informacji na temat swoich praw na rynku energii. Pa#stwa cz'onkowskie
s& zobowi&zane do otwarcia w tym celu punktów kontaktowych, gdzie konsumenci
energii
b%d&
mogli
uzyska(
niezb%dne
informacje
na
temat
swoich
praw,
obowi&zuj&cych przepisów oraz dost%pnych $rodków rozstrzygania sporów;
!
ubóstwo energetyczne,
w tej kwestii pa#stwa cz'onkowskie powinny zapewni( niezb%dne dostawy energii
równie" dla odbiorców wra"liwych, czyli biednych, przy czym mo"liwe jest tu
stosowanie podej$cia zintegrowanego, polegaj&cego na po'&czeniu ochrony odbiorców
wra"liwych z polityk& socjaln&.
!
czytelno$( rachunków za energi#,
w tym zakresie na rachunkach lub wraz z rachunkami dostawcy energii
elektrycznej dok'adnie maj& okre$li(:
- udzia' ka"dego )ród'a energii w ogólnym koszyku paliw dostawcy w poprzednim
roku w sposób zrozumia'y i 'atwo porównywalny na poziomie krajowym;
- informacje na temat praw odbiorców w odniesieniu do dost%pnych $rodków
rozstrzygania sporów;
18
!
promowanie efektywno$ci u odbiorców ko'cowych,
ma m.in. polega( na wprowadzeniu innowacyjnych formu' cenowych oraz rozwoju
inteligentnych sieci (smart grid) i systemów pomiarowych (smart meter). Wed'ug
za'o"e# w inteligentne systemy pomiarowe powinno zosta( wyposa"onych do 2020 r.
przynajmniej 80% konsumentów.
W ramach postanowie# wchodz&cych w sk'ad trzeciego pakietu liberalizacyjnego
powo'ana zosta'a ponadto Agencja ds. Wspó'pracy Organów Regulacji Energetyki
(ACER), która jest organem regulacyjnym Unii Europejskiej posiadaj&cym osobowo$(
prawn& oraz zdolno$( do czynno$ci prawnych w ka"dym z pa#stw cz'onkowskich. Celem
powo'ania ACER jest wspieranie krajowych regulatorów i Komisji Europejskiej w
wykonywaniu ich zada# na poziomie unijnym. Oficjalna inauguracja dzia'alno$ci ACER
odby'a si% 3 marca 2011 r. w Lublanie.
Wszystkie
akty
prawne
wchodz&ce
w
sk'ad
tzw.
,,trzeciego
pakietu
energetycznego” – dotycz&ce zarówno energii elektrycznej, jak równie" gazu ziemnego –
zosta'y przyj%te w lipcu 2009 r., natomiast pa#stwa cz'onkowskie mia'y okres 18
miesi%cy, tj. do dnia 3 marca 2011 r., aby dokona( transpozycji dwóch wchodz&cych w
sk'ad pakietu dyrektyw do prawa krajowego. Jedynie przepisy dotycz&ce unbundlingu
maj& wej$( w "ycie rok pó)niej, tj. do dnia 3 marca 2012 r. Rozporz&dzenia nie
wymagaj&ce implementacji do prawa krajowego wesz'y w "ycie w dniu 3 marca 2011 r.
Terminy implementacji rozwi&za# zawartych w trzecim pakiecie nie zosta'y
jednak
dotrzymane.
+adne
z
pa#stw
cz'onkowskich
nie
wype'ni'o
wszystkich
obowi&zków na dzie# 3 marca 2011 r. Najbli"ej wdro"enia „trzeciego pakietu
energetycznego” s& Portugalia, Dania, W'ochy, Francja, Austria, Czechy i Grecja. W
po'owie 2011r. roku maj& do'&czy( do tych pa#stw równie" Niemcy. W przypadku Polski,
Hiszpanii, Litwy, Irlandii, Bu'garii i Rumunii, Komisja Europejska oczekuje pe'nego
wdro"enia pakietu jesieni& 2011r.
W ostatnim raporcie na temat budowy wewn%trznego rynku energii elektrycznej z
2010r.7, Komisja podkre$li'a, i" zainteresowanie sprawami konsumentów na rynku
energii elektrycznej wzros'o równie" w$ród krajowych regulatorów. Zainteresowanie to
dotyczy wprowadzania inteligentnego opomiarowania oraz inteligentnych sieci i
osi&gni%cia dzi%ki temu rynku bardziej przejrzystego, na którym konsumentowi 'atwiej
b%dzie zmieni( dostawc% energii. Innym wa"nym elementem rozwoju konkurencji, na
którym agencje regulacyjne pa#stw cz'onkowskich skupiaj& obecnie uwag%, jest
7
Raport taki jest publikowany corocznie.
19
zintensyfikowanie
wspó'pracy
pomi%dzy
europejskimi
gie'dami
energii
w
celu
zwi%kszenia przep'ywu energii pomi%dzy pa#stwami cz'onkowskimi, a tak"e zwi%kszenia
zainteresowania
przedsi%biorstw
energetycznych
inwestycjami
w
nowoczesn&
infrastruktur%, niezb%dn& dla o"ywienia konkurencji. G'ówne elementy wszystkich
pakietów liberalizacyjnych zosta'y zamieszczone w tabeli nr 1 na str. 22.
Równie wa"nym celem polityki energetycznej Unii Europejskiej, z punktu widzenia
interesów konsumentów, jest urzeczywistnienie funkcjonowania rynków regionalnych,
maj&cych stopniowo, krok po kroku doprowadzi( do powstania rynku wewn%trznego
obejmuj&cego ca'& Uni% Europejsk&. Polska zosta'a przydzielona tutaj do dwóch
regionów tj. Europy ,rodkowo-Wschodniej wraz z Niemcami, Republik& Czesk&,
S'owacj&, W%grami, Austri& i S'oweni& oraz Europy Pó'nocnej z Dani&, Szwecj&,
Finlandi& i Niemcami. Realizacja tych projektów wi&"e si% jednak z ogromnymi
nak'adami inwestycyjnymi na rozwój nowoczesnej infrastruktury, w tym szczególnie
tworz&cych po'&czenia mi%dzy sieciami energetycznymi s&siaduj&cych ze sob& pa#stw
cz'onkowskich. Brak tych po'&cze# w przypadku Polski jest g'ównym problemem
integracji polskiego systemu energetycznego z systemem europejskim. Jest to te"
g'ówny czynnik izolacji rynku polskiego od rynków energii naszych najbli"szych
s&siadów.
Trzeba wszak"e doda(, i" na tym odcinku dokonane zosta'y ju" pierwsze
przedsi%wzi%cia. Nast&pi'o sprz%"enie rynku energii elektrycznej na obszarze Niemiec i
Austrii oraz Czech i S'owacji. Rynki niemiecki i austriacki zintegrowa'y si% bez "adnych
ogranicze# a czeski i s'owacki po'&czy'y si% poprzez tzw. market coupling8.
W lutym 2010 r. polska Towarowa Gie'da Energii, czeska gie'da energii – PXE oraz
austriacka gie'da - EXAA podpisa'y memorandum o wspó'pracy, w zakresie integracji
rynków spot opartej o model market coupling. W grudniu 2010 r. uruchomiono tak"e - w
ramach Europy Pó'nocnej - po'&czenie pomi%dzy Polsk& i Szwecj&. W 2011r. powinno
doj$( ponadto do utworzenia market coupling na polskim i czeskim rynku energii
elektrycznej. Wed'ug za'o"e# do 2015 r. rynki energii elektrycznej wszystkich krajów UE
maj& by( po'&czone poprzez market coupling w jeden wspólny rynek.
G'ównym za'o"eniem mechanizmu market coupling jest maksymalizacja wyniku
ekonomicznego dla wszystkich uczestników rynku: ta#sza energia elektryczna w jednym
kraju zaspokaja popyt i obni"a cen% w innym kraju uczestnicz&cym w mechanizmie.
Przy za'o"eniu nieograniczono$ci udost%pnionych po'&cze# transgranicznych ceny w
8
Market coupling to po!"czenie mocy dost#pnych na krajowych rynkach w jeden zintegrowany system
20
s&siaduj&cych krajach, w których wdro"ony zosta' mechanizm market coupling, z
czasem si% zrównaj&. Import/eksport energii elektrycznej pomi%dzy krajami odbywa si%
do momentu zrównania si% cen na zaanga"owanych rynkach lub do momentu
wyczerpania dost%pnych na danym po'&czeniu zdolno$ci przesy'owych. Warto w tym
miejscu odnotowa(, i" do uzyskania korzy$ci p'yn&cych z market coupling w postaci
ca'kowitej konwergencji rynków oraz cen na zaanga"owanych w proces gie'dach energii,
nie mog& istnie( "adne ograniczenia przesy'owe
na po'&czeniach transgranicznych
obj%tych tym mechanizmem.
Bior&c pod uwag% rynek polski trzeba stwierdzi(, i" aktualny stan techniczny
po'&cze# transgranicznych z krajami s&siednimi nie jest dla nas korzystny. Pozwala on
na wymian% energii elektrycznej w ilo$ci nie wi%kszej ni" 10% krajowego zu"ycia.
Oznacza to, i% polski rynek energii elektrycznej pozostaje w izolacji, stanowi"c
odr#bny rynek geograficzny i nie jest poddany presji konkurencji ze strony
potencjalnych dostawców energii z innych pa'stw cz!onkowskich, co szczególnie ma
negatywny
wp'yw
na
sytuacj%
polskich
konsumentów,
w
kontek$cie
ma'o
zró"nicowanych ofert cenowych krajowych dostawców. Nale"y w tym miejscu doda(, "e
wprowadzony mechanizm market coupling na po'&czeniu ze Szwecj& jest obecnie
wykorzystywany do sprzeda"y energii przede wszystkim na rynek szwedzki (eksport z
Polski, przy prawie pe'nym wykorzystaniu zdolno$ci przesy'owych). Odmienna sytuacja
natomiast wyst%puje w zakresie przesy'u energii do Polski (import ze Szwecji). Tutaj, ze
wzgl%du na wysoko$( cen, udost%pniane zdolno$ci przesy'owe nie s& wykorzystywane
prawie wcale. Dodatkowo przybli"ona kalkulacja maksymalnie udost%pnianych zdolno$ci
przesy'owych na tym po'&czeniu w skali roku, w stosunku do zu"ycia energii
elektrycznej w Polsce w 2010 r., pokazuje, i" ilo$( energii elektrycznej obj%tej tym
mechanizmem stanowi tylko niewielki odsetek krajowego popytu (ok. 3%).
21
Tabela nr 1. G!ówne elementy pakietów liberalizacyjnych w odniesieniu do rynku
energii elektrycznej
1996 r.
2003 r.
2009 r.
Dyrektywa 96/92/WE
Dyrektywa 2003/54/WE
Dyrektywa 2009/72/WE
tzw. ,,pierwszy pakiet
tzw. ,,drugi pakiet
tzw. ,,trzeci pakiet
liberalizacyjny”
liberalizacyjny”
liberalizacyjny”
- Unbundling rachunkowy,
- Unbundling prawny –
- Zaostrzenie kryteriów
- Dost%p do rynku w formule
obowi&zek organizacyjnego
unbundlingu,
negocjowanego TPA lub Single
wydzielenia OSD z podmiotów
- Obowi&zek zapewnienia tzw.
Buyer (jeden kupuj&cy),
zintegrowanych,
us'ugi powszechnej,
- Prawo wyboru sprzedawcy dla
- Zapewnienie niezale"no$ci OSP i - Po'o"enie wi%kszego nacisku na
odbiorców zu"ywaj&cych ponad
OSD,
prawa konsumentów,
40GWh rocznie w obr%bie ca'ej UE,
- Dost%p do rynku w formule
- Czas trwania procedury zmiany
- Obowi&zek wyznaczenia
regulowanego TPA,
sprzedawcy – max 3 tygodnie,
operatorów sieci przesy'owej (OSP), - prawo wyboru sprzedawcy dla
- ,,inteligentrne” liczniki energii u
- Bardzo ogólne wymagania
odbiorców nie b%d&cych
80% odbiorców w okresie do
dotycz&ce organu regulacyjnego,
gospodarstwami domowymi od
2020r.,
ograniczaj&ce si% w zasadzie do
1.07.2004 oraz od 1.07.2007 dla
- Obowi&zek zapewnienia
wskazania potrzeby utworzenia
wszystkich odbiorców,
niezale"no$ci organom
takiego organu w Pa#stwach
- Obowi&zek wyznaczenia jednego regulacyjnym oraz zwi%kszenie
Cz'onkowskich.
lub wi%cej organów pe'ni&cych
zakresu kompetencji tych
funkcj% regulatora.
organów,
- Utworzenie ENTSO (Agencja ds.
wspó'pracy operatorów),
- Utworzenie ACER (Agencja ds.
wspó'pracy organów
regulacyjnych).
*ród'o: Rynek energii elektrycznej w Polsce – stan na 31 marca 2010 r. Raport TOE.
1.2. Konsolidacja i koncentracja przemys!u elektroenergetycznego w pa'stwach
cz!onkowskich
Jednym z g'ównych celów polityki energetycznej UE jest liberalizacja rynku
energii elektrycznej na jej ca'ym obszarze i utworzenie rynku wewn%trznego energii
elektrycznej. Jest to jedyna droga do osi&gni%cia zadowalaj&cego poziomu konkurencji,
przy wysokiej koncentracji i zintegrowaniu przemys'u energetycznego we wszystkich
22
pa#stwach cz'onkowskich. Koncerny energetyczne tworz& w nich du"e – pionowo
zintegrowane - grupy kapita'owe, systematycznie powi%kszaj&c swoj& skal% dzia'ania.
Przyk'adem tego jest rynek niemiecki, na którym osiem przedsi%biorstw sieciowych
skoncentrowanych zosta'o w cztery koncerny: RWE, E.ON, EnBW i Vattenfall. Oprócz
koncentracji wewn&trznarodowych trwa równie" ci&g'y proces ekspansji koncernów na
rynki zewn%trzne.
Struktur% w'asno$ciow& najwi%kszych energetycznych grup kapita'owych na dzie#
31 grudnia 2008 roku przedstawiono w tabeli nr 2. Koncern Vattenfall by' w 100 %
w'asno$ci& rz&du szwedzkiego9. Francuska Grupa EdF do 2004 roku by'a w ca'o$ci
w'asno$ci& pa#stwa francuskiego. W 2008 roku udzia' pa#stwa w kapitale firmy wynosi'
84,66%, pracowników 2%, a w obrocie gie'dowym znajdowa'o si% 13,2 % akcji b%d&cych
w r%kach inwestorów instytucjonalnych10. Struktura w'asno$ciowa niemieckiego RWE
wygl&da'a tak, "e: pracownicy byli w posiadaniu 1% akcji, akcje w'asne wynosi'y 6%,
osoby prywatne posiada'y 14%, RWEnergie posiada' 15% akcji, a fundusze powiernicze
5% akcji. Pozosta'e 59% akcji by'o w r%kach inwestorów instytucjonalnych11. Nast%pny
niemiecki koncern E.ON to spó'ka gie'dowa, wchodz&ca w sk'ad niemieckich i
europejskich indeksów DAX, Dow Jones EURO STOXX 50 oraz Dow Jones STOXX
Utilities12.
Tabela nr 2. Struktura w!asno$ciowa najwi#kszych europejskich koncernów
energetycznych na koniec 2008 r.
Koncerny
energetyczne
Pa'stwo spó!ki
Struktura w!asno$ci
dominuj"cej/zale%nej
EdF
Francja
ENEL
W'ochy
RWE
E.ON
Endesa
Powergen
Iberdrola
Electrabel
Niemcy
Niemcy
Hiszpania
Wielka Brytania
Hiszpania
Belgia
Vattenfall
Szwecja
W 85% w'asno$( pa#stwa francuskiego, 2%
pracownicy, pozosta'e 13 % jest w obrocie
gie'dowym
Spó'ka gie'dowa (pa#stwo w'oskie posiada ok.
31%)
Spó'ka gie'dowa
Spó'ka gie'dowa
Spó'ka zale"na ENEL
Spó'ka zale"na E.ON
Spó'ka gie'dowa
Spó'ka zale"na GdF Suez (gazowej spó'ki
gie'dowej)
W 100% w'asno$( pa#stwa szwedzkiego
*ród'o: Ma'gorzata Ulatowska ,,Konkurencyjno$( Europejskich koncernów energetycznych na rynku energii
elektrycznej”, www.kpsw.edu.pl/menu/pobierz/RE3/20Ulatowska.pdf
9
Annual Report 2008, Vattenfall AB and Intellecta Corporaye AB, Sweden 2009, www.vattenfall.com, s. 1
Annual Report 2008, EDF Group, www.edf.com, s. 13, 76
11
Annual Report 2008, RWE 2009, www.rwe.com, s. 29
12
Annual Report 2008, E.ON 2009, www.eon.com, s. 28
10
23
Dziedziny dzia'alno$ci najwi%kszych europejskich koncernów energetycznych
obejmuj& w swej strukturze, poza wytwarzaniem i obrotem równie" przesy' i
dystrybucj%. W tabeli nr 3 przedstawiono ilo$( produkowanej energii i liczb% odbiorców
energii elektrycznej w 2008 r. Najwi%kszym graczem na rynku energii elektrycznej w
UE pod wzgl%dem ilo$ci wytwarzanej energii jest francuski koncern EdF (ponad 600
TWh), a najwi%kszym pod wzgl%dem posiadanych odbiorców w'oski Enel (ok. 50 mln
odbiorców). Co wa"ne, zmieniaj&ca si% ilo$( odbiorców energii elektrycznej w
poszczególnych koncernach nie wynika jednak z rozwoju handlu energi& z zagranic&,
lecz przede wszystkim z przeprowadzanych transakcji kapita'owych i przejmowania w
ten sposób nowych grup odbiorców.
Tabela nr 3. Wielko$( produkcji energii elektrycznej oraz liczba odbiorców energii
elektrycznej w wybranych europejskich koncernach energetycznych w 2008 r.
Koncerny
Produkcja energii elektrycznej
Liczba odbiorców energii
energetyczne
brutto (w TWh)
elektrycznej (w tys.)
EdF
610,6
41 000
E.ON
229,0
25 000
RWE
223,7
14 000
Vattenfall
155,8
5 700
Iberdrola
141,3
23 000
ENEL
85,4
49 000
PGE
56,0*
5 100
* warto$( netto
*ród'o: opracowanie w'asne UOKiK na podstawie: Ma'gorzata Ulatowska ,,Konkurencyjno$( Europejskich
koncernów energetycznych na rynku energii elektrycznej”,
www.kpsw.edu.pl/menu/pobierz/RE3/20Ulatowska.pdf
Liderami rynku unijnego s& cztery koncerny: francuski EdF, niemieckie E.ON i RWE
oraz szwedzki Vattenfall. Szacuje si%, "e cztery ww. koncerny energetyczne dostarczaj&
oko'o po'owy energii elektrycznej wytwarzanej w krajach UE13. Do innych znacz&cych w
Europie koncernów energetycznych nale"& m.in.: hiszpa#ska Iberdrola i Endesa, w'oski
Enel oraz czeski CEZ. Bior&c pod uwag% polsk& PGE, to jest to najwi%ksza firma ga'%zi
13
Tomasz Motowidlak – ,,Podmiotowa struktura europejskiego rynku energii
Energetyczna Tom 11 Zeszyt 1 2008 r. s. 27, 29.
24
elektrycznej” , Polityka
elektroenergetycznej w Polsce oraz jedna z najwi%kszych w Europie ,rodkowo Wschodniej pod wzgl%dem produkcji energii elektrycznej, zainstalowanych mocy
wytwórczych oraz liczby odbiorców. W porównaniu do najwi%kszych koncernów rynku
europejskiego, mo"na by j& zakwalifikowa( jako gracza $redniej wielko$ci.
W podsumowaniu powy"szej analizy trzeba nadmieni(, i" w zasadzie Unia
Europejska
nie
przeciwstawia
si%
dzia'aniom
konsolidacyjnym
w
sektorze
elektroenergetycznym pa#stw cz'onkowskich pod warunkiem, "e ich celem nie jest
utrata przejrzysto$ci dzia'ania. Aby j& zachowa( zwraca szczególn& uwag% na kwestie
zwi&zane z rozdzia'em rachunkowo$ci w zintegrowanych koncernach energetycznych.
Wprowadzanie konkurencji na rynku energii elektrycznej jest przede wszystkim
utrudnione wysokim poziomem skonsolidowania przemys'u elektroenergetycznego oraz
wysokim poziomem jego skoncentrowania. Poziom koncentracji najcz%$ciej mierzony
jest za pomoc& wska)nika Herfindahla – Hirschmana (HHI), który jest sum& kwadratów
indywidualnych udzia'ów w rynku wszystkich przedsi%biorstw [HHI = SUMA (Si),2 gdzie
SUMA Si = 100]. Poziom koncentracji danego przemys'u $wiadczy o stopniu jego
monopolizacji i tworzy strukturalne warunki ga'%zi do konkurencji. Im wy"szy poziom
wska)nika, tym ni"sza zdolno$( ga'%zi do konkurencji. I tak przy HHI poni"ej 1000
przemys' jest nieskoncentrowany, HHI od 1000 do 1800 przemys' jest umiarkowanie
skoncentrowany, a HHI powy"ej 1800 oznacza, i" przemys' jest wysoce skoncentrowany,
za$ gdy wska)nik ten przekracza 2400 koncentracja jest ju" bardzo wysoka, co mo"e by(
zagro"eniem dla efektywnej konkurencji. Przy czym dla okre$lenia stopnia koncentracji
produkcji (wytwarzania) w sektorze elektroenergetycznym ze wzgl%du na jego
specyfik%,14 wska)niki te zosta'y podniesione. Przyj%to dla niego nast%puj&ce warto$ci
graniczne:
! HHI poni"ej 750 - rynek nieskoncentrowany;
! HHI pomi%dzy 750 a 1800 - rynek umiarkowanie skoncentrowany;
! HHI pomi%dzy 1800 a 5000 - rynek wysoce skoncentrowany;
! HHI powy"ej 5000 - rynek bardzo wysoko skoncentrowany.
Warto w kontek$cie tej prezentacji doda(, i" przytoczona klasyfikacja jest zgodna
z wytycznymi ameryka#skiego Departamentu Sprawiedliwo$ci i Federalnej Komisji ds.
Handlu, zgodnie z którymi liczba 1800 jest graniczn& warto$ci& wska)nika HHI, powy"ej
14
Wysoki bazowy poziom koncentracji.
25
której rynki uznawane powinny by( za wysoko skoncentrowane i na których du"e
po'&czenia lub przej%cia mog& mie( powa"ne skutki naruszenia regu' konkurencji.
15
Stopie# koncentracji produkcji energii elektrycznej w pa#stwach Unii Europejskiej
przedstawiaj& tabele nr 4 i 5. Wynika z nich, i" poziom tej koncentracji jest wyj&tkowo
wysoki, wzgl%dem innych ga'%zi przemys'u, mierzony zarówno wska)nikiem HHI, jak i
udzia'em
3
najwi%kszych
wytwórców.
Poza
ma!ymi
wyj"tkami,
dla
tak
skoncentrowanych krajowych rynków krajowych jedynym &ród!em powstania
realnej konkurencji jest wywo!anie presji konkurencji potencjalnej. To jest za$
mo"liwe tylko poprzez znoszenie barier pomi%dzy krajowymi systemami energetycznymi
i rozwoju konkurencji, której zasady zosta'y przedstawione wy"ej. Trzeba jednak
podkre$li(, i" poziom koncentracji na szczeblu sprzeda"y energii jest czynnikiem
znacznie silniej decyduj&cym o tym, czy w danym pa#stwie konkurencja mo"e si%
rozwin&( i dzia'a(, ni" poziom koncentracji w sferze wytwarzania.
Dokonuj&c analizy bardziej szczegó'owej 'atwo dostrzec, i" warto$ci indeksów HHI
sklasyfikowane jako bardzo wysokie wyst%puj& w a" siedmiu pa#stwach (powy"ej 5000).
Do tych krajów nale"& m.in.: Belgia, Grecja, S'owacja i Francja. Nale"y przy tym
zaznaczy(, i" zgodnie z rekomendacj& FERC16 granica ta usytuowana jest znacznie ni"ej,
tj. na poziomie 1800. W przypadku m.in. Czech, Danii, Litwy, Portugalii Niemiec i
Rumunii wska)nik ten przyjmuje warto$ci mi%dzy 1800 a 5000.
Za najbardziej konkurencyjne rynki UE (umiarkowany poziom koncentracji rynku),
wed'ug wskaza# HHI, nale"y uzna( rynki Austrii, Finlandii, Holandii, Polski (przed
zamierzon& koncentracj& PGE/Energa), Wielkiej Brytanii, W'och i W%gier.
15
J. Kami#ski, Metody szacowania si'y rynkowej w sektorze energetycznym, Polityka Energetyczna, tom 12,
Zeszyt 2/2 2009, s 234.
16
Federal Energy Regulatory Commission (FERC) jest niezale"n& instytucj& z siedzib& w USA reguluj&c&
mi%dzynarodowy przesy' energii elektrycznej, gazu ziemnego i ropy naftowej.
26
Tabela nr 4. Stopie' koncentracji wytwarzania energii elektrycznej pa'stw UE
Kraje
Liczba wytwórców z
wi#kszym ni% 5%
udzia!em w rynku
2007
2008
Indeks HHI
Udzia! w rynku 3
najwi#kszych
wytwórców (w%)
2007
2008
2007
2008
Austria
5
6
51,2
50
b.d.
b.d.
Belgia
2
2
99,9
97,5
8390
7206
Bu'garia
6
6
56,4
56,4
b.d.
b.d.
Cypr
1
1
100
100
b.d.
b.d.
Czechy
1
1
76,85
75,3
b.d.
b.d.
1
Dania
2
2
75
75
b.d.
b.d.
Estonia
1
1
99
99
b.d.
b.d.
Finlandia
4
4
68
68
b.d.
b.d.
Francja
1
1
93
93
6960
b.d.
Niemcy
4
4
85,4
84,7
b.d.
2008
Wielka
Brytania
8
8
41
42
986
901
Grecja
1
1
100
100
10000
10000
W%gry
5
5
67
67,9
2119
1911
Irlandia
5
4
71
86
b.d.
b.d.
W'ochy
5
5
61,2
57,6
2126
1351
!otwa
1
1
93
94
8110
8110
Litwa
3
3
84
85
3160
3095
Luxemburg
3
3
80
79
5843
5682
Norwegia
6
6
40
43
b.d.
1826
Polska
5
5
50,9
52,5
1312,
1363,3
72,2
4472
4521
70,9
1813
2116
7
Portugalia
2
2
72,5
Rumunia
5
5
63,7
8
S'owacja
1
1
85,2
83,9
6930
5019,9
S'owenia
3
3
92,7
92,5
7208
4369
Hiszpania
5
5
76
72,9
1827
1716
Szwecja
3
3
78
74,7
b.d.
b.d.
Holandia
6
4
61
69,9
1592
1551
27
*ród'o: Opracowanie w'asne UOKiK na podstawie: ,,Report on progress in creating the internal gas and
electricity market” http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=SEC:2010:0251:FIN:EN:PDF
Tabela nr 5. Poziom koncentracji w sferze wytwarzania energii elektrycznej w
poszczególnych krajach UE
Stopie' koncentracji na rynku
Kraj
wytwarzania (2008 r.)
Bardzo wysoko skoncentrowany rynek
Belgia, Francja, Grecja, Luksemburg,
[HHI powy"ej 5000]
!otwa, S'owacja, Cypr
Wysoko
skoncentrowany
Czechy, Niemcy, Litwa, Portugalia,
rynek
S'owenia, Rumunia, W%gry, Dania,
[HHI 1800-5000]
Umiarkowanie
Norwegia
skoncentrowany
Finlandia, Polska, Wielka Brytania,
rynek
[HHI 750-1800]
Hiszpania, W'ochy, Holandia, Austria
Poziom koncentracji rynków energii elektrycznej krajów UE charakteryzuj& tak"e
dane dotycz&ce udzia'u w nich krajowych wytwórców energii elektrycznej, które
pozwalaj& na bardziej precyzyjne jego okre$lenie w przedzia'ach wyznaczonych przez
warto$ci HHI. Wskazuj& one, i" w 2008 r. najbardziej konkurencyjnym rynkiem, w$ród
krajów UE, by' rynek Wielkiej Brytanii. Funkcjonowa'a bowiem na nim najwi%ksza liczba
wytwórców (8), których udzia' w rynku przekracza' 5%, za$ udzia' najwi%kszych trzech z
nich wynosi' tylko 42%. W 2008 roku wysoce skoncentrowana by'a natomiast produkcja
energii w Belgii, na Cyprze, w Estonii, we Francji, w !otwie i w S'owenii. Udzia' trzech
najwi%kszych wytwórców przekracza' w tych pa#stwach 90%.
Bior&c pod uwag% ostatni szczebel obrotu energi& elektryczn&, tj. rynek
detaliczny, nale"y podkre$li(, i" koncentracja na nim jest równie" wysoka. Udzia' w
rynku przypadaj&cy na trzy najwi%ksze przedsi%biorstwa przekroczy' w 14 pa#stwach
cz'onkowskich UE warto$( 70%. Szczegó'owe dane na temat tego rynku zawarte s& w
tabeli numer 6. Co do Polski warto wskaza(, i" w wska)nik ten w 2008 r. kszta'towa' si%
jeszcze na poziomie 44,3 %, natomiast w 2009 r. - co obrazuje tabela nr 9 - osi"gn"!
poziom 71%, czyli wzrós! a% o 26,7 punktów procentowych. Mo"na zatem powiedzie(,
28
i" Polska do'&czy'a do grupy pa#stw o najbardziej skoncentrowanych rynkach
detalicznych.
Tabela nr 6. Stopie' koncentracji handlu detalicznego energi" elektryczn" pa'stw UE
Kraje
Liczba
dostawców
Liczba firm z wi#kszym
ni% 5% udzia!em w rynku
detalicznym
2008
10
2007
7
Belgia
12
4
b.d.
b.d.
b.d.
Bu'garia
1
3
3
97,5
97,5
Cypr
1
1
1
100
100
Czechy
310
3
3
99
99
Dania
16
7
7
b.d.
b.d.
Estonia
3
1
1
99
99
Finlandia
25
4
4
40
40
Francja
17
1
1
94
97
Niemcy
17
3
3
46,1
52
Wielka Brytania
17
b.d.
b.d.
b.d.
b.d.
Grecja
37
1
1
100
100
W%gry
78
4
4
87,18
80,73
Irlandia
9
4
4
85
84
W'ochy
23
3
3
60
59
!otwa
2
1
1
100
100
Litwa
2
1
1
100
100
Luxemburg
7
3
4
93
94
Norwegia
26
5
5
31,2
36
Polska
19
6
6
44,9
44,3
Portugalia
4
2
2
99,6
99,6
Rumunia
138
5
5
44
48
S'owacja
176
3
3
35
60
S'owenia
13
7
7
68
58
Hiszpania
75
4
4
83,9
84,8
Szwecja
104
3
3
b.d.
b.d.
Austria
29
2008
6
Udzia! w rynku
detalicznym 3
najwi#kszych dostawców
(w%)
2007
2008
64
62
Holandia
21
4
4
b.d.
b.d.
1.3. Stopie' konsolidacji i koncentracji sektora elektroenergetycznego w
Polsce
Do dnia 1 lipca 2007 roku wszyscy konsumenci w Polsce mogli kupowa( energi%
wy'&cznie na rynku regulowanym. Oznacza'o to, "e konsument musia' podpisa( umow% o
dostaw% energii z okre$lonym dystrybutorem, na którego terenie zlokalizowany by' dom
konsumenta i rozlicza( si% z nim wed'ug cen i op'at zawartych w taryfie zatwierdzonej
przez Prezesa URE.
Prze'om w tym zakresie nast&pi' od dnia 1 lipcu 2007 r. Z t& chwil& konsument
naby' prawo zakupu energii od dowolnego dostawcy, równie" bezpo$rednio od
elektrowni. W efekcie konsument polski mo"e korzysta( z sieci lokalnego dystrybutora
energii bez obowi&zku kupowania od niego energii elektrycznej. Nowe przepisy
zobowi&za'y te" zintegrowane pionowo przedsi%biorstwa energetyczne do podzielenia
si% na dwa podmioty: operatora sieci dystrybucyjnej (OSD) oraz sprzedawc% energii
(SSD). Mog& by( one powi&zane kapita'owo, lecz musz& by( rozdzielone pod wzgl%dem
formy prawnej, organizacyjnej i podejmowania decyzji od innych dzia'alno$ci
niezwi&zanych z dystrybucj&.
Obecna struktura sektora elektroenergetycznego w Polsce jest rezultatem
przeprowadzonych w ostatnich latach procesów konsolidacyjnych, g'ównie w latach
2006-2007, które stanowi'y realizacj% za'o"e# „Programu dla elektroenergetyki”
przyj%tego przez Rad% Ministrów w dniu 28 marca 2006 r. W ramach tych procesów
utworzone zosta'y cztery pionowo po'&czone grupy energetyczne zajmuj&ce si%
wytwarzaniem, dystrybucj& oraz obrotem energi& elektryczn&, natomiast przesy' zosta'
zintegrowany w obr%bie jednego nowoutworzonego przedsi%biorstwa, tj. PSE Operator
S.A. Powsta'y wtedy nast%puj&ce grupy energetyczne:
-PGE S.A. z siedzib& w Be'chatowie, która powsta'a w maju 2007 r. w wyniku
wniesienia przez Skarb Pa#stwa do Polskich Sieci Elektroenergetycznych S.A. (nazwa
spó'ki zosta'a zmieniona we wrze$niu 2007 r. na PGE) po 85% udzia'ów w spó'kach PGE
Energia S.A. (spó'ka posiada'a po 85% udzia'ów w o$miu zak'adach energetycznych, a
mianowicie: Zak'adzie Energetycznym Bia'ystok S.A. z siedzib& w Bia'ymstoku, Zak'adzie
30
Energetycznym !ód) - Teren S.A. z siedzib& w !odzi, Zak'adzie Energetycznym
Warszawa - Teren S.A. z siedzib& w Warszawie, Zamojskiej Korporacji Energetycznej
S.A. z siedzib& w Zamo$ciu, Rzeszowskim Zak'adzie Energetycznym S.A. z siedzib& w
Rzeszowie, Lubelskich Zak'adach Energetycznych S.A. z siedzib& w Lublinie, !ódzkim
Zak'adzie Energetycznym S.A. z siedzib& w !odzi i Zak'adach Energetycznych Okr%gu
Radomsko – Kieleckiego S.A. z siedzib& w Skar"ysko – Kamiennej oraz spó'ki wytwórczej
tj. Zespole Elektrowni Dolna Odra) i PGE Górnictwo i Energetyka S.A17. G'ównym
akcjonariuszem PGE jest Skarb Pa#stwa, do którego nale"y obecnie ok. 70 % akcji tej
spó'ki. W sk'ad grupy PGE wchodzi blisko 70 spó'ek bezpo$rednio i po$rednio zale"nych
od PGE;
-Energa S.A. z siedzib& w Gda#sku, która zosta'a utworzona w 2007 roku w wyniku
przej%cia przez Energa kontroli nad Koncernem Energetycznym Energa S.A. z siedzib& w
Gda#sku oraz Zespo'em Elektrowni Ostro'%ka S.A. z siedzib& w Ostro'%ce18. G'ównym
akcjonariuszem Energa jest Skarb Pa#stwa, do którego nale"y obecnie ok. 85 % akcji tej
spó'ki. Energa pe'ni rol% Centrum Korporacyjnego i spó'ki zarz&dzaj&cej Grup& Energa.
W sk'ad grupy wchodzi ponad 40 spó'ek zale"nych;
- Tauron Polska Energia S.A. z siedzib& w Katowicach, w sk'ad której wesz'y:
Po'udniowy Koncern Energetyczny S.A., Enion S.A., EnergiaPro Koncern Energetyczny
S.A. oraz Elektrownia Stalowa Wola S.A.. Tauron jest obecnie drug& co do wielko$ci
zintegrowan& grup& energetyczn& w Polsce.
-Enea S.A. z siedzib& w Poznaniu, do której Skarb Pa#stwa wniós' 100% akcji
Elektrowni Kozienice S.A. z siedzib& w ,wier"ach Górnych.
Na
dzie#
sporz&dzenia
raportu
wi%kszo$ciowym
udzia'owcem
czterech
najwi%kszych grup energetycznych w Polsce jest Skarb Pa#stwa. Planowane s& jednak w
najbli"szym czasie w obr%bie tych grup pewne procesy prywatyzacyjne, przy za'o"eniu
utrzymania przez Skarb Pa#stwa wi%kszo$ciowego pakietu akcji w PGE Polska Grupa
Energetyczna S.A. oraz kontrolnego pakietu akcji w spó'ce Tauron Polska Energia S.A.,
na poziomie pozwalaj&cym zachowa( w'adztwo korporacyjne Skarbu Pa#stwa.
Podmiotami, w przypadku których przewidywane jest zbycie wi%kszo$ciowego pakietu
akcji s& Enea S.A. oraz Energa S.A.19 Mo"na przyj&(, i" prywatyzacja sektora
elektroenergetycznego, nawet cz%$ciowa, b%dzie pozytywnym bod)cem dla zwi%kszenia
efektywno$ci i korzystna dla rodz&cej si% konkurencji a jednocze$nie przy zachowaniu w
17
Prezes Urz%du wyrazi' zgod% na powstanie PGE decyzj& z dnia 22 grudnia 2006 r. Nr 163/2006.
Prezes Urz%du wyda' zgod% na t& koncentracj% decyzja z dnia 16 lutego 2007 r. Nr DOK – 19/07.
19
Obie Spó'ki s& przewidziane do prywatyzacji.
18
31
r%kach pa#stwa znacz&cych udzia'ów zapewniona zostanie nale"yta dba'o$( o
bezpiecze#stwo energetyczne.
Proces tworzenia wspomnianych wy"ej grup energetycznych podlega' kontroli
Prezesa UOKiK, który bada' planowane koncentracje i ich wp'yw na konkurencj% w
ga'%zi. Jedynie w przypadku projektu koncentracji w ramach tworzenia grupy
energetycznej przy Energa S.A.,20 organ antymonopolowy wyda' zgod% na podstawie art.
17 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów uznaj&c, "e
planowana koncentracja nie spowoduje istotnego ograniczenia konkurencji, w
szczególno$ci poprzez powstanie lub umocnienie pozycji dominuj&cej na rynku. W
przypadku trzech pozosta'ych koncentracji Prezes UOKiK doszed' do innych wniosków21 i
zdecydowa' w tych przypadkach, o wydaniu zgody na koncentracje na podstawie
przepisów art. 20 ust. 2 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i
konsumentów22. Zgodnie z art. 20 ust. 2 Prezes UOKiK wydaje zgod% na dokonanie
koncentracji, w wyniku której konkurencja na rynku zostanie istotnie ograniczona, w
szczególno$ci przez powstanie lub umocnienie pozycji dominuj&cej na rynku, w
przypadku,
je$li
odst&pienie
od
zakazu
koncentracji
jest
uzasadnione,
a
w
szczególno$ci: gdy przyczyni si% ona do rozwoju ekonomicznego lub post%pu
technicznego lub mo"e wywrze( pozytywny wp'yw na gospodark% narodow&.
Ogóln& obaw&, jak& Prezes UOKiK wyrazi' w przytaczanych decyzjach, by'o
zagro"enie, jakie nios& ww. koncentracje dla nie obj%tych konsolidacj&: producentów
energii elektrycznej, spó'ek dystrybucyjnych, przedsi%biorstw dzia'aj&cych na rynku
obrotu oraz odbiorców energii elektrycznej. Wyniki analiz przeprowadzonych przez
Prezesa UOKiK w toku prowadzonych post%powa# antymonopolowych wykaza'y, i"
koncentracje te stanowi& realne zagro"enie dla rozwoju konkurencji poprzez powstanie
pozycji dominuj&cej na rynku wytwarzania i wprowadzania do obrotu energii
elektrycznej. Argument ten mia' szczególne znaczenie w przypadku koncentracji
dotycz&cej PGE Polska Grupa Energetyczna S.A., w której wyniku mia'o powsta(
przedsi%biorstwo zdecydowanie przewy"szaj&ce swoim potencja'em pozosta'e podmioty
rynkowe. Ponadto Prezes UOKiK wskaza' w wydanych decyzjach, i" rozwój zasady TPA w
realiach zdominowania rynku przez zintegrowane pionowo przedsi%biorstwa skupiaj&ce
20
Decyzja DOK-19/07 z dnia 16 lutego 2007 r.
Decyzje nr: DOK-163/06 z dnia 22 grudnia 2006 r., DOK-29/07 z dnia 8 marca 2007 r. oraz DKK-32/07 z dnia
28 wrze$nia 2007 r.
22
W przypadku decyzji DOK-163/06 i DOK-29/07 z uwzgl%dnieniem art. 19 ust. 2 ustawy z dnia 15 grudnia
2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów, który jest artyku'em analogicznym do art. 20 ust. 2 w ustawie
z 2007 r. (Dz. U. z 2007 r. Nr 50, poz. 331).
21
32
w swoich strukturach wytwarzanie, sprzeda" i dystrybucj% energii elektrycznej mo"e
by( zagro"ony. Przy czym nale"y zauwa"y(, i" eliminacja barier poprzez zmian%
uregulowa# prawnych (tj. prawne wydzielenie OSD ze struktur pionowo zintegrowanego
przedsi%biorstwa) nie musi by( gwarantem rozwi&zania problemu dyskryminacyjnego
dost%pu do sieci spó'kom obrotu spoza grupy. St&d, Prezes UOKiK wskaza', i" dodatkowo
istotne jest rozszerzenie uprawnie# Prezesa Urz%du Regulacji Energetyki, w celu
umo"liwienia sta'ego i skutecznego nadzoru nad dzia'aniami OSD, b%d&cych cz%$ci&
zintegrowanej grupy energetycznej.
O pozytywnych decyzjach Prezesa UOKiK przes&dzi'y przede wszystkim maj&ce
nast&pi( bardzo szeroko zakrojone, kompleksowe zmiany w funkcjonowaniu rynku
energii, mog&ce mie( pozytywny wp'yw na rozwój konkurencji na nim w d'u"szym
okresie, a których sukces w znacznej mierze zale"a' od utworzenia nowej, bardziej
skonsolidowanej,
struktury
rynkowej.
W szczególno$ci
przeprowadzenia
istotnych
inwestycji
w
zakresie
nale"y
budowy
przywo'a(,
plany
nowoczesnych
mocy
wytwórczych, a tak"e rozwój niedoinwestowanych sieci przesy'owych i dystrybucyjnych.
Nowopowsta'e, skonsolidowane i silniejsze finansowo podmioty mia'y by( gwarantem ich
realizacji. Nie mniej wa"nym argumentem by'a konieczno$( wydzielenie i przekazania
maj&tku przesy'owego na rzecz PSE Operator S.A., który mia' sta( si% dzi%ki temu
prawdziwie niezale"nym operatorem systemu. Ponadto wzi%to tak"e pod uwag%, i"
przeprowadzenie
omawianych
koncentracji
umo"liwia'o
rozwi&zanie
kontraktów
d'ugoterminowych, które w tamtym okresie stanowi'y jedn& z najistotniejszych barier
dla rozwoju konkurencyjnego rynku energii elektrycznej w Polsce23.
W pa)dzierniku 2010 r. PGE Polska Grupa Energetyczna S.A. z'o"y'a w Urz%dzie
wniosek o wydanie zgody na przej%cie Energa S.A. Po szczegó'owej analizie rynku oraz
informacji przekazanych przez aktywnego uczestnika koncentracji, Prezes UOKiK wyda'a
w dniu 13 stycznia 2011r. decyzj% zakazuj&c& argumentuj&c, i" przeprowadzenie
przedmiotowej koncentracji b%dzie skutkowa'o istotnym ograniczeniem konkurencji w
szczególno$ci
na
rynku
sprzeda"y
energii
23
elektrycznej24.
W
wyniku
takiego
Kontrakty d'ugoterminowe (KDT) zosta'y utworzone w Polsce w wyniku konieczno$ci poniesienia przez
przedsi%biorstwa wytwarzaj&ce energi% elektryczn& w latach 1993-1998 du"ych nak'adów. Niewystarczaj&ca
si'a finansowa wytwórców sprawi'a, i" niezb%dne by'o poszukiwanie finansowania zewn%trznego, którego
udzieli'y banki. Nast%pnie, dla zmniejszenia ryzyka finansowego banków, stworzona zosta'a instytucja
kontraktów d'ugoterminowych. Wówczas Polskie Sieci Elektroenergetyczne S.A., pe'ni&ce funkcj% jedynego
nabywcy energii elektrycznej w Polsce, zosta'y zobowi&zane do odbioru okre$lonego wolumenu energii po
z góry ustalonych cenach. W ten sposób zagwarantowano wytwórcom, w ca'ym okresie kredytowania, osi&ganie
przychodów pozwalaj&cych pokry( koszty funkcjonowania przedsi%biorstw i sp'aty zobowi&za# wynikaj&cych
z zaci&gni%tych kredytów. W wyniku wprowadzenia KDT poda" energii elektrycznej na rynku konkurencyjnym
by'a stosunkowo niska, a cena energii pochodz&cej z KDT, w zwi&zku z poniesionymi nak'adami inwestycyjnymi,
by'a wy"sza.
24
Decyzja DKK-1/2011 z dnia 13 stycznia 2011 r.
33
rozstrzygni%cia PGE Polska Grupa Energetyczna S.A. z'o"y'a odwo'anie od decyzji
Prezesa UOKiK do S&du Ochrony Konkurencji i Konsumentów (SOKiK).
Pomimo ewentualnych ogranicze# konkurencji, zwi&zanych z przeprowadzon& w
latach 2006-2007 konsolidacj& w sektorze elektroenergetycznym, zdaniem organu
antymonopolowego, w obecnej sytuacji nie wydaje si% by( konieczne podwa"anie
istniej&cej struktury rynkowej, szczególnie w
zakresie produkcji energii poprzez
podejmowanie administracyjnych dzia'a# zmierzaj&cych do dekoncentracji rynku.
Stan&' on bowiem na stanowisku, "e chocia" aktualna struktura nie zapewnia
optymalnego
rozwoju
konkurencji
na
rynku
energii
elektrycznej
(w
zakresie
wytwarzania i obrotu energi&), to jednak jej stworzenie mia'o na celu zapewnienie
bezpiecze#stwa energetycznego kraju oraz umo"liwienie
rozbudowy zdolno$ci
wytwórczych na du"a skal%.
Aktualnie w polskim sektorze elektroenergetycznym, poza przedsi%biorstwami
energetycznymi wchodz&cymi w sk'ad wy"ej zaprezentowanych czterech pionowo
zintegrowanych grup energetycznych, aktywne s& tak"e zagraniczne podmioty takie jak
Electrabel czy EdF, które cho( w mniejszym zakresie, to jednak tak"e skupiaj& w swoich
strukturach wytwarzanie, dystrybucj% i obrót energi& elektryczn&. W kontek$cie
dokonanej konsolidacji sektora elektroenergetycznego po"&dane by'oby jednak wej$cie
do niego nowych graczy, o powa"nych zamiarach inwestycyjnych, dzi%ki którym
struktura tego przemys'u w ka"dym segmencie sta'aby si% bardziej konkurencyjna.
1.4. Segmentacja dzia!alno$ci sektora elektroenergetycznego w Polsce
W strukturze sektora elektroenergetycznego wyodr%bnione s& nast%puj&ce obszary
dzia'alno$ci: wytwarzanie, przesy', dystrybucja, obrót hurtowy oraz obrót detaliczny.
Wytwarzanie energii elektrycznej
W 2009 r. w Krajowym Systemie Elektroenergetycznym zainstalowanych by'o
ogó'em 35 762 MW mocy. Maksymalne szczytowe zapotrzebowanie na moc w 2009 r.
wynios'o 24 594 MW. Struktur% i ilo$( mocy zainstalowanej w poszczególnych )ród'ach
wytwórczych w Polsce przedstawia poni"szy wykres.
34
Wykres nr 1. Struktura mocy zainstalowanej wed!ug &róde! energii (w MW)
elektrownie
wodne
zawodowe
2185
elektrownie
przemys!owe
1890
odnawialne
"ród!a energii
877
elektrownie
cieplne
zawodowe
30810
*ród'o: „Informacja Rz&du o aktualnej sytuacji i perspektywach polskiej energetyki”, dokument przyj%ty
przez Rad% Ministrów w dniu 14 grudnia 2010 r.
Z kolei tabela nr 7 przedstawia szczegó'owe informacje nt. produkcji ogó'em
energii elektrycznej w Polsce w latach 2008-2009, z podzia'em na poszczególne )ród'a
wytwarzania.
Tabela nr 7. Produkcja energii elektrycznej w Polsce w latach 2008 i 2009.
Wyszczególnienie
GWh
Produkcja ogó!em
2009
2008
%
GWh
%
155 183
100,0
151 697
100,0
z tego: Elektrownie zawodowe
147 469
95,0
143 509
94,6
w tym: Elektrownie zawodowe cieplne
144 997
98,3
140 816
98,1
84 347
57,2
81 640
56,9
53 384
36,2
50353
35,1
4581
3,1
4664
3,2
6459
4,2
6589
4,3
z tego: Elektrownie na w%glu kamiennym
Elektrownie na w%glu brunatnym
Elektrownie gazowe
Elektrownie przemys'owe
*ród'o: opracowanie w'asne UOKiK na podstawie ,,Informacja statystyczna o energii elektrycznej grudzie#
2009, ARE S.A., Biuletyn miesi%czny”, www.cire.pl/rynekenergii/podstawa.php?smid=207
35
Istotn& cech& mocy wytwórczych w polskim systemie elektroenergetycznym jest
to, i" znaczna ich cz%$( jest w du"ym stopniu wyeksploatowana. Do poprawy sytuacji w
tym zakresie, za spraw& nowych inwestycji w moce wytwórcze, mia'a przyczyni( si%
opisana wcze$niej konsolidacja pionowa przedsi%biorstw. Od przeprowadzenia tej
konsolidacji, stan w tym zakresie nie uleg' jednak istotnej poprawie. Jak niekorzystna
jest to sytuacja przedstawia wykres nr 2. Wi%cej ni" 40% mocy wytwórczych liczy sobie
ponad 30 lat, podczas gdy do 5 lat nieca'e 5 %.
Wykres nr 2. Struktura wiekowa jednostek wytwórczych
50,00%
45,00%
47,53%
44,47%
40,00%
35,00%
32% 30,70%
30,00%
25,00%
turbozespo!y
20,00%
kot!y
15,00%
10,96% 9,81%
7,91% 7,02%
4,66% 4,94%
10,00%
5,00%
0,00%
powy#ej
30 lat
20-30 lat
10-20 lat
5-10 lat
do 5 lat
*ród'o: „Informacja Rz&du o aktualnej sytuacji i perspektywach polskiej energetyki”, dokument przyj%ty
przez Rad% Ministrów w dniu 14 grudnia 2010 r.
Powstaje wi%c pytanie, czy osi&gni%ta zostanie, przy takim tempie zmian,
zak'adana na 2030 r. struktura produkcji energii elektrycznej w Polsce z podzia'em na
paliwa, któr& obrazuje tabela numer 8.
Tabela nr 8. Docelowa struktura produkcji energii elektrycznej
Wyszczególnienie
udzia!
W%giel kamienny
35,8%
W%giel brunatny
21,0%
Gaz ziemny
6,6%
Produkty naftowe
1,5%
Paliwo j&drowe
15,7%
OZE
18,8%
*ród'o: Energetyka Cieplna i Zawodowa 12/2009, 1/2010.
36
Trzeba w tym miejscu zaznaczy(, i" osi&gni%cie zak'adanej struktury produkcji
energii elektrycznej, a zw'aszcza wzrost udzia'u energii j&drowej i spadek udzia'u
energii
ze
)róde'
konwencjonalnych
jest
podyktowane
nie
tylko
potrzeb&
unowocze$nienia zdolno$ci wytwórczych oraz wymaganego przez UE ograniczenia emisji
CO2, ale równie" o"ywienia konkurencji.
Do najwi%kszych wytwórców energii elektrycznej w Polsce nale"&: PGE (g'ówne
elektrownie zlokalizowane s& w Be'chatowie, Opolu, Turowie i Dolnej Odrze), Tauron,
(g'ówne elektrownie: Jaworzno III, !aziska, !agisza, Siersza, Halemba, Blachownia) ZE
PAK (zespó' elektrowni w P&tnowie, Adamowie i Koninie), Enea (elektrownia Kozienice)
oraz GDF Suez (elektrownia Rybnik).
W celu stymulowania rozwoju okre$lonych )róde' wytwarzania energii elektrycznej
i wzrostu produkcji energii w tych )ród'ach wprowadzono system certyfikatów. Obecnie
w Polsce systemem certyfikatów s& obj%te nast%puj&ce rodzaje )róde':
"
)ród'a odnawialne – zielone certyfikaty;
"
)ród'a wytwarzaj&ce energi% elektryczn& w procesie kogeneracji, spalaj&ce
paliwa w%glowe – czerwone certyfikaty;
"
)ród'a wytwarzaj&ce energi% elektryczn& w procesie kogeneracji o mocy
zainstalowanej poni"ej 1 MW lub spalaj&ce paliwa gazowe – "ó'te certyfikaty;
"
)ród'a
wykorzystuj&ce
gaz
z
odmetanowania
kopal#
lub
biogaz
z
przetwarzania biomasy – fioletowe certyfikaty.
System uprawnia producenta okre$lonego, wskazanego powy"ej rodzaju energii
elektrycznej do otrzymania $wiadectw pochodzenia – tzw. certyfikatów. Popyt na
$wiadectwa generowany jest przez przedsi%biorstwa energetyczne sprzedaj&ce energi%
do odbiorców finalnych. Zgodnie bowiem z obowi&zuj&cym obecnie prawem, s& one
zobowi&zane do przedstawienia do umorzenia Prezesowi URE certyfikatów w ilo$ci
odpowiadaj&cej cz%$ci sprzedanej energii elektrycznej do odbiorców finalnych lub
poniesienia op'aty zast%pczej. Ilo$( koniecznych do umorzenia certyfikatów wynika z
odgórnie ustalonego obowi&zku procentowego w stosunku do wolumenu energii
sprzedanej do odbiorców ko#cowych. System certyfikatów zak'ada mo"liwo$( spe'nienia
obowi&zku przedstawienia do umorzenia $wiadectw pochodzenia poprzez uiszczenie
37
op'aty zast%pczej na konto Narodowego Funduszu Ochrony ,rodowiska i Gospodarki
Wodnej (NFO,iGW). Jej wielko$( jest ustalana przez Prezesa URE.
Przesy! energii elektrycznej
Operatorem Systemu Przesy'owego (OSP) w Polsce jest PSE Operator S.A. z
siedzib& w Konstancinie - Jeziornej. Obowi&zkiem OSP jest zapewnienie bezpiecznej i
ekonomicznej pracy Krajowego Systemu Elektroenergetycznego (KSE). Spó'ka ta
przesy'a energi% elektryczn& sieciami najwy"szych napi%( tj. 220 kV i 400 kV i zarz&dza
rynkiem bilansuj&cym (bilansowanie systemu polega na równowa"eniu zapotrzebowania
na energi% elektryczn& z jej dostawami) oraz ograniczeniami systemowymi w celu
zapewnienia bezpiecznego funkcjonowania systemu elektroenergetycznego. OSP jest
równie" odpowiedzialny za udost%pnianie zdolno$ci przesy'owych w celu wymiany
transgranicznej energii elektrycznej. Podobnie jak maj&tek wytwórczy, równie" sieci
przesy'owe s& w znacznym stopniu zaawansowane wiekowo. Oko'o 80 % linii o napi%ciu
220 kV, 23 % linii o napi%ciu 400 kV i ok. 38 % transformatorów ma wi%cej ni" 30 lat. W
przedziale mi%dzy 20-30 lat jest z kolei ok. 19 % linii 220 kV, ok. 56 % linii 400 kV oraz
ok. 34 % transformatorów25.
Dystrybucja energii elektrycznej
Z dniem 1 lipca 2007 r. nast&pi' rozdzia' dzia'alno$ci dystrybucyjnej (dostarczania
energii elektrycznej odbiorcom ko#cowym m.in. gospodarstwom domowym, zak'adom
przemys'owym itp.) od dzia'alno$ci polegaj&cej na sprzeda"y energii elektrycznej. Rol%
dystrybutorów pe'ni& wyodr%bnieni w ramach grup energetycznych operatorzy systemów
dystrybucyjnych (OSD). OSD s& operatorami sieci 110 kV oraz $redniego i niskiego
napi%cia. Dzia'alno$( polegaj&c& na dystrybucji energii elektrycznej na terenie Polski
prowadz& przede wszystkim PGE (PGE Dystrybucja S.A.) – wschodnia i centralna Polska,
Tauron (Enion S.A. oraz EnergiaPro S.A.) – po'udniowa Polska, Energa (Energa-Operator
S.A.) – pó'nocna Polska, Enea (Enea Operator Sp. z o.o.), $rodkowo – zachodnia Polska,
Vattenffal (Vattenfall Distribution Poland S.A.) – aglomeracja $l&ska oraz RWE (RWE
Stoen Operator Sp. z o.o.) – miasto sto'eczne Warszawa.
25
Dane opieraj& si% na „Informacji Rz!du o aktualnej sytuacji i perspektywach polskiej energetyki”,
dokumencie przyj%tym przez Rad% Ministrów w dniu 14 grudnia 2010 r.
38
Poni"sza mapa przedstawia obszar dzia'ania g'ównych spó'ek dystrybucyjnych.
Mapa nr 1
*ród'o: http://www.cire.pl/rynekenergii/ze.php
PGE ok. 5 000 0000 odbiorców ko#cowych, w tym ok. 4 600 000 odbiorców grupy G
ENEA – ok. 2 300 000 odbiorców ko#cowych, w tym ok. 2 100 000 odbiorców grupy G
ENERGA – ok. 2 800 000 odbiorców ko#cowych, w tym ok. 2 600 000 odbiorców grupy G
TAURON – ok. 4 000 000 odbiorców ko#cowych, w tym ok. 3 700 000 odbiorców grupy G
RWE – ok. 900 000 odbiorców ko#cowych, w tym ok. 800 000 odbiorców grupy G
Vattenfall – ok. 1 100 000 odbiorców ko#cowych, w tym ok. 1 000 000 odbiorców grupy G
Dzia'alno$( dystrybucyjna pozosta'ych podmiotów ograniczona jest do niewielkich
obszarów. Np. PKP Energetyka Sp. z o.o. $wiadczy us'ugi dystrybucyjne g'ównie na
obszarach po'o"onych w pobli"u sieci kolejowej PKP.
Sprzeda% energii elektrycznej
Z dotychczasowej analizy polskiego sektora elektroenergetycznego wynika, i" na
rynku sprzeda"y energii elektrycznej prym wiod& cztery przedsi%biorstwa. Poziom
koncentracji mierzony wska)nikiem HHI potwierdza, i" jest to rynek wysoko
skoncentrowany. Poziom ten jest zbli"ony do tego, który wyst%puje w innych pa#stwach
cz'onkowskich. Wzro$nie jednak znacznie, co pogorszy warunki konkurencji, gdyby
dosz'o do po'&czenia pomi%dzy PGE i Energa, tj. pierwszym i czwartym graczem na tym
rynku. Szczegó'owe dane co do skutków sprzed i po zamierzonej koncentracji zawieraj&
tabele 9 i 10.
39
Tabela nr 9. Udzia! w krajowym rynku sprzeda%y energii elektrycznej oraz wska&nik
HHI w 2009 r. (przed planowan" koncentracj" PGE i Energa).
Nazwa Firmy
Udzia! w rynku w 2009 r.
(Si) (w %)
(Si)2
PGE
29
841
TAURON
26
676
ENEA
16
256
ENERGA
15
225
VATTENFALL
8
64
RWE STOEN
6
36
100
2098
RAZEM
*ród'o: opracowanie w'asne UOKiK na podstawie www.cire.pl/rynekenergii/podstawa.php?smid=207
Po dokonanej koncentracji PGE jako lider przekroczy'by znacznie 40% próg udzia'u
w rynku od którego zaczyna si% pozycja dominuj&ca, udzia' trzech najwi%kszych graczy
liczony wska)nikiem dyskretnej koncentracji mia'by a" 86% rynku (przed koncentracj&
71%), natomiast wska)nik HHI wzrós'by do poziomu prawie 3000 (tabela nr 9). Z punktu
widzenia regu' konkurencji powstanie tak silnie skoncentrowanego rynku sprzeda"y
energii elektrycznej by'oby wi%c sprzeczne z interesem publicznym, albowiem bior&c
pod uwag% równie" inne czynniki strukturalne jak takie same no$niki energii,
technologi%,
struktur%
kosztów,
czy
wiek
elektrowni
prawdopodobie#stwo istotnego ograniczenia konkurencji.
40
niew&tpliwie
wzros'oby
Tabela nr 10. Udzia! w krajowym rynku sprzeda%y energii elektrycznej oraz wska&nik
HHI po planowanej koncentracji PGE i Energa
Udzia! w rynku w 2009 r.
Nazwa Firmy
(Si)2
(Si) (w %)
PGE
44
1936
TAURON
26
676
ENEA
16
256
VATTENFALL
8
64
RWE STOEN
6
36
100
2968
RAZEM
*ród'o: opracowanie w'asne UOKiK na podstawie www.cire.pl/rynekenergii/podstawa.php?smid=207
2. Zasady obrotu energi" elektryczn"
W zakresie obrotu (handlu) energi& elektryczn& w Polsce mo"na wyró"ni( obrót
hurtowy oraz obrót detaliczny.
2.1.Obrót hurtowy
Hurtowy obrót energi& elektryczn& odbywa si% na nast%puj&cych segmentach:
a) konkurencyjnym obejmuj"cym:
-kontrakty
bilateralne
-
zawierane
pomi%dzy
wytwórcami
przedsi%biorcami prowadz&cymi obrót energi& oraz odbiorcami energii;
41
energii,
a
-Towarow& Gie'd% Energii S.A. - handel z fizyczn& dostaw& energii elektrycznej w
ramach rynku gie'dowego odbywa si% poprzez Rynek Dnia Nast%pnego (RDN), Rynek
Terminowy Energii Elektrycznej (RTEE), Rynek Dnia Bie"&cego (RDB) oraz Aukcje
Energii. Najd'u"ej dzia'aj&cym rynkiem jest Rynek Dnia Nast%pnego, który uruchomiony
zosta' w dniu 30 czerwca 2000 r. i jest rynkiem „fizycznym-spot” energii elektrycznej.
Notowania na RDN odbywaj& si% codziennie i prowadzone s& na dzie# przed dob&, w
której nast%puje fizyczna dostawa energii. Rynek Terminowy Energii Elektrycznej zosta'
uruchomiony 19 listopada 2008 r. W ramach tego rynku uczestnicy mog& zawiera(
kontrakty terminowe na dostaw% energii elektrycznej, w której sprzedaj&cy (wystawca
kontraktu) zobowi&zuje si% do dostarczenia energii elektrycznej w okre$lonym terminie
w przysz'o$ci i po okre$lonej cenie, a kupuj&cy (nabywca kontraktu) zobowi&zuje si% do
nabycia energii elektrycznej w okre$lonym terminie i po okre$lonej cenie. Uruchomienie
RTEE umo"liwi'o uczestnikom TGE zaplanowanie sprzeda"y/zakupów oraz wyznaczenie
ceny energii elektrycznej w d'u"szym horyzoncie czasowym do trzech lat. Aktualnie w
obrocie na RTEE funkcjonuj& cztery rodzaje instrumentów ze wzgl%du na termin ich
wykonania, tygodniowe, miesi%czne, kwartalne oraz roczne.
W 2009 r. oferta TGE zosta'a rozszerzona o mo"liwo$ci handlu energi& na Rynku
Dnia Bie"&cego, za pomoc& którego dokonywany jest obrót energi& elektryczn& w dniu
poprzedzaj&cym dostaw% energii elektrycznej (po zamkni%ciu sesji) oraz w dniu dostawy
energii. G'ównym celem wdro"enia RDB by'o umo"liwienie skorygowania pozycji
kontraktowych cz'onków TGE, zarówno po zamkni%ciu sesji RDN, jak i w trakcie trwania
doby, w której odbywa si% realizacja dostaw. Nast%pnie w 2010 r. cz'onkom TGE
udost%pniono kolejn& form% obrotu energi& elektryczn& z wykorzystaniem Aukcji
Energii. Celem uruchomienia nowego segmentu rynku by'o umo"liwienie obrotu znacz&
ilo$ci& energii elektrycznej w d'u"szym okresie czasu (kwarta', rok);
- platformy internetowe - za ich po$rednictwem mo"liwy jest handel energi&
elektryczn& '&cz&cy w sobie cechy rynku kontraktowego oraz gie'dowego. W chwili
obecnej ilo$( energii elektrycznej sprzedawanej i kupowanej za po$rednictwem
internetowych platform handlowych wyra)nie straci'a na znaczeniu, przede wszystkim w
wyniku zmian w ustawie – Prawo energetyczne.
Na odr%bn& uwag% zas'uguje POEE Rynek Energii Gie'dy Papierów Warto$ciowych
(POEE GPW), która przed wprowadzeniem regulacji prawnych w zakresie obowi&zku
publicznego obrotu energi& elektryczn& cieszy'a si% wi%ksz& popularno$ci& w$ród
uczestników rynku ni" TGE. Na POEE GPW uczestnicy rynku mog& zawiera( transakcje na
rynkach dobowo-godzinowym (REK GPW) oraz terminowym (RTE GPW). Pierwszy z nich
42
umo"liwia dokonanie bie"&cych zakupów i sprzeda"y energii elektrycznej z realizacj&
w krótkiej, 4-dniowej perspektywie czasowej. Natomiast RTE GPW s'u"y do zawierania
transakcji w okresach tygodniowych, miesi%cznych, kwartalnych oraz rocznych, w
systemie notowa# ci&g'ych, notowa# pozasesyjnych oraz w przetargach organizowanych
zarówno przez gie'd%, jak i na wniosek uczestnika obrotu. W tej grupie nale"y
wspomnie( tak"e o tzw. brokerskich platformach handlowych, których przyk'ad
stanowi& platformy TFS oraz GTI.
b) tzw. rynku bilansuj"cym
tj. miejscu, gdzie dochodzi do zrównowa"enia poda"y i pobytu energii
elektrycznej. Rynkiem tym zarz&dza PSE Operator S.A. Sprzeda" energii na rynku
bilansuj&cym w 2009 stanowi'a oko'o 9,2% krajowego zu"ycia energii elektrycznej.
W minionych latach polski rynek energii elektrycznej zdominowany by' przez
kontrakty dwustronne, które obejmowa'y ponad 90% wszystkich zawartych na rynku
umów. W tamtym okresie (do pierwszego pó'rocza 2010 r. w'&cznie) sprzeda" energii
elektrycznej poprzez TGE nie przekracza'a kilku procent w skali roku (2-3%). Znacz&ca
zmiana dokona'a si% po wej$ciu w "ycie art. 49a ustawy Prawo energetyczne, który
na'o"y' na wytwórców obowi&zek publicznego obrotu energi& elektryczn&, a jego
konstrukcja przyczyni'a si% do przeniesienia znacznego wolumenu obrotu energi&
elektryczn& w'a$nie na ten rynek.26 Zmiany przepisów na'o"y'y na wytwórców energii
elektrycznej nowe obowi&zki w zakresie jej sprzeda"y. Przedsi%biorstwa energetyczne
zajmuj&ce si% wytwarzaniem energii elektrycznej, pocz&wszy od 9 sierpnia 2010 r.,
zosta'y zobowi&zane do sprzeda"y na gie'dach towarowych lub rynkach regulowanych
nie mniej ni" 15% energii elektrycznej wytworzonej w danym roku. Przedsi%biorstwa
energetyczne zajmuj&ce wytwarzaniem energii elektrycznej i maj&ce prawo do
otrzymania $rodków na pokrycie tzw. „kosztów osieroconych” (powsta'ych w zwi&zku z
przedterminowym rozwi&zaniem umów d'ugoterminowych) zosta'y z kolei zobowi&zane
sprzedawa( wytworzon& energi% elektryczn& nie obj%t& obowi&zkiem gie'dowym, w
sposób zapewniaj&cy publiczny, równy dost%p do tej energii, w drodze otwartego
przetargu, na internetowej platformie handlowej na rynku regulowanym lub na gie'dach
towarowych. Aktualnie wi%kszo$( obrotu energi& elektryczn& wytworzon& w Polsce
odbywa si% za pomoc& rynków funkcjonuj&cych na TGE.
26
Nie bez znaczenia wydaje si% tu legislacyjny b'&d wynikaj&cy z pomini%cia w art. 49a ust. 2 ustawy Prawo
energetyczne przecinka pomi%dzy intencjonalnie dwoma oddzielnymi formami obrotu energi& pod postaci&
internetowych platform handlowych oraz rynków regulowanych
43
Wprowadzenie tych przepisów spowodowa'o zatem przesuni%cie znacznej cz%$ci
sprzeda"y energii elektrycznej odbywaj&cej si% w ramach kontraktów bilateralnych do
obrotu gie'dowego.
Poni"ej zamieszczony wykres nr 3 wyra)nie obrazuje zmieniaj&ce si% preferencje
uczestników w zakresie skali wykorzystania poszczególnych form handlu energi&
elektryczn& na przestrzeni ostatnich lat.
Wykres nr 3. Zakres wykorzystania poszczególnych form handlu energi" elektryczn"
na polskim rynku w latach 2007-2010
100%
80%
60%
40%
20%
0%
2007
2008
2009
Q1 2010
Pozos ta!e platformy
Q2 2010
TGE
Q3 2010
Q4 2010
OTC
*ród'o: Prezentacja TGE S.A. pt. TGE – g'ówna platforma handlu energi& w Polsce,
marzec 2011 r.
2.2. Obrót detaliczny
Spó'ki sprzeda"y detalicznej (SSD) sprzedaj& energi% elektryczn& na detalicznym
rynku obrotu energi& elektryczn& odbiorcom ko#cowym w gospodarstwach domowych
oraz odbiorcom przemys'owym. Pomimo, i" koncesj% na obrót energi& elektryczn&
nadan& przez Prezesa URE posiada ponadto 310 podmiotów, to aktywnie na tym rynku
dzia'a ich ok. 30. Jednocze$nie zdecydowana wi%kszo$( odbiorców ko#cowych
obs'ugiwana jest przez SSD nale"&ce do pionowo zintegrowanych grup energetycznych.
Dysproporcja pomi%dzy udzia'em niezale"nych SSD a SSD dzia'aj&cych w ramach du"ych
grup energetycznych jest szczególnie widoczna w grupie odbiorców ko#cowych
b%d&cych gospodarstwami domowymi. Wynika to z faktu, i" nieomal 100% odbiorców z
tej grupy, pomimo wprowadzenia od 1 lipca 2007 r. prawa do swobodnego wyboru
44
sprzedawcy energii elektrycznej, korzysta z us'ug sprzedawcy z urz%du (a wi%c
sprzedawcy powi&zanego z OSD na danym terenie). Nieco inna sytuacja ma miejsce w
grupie odbiorców przemys'owych, którzy wyra)nie cz%$ciej i ch%tniej korzystaj&
z przys'uguj&cego im prawa do zmiany sprzedawcy. Nale"y przy tym podkre$li(, i" ceny
energii elektrycznej w grupie odbiorców przemys'owych kszta'towane s& aktualnie przez
rynek, odmiennie ni" to ma miejsce w grupie gospodarstw domowych, dla której ceny
obj%te s& taryf& zatwierdzan& przez regulatora. Tym samym odbiorcy ci z jednej strony
s& bardziej nara"eni na wahania cen energii elektrycznej, jednocze$nie jednak SSD
ch%tniej konkuruj& mi%dzy sob& o odbiorców z tej grupy.
Utrzymanie regulacji cen energii elektrycznej w taryfie G motywowane jest
wieloma czynnikami. Kluczowe w tej materii s& nast%puj&ce kwestie: zapewnienie
ochrony dla najs'abszych ekonomicznie grup odbiorców w gospodarstwach domowych
(tzw. odbiorców wra"liwych), uregulowanie zasad sprzeda"y awaryjnej zapewniaj&cej
ci&g'o$( dostaw energii elektrycznej tak"e w nieprzewidzianych sytuacjach zwi&zanych
m.in. z bankructwem dotychczasowego sprzedawcy oraz upowszechnienie w$ród
wszystkich SSD umów kompleksowych (b%d&cymi jednocze$nie umowami na dystrybucj%
i sprzeda" energii)27. Nale"y w tym miejscu uwzgl%dni( tak"e uregulowania wynikaj&ce z
art. 49 ustawy Prawo energetyczne, zgodnie z którymi Prezes URE mo"e zwolni(
przedsi%biorstwo energetyczne z obowi&zku przedk'adania taryf do zatwierdzenia,
je"eli stwierdzi, "e dzia'a ono w warunkach konkurencji. Przy podejmowaniu tej
decyzji, organ regulacyjny bierze pod uwag% takie cechy rynku, jak: liczba uczestników
i wielko$ci ich udzia'ów w rynku, przejrzysto$( struktury i zasad funkcjonowania rynku,
istnienie barier dost%pu do rynku, równoprawne traktowanie uczestników rynku, dost%p
do informacji rynkowej, skuteczno$( kontroli i zabezpiecze# przed wykorzystywaniem
pozycji ograniczaj&cej konkurencj%, dost%pno$( do wysoko wydajnych technologii.
Maj&c na uwadze cytowan& regulacj%, nale"y podkre$li(, i" przyj%cie rozwi&za#
wspomnianych powy"ej nie determinuje podj%cia przez regulatora decyzji o zwolnieniu
spó'ek obrotu z obowi&zku przedstawiania do zatwierdzenia taryf na sprzeda" energii
elektrycznej odbiorcom z grupy taryfowej G. Oczekuje si%, i" uwolnienie cen energii
elektrycznej dla gospodarstw domowych b%dzie mia'o pozytywny wp'yw na wzrost
konkurencyjno$ci ofert rynkowych kierowanych do tej grupy odbiorców, nie mo"na
jednak tego dokona( bez uregulowania wy"ej wspomnianych kwestii chroni&cych
odbiorców, zw'aszcza „wra"liwych” przed potencjalnymi negatywnymi skutkami takiej
decyzji.
27
Aktualnie mo"liwo$( zawarcia umowy kompleksowej ograniczona jest wy'&cznie do sprzedawców z urz%du
(dzia'aj&cych w jednej pionowo zintegrowanej grupie energetycznej z OSD z danego terenu).
45
Zjawisko ma'ego zainteresowania zasad& TPA potwierdza liczba odbiorców, którzy
skorzystali z prawa wyboru sprzedawcy. W grupie taryfowej G (gospodarstwa domowe)
liczba konsumentów, którzy skorzystali z zasady TPA by'a nast%puj&ca:
-
2007 r. (od 1 lipca do 31 grudnia 2007 r.) – 541
-
2008 r. – 364
-
2009 r. – 157
-
2010 r. – 214
Wg stanu na koniec grudnia 2010 r. liczba ta dla odbiorców grupy G wynios'a 1276,
co przy ca'kowitej liczbie odbiorców w grupie G wynosz&cej 14 727 86028, stanowi
zaledwie 0,009%. Mo"na zatem powiedzie(, i" na razie mechanizm dowolnego wyboru
dostawcy energii w grupie gospodarstw domowych nie dzia'a.
Wykres nr 4
Zmiana sprzedawcy w grupie taryfowej G
Grupa G
Liczba odbiorców
1 400
1 200
214
1 000
800
600
1 062
400
200
0
Odbiorcy grupy taryfowej G, którzy do!$czyli do grupy korzystaj$cych
z prawa wyboru sprzedawcy w 2010 r.
1
Odbiorcy grupy taryfowej G, którzy korzystali z prawa wyboru sprzedawcy wg. Stanu na 31.12.2009 r.
*ród'o: Dane URE
Przyczyn& niekorzystania z prawa do zmiany sprzedawcy jest przede wszystkim
brak alternatywnych ofert w tym segmencie rynku. Cena zatwierdzona przez Prezesa
URE dotyczy bowiem wy'&cznie odbiorców przy'&czonych do sieci wskazanego w decyzji
operatora i nie stanowi oferty dla odbiorców spoza tej sieci. Sprzedawcy inni ni"
sprzedawca z urz%du nie oferuj& energii tej grupie odbiorców lub oferuj& j& po wy"szej
28
Stan na koniec 2009 r.
46
cenie. To z kolei jest skutkiem tego, "e ceny okre$lone w taryfach s& ni"sze ni" te,
które funkcjonuj& na rynku konkurencyjnym. Inn& barier& jest brak mo"liwo$ci
podpisywania przez odbiorców w gospodarstwach domowych umów kompleksowych, po
podj%ciu decyzji o zmianie sprzedawcy. Umowy kompleksowe '&cz& w sobie
postanowienia umowy sprzeda"y energii elektrycznej z postanowieniami umowy
$wiadczenia
us'ug
dystrybucji.
Zmiana
sprzedawcy
wi&"e
si%
z konieczno$ci&
rozdzielenia tych umów, co z kolei implikuje konieczno$( otrzymywania dwóch
rachunków (od sprzedawcy i od operatora systemu dystrybucyjnego). Przy stosunkowo
nieznacznej oszcz%dno$ci wynikaj&cej ze zmiany sprzedawcy odbiorca ponie$( musi
koszt zwi&zany z op'aceniem dwóch rachunków, co w znacznej mierze konsumuje
oszcz%dno$ci, p'yn&ce ze zmiany sprzedawcy. Otrzymywanie przez odbiorców dwóch
rachunków jest niew&tpliwie barier& w procesie zmiany sprzedawcy i stawia w
uprzywilejowanej pozycji dotychczasowego sprzedawc% (sprzedawc% zasiedzia'ego,
oferuj&cego us'ug% kompleksow&). Nie bez znaczenia dla ma'ego zainteresowania
zmian& dostawcy w$ród konsumentów – jak wskazuje na to do$wiadczenie organu
antymonopolowego - jest wysoki „stopie# trudno$ci” zrozumienia zasad sprzeda"y
energii elektrycznej pod wzgl%dem organizacyjnym, technicznym i prawnym przez
przeci%tnego konsumenta. Zwi%kszenie jego przejrzysto$ci to cel do którego realizacji
namawia operatorów systemów dystrybucyjnych równie" Komisja Europejska.
Realizacja us'ugi na zasadzie kompleksowej jest wprawdzie mo"liwa dla ka"dego
sprzedawcy, jednak"e musi on wcze$niej uzgodni( warunki wspó'pracy i wzajemnych
rozlicze#
z operatorem
systemu
dystrybucyjnego
(w
tzw.
generalnej
umowie
dystrybucyjnej - GUD). Z informacji uzyskanych od URE wynika, i" trwaj& prac% nad
uzgodnieniem standardowych warunków w zakresie obs'ugi umowy kompleksowej.
Z kolei w przypadku odbiorców instytucjonalnych (przemys'owi i inni, z wyj&tkiem
gospodarstw domowych) na koniec 2009 r. liczba odbiorców, którzy skorzystali z prawa
wyboru sprzedawcy wynios'a 1537, co przy ca'kowitej liczbie odbiorców w grupach
taryfowych A, B i C wynosz&cej 1 653 17329, stanowi'o równie" niewielki odsetek, bo
zaledwie 0,09%. W 2010 roku nast&pi' jednak znacz&cy wzrost ww. wielko$ci. Dane
wykazuj&, "e liczba odbiorców, którzy zmienili sprzedawc% w 2010 r. wynios'a 5868. W
sumie w latach 2007 – 2010 z zasady TPA skorzysta'o wi%c 7405 odbiorców
instytucjonalnych, co stanowi 0,45 %. Poni"szy wykres ilustruje zmian% sprzedawców w
grupach taryfowych A, B i C.
29
Stan na koniec 2009 r.
47
Wykres nr 5
Zmiana sprzedawcy w grupach taryfowych A, B, C
Liczba odbiorców
GrupyA,B,C
7000
6000
5000
4000
5868
3000
2000
1000
1 537
0
OdbiorcygruptaryfowychA, B, C, którzydo!$czyli dogrupykorzystaj$cychz prawawyborusprzedawcyw 2010
1 r.
OdbiorcygruptaryfowychA, B, C, którzykorzystali zprawawyborusprzedawcywg. stanuna31.12.2009r.
*ród'o: Dane URE
Ceny energii elektrycznej
Z
punktu
widzenia
interesu
ekonomicznego
konsumentów
niew&tpliwie
najwa"niejsz& kwesti& s& op'aty, które musz& ponosi( za zu"ycie energii elektrycznej.
Jak przedstawia si% pod tym wzgl%dem sytuacja konsumenta polskiego na tle Europy
przedstawia tabela nr 11.
48
Tabela nr 11. Ceny energii elektrycznej dla gospodarstw domowych w 2009 r. w
krajach UE
Cena 100 kWh
w EUR
W%gry
Cena po
uwzgl#dnieniu
si!y nabywczej
24,26
15,96
Procent
podatku w
cenie (w%)
17
Polska
22,03
12,91
22
Niemcy
21,36
22,94
41
S'owacja
21,12
15,60
16
Czechy
20,01
13,94
17
Portugalia
18,61
15,94
13
W'ochy
18,32
19,97
-
Rumunia
17,94
9,79
17
Hiszpania
17,86
16,84
18
Austria
17,17
19,09
28
Dania
17,12
25,53
56
Bu'garia
17,07
8,18
16
Cypr
16,67
16,42
14
Holandia
16,46
18,50
25
Chorwacja
16,22
11,64
20
Irlandia
15,88
18,55
12
Luksemburg
15,72
18,82
12
Wielka Brytania
15,37
14,07
5
Szwecja
14,60
16,46
35
!otwa
14,44
10,54
9
Litwa
13,71
9,26
17
Estonia
12,52
9,20
24
Norwegia
12,39
15,63
28
Grecja
11,16
10,32
9
Francja
10,61
12,25
25
Finlandia
10,33
12,89
25
Pa'stwo
*ród'o: Opracowanie w'asne UOKiK na podstawie Eurostat30
30
Urz&d Statystyczny Unii Europejskiej.
49
Z powy"szego zestawienia wynika, "e w przeliczeniu na euro energia elektryczna
w 2009 r. by'a nominalnie najta#sza w Bu'garii, Estonii i na Litwie (ok. 8 – 9 euro za 100
kWh). Najdro"sza by'a natomiast w Danii, Niemczech i W'oszech (ok. 20-25 euro za 100
kWh). ,rednia cena nominalna energii elektrycznej w UE wynosi'a ok. 16,5 euro za 100
kWh, za$ w Polsce nieca'e 13 euro, a wi%c relatywnie nale"& one do najni"szych.
Natomiast po uwzgl#dnieniu si!y nabywczej okazuje si#, i% cena energii w Polsce
mie$ci si# w grupie najwy%szych w Europie. Relatywnie dro"ej jest tylko na W%grzech.
Prognozy cen energii elektrycznej równie" nie s& optymistyczne dla polskiego
konsumenta. Wynika z nich, i" do roku 2017 nast&pi( mo"e nawet 80% wzrost $rednich
cen hurtowych energii elektrycznej, co nast%pnie prze'o"y si% równie" na wzrost cen na
rynku detalicznym.
Wykres nr 6. Prognoza wzrostu cen hurtowych energii elektrycznej w Polsce
Dla pe'nej oceny mo"liwo$ci rozwoju konkurencji cenowej na rynku detalicznym
energii elektrycznej istotne jest równie" zbadanie konkurencyjno$ci cenowej ofert
dostawców w grupie gospodarstw domowych. Przedstawia to tabela nr 12.
50
Tabela nr 12. Ceny energii elektrycznej w spó!kach obrotu w Polsce w latach
2009 – 2011 (cena za 1 kWh netto w z!)
(taryfa G11)
Sprzedawca energii elektrycznej
I
Energa Obrót
1 luty
2009
0,2348
1 luty
2010
0,2511
1 luty
2011
0,2685
2
EnergiaPro Gigawat
0,2347
0,2498
0,2682
3
Enion Energia
0,2359
0,2494
0,2682
4
Enea S.A.
0,2392
0,2518
0,2713
5
PGE ZEORK S.A.
0,2362
0,2485
0,2703
6
PGE ZE Bia'ystok S.A.
0,2376
0,2495
0,2703
7
PGE OBRÓT S.A *
0,2387
0,2497
0,2703
8
PGE ZEL – T S.A .
0,2363
0,2488
0,2713
9
0,2375
0,2505
0,2703
10
PGE ZEW – T OBRÓT
Sp. z o.o.
PGE ZKE S.A .
0,2419
0,2526
0,2703
11
PGE LZE S.A .
0,2383
0,2500
0,2703
12
PGE LUBZEL S.A .
0,2362
0,2483
0,2713
13
Cena $rednia
0,2373
0,2500
0,2701
14
Ró"nica pomi%dzy cen& najwy"sz& i
najni"sz&
0,0072
0,0043
0,0031
* W 2010 r. nast&pi'a konsolidacja sprzedawców z grupy PGE – PGE Obrót S.A. przej&'
pozosta'ych.
*ród'o danych: pismo URE z dnia 18 marca 2011 r oraz informacje od przedsi%biorców.
Z powy"szego zestawienia wynika, i" ró"nice cenowe pomi%dzy poszczególnymi
spó'kami s& minimalne, wr%cz symboliczne. Ró"nica w 2010 r. pomi%dzy najta#sz& PGE
LUBZEL S.A. a najdro"sz& PGE ZKE S.A. wynosi'a 0,43 grosza za kWh, co odnosz&c do
przeci%tnego rocznego zu"ycia energii przeci%tnej polskiej rodziny na poziomie 2000
kWh daje oszcz%dno$ci w kwocie 8,6 z' netto w skali roku. W 2011 r. ró"nice te s&
jeszcze mniejsze. Brak konkurencyjno$ci cenowej polskich dostawców energii w
stosunku do najliczniejszej grupy odbiorców, którymi s& konsumenci obrazuj& dobitnie
wykresy nr 7 i 8.
51
Wykres nr 7. Ceny energii elektrycznej w spó!kach obrotu w Polsce
Ceny energii elektrycznej w spó!kach obrotu w Polsce w
latach 2009 - 2011 - cena za 1 kWh netto w z! (taryfa G11)
Cena za 1kWh netto w z!
0,28
0,27
Energa Obrót
EnergiaPro Gigawat
Enion Energia
Enea SA
PGE Obrót
0,26
0,25
0,24
0,23
0,22
0,21
2009
2010
2011
Lata
*ród'o: opracowanie w'asne UOKiK
Wykres nr 8. Ceny energii elektrycznej w spó!kach obrotu w Polsce
Ceny energii elektrycznej w spó!kach obrotu w Polsce w
latach 2009 - 2011 - cena za 1 kWh netto w z! (taryfa G11)
Cena za 1kWh netto w z!
0,28
0,27
Energa Obrót
EnergiaPro Gigawat
Enion Energia
Enea SA
PGE Obrót
0,26
0,25
0,24
0,23
0,22
0,21
2009
2010
2011
Lata
52
Oceniaj&c przeszkody i ograniczenia w zakresie mo"liwo$ci zmiany sprzedawcy
energii elektrycznej nale"y wskaza(, i" zasadnicz& barier& realizacji prawa wyboru
sprzedawcy w$ród gospodarstw domowych jest aspekt ekonomiczny (op'acalno$( ca'ej
operacji – kwota oszcz%dno$ci). Maj"c na uwadze niewielkie ró%nice cen energii
elektrycznej w ofertach poszczególnych sprzedawców, odbiorcy rezygnuj" z prawa
wyboru sprzedawcy uznaj"c ca!" operacj# za nieop!acaln". Ponadto konieczno$(
p'atno$ci dwóch faktur (jednej dla sprzedawcy energii, a drugiej dla operatora systemu
dystrybucyjnego) po skorzystaniu z prawa wyboru sprzedawcy, dodatkowo pomniejsza
ewentualne korzy$ci finansowe wynikaj&ce z tej zamiany.
Niezale"nie
od
powy"szego
trzeba
wszak"e
odnotowa(
pewne
dzia'ania
organizacyjne podj%te przez regulatora (URE), który w celu u'atwienia konsumentom
zmiany
dostawcy
energii
ko#czy
przygotowania
zmierzaj&ce
do
uruchomienia
kalkulatora taryfowego, maj&cego poprzez popraw% przejrzysto$ci analizy cen energii,
pomóc odbiorcom w gospodarstwach domowych w procesie wyboru oferty cenowej.
Docelowo kalkulator taryfowy zapewni odbiorcom dost%p do informacji o aktualnych
ofertach cenowych wi%kszo$ci sprzedawców, umo"liwi porównywanie tych ofert oraz
u'atwi wybór oferty najbardziej atrakcyjnej. Kalkulator zostanie zamieszczony na
stronie internetowej www.maszwybor.ure.gov.pl.
Podsumowanie
Z powy"szej analizy wynika, i" rynek sprzeda"y energii elektrycznej w Polsce jest
rynkiem o bardzo wysokiej koncentracji, przy czym koncentracja ta nie zmniejsza si% a
wr%cz odwrotnie, nast%puje proces jej wzrostu. Ze wzgl%du na uk'ady techniczne
funkcjonuj&ce w tej ga'%zi, powi&zania produkcyjne i technologiczne oraz wysok&
kapita'och'onno$( a tak"e d'ugie okresy zwrotu, co w sumie tworzy istotne bariery
wej$cia, konkurencja na nim nie mo"e rozwin&( si% w sposób naturalny. Jest ona wi%c
wymuszona poprzez odpowiednie regulacje prawne zawarte w prawie energetycznym
oraz unijnych pakietach liberalizacyjnych, do których pa#stwa cz'onkowskie i uczestnicy
tego rynku musz& si% dostosowa(. Jest to wi%c rynek z punktu widzenia jego
skomplikowania
terminologii
i
technicznego,
przewagi
prawnego
kontraktowej
i
ekonomicznego
dostawców
energii
a
tak"e
ma'o
stosowanej
przyjazny
dla
konsumentów. Równie" zasady regulacji, pomimo ich funkcjonowania od 1997 r., s&
s'abo znane i rozumiane w$ród konsumentów. Pozycja konsumenta na tym rynku jest
53
wi#c
szczególnie
s!aba
wobec
wielkich
koncernów
energetycznych.
B%d&c
pojedynczym, ma'o znacz&cym dla nich odbiorc&, konsument nie dysponuje "adn& si'&
przetargow&, która os'abia'aby pozycj% rynkow& firm energetycznych. Tak& si'%
przetargow& posiadaj& bowiem tylko duzi odbiorcy przemys'owi na rynku hurtowym,
którzy dzi%ki temu mog& wynegocjowa( korzystniejsze dla siebie ceny. Prawo wyboru i
mo"liwo$( zmiany dostawcy energii przez gospodarstwa domowe nie zadzia'a wi%c w
szerszym zakresie dopóty, dopóki nie wzro$nie poziom konkurencji cenowej pomi%dzy
sprzedawcami na rynku detalicznym energii elektrycznej. W krótkim czasie, jak
wskazuje na to analiza strukturalna polskiego sektora elektroenergetycznego i zachowa#
cenowych sprzedawców energii, taka poprawa w'a$ciwie jest ma'o prawdopodobna.
Skutkiem uwarunkowa' strukturalnych wyst#puj"cych w tej ga!#zi jest bowiem ma!o
konkurencyjne
zachowanie
si#
przedsi#biorstw
energetycznych
na
rynku
detalicznym i zbli%one ceny energii. Czynnikami tego stanu rzeczy s&: wysoka
koncentracja produkcji energii i jej obrotu, pochodzenie energii elektrycznej z tych
samych no$ników tj. w%gla kamiennego i brunatnego oraz wytwarzanie energii wed'ug
tych samych technologii w starych elektrowniach, co sprawia, "e koszty jej s& podobne.
Takie same ponadto s& zasady ustalania taryf dla energii oparte na kosztach
uzasadnionych w zakresie wytwarzania, przetwarzania, przesy'ania, dystrybucji lub
obrotu, co wynika z kolei z prawa energetycznego.
Wa"nym ograniczeniem - mo"e nawet kluczowym - a jednocze$nie trudnym do
usuni%cia, jest izolacja polskiego rynku energetycznego od rynku unijnego spowodowana
brakiem po'&cze# transgranicznych. Stanowi ona strategiczn& barier% dla rozwoju
konkurencji potencjalnej. W konsekwencji mo%liwo$ci rozwoju konkurencji cenowej
w obecnym stanie strukturalnym tego przemys!u i zachowa' cenowych s"
niewielkie. Dopiero dost%p polskich konsumentów do dostawców energii pochodz&cej ze
zró"nicowanych i ta#szych )róde' zagranicznych oraz krajowych, co powinno uruchomi(
oczekiwan& konkurencj% realn& i potencjaln&, poprawi ich ekonomiczn& pozycj% na
rynku energii elektrycznej. W takich okoliczno$ciach ka"da dalsza koncentracja w sferze
wytwarzania lub sprzeda"y energii elektrycznej by'aby nieuzasadniona, poniewa"
zmniejszaj&c i tak niski poziom konkurencji cenowej oraz pozacenowej by!aby
sprzeczna z interesem konsumentów polskich (consumer welfare).
54
3. Zasady i przedmiot regulacji na rynku energii elektrycznej w Polsce a prawa i
obowi"zki konsumentów
Oprócz regulacji ekonomicznej, której elementy zosta'y przedstawione w dwóch
pierwszych punktach tej cz%$ci raportu oraz tak"e b%d& jeszcze omawiane w cz%$ci
drugiej odnosz&cej si% do taryf i uwolnienia cen, ustawa Prawo energetyczne zawiera
tak"e wa"ne z punktu widzenia interesów konsumentów unormowania w zakresie
zagadnie# technicznych i spraw spo'ecznych.
3.1. Zakres i przedmiot regulacji technicznej
Zakres tej regulacji zostanie przedstawiony tylko w odniesieniu do relacji
zachodz&cych pomi%dzy dostawc& energii a gospodarstwem domowym, w zwi&zanych z
przy'&czeniem odbiorcy do sieci energetycznej oraz dostaw& pr&du do budynku lub
mieszkania. Procedury zawarcia i realizacji umów dostawy energii elektrycznej na rzecz
konsumentów (gospodarstw domowych, podobnie jak na rzecz pozosta'ych odbiorców,
uzna( nale"y za silnie sformalizowane. Ich elementy znajduj& zasadnicze oparcie w
przepisach Prawa energetycznego i wydanych na jego podstawie aktów wykonawczych,
Prawa budowlanego31, a tak"e zatwierdzanych przez Prezesa URE IRiESD32 i IRiESP33 i
innych przepisów.
Przedsi%biorstwo energetyczne zajmuj&ce si% przesy'em lub dystrybucj& energii
jest obowi&zane zapewni( wszystkim odbiorcom, na zasadzie równego traktowania,
$wiadczenie us'ug jej przesy'u lub dystrybucji. ,wiadczenie tych us'ug odbywa si% na
podstawie umowy. Ustawa Prawo energetyczne w przypadku energii elektrycznej
przewiduje trzy rodzaje umów, tj. umow% sprzeda"y, umow% o $wiadczenie us'ug
przesy'ania
lub
dystrybucji
energii
oraz
umow%
kompleksow&,
postanowienia obu ww. umów34.
31
Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. j. t. Dz. U. z 2010 r. Nr 243, poz. 1623 ze zm.
Instrukcja Ruchu i Eksploatacji Sieci Dystrybucyjnej
33
Instrukcja Ruchu i Eksploatacji Sieci Przesy'owej
34
Wi%cej na ten temat zawarto w cz%$ci II Raportu.
32
55
zawieraj&c&
Bez wzgl%du na rodzaj umowy o dostarczanie energii, warunkiem jej zawarcia jest
uprzednie przy'&czenie do sieci. Przepisy Prawa energetycznego35 uzale"niaj& zawarcie
umowy o przy'&czenie od istnienia m.in. technicznych warunków przy'&czenia do sieci.
W niniejszej cz%$ci Raportu przedstawione zostan& zakres i przedmiot regulacji
technicznej, na które sk'adaj& si% :
- wniosek o okre$lenie warunków przy'&czenia do sieci;
- warunki przy'&czenia do sieci;
- czynno$ci faktycznego przy'&czenia do sieci;
- s'u"ebno$( przesy'u.
Wniosek o okre$lenie warunków przy!"czenia do sieci
Konsument ubiegaj&cy si% o przy'&czenie do sieci sk'ada w przedsi%biorstwie
energetycznym wniosek o okre$lenie warunków przy'&czenia do sieci. Wzór wniosku o
okre$lenie
warunków
przy'&czenia
energetyczne.
Wymagania
energetycznego
jak
i
ustala
techniczne
przy'&czanego
oraz
dotycz&ce
odbiorcy
udost%pnia
przedsi%biorstwo
zarówno
przedsi%biorstwa
szczegó'owo
okre$laj&
przepisy
wykonawcze do Prawa energetycznego.36 Z'o"enie wniosku o okre$lenie warunków
przy'&czenia
jest
równoznaczne
ze
zg'oszeniem
przez
odbiorc%
zak'adowi
energetycznemu (OSD) deklaracji przy'&czenia konkretnego obiektu do sieci. W
przedk'adanym
wniosku
(zg'oszeniu),
oprócz
oznaczenia
strony
wnioskuj&cej
przy'&czenie do sieci, nale"y okre$li(:
!
moc przy'&czeniow& dla miejsca dostarczenia energii elektrycznej;
!
przewidywane roczne zu"ycie energii;
!
przewidywany termin, kiedy energia zacznie by( pobierana.
Koniecznym
warunkiem
rozpatrzenia
wniosku
konsumenta
(gospodarstwa
domowego) o okre$lenie warunków przy'&czenia jest za'&czenie do niego:
35
Art. 7 ust. 1
Za'. nr 1 do powo'anego ju" wy"ej Rozporz&dzenia Ministra Gospodarki z dnia 4.05. 2007 r. w sprawie
szczegó'owych warunków funkcjonowania systemu elektroenergetycznego
36
56
!
dokumentu
potwierdzaj&cego
posiadanie
przez
wnioskodawc%
tytu'u
prawnego do korzystania z obiektu, w którym b%d& u"ywane urz&dzenia lub instalacje
elektryczne, b&d) z'o"enia stosownego o$wiadczenia o dostarczeniu takiego dokumentu
przed podpisaniem umowy o przy'&czenie,
!
planu zabudowy lub szkicu sytuacyjnego, okre$laj&cego usytuowanie
przy'&czanego obiektu wzgl%dem istniej&cej sieci oraz s&siednich obiektów.
Po
z'o"eniu
wniosku
operator
systemu
dystrybucyjnego
okre$la
warunki
przy'&czenia do sieci.
Warunki przy!"czenia do sieci
Stanowi& one w istocie potwierdzenie mo"liwo$ci odbioru energii przez
urz&dzenia, sieci lub instalacje nale"&ce do podmiotu ubiegaj&cego si% o przy'&czenie.
Ustawa Prawo energetyczne oraz rozporz&dzenia systemowe37 szczegó'owo reguluj&
kwestie wydawania warunków technicznych przy'&czenia oraz wymogów stawianych ww.
urz&dzeniom, sieciom i instalacjom. Musz& one spe'nia( wymagania techniczne i
eksploatacyjne
zapewniaj&ce
elektroenergetycznego,
spowodowanymi
m.in.
bezpiecze#stwo
zabezpieczenie
niew'a$ciw&
prac&
tego
systemu
przy'&czonych
funkcjonowania
przed
urz&dze#,
systemu
uszkodzeniami
instalacji
i
sieci,
zabezpieczenie przy'&czonych urz&dze#, instalacji i sieci przed uszkodzeniami w
przypadku awarii lub wprowadzenia ogranicze# w poborze lub dostarczaniu energii,
dotrzymanie w miejscu przy'&czenia parametrów jako$ciowych energii, spe'nianie
wymaga# w zakresie ochrony $rodowiska, okre$lonych w odr%bnych przepisach,
mo"liwo$( dokonywania pomiarów wielko$ci i parametrów niezb%dnych do prowadzenia
ruchu sieci oraz rozlicze# za pobrane paliwa lub energi%.38
Warunki przy'&czenia okre$laj& m.in.:
!
miejsce przy'&czenia;
!
miejsce dostarczania energii elektrycznej;
37
Rozporz&dzenie Ministra Gospodarki z dnia 4.05. 2007 r. w sprawie szczegó'owych warunków funkcjonowania
systemu elektroenergetycznego (Dz. U. Nr 93, poz. 623 ze zm.) oraz Rozporz&dzenie Ministra Gospodarki z 2
lipca 2007 r. w sprawie szczegó'owych zasad kszta'towania i kalkulacji taryf oraz rozlicze# w obrocie energi&
elektryczn& (Dz. U. Nr 128, poz. 895 ze zm.).
38
Art. 7a ust. 1 Prawa energetycznego.
57
!
moc przy'&czeniow&;
!
rodzaj przy'&cza;
!
zakres niezb%dnych zmian w sieci zwi&zanych z przy'&czeniem;
!
dane znamionowe urz&dze#, instalacji i sieci oraz dopuszczalne graniczne
parametry ich pracy;
!
dopuszczalny
poziom
zmienno$ci
parametrów
technicznych
energii
elektrycznej;
!
miejsce zainstalowania uk'adu pomiarowo-rozliczeniowego;
!
wymagania
dotycz&ce
uk'adu
pomiarowo-rozliczeniowego
i
systemu
pomiarowo-rozliczeniowego;
!
rodzaj i usytuowanie zabezpieczenia g'ównego, dane znamionowe oraz
niezb%dne wymagania w zakresie elektroenergetycznej automatyki zabezpieczeniowej i
systemowej i in.
Podmioty przy'&czane do sieci dziel& si% na grupy przy'&czeniowe. Podzia'owi na
ww. grupy odpowiadaj& nast%pnie szczegó'owo okre$lone wymagania techniczne w
zakresie przy'&czania do sieci. Odbiorcy energii elektrycznej wiejskich i miejskich
gospodarstw domowych, przy'&czeni na sta'e i o standardowych parametrach dostawy
zakwalifikowani s& do V grupy przy'&czeniowej, okre$laj&cej podmioty przy'&czane
bezpo$rednio do sieci rozdzielczej, o napi%ciu znamionowym nie wy"szym ni" 1 kV oraz
mocy przy'&czeniowej nie wi%kszej ni" 40 kW i pr&dzie znamionowym zabezpieczenia
przedlicznikowego w torze pr&dowym nie wi%kszym ni" 63 A. Do V i IV39 grupy
przy'&czeniowej kwalifikuje si% wi%kszo$( drobnego przemys'u, handel i us'ugi. Nale"y
wskaza(, i" wymagania techniczne w odniesieniu do grupy V, do której zaliczaj& si%
gospodarstwa domowe, s& ni"sze, ani"eli w zakresie grup pozosta'ych.
Przy'&czenie obiektu do sieci jest mo"liwe, je"eli istniej& techniczne i
ekonomiczne warunki przy'&czenia do sieci i dostarczania energii elektrycznej, a
podmiot (odbiorca) ubiegaj&cy si% o przy'&czenie posiada tytu' prawny do korzystania z
obiektu, do którego energia elektryczna ma by( dostarczana, oraz spe'ni' warunki
przy'&czenia do sieci, które zosta'y okre$lone przez przedsi%biorstwo energetyczne.
39
Grupa IV - podmioty przy'&czane bezpo$rednio do sieci rozdzielczej, o napi%ciu znamionowym nie wy"szym
ni" 1 kV oraz mocy przy'&czeniowej wy"szej od 40 kW lub pr&dzie znamionowym zabezpieczenia
przedlicznikowego w torze pr&dowym wi%kszym od 63 A.
58
Po
z'o"eniu
wniosku
operator
systemu
dystrybucyjnego
okre$la
warunki
przy'&czenia w terminie :
- 30 dni od dnia z'o"enia wniosku o okre$lenie warunków przy'&czenia przez
wnioskodawc% przy'&czanego do sieci o napi%ciu znamionowym nie wy"szym ni" 1 kV;
- 150 dni od dnia z'o"enia wniosku o okre$lenie warunków przy'&czenia przez
wnioskodawc% przy'&czanego do sieci o napi%ciu znamionowym wy"szym ni" 1 kV.
Wraz z warunkami przy'&czenia, konsument zainteresowany przy'&czeniem obiektu
do sieci otrzymuje projekt umowy o przy'&czenie, okre$laj&cy mi%dzy innymi termin
realizacji przy'&czenia, wysoko$( op'aty za przy'&czenie oraz sposób jej uregulowania,
warunki udost%pniania przez przy'&czany podmiot nieruchomo$ci w celu budowy lub
rozbudowy sieci niezb%dnej do realizacji przy'&czenia, jak równie" termin wa"no$ci
umowy oraz postanowienia dotycz&ce zmiany warunków umowy i jej wypowiedzenia.
Tryb dalszego post%powania zale"y od rodzaju projektowanego przy'&cza.
Warunki przy'&czenia s& wa"ne dwa lata od dnia ich dor%czenia. W okresie
wa"no$ci warunki przy'&czenia stanowi& warunkowe zobowi&zanie przedsi%biorstwa
energetycznego do zawarcia umowy o przy'&czenie do sieci elektroenergetycznej. Po
tym terminie roszczenie o zawarcie umowy wygasa i odbiorca powinien wyst&pi( o nowe
warunki przy'&czenia.
Czynno$ci faktycznego przy!"czenia do sieci
Przy'&cze
doprowadzone do budynku mo"e by( napowietrzne albo kablowe
przeprowadzone w ziemi. W przypadku przy!"cza napowietrznego nie s& wymagane
"adne dodatkowe formalno$ci. Po uzyskaniu warunków przy'&czenia nast%puje
realizacja przy'&cza.
W przypadku przy!"cza kablowego konieczna jest dokumentacja techniczna
przy'&czenia. Mo"e j& wykona( przedsi%biorstwo energetyczne albo elektryk ze
stosownymi uprawnieniami, jednak nast%pnie podlega ona zatwierdzeniu przez
przedsi%biorstwo energetyczne. Zatwierdzenie jest bezp'atne, jednak wykonanie
dokumentacji jest odp'atne.
W dokumentacji znajduje si% okre$lenie rodzaju przy'&cza, miejsce usytuowania
z'&cza, licznika i wymaganych zabezpiecze# oraz projekt instalacji doprowadzaj&cej
59
pr&d do domu lub na teren budowy. Trasa przebiegu kabla musi znajdowa( si% w
odpowiednich
odleg'o$ciach
od
innych
instalacji:
gazowej,
kanalizacyjnej,
wodoci&gowej, teletechnicznej, co ma du"e znaczenie zw'aszcza na terenach o g%stej
zabudowie.
Przy'&cze
zaznaczonymi
musi
wszystkimi
zosta(
wrysowane
instalacjami.
w
map%
Odpowiedzialny
geodezyjn&
za
to
jest
dzia'ki
z
projektant
wykonuj&cy projekt przy'&cza, ale po wykonaniu projektu nale"y uzyska( potwierdzenie
prawid'owego,
bezkolizyjnego
prowadzenia
instalacji
w
Zak'adzie
Uzgodnie#
Dokumentacji. Jest to obowi&zek elektryka, który wykonuje projekt instalacji.
Po wykonaniu przy'&cza nast%puje jego odbiór i pod'&czenie licznika energii
elektrycznej. Liczniki montuje si% w miejscach dogodnych do odczytu i kontroli –
najcz%$ciej w skrzynce z'&cza umieszczonej w linii ogrodzenia, czasem na zewn%trznej
$cianie budynku. Licznik mo"e by( jedno- lub trójfazowy. Licznik mo"e by( tak"e
dostosowany do rozliczania w taryfie jednostrefowej lub dwustrefowej. W pierwszym
przypadku cena pr&du jest taka sama przez ca'& dob%, w drugim za$ odbiorca p'aci
taniej w niektórych godzinach (zwykle 22.00–6.00 i 13.00–15.00), a przez reszt% doby
nieco dro"ej ni" w taryfie jednostrefowej. Najcz%$ciej rozliczanie dwutaryfowe jest
wybierane, gdy dom ogrzewaj& piece akumulacyjne. Nie pó)niej ni" do dnia
przy'&czenia budynku do sieci odbiorca powinien te" podpisa( z przedsi%biorc&
energetycznym umow% na dostarczanie energii elektrycznej.
Budow% i rozbudow% odcinków sieci s'u"&cych do przy'&czenia instalacji
nale"&cych do podmiotów ubiegaj&cych si% o przy'&czenie do sieci zapewnia
przedsi%biorstwo
energetyczne.40
Temu
obowi&zkowi
odpowiada
obowi&zek
przy'&czanego podmiotu umo"liwienia przedsi%biorstwu energetycznemu, w obr%bie
nieruchomo$ci odbiorcy, budow% i rozbudow% sieci w zakresie niezb%dnym do realizacji
przy'&czenia oraz udost%pnienia pomieszczenia lub miejsca na zainstalowanie uk'adów
pomiarowych.41
Za przy'&czenie do sieci przedsi%biorstwo energetyczne, pobiera ustalon& w
umowie o przy'&czenie op'at%. W stosunku do odbiorców z grupy IV i V op'at% ustala si%
w oparciu o stawki op'at zawarte w taryfie. Stawki te mog& by( kalkulowane w
odniesieniu do wielko$ci mocy przy'&czeniowej, jednostki d'ugo$ci odcinka sieci
s'u"&cego do przy'&czenia lub rodzaju tego odcinka. Urz&dzenia, instalacje i sieci
40
41
Art. 7 ust. 6 Prawa energetycznego.
Art. 7 ust. 12 Prawa energetycznego
60
podmiotów ubiegaj&cych si% o przy'&czenie musz& spe'nia( tak"e wymagania okre$lone
w odr%bnych przepisach.42
W przypadku odmowy przy'&czenia do sieci elektroenergetycznej odbiorca mo"e
szuka( pomocy w rozstrzygni%ciu sporu u Prezesa URE. Dzia'aj&c na podstawie art. 8
ust. 1 ustawy Prawo energetyczne, Prezes URE rozstrzyga spór powsta'y na tle odmowy
zawarcia umowy o przy'&czenie do sieci, kszta'tuj&c bezpo$rednio tre$( wzajemnych
zobowi&za# stron decyzj& administracyjn&.43
S!u%ebno$( przesy!u
Z uwagi na fakt, i" urz&dzenia energetyczne nale"&ce do przedsi%biorstw
energetycznych znajduj& si% najcz%$ciej na terenie nieruchomo$ci nale"&cych do
podmiotów trzecich (w tym konsumentów), przedsi%biorstwa te maj& roszczenia o
ustanowienie na ich rzecz prawa, polegaj&cego na tym, i" przedsi%biorca mo"e
korzysta(
w
oznaczonym
zakresie
z
nieruchomo$ci
obci&"onej,
zgodnie
z
przeznaczeniem tych urz&dze# (s'u"ebno$( przesy'u)44. S'u"ebno$( ustanawiana jest w
formie aktu notarialnego. Wprawdzie przepisy nie reguluj", kogo obci"%a( maj"
koszty jego sporz"dzenia, jednak%e orzecznictwo Prezesa UOKiK uznaje za
zakazan" praktyk# narzucanie tych kosztów odbiorcom.45
3.2. Zakres i przedmiot regulacji spo!ecznej
Regulacji techniczna i ekonomiczna prawa energetycznego nie powinna przes'oni(
równie" sfery wra"liwo$ci spo'ecznej regulowanej przez niego materii. Regulacja us'ug
energetycznych ma charakter szczególny, za$ same us'ugi nale"y zaliczy( z pewno$ci&
42
Chodzi tu m.in. o Prawo budowlane, ustaw% z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpo"arowej (j.t. Dz.
U. z 2009 r. Nr 178, poz. 1380 ze zm.), ustaw% o systemie oceny zgodno$ci (j.t. Dz. U. z 2004 r. Nr 204, poz.
2087 ze zm.), rozporz&dzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12.04.2002 r. w sprawie warunków technicznych,
jakim powinny odpowiada( budynki i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 75, poz. 690 z pó)n.zm.) i in.
43
Wyrok SN z dnia 12 kwietnia 2011 r., sygn. akt III SK 42/10.
44
Art. 305(1) Kc.
45
Decyzja Prezesa UOKiK RWR 2/2010 z 22.02.2010.
61
do szeroko rozumianej sfery us'ug u"yteczno$ci publicznej.46 Zakres regulacji spo'ecznej
powinien by( zawarty w prawie energetycznym i obejmowa( co najmniej:
47
!
obowi&zek ci&g'ego $wiadczenia dostawy energii;
!
stosowania jednakowych taryf dla odbiorców np. dla terenów miejskich i
wiejskich;
!
obowi&zek wspierania przez w'adze publiczne tzw. „odbiorców wra"liwych”,
co wi&"e si% z realizacj& celu pierwszego;
!
obowi&zek zakupów, np. energii elektrycznej przez spó'ki dystrybucyjnej od
ma'ych niekonwencjonalnych elektrowni.
Poni"ej przedstawione zostan& szczegó'owe regulacje zawarte w polskim prawie
energetycznym odnosz&ce si% do kwestii spo'ecznych.
Gwarancja pewno$ci dostaw
Prawo
energetyczne
formu'uje
podstawow&
zasad%,
zgodnie
z
któr&
przedsi%biorstwo energetyczne jest obowi&zane zapewni( wszystkim odbiorcom, na
zasadzie równego traktowania, $wiadczenie us'ug przesy'ania lub dystrybucji energii.48
Wprowadza ono katalog stanów faktycznych, uprawniaj&cych przedsi%biorstwo do
uzasadnionego wstrzymania dostaw. Prawo energetyczne przewiduje cztery sytuacje
uzasadniaj&ce wstrzymanie dostaw odbiorcom, w tym gospodarstwom domowym49:
Nale"& do nich :
!
stwierdzenie w toku kontroli, i" instalacja znajduj&ca si% u odbiorcy stwarza
bezpo$rednie zagro"enie dla "ycia, zdrowia albo $rodowiska;
!
stwierdzenie w toku kontroli, i" nast&pi' nielegalny pobór energii
elektrycznej;
!
zwlekanie przez odbiorc% z zap'at& za pobran& energi% elektryczn& co
najmniej miesi&c po up'ywie terminu p'atno$ci, pomimo uprzedniego powiadomienia na
46
Np. Trybuna' Konstytucyjny w wyroku z dnia 10.07.2007 r. (K 37/04) stwierdzi', i" s& to „realizowane w skali
masowej, us'ugi u"yteczno$ci publicznej (services publics)”.
47
Z. Jurczyk, Podstawy wspó'czesnej regulacji w sektorach infrastrukturalnych, Ekonomia t. 7. Wyd.
Uniwersytetu Wroc'awskiego, Wroc'aw 2000, s.67.
48
49
Art. 6 ust. 3 i 3a oraz art. 6a ust. 3 Prawa energetycznego.
62
pi$mie
o
zamiarze
wypowiedzenia
umowy
i
wyznaczenia
dodatkowego,
dwutygodniowego terminu do zap'aty zaleg'ych i bie"&cych nale"no$ci;
!
nie wyra"enie przez odbiorc% zgody na zainstalowanie przedp'atowego
uk'adu pomiarowo-rozliczeniowego.
Katalog ten nale"y uzna( za wyczerpuj&cy co oznacza, i" brak jest prawnej
mo"liwo$ci przerwania dostaw energii elektrycznej w razie zaistnienia stanów
faktycznych nie wymienionych w przepisach Prawa energetycznego. Jego poszerzenie
poprzez postanowienia umowy jest niedopuszczalne, gdy" takie uregulowania stawia'yby
odbiorc% w gorszej sytuacji, ani"eli przewiduj& to przepisy prawa.50
Konsekwencj& ww. zasady zamkni%tego katalogu przyczyn wstrzymania dostaw
energii jest uznanie za nieprawid'owe wstrzymanie dostaw realizowanych na podstawie
jednej umowy w celu wyegzekwowania zobowi&za# wynikaj&cych z innej w sytuacji, gdy
odbiorc% '&czy z przedsi%biorstwem energetycznym kilka umów.51 Podobnie próby
egzekwowania op'at z tytu'u nielegalnego poboru energii elektrycznej poprzez
wstrzymanie jej dostaw uzna( nale"y za nielegalne.52
Przedsi%biorstwo energetyczne jest obowi&zane do bezzw'ocznego wznowienia
dostarczania paliw gazowych, energii elektrycznej lub ciep'a odbiorcom, w tym
gospodarstwom domowym, je"eli ustan& przyczyny uzasadniaj&ce wstrzymanie ich
dostarczania. W sprawach spornych dotycz&cych nieuzasadnionego wstrzymania
dostarczania energii rozstrzyga Prezes URE53, co uzna( nale"y za istotn& gwarancj%
kontroli w zakresie przestrzegania praw odbiorców.
Szczegó!owe
uregulowanie
kontroli
uk!adów
pomiarowych,
dotrzymania
zawartych umów i prawid!owo$ci rozlicze'
Najcz%$ciej nap'ywaj&ce do organu antymonopolowego skargi konsumentów
dotycz&
w'a$nie
tych
wymienionych
relacji
'&cz&cych
dostawców
energii
z
konsumentami. Prawo energetyczne nak'ada jednak na przedsi%biorstwa energetyczne
okre$lone obowi&zki w tym zakresie, za$ konsumentom przys'uguj& pewne prawa, z
50
Wyrok SOKiK z 16.wrze$nia 2002, sygn. akt XVII Ame 46/01; z 02.07.2003, sygn. akt XVII Ame 78/02.
Wyrok SOKiK z 27 wrze$nia.2000, sygn. akt XVII Ama 97/99.
52
Wyrok SOKiK z 04 czerwca 2007, sygn. akt XVII Ama 101/06.
53
51
63
których jednak nie w pe'ni korzystaj&, czego przyczyn& wydaje si% by( niedostateczne
informowanie konsumentów o posiadanych uprawnieniach.
Przepisy Prawa energetycznego szczegó'owo reguluj& przedmiot, tryb kontroli
oraz uprawnienia kontrolerów dzia'aj&cych w imieniu przedsi%biorstw energetycznych54,
zawieraj&c poza wymienieniem obowi&zków, równie" wykaz uprawnie# odbiorców.
Zasady te odnosz& si% przede wszystkim (chocia" nie wy'&cznie) do gospodarstw
domowych. Jasne uregulowanie zarówno praw, jak i obowi&zków odbiorców, ma istotne
znaczenie z uwagi na fakt, i" urz&dzenia b%d&ce przedmiotem kontroli znajduj& si%
najcz%$ciej w posiadaniu gospodarstw domowych.
Odbiorcy albo osobie przez odbiorc% upowa"nionej przys'uguje prawo zg'oszenia,
przed podpisaniem protoko'u kontroli, umotywowanych zastrze"e# co do ustale#
zawartych w protokole. Kontroluj&cy jest obowi&zany niezw'ocznie dokona( ich analizy i
w miar% potrzeby, podj&( dodatkowe czynno$ci kontrolne. W razie stwierdzenia
zasadno$ci zastrze"e# kontroluj&cy jest obowi&zany odpowiednio zmieni( lub uzupe'ni(
protokó' kontroli, za$ w przypadku nieuwzgl%dnienia zastrze"e# - przedstawi( odbiorcy
lub osobie przez odbiorc% upowa"nionej pisemne uzasadnienie swojego stanowiska.
Dodatkowo w'a$ciwy organ przedsi%biorstwa energetycznego, w terminie 14 dni od
dnia
otrzymania
protoko'u
kontroli
wraz
z
zastrze"eniami
i
stanowiskiem
kontroluj&cych, informuje na pi$mie odbiorc% albo osob% przez odbiorc% upowa"nion& o
zaj%tym stanowisku wobec nieuwzgl%dnionych przez kontroluj&cych zastrze"e#.
Informacje
uzyskane
w
trakcie
przeprowadzonej
kontroli
nie
mog&
by(
udost%pniane osobom trzecim bez pisemnej zgody odbiorcy, u którego przeprowadzono
kontrol%.
Niew&tpliwym
mankamentem
ww.
rozwi&za#
jest
brak
w
Prawie
energetycznym instytucji niewa"no$ci kontroli (i poczynionych w takich warunkach
ustale#) w sytuacji ra"&cego naruszenia procedury. Niemniej jednak w razie sporu
uprawnione organy (Prezes URE w trybie art. 8 ustawy Prawo energetyczne lub s&d
powszechny) powinny dokonywa( w'asnych ocen, czy naruszenia te mog'y wp'yn&( na
wyniki kontroli, a w konsekwencji kwestionowa( poczynione w ich wyniku niekorzystne
dla odbiorców ustalenia.
54
Art. 6 Prawa energetycznego oraz Rozporz&dzenie Ministra Gospodarki z dnia 11 sierpnia 2000 r. w sprawie
przeprowadzania kontroli przez przedsi%biorstwa energetyczne (Dz. U. Nr 75, poz. 866).
64
Zapewnienie mo%liwo$ci sprawdzenia uk!adu pomiarowo – rozliczeniowego
Powy"sza kwestia ma donios'e znaczenie dla rozlicze# z tytu'u dostawy energii dla
gospodarstw domowych. Warunki przy'&czenia do sieci okre$laj& w szczególno$ci
miejsce zainstalowania uk'adu pomiarowo – rozliczeniowego55. Oznacza to, "e podmiot
przy'&czany do sieci (konsument) powinien zadba(, aby w umowie o przy'&czenie do
sieci znalaz'y si% zapisy reguluj&ce kwestie odpowiedzialno$ci za zabezpieczenie przed
uszkodzeniem uk'adu pomiarowo - rozliczeniowego. Gospodarstwa domowe, które
zawar'y umow% o przy'&czenie do sieci, ponosz& odpowiedzialno$( za zabezpieczenie
uk'adu pomiarowo - rozliczeniowego na takich zasadach, jak to zosta'o wskazane w
umowie. Zasad& jest, i" odbiorca (gospodarstwo domowe) odpowiada za stan techniczny
i zabezpieczenie instalacji nale"&cej do niego. Granica odpowiedzialno$ci pomi%dzy
odbiorc& a przedsi%biorstwem energetycznym powinna by( okre$lona w wi&"&cej strony
umowie56.
Generalnie
z
umów
dostarczania
energii
elektrycznej
wynika
odpowiedzialno$( odbiorcy (gospodarstwa domowego) za licznik energii i za stan plomb.
Za sposób zabezpieczenia urz&dze# w pomieszczeniach przeznaczonych do wspólnego
u"ytkowania odpowiada w'a$ciciel lub zarz&dca budynku. W razie jego uszkodzenia
przez osoby trzecie mo"e zosta( postawiony odbiorcy zarzut nielegalnego pobierania
energii57, co mo"e narazi( odbiorc% na zap'at% op'aty przewidzianej w taryfie,
odszkodowania na rzecz przedsi%biorstwa energetycznego58 oraz odpowiedzialno$(
karn&.59 Weryfikacja sporów na tym tle nale"y do s&dów powszechnych (brak
kompetencji w tym zakresie Prezesa URE).
Czasem jednak zdarza si%, i" pomimo do'o"enia nale"ytej staranno$ci przez
odbiorców (gospodarstwa domowe) w zakresie utrzymania i ochrony uk'adu pomiarowo –
rozliczeniowego (liczników) oraz przy braku $ladów ingerencji osób trzecich, liczniki
wskazuj& zu"ycie energii ra"&co odbiegaj&ce od stanu faktycznego. W takim wypadku
przedsi%biorstwo
energetyczne,
na
"&danie
odbiorcy,
ma
obowi&zek
dokona(
sprawdzenia prawid'owo$ci dzia'ania licznika nie pó)niej, ni" w ci&gu 14 dni od dnia
55
§8 ust. 1 pkt 8 rozporz&dzenia Ministra Gospodarki z 04.04.2007 w sprawie szczegó'owych warunków
funkcjonowania systemu elektroenergetycznego
56
na podstawie §16 ust. 1 pkt 1 rozporz&dzenia Ministra Spraw Wewn%trznych i Administracji z 16 sierpnia 1999
r. w sprawie warunków technicznych u"ytkowania budynków mieszkalnych (Dz. U. z 1999 r., Nr 74, poz. 836, z
pó)n, zm.) w czasie u"ytkowania instalacji i urz&dze# w lokalach nale"y zapewni( ich ochron% przed
uszkodzeniem.
57
Zgodnie z art. 3 pkt 18 Prawa energetycznego, za nielegalne pobieranie energii mo"e by( uznane m.in. jej
pobieranie poprzez ingerencj% w uk'ad pomiarowo-rozliczeniowy maj&cy wp'yw na zafa'szowanie pomiarów
dokonywanych przez niego
58
Na podstawie art. 57 Prawa energetycznego
59
Na podstawie art. 278§ 1,3 i 5 kk.
65
zg'oszenia
"&dania.
Odbiorca
ma
prawo
"&da(
laboratoryjnego
sprawdzenia
prawid'owo$ci dzia'ania licznika. Takie badanie przeprowadza si% w ci&gu 14 dni od dnia
zg'oszenia "&dania. Obowi&zek pokrycia kosztów badania laboratoryjnego zale"y od jego
wyników :
!
gdy nie stwierdzono nieprawid'owo$ci w dzia'aniu elementów uk'adu
pomiarowo-rozliczeniowego, koszty badania obci&"aj& odbiorc%;
!
w przeciwnym wypadku koszty te obci&"aj& przedsi%biorstwo energetyczne.
W terminie 30 dni od dnia otrzymania wyniku badania laboratoryjnego, odbiorca
(gospodarstwo domowe) mo"e zleci( wykonanie dodatkowej ekspertyzy badanego
uprzednio
uk'adu
(licznika),
za$
przedsi%biorstwo
energetyczne ma obowi&zek umo"liwienia przeprowadzenia takiej ekspertyzy. Koszty
badania pokrywa odbiorca, jednak"e w przypadku stwierdzenia nieprawid'owo$ci w
dzia'aniu uk'adu pomiarowo-rozliczeniowego, przedsi%biorstwo energetyczne zwraca
koszty wszystkich ekspertyz, a tak"e dokonuje korekty nale"no$ci za dostarczon&
energi% elektryczn&.
Dodatkow& gwarancj& ochrony praw odbiorców (gospodarstw domowych) jest
obowi&zek przedsi%biorstwa energetycznego wydania odbiorcy - w przypadku wymiany
uk'adu pomiarowo-rozliczeniowego w trakcie dostarczania energii elektrycznej, a tak"e
po zako#czeniu jej dostarczania – dokumentu, zawieraj&cego dane identyfikuj&ce uk'ad
pomiarowo-rozliczeniowy i stan wskaza# licznika w chwili demonta"u.60
Ochrona odbiorców wra%liwych przed wzrostem cen energii elektrycznej
Ceny i op'aty (taryfy) za energi% elektryczn& konsumowan& przez gospodarstwa
domowe, cz%$ci& których s& gospodarstwa o niskich dochodach, zwane odbiorcami
wra"liwymi szczególnie na zmiany cen, podlegaj& wci&" zatwierdzeniu przez Prezesa
URE, w przeciwie#stwie do cen sprzeda"y dla odbiorców przemys'owych, które
uwolnione zosta'y od dnia 1 stycznia 2008 r. Maj&c na uwadze dotychczasowe
do$wiadczenia z których wynika, i" nawet odbiorcy przemys'owi nie s& równym
60
§43 rozporz&dzenia Ministra Gospodarki z 04.04.2007 w sprawie szczegó'owych warunków funkcjonowania
systemu elektroenergetycznego.
66
partnerem
w
negocjacjach
z
przedsi%biorstwami
energetycznymi,
organ
antymonopolowy wyra"a obaw% o spo'eczne skutki ewentualnego uwolnienia cen dla
gospodarstw domowych. Aktualny jest wi%c w tym wzgl%dzie pogl&d sformu'owany w
raporcie z 2010 r.61, "e uwolnienie cen dla konsumentów powinno odby( si% dopiero
wówczas, kiedy b%dzie istnia'o du"e prawdopodobie#stwo, i" firmy energetyczne nie
wykorzystaj& tego faktu do nieuzasadnionego ich wzrostu. A to mo"e si% spe'ni( dopiero
wtedy, gdy na rynku detalicznym energii elektrycznej zacznie dzia'a( faktyczna
konkurencja. W kontek$cie tego zamiaru trzeba zauwa"y(, i" przepisy prawa
energetycznego
najs!abszych
nie
zawieraj"
ekonomicznie
aktualnie
gospodarstw
%adnych
domowych,
instrumentów
co
jest
jego
ochrony
istotnym
mankamentem. Ochrona ta za$ b%dzie niezb%dna w okresie przej$ciowym.
Trzeba bowiem wzi&( pod uwag%, i" zwolnienie z obowi&zku przedk'adania do
zatwierdzenia przez Prezesa URE cen sprzeda"y energii odbiorcom indywidualnym przez
dostawców energii, mo"e doprowadzi(, przynajmniej w pierwszym okresie, bior&c pod
uwag%, i" Prezes URE kieruj&c si% interesem publicznym stara' si% trzyma( ten wzrost na
umiarkowanym poziomie, znacznie poni"ej zg'aszanych propozycji przedsi%biorstw
energetycznych, do wzrostu cen zagra"aj&cych realizacji ci&g'ych jej dostaw wszystkim
gospodarstwom domowych, co jest dzisiaj przyj%tym standardem europejskim polityki
spo'ecznej. Wprowadzenie regulacji w tym przedmiocie jest wi%c pilnym zadaniem.
Dobrym
wzorem,
jak
powinno
przebiega(
uwolnienie
cen
energii
dla
konsumentów, s& do$wiadczenia brytyjskie, opisane w dalszej cz%$ci raportu. Organ
antymonopolowy stoi na stanowisku, i" w celu kreacji konkurencji na rynku detalicznym
energii elektrycznej i po wprowadzeniu mo"liwo$ci wyboru dostawcy energii przez
konsumentów realizacja uwolnienia cen jest nie tylko nieunikniona, ale tak"e po"&dana.
Przed tym uwolnieniem musz& jednak odpowiednio wcze$niej zosta( wprowadzone
instrumenty pozwalaj&ce 'agodzi( skutki spo'eczne w przypadku nadmiernego wzrostu
cen energii.
Pozytywnie wi%c nale"y odnotowa( przyj%cie przez Rad% Ministrów w dniu 11 maja
2010 r. za'o"e# do aktów prawnych wprowadzaj&cych system ochrony odbiorcy
wra"liwego i przygotowanie na ich podstawie projektu zmian w prawie energetycznych,
co nast&pi'o w dniu 8 listopada 2010 r. w trakcie obrad sta'ego komitetu Rady Ministrów
i rekomendowanie go Radzie Ministrów. Zgodnie z projektem regulacji, wprowadzenie
systemu ochrony odbiorcy wra"liwego wymaga( b%dzie wydania rozporz&dzenia
61
„Kierunki rozwoju konkurencji i ochrony konsumentów w polskim sektorze Energetycznym (2010)”
67
reguluj&cego szczegó'owe warunki udzielania i rozliczania dotacji przedmiotowych na
ten cel. Obecnie trwaj& prace koncepcyjne nad kwestiami podmiotowo-technicznymi
udzielania i rozliczania ww. dotacji przedmiotowych. Po przyj%ciu uzgodnionych
rozwi&za# przez Rad% Ministrów zostan& one skierowane do prac parlamentarnych.
Zak'ada si%, "e system ochrony odbiorcy wra"liwego b%dzie móg' wej$( w "ycie w 2011
r., co ma równie" na celu terminowe wype'nienie zobowi&za# wynikaj&cych z przepisów
trzeciego pakietu liberalizacyjnego. Z projektowanego systemu ochrony skorzysta ok.
629 tys. rodzin otrzymuj&cych zasi'ki sta'e b&d) okresowe. Skal% wyp'acanych dotacji
szacuje si% na ok. 130 mln z' rocznie, natomiast koszty obs'ugi tego systemu nie
powinny przekroczy( 2 mln z' rocznie62.
Promowanie i rozwój energii ze &róde! odnawialnych
Prawo energetyczne zawiera równie" instrumenty promuj&ce zakup energii
elektrycznej z odnawialnych )róde' energii, w szczególno$ci w zakresie )róde'
wykorzystuj&cych
w
procesie
przetwarzania
energi%
wiatru,
promieniowania
s'onecznego, spadku rzek, biomasy i in. Zasadnicz& gwarancj& rozwoju tego systemu
jest obowi&zek zakupu przez przedsi%biorstwa energetyczne okre$lonych ilo$ci energii
ze
)róde'
odnawialnych,
zabezpieczony
wysokimi
karami
w
przypadku
jego
niewykonania. Zwraca uwag% równie" fakt wi%kszego nacisku na kwestie rozwoju
odnawialnych )róde' energii w dokumencie Polityka energetyczna Polski do roku 2030.63
Cele udzia'u energii ze )róde' odnawialnych w ostatecznym zu"yciu energii brutto
oraz w poszczególnych sektorach do 2020 r. zgodnie z „Krajowym planem dzia'ania w
zakresie energii ze )róde' odnawialnych” przedstawia tabela nr 13.
62
63
http://sejmometr.pl/interpelacja/YQJfn/1
Szerzej ten temat zosta' omówiony w cz%$ci III pkt 4 Raportu.
68
Tabela nr 13. Udzia! energii ze &róde! odnawialnych w ostatecznym zu%yciu energii
Cel
2010
2020
Ca'kowity udzia' OZE [%]
9,1%
15,5%
OZE - ciep'ownictwo i ch'odnictwo [%]
12,0%
17,0%
OZE - elektroenergetyka [%]
6,2%
19,4%
OZE - transport [%]
5,3%
10,2%
*ród'o: Krajowy plan dzia'ania w zakresie energii ze )róde' odnawialnych
Energia
wiatrowa
zajmuje
w
Polsce
pierwsze
miejsce
pod
wzgl%dem
zainstalowanej mocy (ponad 1000 MW). Kolejnym )ród'em czystej energii s& du"e
elektrownie wodne. Nale"y jednak oczekiwa(, i" przysz'o$( krajowej hydroenergetyki
le"y w rozwoju ma'ych elektrowni. Jako obiecuj&ce )ród'o energii uznawana jest
równie" biomasa.
Tabela nr 14. Produkcja energii ze &róde! odnawialnych
Rodzaj instalacji
Ilo$(
Moc [MW]
elektrownie biogazowe
136
79,48
elektrownie biomasowe
16
259,49
instalacje fotowoltaiczne
2
0,01
elektrownie wiatrowe
378
1095,59
elektrownie wodne
737
948,36
Elektrownie realizuj&ce technologi% wspó'spalania
41
0,00
*ród'o: Urz&d Regulacji Energetyki (stan na 30 wrze$nia 2010 r.)
69
Mapa nr 2
*ród'o: www.paiz.gov.pl/sektory/odnawialne_zrodla_energii64
64
Informacje ze strony www.paiz.gov.pl/sektory/odnawialne_zrodla_energii
70
Cz#$(
II.
Sytuacja
prawna
i
ekonomiczna
odbiorców
indywidualnych na rynku energii elektrycznej
1. Umowy stosowane w obrocie konsumenckim przez przedsi#biorstwa
elektroenergetyczne
Umowy,
funkcjonuj&ce
w
relacjach
konsumentów
z
przedsi%biorstwami
energetycznymi, s& umowami w rozumieniu przepisów Kodeksu Cywilnego. Strony
zawieraj&ce umow% przyjmuj& na siebie wyznaczone obowi&zki oraz uzyskuj& okre$lone
uprawniania. Umowa wywo'uje nie tylko skutki wyra"one w jej tre$ci, lecz równie" te,
które wynikaj& z ustawy, z zasad wspó'"ycia spo'ecznego i z ustalonych zwyczajów65.
Zakres tych skutków rozgranicza przepis art. 3531 k.c., zawieraj&cy regu'% zwan& zasad&
swobody umów66. Z przepisu tego wynika, "e strony zawieraj&ce umow% mog& u'o"y(
stosunek prawny wed'ug swego uznania, byleby jego tre$( lub cel nie sprzeciwia'y si%
w'a$ciwo$ci (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom wspó'"ycia spo'ecznego. Jedn& z
ustaw, do których odsy'a wskazany przepis prawa jest ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. o
ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. Nr 50, poz. 331 ze zm.), która przewiduje
niewa"no$( umów w ca'o$ci lub w cz%$ci, zawartych z naruszeniem przepisów
zakazuj&cych stosowania praktyk ograniczaj&cych konkurencj%67.
Z zasad& swobody umów wi&"e si% podzia' umów na umowy nazwane i umowy
nienazwane. Umowy zawierane na gruncie prawa energetycznego nale"y zakwalifikowa(
do umów nazwanych, tj. takich, w których wa"ne elementy uregulowane s& przez
ustawodawc%. S& to umowy dwustronnie zobowi&zuj&ce i wzajemne (zarówno odbiorca,
jak i przedsi%biorstwo energetyczne wyst%puj& w podwójnej roli – ka"dy jest
jednocze$nie i d'u"nikiem, i wierzycielem). Innymi s'owy, w przypadku takich umów
obowi&zek $wiadczenia ci&"y na obu stronach i jednocze$nie strony zobowi&zuj& si% w
ten sposób, "e $wiadczenie jednej z nich ma by( odpowiednikiem $wiadczenia drugiej.
W praktyce, przedsi%biorstwo energetyczne jest zobowi&zane np. do sprzeda"y lub
dystrybucji energii elektrycznej, za$ odbiorca ma obowi&zek uiszcza( op'at% za
dostarczon& energi%. Przepisy Prawa energetycznego okre$laj&, kto jest stron& umowy.
Jest ni& przedsi%biorstwo energetyczne (podmiot prowadz&cy dzia'alno$( gospodarcz& w
65
art. 56 k.c.
M. Swora, Z. Muras Prawo energetyczne. Komentarz., LEX Warszawa 2010, s. 433
67
art. 9 ust. 3 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów
66
71
zakresie wytwarzania, przetwarzania, magazynowania, przesy'ania, dystrybucji paliw
albo energii lub obrotu nimi)68 oraz odbiorca (ka"dy, kto otrzymuje lub pobiera paliwa
lub energi% na podstawie umowy z przedsi%biorstwem energetycznym)69. Pozycj%
odbiorcy uzyskuje si% z chwil& zawarcia z przedsi%biorstwem energetycznym umowy, na
podstawie której energia elektryczna jest dostarczana. Jest to umowa sprzeda"y,
umowa o $wiadczenie us'ug przesy'ania lub dystrybucji lub umowa kompleksowa. W
przepisach Prawa energetycznego zosta'o zaw%"one poj%cie odbiorcy w ten sposób, "e
wyró"niono spo$ród grupy odbiorców w znaczeniu podstawowym dwa typy, tj. odbiorc%
ko#cowego i odbiorc# energii elektrycznej w gospodarstwie domowym70. Przy czym
odbiorc& ko#cowym jest odbiorca, który dokonuje zakupu energii na w'asny u"ytek, tj.
zu"ywa zakupion& energi% na potrzeby w'asne.
Odbiorca ko#cowy posiada uprawnienia do zawierania umów, na podstawie
których energia dostarczana jest do odbiorcy71, rozwi&zywania tych umów72 oraz do
organizowania przetargu73.
Szczególnym (zaw%"onym) rodzajem odbiorcy ko#cowego jest odbiorca energii
elektrycznej w gospodarstwie domowym, który kupuje towar jakim jest energia
elektryczna, wy'&cznie w celu zu"ycia go w gospodarstwie domowym74. Definicja ta
odpowiada definicji odbiorcy b%d&cego gospodarstwem domowym, zawartej w
dyrektywie 2009/72. Wynika z niej, ze odbiorca b%d&cy gospodarstwem domowym, jest
odbiorc" dokonuj"cym zakupu energii elektrycznej na potrzeby w!asnego zu%ycia w
jego gospodarstwie domowym, z wy'&czeniem dzia'alno$ci handlowej lub zawodowej75.
W tym miejscu nale"y podnie$(, "e odbiorca w gospodarstwie domowym obj%ty jest
przez ustawodawc% specjaln& ochron&. I tak dla przyk'adu, ustawa Prawo energetyczne
przewiduje dla tego rodzaju odbiorcy uproszczony tryb rozwi&zania umowy, na
podstawie której przedsi%biorstwo energetyczne dostarcza mu energi% elektryczn&76.
Natomiast sprzedawca z urz%du77 jest zobowi&zany do $wiadczenia us'ugi kompleksowej
i zawarcia umowy kompleksowej (o której mowa poni"ej) z odbiorc& energii
elektrycznej w gospodarstwie domowym niekorzystaj&cym z prawa wyboru sprzedawcy i
68
art.
art.
70
art.
71
art.
72
art.
73
art.
74
art.
75
art.
76
art.
77
art.
69
3 pkt 12 ustawy Prawo energetyczne
3 pkt 13a i 13 b ustawy Prawo energetyczne
5 ust. 4, art. 5a ust. 2 ustawy Prawo energetyczne
4j ust. 3 i 4, art. 5b ust. 4 ustawy Prawo energetyczne
49a ust. 10 ustawy Prawo energetyczne
3 pkt 13b ustawy Prawo energetyczne
2 pkt 10 dyr. 2009/72
4j ust. 4 ustawy Prawo energetyczne
72
przy'&czonym do sieci przedsi%biorstwa energetycznego wskazanego w koncesji
sprzedawcy z urz%du78.
Warunkiem dzia'ania sprzedawcy na terenie sieci danego operatora jest zawarcie
przez niego umowy o $wiadczenie us'ug dystrybucji z tym operatorem, tzw. generalnej
umowy dystrybucji (GUD). Umowa ta okre$la warunki funkcjonowania sprzedawcy na
terenie operatora oraz jego wspó'pracy z tym operatorem. Mo"e ona przewidywa( tak"e
warunki wspó'pracy, w przypadku gdy sprzedawca zawar' lub zamierza zawrze( z
odbiorc& przy'&czonym do sieci operatora umow# kompleksow"79, tj. umow%
zawieraj&c& postanowienia umowy sprzeda"y i umowy o $wiadczenie us'ug dystrybucji.
Obecnie "aden sprzedawca chc&cy rozpocz&( dzia'alno$( na terenie sieci danego
operatora nie mo"e zaproponowa( odbiorcy zawarcia umowy kompleksowej, co znacznie
obni"a atrakcyjno$( oferty dla wi%kszo$ci odbiorców szczególnie w gospodarstwach
domowych. Stanowi to przyk'ad nierównoprawnego traktowania sprzedawców OSD80.
Sprzedawca z urz#du - jako przedsi%biorstwo obrotu zajmuje szczególn& rol% na
rynku energii elektrycznej. Zosta'y mu bowiem powierzone obowi&zki o charakterze
publicznoprawnym w odniesieniu do odbiorców w gospodarstwach domowych. Kategoria
„sprzedawca z urz%du” (supplier of last resort) zdefiniowana jest w dokumencie
sporz&dzonym przez Europejsk& Grup% Regulatorów Energii Elektrycznej i Gazu
(ERGEG)81. Zgodnie z tym dokumentem sprzedawc& z urz%du jest sprzedawca
zobowi&zany do dostarczania energii lub gazu ziemnego do odbiorców ko#cowych w
sytuacji awaryjnej zgodnie z prawem krajowym, gdy wybrany sprzedawca nie realizuje
dostawy. W rozumieniu przepisów unijnych jest to sprzedawca, który w celu
zapewnienia ci&g'o$ci dostaw niezw'ocznie podejmuje dostaw% paliw gazowych lub
energii elektrycznej.
Natomiast w Polsce, ustawodawca dokonuj&c implementacji przepisów unijnych
reguluj&cych omawian& instytucj% sprzedawcy z urz%du przyj&' odmienne rozwi&zanie,
albowiem sprzedawc& z urz%du jest sprzedawca, do którego przypisani s& odbiorcy,
którzy nie skorzystali z prawa wyboru sprzedawcy. Zgodnie z przepisami ustawy Prawo
energetyczne zosta' on obci&"ony nie tylko obowi&zkiem sprzeda"y energii elektrycznej
do odbiorców w gospodarstwach domowych, z którymi inny sprzedawca nie chce
78
art. 5a ust. 1 ustawy Prawo energetyczne
art. 5 ust. 2a pkt 1 lit.a ustawy Prawo energetyczne
80
pismo Prezesa URE z dnia 18 marca 2011 r. (DPK-0731-6(2)/2011/MAM)
81
Best Practice Proposition Customer Protection („Dobre praktyki w zakresie ochrony konsumentów”),
http://www.energy-regulators.eu/portal/page/portal/EER-HOME/EER-PUBLICATIONS/CEER-ERGEGPAPERS/Customers/2006/E05-CFG-03-06.pdf.
79
73
zawrze( umowy, ale tak"e obowi&zkiem zapewnienia, "e energia b%dzie dostarczana
tym odbiorcom na podstawie jednej umowy (kompleksowej)82.
Poprzez zapewnienie $wiadczenia us'ugi kompleksowej i zawarcia umowy
kompleksowej (zawieraj&cej '&cznie postanowienia dotycz&ce sprzeda"y energii i
$wiadczenia us'ugi dystrybucji) implementowano do prawa energetycznego uprawnienie
dla odbiorców w gospodarstwie domowym do korzystania z tzw. us'ugi powszechnej, tj.
prawa do dostaw energii elektrycznej o okre$lonej jako$ci, na ich terytorium, po
uzasadnionych, przejrzystych i niedyskryminuj&cych cenach83.
Bior&c pod uwag% istotne informacje zwi&zane z ustawowym usytuowaniem
odbiorcy energii elektrycznej, a jeszcze bli"ej, bo maj&c na my$li odbiorc% energii
elektrycznej w gospodarstwie domowym wypada zauwa"y(, "e przepisy ustawy Prawo
energetyczne w ogóle nie pos'uguj& si% definicj& konsumenta zawart& w Kodeksie
Cywilnym, do której odsy'a przepis ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów84, tj.
„Za konsumenta uwa%a si# osob# fizyczn& dokonuj&c& czynno$ci prawnej niezwi&zanej
bezpo$rednio z jej dzia'alno$ci& gospodarcz& lub zawodow&”. Niemniej jednak
zwyczajowo przyj%te jest, i" ustawowe poj%cie odbiorcy energii elektrycznej w
gospodarstwie domowym jest równoznaczne z ww. poj%ciem konsumenta i dlatego oba
te okre$lenia powszechnie u"ywane s& zamiennie w relacjach z przedsi%biorstwem
energetycznym.85
Na specyfik% umów '&cz&cych przedsi%biorstwa energetyczne z konsumentami
wp'ywa
przede
wszystkim
to,
i"
na
tre$(
umowy
zawieranej
pomi%dzy
przedsi%biorstwem, a odbiorc& oddzia'ywaj& nie tylko postanowienia umowne oraz
przepisy Kodeksu Cywilnego, lecz równie" postanowienia taryf, wydawanych przez
poszczególne przedsi%biorstwa energetyczne i zatwierdzanych przez Prezesa URE, a
tak"e przepisy ustawy Prawo energetyczne oraz uzupe'niaj&cych t% ustaw% aktów
wykonawczych.
Przepisy ustawy Prawo energetyczne nie wskazuj& formy pisemnej ani "adnej
innej formy szczególnej jako wymaganej dla skuteczno$ci i wa"no$ci umów na
podstawie, których odbywa si% dostarczanie energii elektrycznej. Obowi&zuje tutaj
82
M. Swora, Z. Muras Prawo energetyczne. Komentarz LEX Warszawa 2010, s. 475
dyr. 2003/54
84
art. 4 pkt 12 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów
85
rozporz&dzenie Ministra Gospodarki z dnia 4 maja 2007 r. w sprawie szczegó'owych warunków
funkcjonowania systemu elektroenergetycznego (Dz. U. Nr 93 poz. 623), rozporz&dzenia Ministra Gospodarki z
dnia 2 lipca 2007 r. w sprawie szczegó'owych zasad kszta'towania, kalkulacji taryf oraz zasad rozlicze# w
obrocie energi& elektryczn& (Dz. U. Nr 129, poz. 895), rozporz&dzenie Ministra Gospodarki z dnia 11 sierpnia
2000 r. w sprawie przeprowadzania kontroli przez przedsi%biorstwa energetyczne (Dz. U Nr 75, poz. 866)
83
74
zasada swobody formy czynno$ci prawnych86. Jednak"e w codziennej praktyce
przedsi%biorstw energetycznych, ze wzgl%du na szczególn& z'o"ono$( stosunku
prawnego oraz z uwagi na bezpiecze#stwo obrotu, umowy te zawierane s& oczywi$cie na
pi$mie. Nale"y te" doda(, "e umowy zawierane z konsumentami, którzy w chwili
zawarcia umowy maj& miejsce zamieszkania na terytorium RP, s& sporz&dzane w j%zyku
polskim, je"eli umowy te b%d& wykonywane na terytorium RP87.
Rodzaje umów
Ustawa Prawo energetyczne88 podaje najwa"niejsze elementy umowy sprzeda"y
oraz umowy o $wiadczenie us'ug przesy'ania lub dystrybucji energii.
I tak, umowa sprzeda%y energii elektrycznej, której przedmiotem jest okre$lenie
praw i obowi&zków stron zwi&zanych ze sprzeda"& i zakupem energii elektrycznej,
powinna zawiera( co najmniej postanowienia okre$laj&ce:
- miejsce dostarczania energii do odbiorcy i ilo$( energii w podziale na okresy
umowne;
- moc umown& oraz warunki wprowadzenia jej zmian;
- cen% lub grup% taryfow& stosowane w rozliczeniach i warunki wprowadzania
zmian tej ceny i grupy taryfowej;
- sposób prowadzenia rozlicze#;
- wysoko$( bonifikaty za niedotrzymanie standardów jako$ciowych obs'ugi
odbiorców;
- odpowiedzialno$( stron za niedotrzymanie warunków umowy;
- okres obowi&zywania umowy i warunki jej rozwi&zania.
Z kolei umowa o $wiadczenie us!ug przesy!ania lub dystrybucji, której
przedmiotem jest $wiadczenie us'ug dystrybucji energii elektrycznej, powinna okre$la(
w szczególno$ci:
- moc umown& i warunki wprowadzenia jej zmian;
86
art. 60 k.c.
ustawa z dnia 7.10.1999 r. o j%zyku polskim (Dz. U. Nr 90, poz. 999 z pó)n. zm.)
88
art. 5 ust. 2, 2a, 2b, 4a ustawy Prawo energetyczne
87
75
- ilo$( przesy'anej energii w podziale na okresy umowne;
- miejsca dostarczania energii do sieci i ich odbioru z sieci;
- standardy jako$ciowe;
- warunki zapewnienia niezawodno$ci i ci&g'o$ci dostarczania energii;
- stawki op'at lub grup% taryfow& stosowane w rozliczeniach oraz warunki
wprowadzania zmian tych stawek i grupy taryfowej;
- sposób prowadzenia rozlicze#;
- parametry techniczne energii oraz wysoko$( bonifikaty za niedotrzymanie tych
parametrów oraz standardów jako$ciowych obs'ugi odbiorców;
- odpowiedzialno$( stron za niedotrzymanie warunków umowy oraz okres
obowi&zywania umowy i warunki jej rozwi&zania;
- wybranego przez odbiorc% sprzedawcy, z którym ma zawart& umow% sprzeda"y
energii elektrycznej oraz zasady zmiany tego sprzedawcy;
- podmiot odpowiedzialny za bilansowanie handlowe89.
Dostarczanie energii elektrycznej mo"e równie" odbywa( si% na podstawie umowy
kompleksowej, '&cz&cej cechy wskazanych powy"ej: umowy sprzeda"y i umowy o
$wiadczenie us'ug przesy'ania lub dystrybucji energii90. Przedmiotem tej umowy jest
sprzeda" energii elektrycznej oraz zapewnienie $wiadczenia us'ug dystrybucyjnych –
dostarczanie energii elektrycznej dla konsumentów. Us'uga - $wiadczona zgodnie z
postanowieniami umowy kompleksowej - polega na dostarczaniu energii elektrycznej na
podstawie jednej umowy cywilnoprawnej, zawartej pomi%dzy przedsi%biorstwem
energetycznym a odbiorc& energii elektrycznej. Umowa tego rodzaju zawierana jest, co
do zasady przez tego odbiorc%, który nie korzysta z prawa wyboru sprzedawcy energii
elektrycznej. Aktualnie umowa kompleksowa mo"e by( zawarta tylko ze sprzedawc& z
urz%du. W tym miejscu nale"y zauwa"y(, "e umowa kompleksowa, która pojawi'a si%
jako nowo$( w prawie cywilnym wywo'uje pewne w&tpliwo$ci. Mianowicie, w praktyce
odbiorca zawieraj&cy tak& umow% nie ma pewno$ci, czy '&czy go umowa ze sprzedawc&,
czy te" z przedsi%biorstwem zajmuj&cym si% przesy'aniem lub dystrybucj& energii
elektrycznej.
Niemniej
jednak
w
$wietle
obowi&zuj&cych
przepisów
prawa
energetycznego uzna( nale"y, "e umowa o której mowa, zawierana jest pomi%dzy
89
§ 14 Rozporz&dzenia Ministra Gospodarki z dnia 4 maja 2007 r. w sprawie szczegó'owych warunków
funkcjonowania systemu elektroenergetycznego (Dz. U. Nr 93 poz. 623),
90
art. 5 ust. 3 ustawy Prawo energetyczne
76
odbiorc& a przedsi%biorstwem energetycznym zajmuj&cym si% obrotem energi&
(sprzedawc&). Sprzedawca w umowie kompleksowej zobowi&zuje si% wobec odbiorcy do
sprzeda"y energii elektrycznej i do zapewnienia $wiadczenia us'ugi przesy'ania lub
dystrybucji energii do miejsca jej odbioru z sieci przesy'owej lub dystrybucyjnej. Taka
konstrukcja tej umowy powoduje, "e sprzedawca staje si% d'u"nikiem odbiorcy.
Odpowiada zatem przed nim za dzia'ania i zaniechania przedsi%biorstwa faktycznie
transportuj&cego energi%. Tym samym w sytuacji roszcze# odszkodowawczych z tytu'u
niewykonania lub nienale"ytego wykonania postanowie# dotycz&cych sprzeda"y oraz
postanowie# dotycz&cych $wiadczenia us'ugi dystrybucji odbiorca skieruje je do
sprzedawcy.
Ustawa Prawo energetyczne, oprócz powy"szej, podaje jeszcze inn& odmian%
umowy kompleksowej. Konstrukcja tej umowy (zawieranej pomi%dzy sprzedawc& i
odbiorc&) polega na zawarciu w jednej umowie postanowie# umowy sprzeda"y paliw
gazowych lub energii, umowy o $wiadczenie us'ug przesy'ania lub dystrybucji paliw
gazowych lub energii lub umowy o $wiadczenie us'ug magazynowania tych paliw.
Jednak"e przy tym rodzaju umowy kompleksowej, umowa o $wiadczenie us'ug
przesy'ania lub dystrybucji paliw gazowych lub energii oraz umowa o $wiadczenie us'ug
magazynowania tych paliw zawierane s& przez sprzedawc% w imieniu i na rzecz i
odbiorcy z przedsi%biorstwem $wiadcz&cym te us'ugi91. Innymi s'owy, sprzedawca
zawiera z odbiorc& umow% sprzeda"y paliw gazowych lub energii we w'asnym imieniu
oraz, dzia'aj&c w charakterze przedstawiciela odbiorcy, zawiera dodatkowo umow% o
$wiadczenie us'ug dystrybucji z przedsi%biorstwem zajmuj&cym si% przesy'aniem lub
dystrybucj& tych paliw lub energii w imieniu i na rzecz tego odbiorcy. Przy tak
skonstruowanej umowie, w przypadku $wiadcze# wynikaj&cych z umowy o $wiadczenie
us'ug przesy'ania lub dystrybucji albo magazynowania paliw gazowych, d'u"nikiem
odbiorcy nie b%dzie sprzedawca, ale przedsi%biorstwo, które faktycznie $wiadczy te
us'ugi, a wi%c przedsi%biorstwo zajmuj&ce si% przesy'aniem lub dystrybucj& paliw
gazowych lub energii. Do niego odbiorca b%dzie kierowa' roszczenie z tytu'u
niewykonania lub nienale"ytego wykonania postanowie# dotycz&cych $wiadczenia
us'ug.92
Projekty powy"szych rodzajów umów (sprzeda"y, $wiadczenia us'ug przesy'ania
lub dystrybucji, kompleksowej) lub projekty wprowadzenia zmian w zawartych ju"
umowach, z wyj&tkiem zmian cen lub stawek op'at okre$lonych w zatwierdzonych
91
92
M. Swora, Z. Muras Prawo energetyczne. Komentarz., LEX Warszawa 2010, s. 467
77
taryfach, powinny by( przes'ane odbiorcy. Je"eli w zawartych umowach maj& by(
wprowadzone zmiany, wraz z projektem zmienionej umowy nale"y przes'a( pisemn&
informacj% o prawie do wypowiedzenia umowy93. Zatem wy'&cznie w przypadku zmiany
cen lub stawek op'at okre$lonych w taryfach zatwierdzonych przez Prezesa URE nie ma
obowi&zku informowania odbiorcy o zmianie przed jej dokonaniem.
Zmiana sprzedawcy
W przypadku zrealizowania decyzji konsumenta o zmianie sprzedawcy dochodzi do
rozdzia'u jednej, kompleksowej umowy na dwie odr%bne: dystrybucyjn& i sprzeda"y.
Pierwsza okre$la warunki $wiadczenia samej us'ugi dystrybucyjnej i b%dzie zawarta z
przedsi%biorstwem sieciowym (zwanym operatorem systemu dystrybucyjnego) na czas
nieokre$lony. Druga natomiast podpisywana ze sprzedawc& energii elektrycznej,
zawiera postanowienia dotycz&ce zakupu. Ta umowa mo"e by( zawierana na czas
okre$lony, po którym jest odnawiana. Wypada podnie$(, "e w interesie odbiorcy jest,
aby zawarcie umowy nast&pi'o z relatywnie krótkim okresem wypowiedzenia po to, aby
zmiana sprzedawcy nie by'a procesem przewlek'ym. Nale"y zauwa"y(, "e zmiana
sprzedawcy energii nie wi&"e si% z konieczno$ci& budowy odr%bnego przy'&cza,
poniewa" z technicznego punktu widzenia nic si% nie zmieni. Odbiorca nadal zachowa
prawo do korzystania z us'ugi dystrybucyjnej na dotychczasowych warunkach.
Zmiana sprzedawcy w praktyce odbywa si% w nast%puj&cy sposób:
1) Odbiorca zawiera umow% sprzeda"y z nowym sprzedawc&.
Nowa umowa sprzeda"y powinna wej$( w "ycie z dniem wyga$ni%cia umowy
sprzeda"y z dotychczasowym sprzedawc&. Takie rozwi&zanie gwarantuje ci&g'o$(
sprzeda"y;
2) Odbiorca wypowiada umow% sprzeda"y dotychczasowemu sprzedawcy.
Ten krok mo"e wykona( nowy sprzedawca, dzia'aj&cy z pe'nomocnictwa odbiorcy.
W przypadku, gdy sprzedawc& dotychczasowym by'a spó'ka dystrybucyjna, odbiorca
wypowiada tzw. umow% kompleksow&, czyli obejmuj&c& zarówno warunki sprzeda"y
energii elektrycznej jak i $wiadczenia us'ugi dystrybucji;
3) Odbiorca zawiera umow% o $wiadczenie us'ugi dystrybucji.
93
78
Ten krok mo"e wykona( nowy sprzedawca, dzia'aj&cy z pe'nomocnictwa odbiorcy.
Po wypowiedzeniu umowy kompleksowej, oprócz nowej umowy sprzeda"y z wybranym
sprzedawc&, odbiorca zawiera z operatorem systemu dystrybucyjnego umow% o
$wiadczenie us'ug dystrybucji. Umowa ta wchodzi w "ycie z dniem rozwi&zania umowy
kompleksowej. Istotne jest, "e now& umow% o $wiadczenie us'ugi dystrybucji odbiorca
mo"e zawrze( na czas nieokre$lony i nie jest konieczne wypowiadanie i ponowne jej
zawieranie przy kolejnych zmianach sprzedawców;
4) Odbiorca informuje operatora systemu dystrybucyjnego o zawarciu nowej
umowy sprzeda"y.
Ten krok mo"e wykona( nowy sprzedawca dzia'aj&cy z pe'nomocnictwa odbiorcy.
W praktyce zg'oszenie (mo"e by( wymagane pisemne) powinno zawiera(:
a) okre$lenie stron nowej umowy sprzeda"y;
b) termin obowi&zywania umowy;
c) planowane ilo$ci dostaw energii;
d) okre$lenie podmiotu odpowiedzialnego za bilansowanie handlowe (najcz%$ciej
b%dzie nim nowy sprzedawca).
5) Dostosowanie uk'adów pomiarowo - rozliczeniowych (liczników).
W zale"no$ci od wielko$ci zu"ycia energii, strefowo$ci rozlicze#, zmiana
sprzedawcy mo"e wymaga( dostosowania uk'adu pomiarowo-rozliczeniowego. Koszty
dostosowania uk'adu ponosi w'a$ciciel uk'adu94.
6) Odczyt licznika i rozliczenie ko#cowe ze „starym” sprzedawc&.
W dniu wej$cia w "ycie nowej umowy sprzeda"y, (czyli w dniu zmiany sprzedawcy)
operator
systemu
dystrybucyjnego
zobowi&zany
jest
dokona(
odczytu
uk'adu
pomiarowego. W przypadku liczników uniemo"liwiaj&cych transmisj% danych odczyt taki
mo"e by( opó)niony, ale nie powinien nast&pi( pó)niej ni" w ci&gu 5 dni roboczych po
zmianie sprzedawcy. Stan licznika na dzie# zmiany sprzedawcy operator przekazuje
dotychczasowemu oraz nowemu sprzedawcy w okre$lonym terminie (do 5 dnia
nast%pnego miesi&ca). Na tej podstawie sprzedawcy wystawi& odbiorcy faktury.
Dotychczasowy sprzedawca przygotuje rozliczenie ko#cowe. Zgodnie z zatwierdzonymi
przez Prezesa URE instrukcjami ruchu i eksploatacji sieci dystrybucyjnych, procedura
zmiany sprzedawcy powinna trwa( nie d'u"ej ni" 30 dni w przypadku pierwszej zmiany
94
W przypadku odbiorców w gospodarstwach domowych w!a$cicielem uk!adu jest OSD
79
(wymagane mo"e by( dostosowanie uk'adów pomiarowo-rozliczeniowych do wymaga#
okre$lonych w instrukcji). Natomiast ka"da kolejna zmiana sprzedawcy nie powinna
przekroczy( 14 dni. Bli"sze informacje na temat zmiany sprzedawcy dost%pne s& na
stronie
internetowej
Urz%du
Regulacji
Energetyki
pod
adresem
www.maszwybor.ure.goy.pl, gdzie udost%pniony zosta' serwis internetowy w ca'o$ci
po$wi%cony temu zagadnieniu. Ponadto procedury zmiany sprzedawcy, wraz z
instrukcjami, w których zosta'y opisane, znajduj& si% na stronach internetowych oraz w
siedzibach operatorów systemów dystrybucyjnych, w'a$ciwych dla miejsca przy'&czenia
odbiorców.
Zgodnie z zatwierdzonymi procedurami do odbiorcy nale"y zawarcie umowy
sprzeda"y z nowym sprzedawc& i rozliczenie si% ze starym sprzedawc&. Wszystkie
pozosta'e formalno$ci, '&cznie z wypowiedzeniem umowy staremu sprzedawcy, mo"e
wykona( nowy sprzedawca, je$li tylko zostanie do tego upowa"niony przez odbiorc%.
Nie ma ogranicze# w liczbie zmian sprzedawcy, a zmiana ta jest bezp!atna. W URE
dzia'a infolinia, dzi%ki której odbiorcy mog& uzyska( informacje o prawie do zmiany
sprzedawcy energii elektrycznej - odbiorcy korzystaj&cy z infolinii informowani s& o
tym, w jaki sposób dokona( takiej zmiany.95.
Przy!"czenie do sieci
Jak wskazano wcze$niej, aby odbiorcy w gospodarstwach domowych mogli
kupowa( energi% elektryczn& oraz us'ug% jej dostawy na podstawie powy"szych umów,
wcze$niej musz& by( przy'&czeni do sieci. W zwi&zku z tym przedsi%biorstwo
energetyczne zajmuj&ce si% przesy'aniem lub dystrybucj& energii jest obowi&zane do
zawarcia umowy o przy'&czenie do sieci z podmiotami ubiegaj&cymi si% o przy'&czenie
do sieci, na zasadzie równoprawnego traktowania, je"eli istniej& techniczne i
ekonomiczne warunki przy'&czenia do sieci i dostarczania energii, a "&daj&cy zawarcia
umowy spe'nia warunki przy'&czenia do sieci i odbioru. Je"eli przedsi%biorstwo
energetyczne odmówi zawarcia umowy o przy'&czenie do sieci, jest obowi&zane
niezw'ocznie
pisemnie
powiadomi(
o
odmowie
jej
zawarcia
Prezesa
URE
i
zainteresowany podmiot, podaj&c przyczyny odmowy96. Na wskazane przedsi%biorstwa
95
96
Pismo Prezesa URE z dnia 18 marca 2011 r. (DPK-0731-6(2)2011/MAM)
art. 7 ust. 1 Prawa energetycznego
80
energetyczne na'o"ony zosta' przez ustawodawc% publicznoprawny obowi&zek zawarcia
umowy o przy'&czenie z podmiotami ubiegaj&cymi si% o przy'&czenie. Obowi&zek ten nie
dotyczy jednak przypadku, gdy podmiot ubiegaj&cy si% o zawarcie umowy o przy'&czenie
do sieci nie ma tytu'u prawnego do korzystania z nieruchomo$ci, obiektu lub lokalu, do
których ma by( dostarczana energia97.
Umowa o przy'&czenie do sieci powinna zawiera(, co najmniej postanowienia
okre$laj&ce98:
- termin realizacji przy'&czenia;
- wysoko$( op'aty za przy'&czenie;
- miejsce rozgraniczenia w'asno$ci sieci przedsi%biorstwa energetycznego i
instalacji podmiotu przy'&czonego;
- zakres robót niezb%dnych przy realizacji przy'&czenia;
- wymagania dotycz&ce lokalizacji uk'adu pomiarowo – rozliczeniowego i jego
parametrów;
-
warunki
udost%pnienia
przedsi%biorstwu
energetycznemu
nieruchomo$ci
nale"&cej do podmiotu przy'&czanego w celu budowy lub rozbudowy sieci niezb%dnej do
realizacji przy'&czenia;
- przewidywany termin zawarcia umowy, na podstawie której nast&pi dostarczanie
energii;
- ilo$( energii przewidziana do odbioru;
- moc przy'&czeniowa;
- odpowiedzialno$( stron za niedotrzymanie warunków umowy, a w szczególno$ci
za opó)nienie terminu realizacji prac w stosunku do ustalonego w umowie;
- okres obowi&zywania umowy i warunki jej rozwi&zania.
W ostatecznym rozrachunku przy'&czenie do sieci to rezultat post%powania
w ramach, którego wyodr%bnia si% nast%puj&ce etapy:
- wydanie warunków przy'&czenia;
- zawarcie umowy o przy'&czenie;
97
98
81
- realizacja przy'&czenia (budowa infrastruktury niezb%dnej do przy'&czenia
wed'ug zakresu uzgodnionego w umowie, odbiór techniczny inwestycji, przy'&czenie do
sieci).
Wymienione dzia'ania doprowadzaj& do uzyskania przez dany podmiot mo"liwo$ci
korzystania z systemu elektroenergetycznego, co jak ju" podano wy"ej, jest warunkiem
zawarcia umowy sprzeda"y energii z przedsi%biorstwem obrotu.
Metoda zawierania umów - wzorce umowne
Omawiaj&c umowy stosowane w obrocie konsumenckim przez przedsi%biorstwa
elektroenergetyczne, nale"y podnie$(, "e nawi&zanie stosunków prawnych, które
wynikaj& z przepisów prawa energetycznego i rozporz&dze# wykonawczych odbywa si%
poprzez przyst&pienie, czyli adhezj%. Taka metoda
zawierania umów polega na
przygotowaniu przez jedn& ze stron umowy – przedsi%biorstwo energetyczne, jeszcze
przed zawarciem umowy postanowie# kszta'tuj&cych tre$( stosunku prawnego (wzorzec
umowy), jaki ma wi&za( strony. Sytuacja ta powoduje, "e druga strona umowy
(konsument) nie ma wp'ywu na tre$( wzorca umownego. Podane terminy: wzorce
umowne, umowa adhezyjna - wyst%puj& powszechnie w obrocie prawnym. „Wzorce
umowne to doktrynalne okre$lenie wszelkich jednostronnie przygotowanych z góry
przed zawarciem umowy, gotowych klauzul umów w postaci warunków umów, ich
wzorców, regulaminów itp. Rozpowszechnianie tych wzorców ma swe )ród'o z jednej
strony w d&"eniu do racjonalizacji obrotu, zw'aszcza masowego, z drugiej jednak
strony, te w'a$nie akty o ogólnym charakterze, narzucane przez proponentów, staj&
zagro"eniem dla interesów drugiej strony, najcz%$ciej konsumenta”99. Autor wzorca przedsi%biorstwo energetyczne za po$rednictwem sporz&dzonego przez siebie wzorca
wy'&cza wobec swego kontrahenta – konsumenta mo"liwo$( korzystania z zasady
swobody umów.
Na gruncie prawa energetycznego wzorce umowne s& stosowane przy zawieraniu
umów
pomi%dzy
przedsi%biorstwami
energetycznymi
a
odbiorcami,
w
tym
gospodarstwami domowymi. Zagadnienia dotycz&ce wzorców umownych uregulowane s&
przepisami Kodeksu Cywilnego. Ustalony przez jedn& ze stron wzorzec umowy, w
szczególno$ci ogólne warunki umów, wzór umowy, regulamin, wi&"e drug& stron%, je"eli
99
E. !%towska, Prawo umów konsumenckich, Warszawa , C.H.Beck 2002, s. 292
82
zosta' jej dor%czony przed zwarciem umowy100. Zatem przes'ank& zwi&zania drugiej
strony wzorcem umownym jest dor%czenie jej wzorca przed zawarciem umowy. Innymi
s'owy konsument powinien otrzyma( pe'n& tre$( wzorca umownego na tyle wcze$niej,
aby móg' zapozna( si% z jego tre$ci&. Obowi&zuj&ce uregulowania prawne wymagaj&,
aby wzorzec umowny by' sformu'owany jednoznacznie i w sposób zrozumia'y.
Postanowienia niejednoznaczne t'umaczy si% na korzy$( konsumenta101. Zatem
postanowienia wzorca nie mog& budzi( w&tpliwo$ci interpretacyjnych, musz& by(
zrozumia'e dla konsumenta w relacjach o jakich mowa w niniejszym opracowaniu.
Omawiaj&c umowy zawierane przez konsumentów - przy u"yciu wzorców
umownych - na gruncie prawa energetycznego, nale"y zauwa"y(, "e maj& do nich tak"e
zastosowanie regulacje dotycz&ce niedozwolonych klauzul umownych. Te unormowania
stanowi& implementacj% postanowie# dyrektywy Rady nr 93/13/EWG w sprawie
nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich102. Przepisy Kodeksu Cywilnego
normuj& kontrol% umów zawieranych przez konsumentów przy u"yciu wzorców
umownych103. Postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie uzgodnione
indywidualnie nie wi&"& go, je"eli kszta'tuj& jego prawa i obowi&zki w sposób sprzeczny
z dobrymi obyczajami, ra"&co naruszaj&c jego interesy (niedozwolone postanowienia
umowne). Nie dotyczy to postanowie# okre$laj&cych g'ówne $wiadczenia stron, w tym
cen% lub wynagrodzenie, je"eli zosta'y sformu'owane w sposób jednoznaczny.
Przytoczone uregulowanie zawiera klauzul% generaln& decyduj&c& o abuzywno$ci
umowy (kontrola przez klauzul% generaln&). Kryteria abuzywno$ci w klauzuli generalnej
obejmuj& „sprzeczno$( z dobrymi obyczajami” i „ra"&ce naruszenie interesów
konsumentów”. Obie te przes'anki wymagaj& '&cznego spe'nienia. Klauzul% generaln&
uzupe'nia lista 23 klauzul, które „w razie w&tpliwo$ci” uwa"a si% za niedozwolone104. W
tym miejscu nale"y wyja$nia(, "e w przypadku kontroli przebiegaj&cej na podstawie
uregulowanego ustawowo porz&dku, konsumenta nie wi&"& te postanowienia, które s&
abuzywne. Oznacza, "e w pozosta'ym zakresie umowa wywo'uje okre$lone w niej skutki
prawne. Przy czym procedur% w sprawach o uznanie postanowie# wzorca umowy za
niedozwolone reguluj& przepisy k.p.c. na podstawie których s&d nie dokonuje oceny
stosunku prawnego wynikaj&cego z umowy. Ocenia natomiast konkretne postanowienia
wzorca,
stosowane
przez
pozwanego
przedsi%biorc%
postanowienia umowne.
100
art. 384 § 1 k.c.
art. 385 § 2 k.c.
102
Dz. Urz. UEL 95 z dnia 5 maja 1993 r., s..29
103
art. 3851 – 3853 k.c.
104
art. 3853 k.c.
101
83
stosuj&cego
niedozwolone
W zako#czeniu niniejszego punktu, w którym skoncentrowano si% wprawdzie
na
wybranych,
ale
najwa"niejszych
kwestiach
umów
-
stosowanych
przez
przedsi%biorstwa elektroenergetyczne - przy u"yciu wzorca, nale"y wskaza( na
odmienno$( i z'o"ono$( tych umów w porównaniu z innymi umowami wyst%puj&cymi w
obrocie konsumenckim. Tre$( tych umów warunkuje rynek energii elektrycznej, a
konkretnie jego skomplikowana natura techniczna i ekonomiczna. Dlatego umowy na
podstawie
których
okre$lone
si%
prawa
i
obowi&zki
stron
(przedsi%biorstwa
energetycznego i konsumenta) powinny by( wiarygodnym )ród'em informacji dla
odbiorcy.
2. Kszta!towanie cen energii elektrycznej dla odbiorców indywidualnych
Pocz&wszy od 1997 r. obserwujemy przebudow% rynku energii elektrycznej,
maj&c& na celu poprzez - prowadzenie procesów demonopolizacji, liberalizacji,
prywatyzacji - wprowadzenie mechanizmów rynkowych w tym sektorze gospodarki.
Bezpo$rednim celem trwaj&cych dzia'a# jest zbudowanie konkurencyjnego rynku, na
którym rywalizacja przedsi%biorstw b%dzie mia'a mi%dzy innymi bezpo$redni wp'yw si%
na obni"enie cen energii elektrycznej. Zagadnienie cen energii elektrycznej to
niew&tpliwie temat wa"ny i ciesz&cy si% ogromnym zainteresowaniem opinii spo'ecznej.
Metoda kszta'towania cen energii elektrycznej dla odbiorców indywidualnych odbiorców grupy taryfowej G, do której nale"& odbiorcy w gospodarstwach domowych,
ró"ni si% od systemu kszta'towania tych cen w odniesieniu do odbiorców przemys'owych.
Odmienno$( wynika z faktu, i" z pocz&tkiem 2008 r. – o czym ju" wspominano - zosta'y
uwolnione
ceny
w
obrocie
energi&
elektryczn&
w
odniesieniu
do
odbiorców
przemys'owych. Bezpo$rednim skutkiem uwolnienia cen dla tej grupy odbiorców jest
zaprzestanie obowi&zywania cen regulowanych w obrocie energi& elektryczn&.
Natomiast, co wynika z
dotychczasowego opisu, z uwagi na niedostateczne
przygotowanie i uwarunkowania rynkowe, ceny energii dla odbiorców grupy taryfowej G
maj& w dalszym ci&gu charakter cen regulowanych.
Uwolnienie tego segmentu rynku energii elektrycznej musi zosta( jednak
poprzedzone wdro"eniem dzia'a# zapewniaj&cych bezpiecze#stwo dostaw energii
elektrycznej i wzmocnieniem pozycji konsumentów poprzez zapewnienie im
rzeczywistej mo"liwo$ci zmiany sprzedawcy, co dzisiaj jest tylko w zasadzie hipotez&.
Na proces ten sk'ada si% przede wszystkim uproszczenie i standaryzacja w skali kraju
84
procedury zmiany sprzedawcy, wprowadzenie rozwi&za# zapewniaj&cych odbiorcom w
gospodarstwach
domowych
ci&g'o$(
dostaw
energii
elektrycznej
w
sytuacjach
nieprzewidywalnych oraz ochron% odbiorcy wra"liwego. Powy"sze rozwi&zania powinny
by( skorelowane, na co zwrócono
ju" uwag%, z obowi&zuj&cym programem pomocy
spo'ecznej, adresowanej przede wszystkim do tych odbiorców, którzy aktualnie s&
beneficjentami dodatków mieszkaniowych i ró"nych form pomocy spo'ecznej.
Taryfa dla gospodarstw domowych
Zanim jednak nast&pi pe'na liberalizacja rynku detalicznego energii elektrycznej
wci&" b%d& obowi&zywa'y na nim dotychczasowe regu'y taryfowe. Ogólnie rzecz
ujmuj&c, ceny energii elektrycznej dla odbiorców ko#cowych stanowi&cych grup%
gospodarstw domowych, s& ustalane przez przedsi%biorstwa energetyczne w taryfie.
Ceny i stawki za pr&d oraz warunki sprzeda"y i dystrybucji energii elektrycznej okre$la
cennik energii danego przedsi%biorstwa, czyli taryfa dla energii elektrycznej. Finalna
cena pr&du dla odbiorców ko#cowych we wszystkich taryfach ustalana jest przez dwa
przedsi%biorstwa: us'ugodawc% transportu energii i sprzedawc% energii. Na cen% energii
sk'ada si% op'ata za transport energii sieciami dystrybucyjnymi, op'ata za zu"ycie
energii oraz podatek VAT, ustalany przez przepisy podatkowe. Cennik us'ug za transport
energii elektrycznej to taryfa dla us'ug dystrybucji energii elektrycznej. Natomiast za
zu"ycie energii elektrycznej przez u"ytkowane w naszych domach urz&dzania p'acimy
sprzedawcy energii elektrycznej wed'ug wskaza# licznika (uk'ad rozliczeniowo pomiarowy).
Zgodnie z przepisami wykonawczymi do ustawy Prawo energetyczne taryf%
kszta'tuje si% w ten sposób, aby odbiorca móg' policzy( nale"no$( odpowiadaj&c&
zakresowi us'ug zwi&zanych z zaopatrzeniem w energi% elektryczn&, okre$lonemu w
umowie sprzeda"y energii elektrycznej albo w umowie o $wiadczenie us'ug przesy'ania
lub dystrybucji energii elektrycznej, albo w umowie kompleksowej.
Taryfa - to zbiór cen i stawek op'at oraz warunków ich stosowania, opracowany
przez przedsi%biorstwo energetyczne i wprowadzany jako obowi&zuj&cy dla okre$lonych
w nim odbiorców w trybie okre$lonym ustaw&105. Ustawowe uwarunkowania powoduj&,
"e taryfa jest zbiorem dwóch elementów, z których jeden to ceny i stawki op'at dla
105
art. 3 pkt 17 ustawy Prawo energetyczne
85
okre$lonych odbiorców, a drugi to warunki stosowania tych cen i stawek op'at wobec
odbiorców. !&czne zestawienie tych elementów stanowi taryf% dla okre$lonych
odbiorców, których dotycz& poszczególne ustalone w niej ceny i stawki op'at oraz
warunki ich stosowania.
Taryfa zawiera zasady rozlicze# przedsi%biorstwa energetycznego z odbiorcami i
innymi przedsi%biorstwami energetycznymi przy zastosowaniu ustalonych w niej cen i
stawek op'at. Skoro taryf% opracowuje przedsi%biorstwo energetyczne to tym samym
jest odpowiedzialne za czynno$( dope'nienia obowi&zku sporz&dzenia taryfy i za
zawarto$( w'asnej taryfy. Przy czym zasady, wed'ug których ustala si% taryfy dla energii
elektrycznej, szczegó'y dotycz&ce kszta'towania taryf, w tym kalkulacja cen i stawek
op'at zawarte s& w ustawie Prawo energetyczne oraz w rozporz&dzeniu taryfowym106.
Zatem obowi&zuj&cy system kszta'towania cen energii elektrycznej dla odbiorców
indywidualnych uregulowany zosta' w sposób szczególny wskazanymi przepisami prawa.
Kalkulacja taryf, rozumiana jako „system cenowy” jest zagadnieniem bardzo z'o"onym i
to nie tylko w wymiarze regulacyjnym. W pi$miennictwie podaje si% trzy podstawowe
funkcje, które taryfa powinna realizowa(107:
- funkcja przychodowa, polegaj&ca na zapewnieniu pokrycia wydatków na
prowadzenie dzia'alno$ci;
- funkcja stymulacyjna, polegaj&ca na informowaniu nabywców o dost%pno$ci i
op'acalno$ci stosowania substytutów;
- funkcja rozliczeniowa, która polega na prowadzeniu zrozumia'ej dla nabywców
formy systemu wielko$ci cenowych, umo"liwiaj&cego prowadzenie poprawnych rozlicze#
z poszczególnymi grupami tych nabywców.
Kluczow& przes'ank&, jak& przedsi%biorstwo energetyczne musi spe'nia( podczas
opracowywania taryfy, jest ustalenie jej w taki sposób, aby zrealizowa( interesy
ekonomiczne przedsi%biorstwa, a równocze$nie zapewni( ochron% interesów odbiorców
przed nieuzasadnionym poziomem cen i stawek op'at108. Ustawodawca nakazuje
przedsi%biorstwu
energetycznemu,
aby
taryfa
zosta'a
skalkulowana
w
sposób
zapewniaj&cy pokrycie wy'&cznie kosztów uzasadnionych danego przedsi%biorstwa
energetycznego w taki sposób by zapewni( przedsi%biorstwu rentowno$( prowadzonej
dzia'alno$ci gospodarczej.
106
Rozporz&dzenie Ministra Gospodarki z dnia 2 lipca 2007 r. w sprawie szczegó'owych zasad kszta'towania i
kalkulacji taryf oraz rozlicze# w obrocie energi& elektryczn& (Dz. U. Nr 128, poz. 895 ze zm.)
107
J. Pasek, Ekonomia w elektroenergetyce, Warszawa 2007, s. 182
108
86
Odpowiedzialno$(
jaka
ci&"y
na
przedsi%biorstwach
energetycznych
za
przygotowanie wed'ug ustawowych rygorów taryfy, nie wy'&cza co ju" podniesiono na
wst%pie w "aden sposób kompetencji Prezesa URE do w'adczego oddzia'ywania na jej
ostateczny kszta't w tych przedsi%biorstwach energetycznych, które musz& przedk'ada(
temu organowi taryf% do zatwierdzenia109. Ustalanie cen w tym sektorze zosta'o
poddane specjalnej kontroli. Prezes URE posiada bowiem kompetencje do zatwierdzania
i kontrolowania stosowania taryf energii elektrycznej pod wzgl%dem zgodno$ci z
zasadami okre$lonymi przepisami Prawa energetycznego, w tym analizowanie i
weryfikowanie kosztów przyjmowanych przez przedsi%biorstwa energetyczne jako
uzasadnione do kalkulacji cen i stawek op'at w taryfach. Warto w tym miejscu doda(, i"
interwencje w kwestie taryf poprzez ich zatwierdzanie lub nie, le"& w wy'&cznej gestii
Prezesa URE i nie podlegaj& jakiejkolwiek kontroli ze strony Prezesa UOKiK, chocia"
trzeba
nadmieni(,
i"
"&dania
takich
interwencji
wci&"
wp'ywaj&
do
organu
antymonopolowego od konsumentów.
Zatwierdzanie taryfy
Zatwierdzanie
taryf
to
praktyczny
instrument
prawny,
który
s'u"y
do
bezpo$redniego równowa"enia interesów przedsi%biorstw energetycznych i odbiorców
energii. Zgodnie z utrwalonym ju" orzecznictwem s&dowym, obowi&zek po stronie
przedsi%biorstwa energetycznego poddania si% ustawowej procedurze zatwierdzania
taryfy ma charakter publicznoprawnego obowi&zku110. Zatwierdzanie taryf odbywa si% w
formie decyzji administracyjnej, po przeprowadzeniu post%powania administracyjnego.
Konsumenci – odbiorcy energii elektrycznej, których bezpo$rednio dotycz& ceny i stawki
op'at zawarte w taryfie, zatwierdzanej przez Prezesa URE nie s& dopuszczeni do udzia'u
w post%powaniu o zatwierdzenie taryf. Wynika to z faktu, i" odbiorca energii
elektrycznej
nie
jest
stron&
post%powania
w
rozumieniu
przepisów
kodeksu
post%powania administracyjnego111. Takie usytuowanie odbiorcy powoduje, "e nie ma on
prawa zg'aszania wniosków dowodowych podczas post%powania administracyjnego,
"&dania uzupe'nienia decyzji, czy wreszcie wniesienia od niej odwo'ania. To Prezes URE
reprezentuje w tym post%powaniu interes spo'eczny, chroni interes ekonomiczny
109
art. 23 ust. 2 pkt 2 i art. 47 ust. 1 ustawy Prawo energetyczne
Wyrok S&du Antymonopolowego z dnia 10 maja 2000 r., sygn. akt AmE 59/99, LEX nr 56168
111
art. 28 k.p.a.
110
87
odbiorców przed nieuzasadnionym poziomem cen. W trakcie omawianego post%powania
w sprawie zatwierdzenia taryfy organ regulacyjny bada, czy skalkulowane w taryfie
koszty zosta'y ustalone przez przedsi%biorstwo energetyczne na uzasadnionym
poziomie. Ma obowi&zek równowa"enia niezaprzeczalnego prawa przedsi%biorstw
energetycznych do osi&gni%cia zysku oraz tak samo niezaprzeczalnego prawa odbiorców
do zakupu pr&du oraz us'ug zwi&zanych z jego dostarczaniem po ekonomicznie
uzasadnionych cenach i stawkach op'at. W tym miejscu wypada zwróci( uwag% na
trudne zadanie Prezesa URE, albowiem ma ustawowy obowi&zek pogodzenia wzajemnie
sprzecznych interesów.
Przy czym omawiane kompetencje Prezesa URE sprowadzaj& si% wy'&cznie do
dwóch mo"liwo$ci, tj. zatwierdzenia lub odmowy zatwierdzenia taryfy w przypadku
stwierdzenia jej niezgodno$ci z obowi&zuj&cymi zasadami i przepisami. Prezes URE
og'asza w Biuletynie URE, na koszt przedsi%biorstwa energetycznego, zatwierdzone
taryfy dla energii elektrycznej – w terminie 14 dni od zatwierdzenia taryfy112. Po
przej$ciu skrótowo omówionej procedury powstaje taryfa, któr& po okre$lonym
ustawowo terminie mo"e stosowa( przedsi%biorstwo energetyczne. Zatem warunkiem
wprowadzenia do obrotu prawnego taryfy jest po kolei: jej opracowanie, przed'o"enie,
zatwierdzenie, publikacja i wreszcie up'yw terminu od publikacji.
Wskazane powy"ej prawne uwarunkowania i wyp'ywaj&ce z nich konsekwencje
powoduj&, "e przedsi%biorstwa energetyczne nie maj& prawa domaga( si% od odbiorców
cen lub stawek op'at wy"szych lub ni"szych ni" podane w zatwierdzonej przez Prezesa
URE i obowi&zuj&cej taryfie. Okoliczno$( ta powoduje, "e zawarte w taryfach ceny i
stawki op'at maj& charakter cen sztywnych w rozumieniu przepisów Kodeksu
Cywilnego113. W tej kwestii w doktrynie istnieje wszak"e spór, czy z prawnego punktu
widzenia
ceny
i
stawki
op'at
zawartych
w
taryfach
operatorów
systemów
dystrybucyjnych maj& charakter cen sztywnych, czy tylko maksymalnych. W praktyce
jednak nie ma to wi%kszego znaczenia, tym bardziej, i" powszechnie uwa"a si%, i" s& to
raczej ceny sztywne, a zatem nie jest dopuszczalne ich ró"nicowane ze wzgl%du na
odbiorców, co zreszt& jest zgodne z obowi&zuj&cym regu'ami konkurencjami, które
zabraniaj&
ró"nicowania
podmiotowego
przedsi%biorstwa dominuj&cego.
112
113
art. 47 ust. 3 pkt 1 ustawy Prawo energetyczne
art. 537 k.c.
88
na
rynku
w'a$ciwym
kontrahentów
Taryfa jako wzorzec umowy
Mówi&c o procesie kszta'towania cen pr&du dla odbiorców indywidualnych nale"y
równie" wskaza(, "e taryfa definiowana jest w orzecznictwie równie" jako wzorzec
umowy w rozumieniu przepisów Kodeksu Cywilnego. Takie stwierdzenie wynika z faktu,
"e swoboda przedsi%biorstw energetycznych jako autorów taryfy jest znacznie
ograniczona przepisami ustawy Prawo energetyczne i wydanych na jej podstawie
rozporz&dze# wykonawczych zarówno w zakresie jej sporz&dzania, jak i zatwierdzenia.
S&d Najwy"szy w uchwale sk'adu 7 s%dziów z dnia 15 lutego 2007 r. stwierdzi', "e
„Zatwierdzona przez Prezesa Urz%du Regulacji Energetyki i opublikowana taryfa
zmieniaj&ca ceny energii w czasie trwania stosunku prawnego wynikaj&cego z umowy
sprzeda"y energii wi&"e odbiorc% w terminie okre$lonym w umowie, w granicach
przewidzianych w art. 47 ust. 4 ustawy Prawo energetyczne”114. Z przepisu tego wynika,
"e przedsi%biorstwo energetyczne wprowadza taryf% do stosowania nie wcze$niej ni" po
up'ywie 14 dni i nie pó)niej ni" do 45 dnia od dnia jej opublikowania. Przepis ten,
wyznaczaj&cy granice czasowe zwi&zania nowym wzorcem ma pierwsze#stwo w kwestii
terminu obowi&zywania nowej taryfy dla energii elektrycznej przed modelowymi
przepisami Kodeksu Cywilnego dotycz&cymi wzorców umownych, okre$laj&cymi sposób
zmiany wzorca w stosunkach o charakterze ci&g'ym i prawid'owego zakomunikowania
drugiej
stronie
tre$ci
nowego
wzorca
(przez
dor%czenie)115.
Przedsi%biorstwo
energetyczne, zgodnie z przepisami Prawa energetycznego nie ma bowiem obowi&zku
dor%czenia odbiorcy indywidualnemu zatwierdzonych przez Prezesa URE taryf. Jednak"e
taryfy musz& by( opublikowane, a o przewidzianej w taryfach podwy"ce cen lub stawek
op'at przedsi%biorstwo energetyczne zobowi&zane jest powiadomi( konsumentów w
ci&gu jednego okresu rozliczeniowego od dnia tej podwy"ki116.
114
sygn. akt IIICZP 111/06, OSNC 2007, nr 7 – 8, poz. 94
art. 3841, art. 384 k.c.
116
art. 47 ust. 3, art. 5 ust. 6 Prawa energetycznego
115
89
3. Rozliczenia za zu%ycie energii elektrycznej
Odbiorca reguluje op'aty za dostarczan& energi% elektryczn& na podstawie
dokumentu potocznie zwanego rachunkiem, który jest dla odbiorcy )ród'em informacji o
wysoko$ci nale"no$ci do zap'aty. Kwestia tych rachunków bywa te" cz%sto przedmiotem
skarg, które nap'ywaj& do organu antymonopolowego od gospodarstw domowych.
Sprzeda" energii elektrycznej jako towaru ma jednak charakter specyficzny.
Odbywa si% poza fizycznym uczestnictwem stron transakcji, za$ $wiadczenia stron nie s&
realizowane jednocze$nie, jak dzieje si% to przy normalnych transakcjach handlowych z
udzia'em konsumentów. Sprzeda" odbywa si% codzienne, natomiast zap'ata za zu"yt&
energi% dokonuje si% najcz%$ciej w odst%pach miesi%cznych lub dwumiesi%cznych, w
zale"no$ci od dostawcy energii. Natomiast rachunki za zu"yt& energi% elektryczn&, z
uwagi na aktualnie stosowane liczniki, s& wystawiane nie w oparciu o rzeczywiste jej
zu"ycie, lecz na podstawie ustalonych przez dostawc% prognoz. W zwi&zku z czym, w
zale"no$ci od trafno$ci prognoz mog& wyst%powa( nadp'aty lub niedop'aty, te ostatnie
najcz%$ciej wtedy gdy wzro$nie - w stosunku do okresu historycznego - pobór energii
elektrycznej w gospodarstwie domowym. Niestety, ze wzgl%du na brak mo"liwo$ci
technicznych, wi%kszo$( dostawców w Polsce, a tak"e Europie, nie jest w stanie
zapewni( innego sposobu rozliczania. Optymalnym rozwi&zaniem by'oby, aby klient
p'aci' za faktyczne zu"ycie energii elektrycznej. Jednak to zale"y od tempa
wprowadzenia tzw. liczników inteligentnych. Pokaza'y si% one ju" w niektórych
pa#stwach europejskich, w najwi%kszej liczbie w Holandii. W Polsce proces
wprowadzania
rozlicze#
za
zu"yt&
energi%
elektryczn&
za
pomoc&
liczników
inteligentnych ma zako#czy( si% w ci&gu dziesi%ciu lat po wej$ciu w "ycie tzw. trzeciego
pakietu liberalizacyjnego.
Liczniki inteligentne przede wszystkim daj& mo"liwo$( pomiaru zu"ycia energii w
systemie on-line, a tym samym stosowanie op'aty za energi% nie w oparciu o prognozy,
ale
wed'ug faktycznej konsumpcji energii. Po wyeliminowaniu problemu fizycznego
odczytu licznika 'atwiej te" b%dzie odbiorcom energii dokonywa( bezp'atnego
prze'&czenia si% do nowego, ta#szego dostawcy. Za wprowadzenie nowoczesnych
liczników s& odpowiedzialne przedsi%biorstwa dystrybucji energii i dostawcy energii, a
nadzór nad ich wprowadzeniem spe'nia krajowy regulator rynku energii elektrycznej, w
Polsce jest to URE.
90
Do 2022 r. przedsi%biorstwa energetyczne b%d& musia'y wymieni( ok. 16,5
milionów liczników energii na tzw. liczniki inteligentne. Szacuje si%, "e wymiana takiej
ilo$ci liczników mo"e kosztowa( ponad 10 miliardów z'.
Aktualne zasady rozlicze# za zu"yt& energi% elektryczn& okre$lone zosta'y
przepisami rozporz&dzenia ministra gospodarki w sprawie szczegó'owych zasad
kszta'towania i kalkulacji taryf oraz rozlicze# w obrocie energi& elektryczn&117. Op'aty,
które konsumenci uiszczaj& zgodnie z otrzymanymi fakturami, wyliczane s& zazwyczaj
na podstawie faktycznego zu"ycia energii elektrycznej w poprzednim okresie
rozliczeniowym, analogicznym do okresu prognozowanego. A zatem, je"eli w
gospodarstwie domowym nie zachodz& istotne zmiany co do zapotrzebowania na energi%
elektryczn&, czyli zachowane zostaj& te same warunki zu"ycia energii elektrycznej
przez klienta w okresach rozliczeniowych, rachunki prognozowane s& adekwatne do
zu"ycia
rzeczywistego
z
miesi%cy
roku
poprzedniego,
z
niewielkim
b'%dem
statystycznym, po uwzgl%dnieniu zmian op'at w taryfie.
Ten system prognoz i wystawiania faktur nierzadko, w ocenie konsumentów,
wydaje si% by( niesprawiedliwy, gdy pomi%dzy op'atami wynikaj&cymi z prognoz a
ko#cowymi
rozliczeniami wyst%puj& du"e ró"nice lub, gdy zdaniem skar"&cych si%
prognozy zosta'y zawy"one. Analiza tego typu przypadków przez UOKiK, ko#czy si%
jednak z regu'y niestwierdzeniem nieprawid'owo$ci i nienaruszeniem regu' konkurencji
lub interesów konsumentów. Taki sposób prowadzenia rozlicze# przez zak'ady
energetyczne dopuszcza bowiem ustawa Prawo energetyczne.
Stanowisko organu antymonopolowego w tej kwestii potwierdzaj" w pe!ni
wyroki S"du Ochrony Konkurencji i Konsumentów. I tak wed'ug s&du, co do zasady
brak jest podstaw dla kwestionowania zasadno$ci rozliczania dostaw energii wed'ug
faktur przej$ciowych (zaliczkowych). Z natury rzeczy, dla rozlicze# stron nie jest
mo"liwe stosowanie przy tego typu sprzeda"y zasady jednoczesnego spe'nienia
$wiadczenia przez obie strony, jako praktycznie niewykonalnej. Specyfika dostaw
energii (gazu) skutkuje rozliczeniami zak'adaj&cymi w pewnych okresach cyklu
zaliczkowanie op'at przez odbiorc% i kredytowanie dostaw przez dostawc%, albowiem w
ca'ym cyklu rozliczeniowym nie wyst%puje moment równoczesnej realizacji wzajemnych
$wiadcze#.118 Odnotowa( nale"y, i" system rozlicze# zaliczkowych zosta' równie"
zaakceptowany w uchwale S&du Najwy"szego z dnia 6 sierpnia 1996 r. III CZP 86/96, w
której wyra"one zosta'o stanowisko o prawie dostawcy energii elektrycznej do "&dania
117
Rozporz&dzenie Ministra Gospodarki z 2 lipca 2007 r. w sprawie szczegó'owych zasad kszta'towania i
kalkulacji taryf oraz rozlicze# w obrocie energi& elektryczn& (Dz. U. nr 128, poz. 895 ze zm.).
118
Wyrok S&du Antymonopolowego z dnia 7 czerwca 2000 r., sygn. akt XVII Ama 83/99,
91
odsetek za czas opó)nienia w spe'nieniu $wiadczenia pieni%"nego, okre$lonego
zaliczkowo za t% energi% w rachunku prognostycznym119.
Warto podkre$li(, i" ustawa Prawo energetyczne pozwala na skorygowanie przez
odbiorc% energii prognozy zu"ycia, je$li pojawiaj& si% du"e nadp'aty lub niedop'aty w
wystawianych fakturach. Taka sytuacja zdarza si% najcz%$ciej w przypadku d'u"szej
nieobecno$ci odbiorcy energii w zajmowanym lokalu. Wówczas sprzedawca energii
powinien wystawi( nowe faktury prognozowane obliczone na podstawie zweryfikowanej
prognozy.
Umowa sprzeda"y (dostawy) energii daje tak"e odbiorcy energii prawo do
sk'adania reklamacji rachunków co do b'%du dostawcy w oszacowaniu zu"ycia energii
elektrycznej, zanim ewentualnie wkroczy na drog% s&dow&. Na z'o"on& reklamacj%
przedsi%biorstwo energetyczne jest zobowi&zane odpowiedzie( w ci&gu 14 dni od jej
z'o"enia, o ile zawarta umowa nie przewiduje innego terminu.
Prezes UOKiK zaj&' si% zbadaniem systemu ksi%gowania wp'at za energi% w spó'ce
EnergiaPro Gigawat. Ksi%gowanie tego typu wp'at ze wzgl%du na sw& ilo$( podlega
zautomatyzowanym procedurom obs'ugi p'atno$ci masowych. Klient otrzymuje wraz z
dostarczan& faktur& blankiety wp'at, za pomoc& których mo"e regulowa( p'atno$ci z
tytu'u umowy sprzeda"y energii elektrycznej i us'ugi dystrybucji. Blankiety te zawieraj&
dane, które s& podstaw& do prawid'owego automatycznego ksi%gowania wp'at
realizowanych w bankach lub urz%dach pocztowych. Pos'ugiwanie si% tymi blankietami
ma zapewnia( w'a$ciwe przep'ywy pieni%"ne na rachunki klientów.
System ten jednak wprowadza' pewne zniekszta'cenia w ksi%gowaniu wp'at, gdy
klienci dokonywali zap'aty z pomini%ciem oryginalnych blankietów. Nast%powa'o to
wtedy, kiedy na przelewie klient poda' prawid'owe dane z dowodu wp'aty (blankietu),
bez zamieszczenia informacji o p'aconej fakturze, a jednocze$nie zalega' z zap'at&
faktur wcze$niejszych. Wówczas bie"&ca wp'ata by'a ksi%gowana na faktury, których
termin zap'aty jeszcze nie nast&pi', zamiast ksi%gowania jej na faktur% zaleg'&, której
termin op'aty ju" dawno min&'. W rezultacie wnoszone w ten sposób op'aty nie
niwelowa'y zad'u"enia odbiorcy energii powoduj&c naliczanie mu karnych odsetek.
W wyniku interwencji organu antymonopolowego spó'ka EnergiaPro Gigawat
samoistnie zobowi&za'a si% do dokonania stosownej modyfikacji w systemie ksi%gowania
bilingowego polegaj&cego m.in. na umo"liwieniu jednostce rozksi%gowuj&cej wyci&gi
bankowe wygenerowania z systemu bilingowego dziennego raportu z zestawieniem
119
OSN 1996, z. 12, poz. 154.
92
wp'at zaksi%gowanych wg ww. przypadku na faktur%, która nie jest najstarsz& z
niezap'aconych blankietów pod wzgl%dem terminów p'atno$ci tak, aby mo"na by'o
dokona( korekty ewentualnych b'%dnych ksi%gowa#. Generowanie tego raportu pozwoli
na dokonywanie korekt niew'a$ciwych ksi%gowa# op'at za energie elektryczn& w trybie
„pozablankietowym”.
4.
Perspektywa
uwolnienia
cen
energii
elektrycznej
dla
gospodarstw
domowych
Zgodnie z g'ównymi za'o"eniami procesu liberalizacji sektora energetycznego
dzia'alno$( wytwarzania i dzia'alno$( obrotu powinny podlega( regu'om wolnego rynku,
a przesy' i dystrybucja - obs'ugiwane przez niezale"nych operatorów - pozostan&
monopolami naturalnymi. Aktualnie w naszym kraju zako#czony zosta' proces
wyodr%bnienia w ramach grup energetycznych dzia'alno$ci wytwarzania i obrotu od
dystrybucji i przesy'u. Od 1 lipca 2007 r. nast&pi'a formalna liberalizacja rynku energii
elektrycznej, co oznacza, "e wszyscy odbiorcy, w tym tak"e konsumenci, nabyli prawo
do zakupu energii elektrycznej od dowolnie wybranego sprzedawcy. Okoliczno$( ta
jednak"e nie oznacza jeszcze istnienia konkurencji na krajowym detalicznym rynku
energii elektrycznej. Ceny sprzeda"y dla wszystkich odbiorców przemys'owych i
biznesowych zosta'y uwolnienia od 1 stycznia 2008 r. Natomiast w odniesieniu do
gospodarstw domowych (o czym by'a mowa wcze$niej) Prezes URE utrzyma' obowi&zek
zatwierdzania taryf sprzeda"y energii elektrycznej, albowiem w jego ocenie, to jeszcze
nadal nie ten czas, aby mo"na by'o uwolni( ceny energii elektrycznej dla tej grupy
odbiorców.
Chc&c przyspieszy( ten moment, Prezes URE opracowa' w 2008 r. dokument pod
nazw&: „Mapa drogowa uwolnienia cen dla wszystkich odbiorców energii elektrycznej
„W drodze ku prawom odbiorców i efektywnej konkurencji w sektorze energetycznym”.
Stan i stopie# realizacji zada# zapisanych w tym dokumencie jest regularnie przez niego
monitorowany. W niektórych obszarach wykonanie warunków oceniane jest na 100%
(uproszczenie procedury zmiany sprzedawcy, zmiana zasad funkcjonowania rynku
bilansuj&cego, hurtowego, wprowadzenie rynku dnia bie"&cego) w innych na 0%
(sprzeda" awaryjna czy wzmocnienie niezale"no$ci Regulatora).
Warunki jakie musz& by( spe'nione, aby przedsi%wzi%cie uwolnienia cen energii
dla gospodarstw domowych zako#czy'o si% powodzeniem, w rozumienia korzy$ci dla
93
konsumentów, by'y ju" przedmiotem wcze$niejszych rozwa"a#, dlatego nie ma potrzeby
ich powtarzania. Wydaje si% jednak, i" warto pokaza( jako pewien model godny
na$ladowania, jak uwolnienie cen przebiega'o w Wielkiej Brytanii.
Regulator, tj. Office of Gas and Electricity Markets (Ofgem) zdecydowa' si% na
zwolnienie przedsi%biorstw obrotu z obowi&zku przedstawiana taryf do akceptacji
dopiero 3 lata po faktycznym wprowadzeniu prawa wyboru sprzedawcy dla gospodarstw
domowych. Pomimo to, w tym okresie (tzn. w okresie od otwarcia rynku do daty
uwolnienia cen) co najmniej 38% odbiorców indywidualnych zdecydowa'o si% na zmian%
dostawcy energii elektrycznej raz lub nawet wi%cej razy, a ponad 90% z nich oceni'o
procedur% zmiany jako 'atwa lub bardzo 'atwa. W zwi&zku z czym dawne pa#stwowe
przedsi%biorstwa obrotu (dzia'aj&ce przed prywatyzacj& i otworzeniem rynku) straci'y w
skali roku przeci%tnie po 10% udzia'u w rynku, mierzonych ilo$ci& odbiorców. Dopiero
wysoka ocena funkcjonowania zasady TPA w praktyce w$ród odbiorców, jakimi s&
gospodarstwa domowe oraz jej dostrzegalny wp'yw na wzrost prokonkurencyjnych
zachowa# przedsi%biorców wobec odbiorców, którzy nie zdecydowali si% na zmian%,
wp'yn%'o na podjecie przez brytyjski organ regulacyjny decyzji o uwolnieniu cen.
Brytyjski organ regulacyjny od pocz&tku swojego powstania w czerwcu 1999 r.
nieprzerwanie prowadzi aktywn& dzia'alno$( na rzecz promowania w$ród odbiorców
przys'uguj&cego im prawa zmiany sprzedawcy, ze szczególnym uwzgl%dnieniem dba'o$ci
o odbiorców wra"liwych, a tak"e na bie"&co analizuje i publikuje informacje na temat
rozwoju zasady TPA w praktyce, oceny jej funkcjonowania przez odbiorców, oraz
rosn&cych
w
czasie
korzy$ci
finansowych
wyp'ywaj&cych
z
jej
sprawnego
funkcjonowania. Dodatkowo w listopadzie 2000 r. na mocy Utility Act zosta'a powo'ana
tak"e niezale"na Rada Konsumentów Gazu i Energii Elektrycznej – Energywatch.
Pokazuj&c przypadek rynku brytyjskiego poni"ej podajemy w skrócie do$wiadczenia z
pierwszych lat dzia'ania Ofgem w zakresie promowania prawa zmiany sprzedawcy:
- w pierwszej po'owie 2000 r. Ofgem opublikowa' 10 g'ównych wskazówek dla
wybrania oraz zmiany sprzedawcy tak, aby odbiorca móg' uzyska( najlepsz& dla siebie
ofert%. Ju" do tego czasu ponad 4 miliony osób zmieni'o dostawce, przy czym dawa'o to
mo"liwo$( zaoszcz%dzenia 30 funtów rocznie (plus dodatkowe 60 funtów przy zmianie
dostawcy gazu); -- nast%pnie w drugim pó'roczu 2000 r. Ofgem zainicjowa'
wprowadzanie kodeksów dobrowolnych praktyk gospodarczych (voluntary code), co
zapocz&tkowa'o tworzenie standardów w zakresie us'ugi porównywania cen oferowanych
przez poszczególnych sprzedawców, umo"liwiaj&cych dotarcie przez odbiorców do
wiarygodnej informacji, a dodatkowo, stanowi&cych dla przedsi%biorców swoiste )ród'o
94
przewagi konkurencyjnej przez mo"liwo$( promowania swojej oferty jako zgodnej z
kodeksem post%powania, firmowanym przez regulatora. Ponadto, na tym etapie Ofgem
zamie$ci' na swojej stronie internetowej arkusz z porównaniem cen energii elektrycznej
oraz zestawienie statystyk wnoszonych skarg; - z pocz&tkiem 2001 r. z 12 milionów
konsumentów, którzy zdecydowali si% na zmian% dostawcy energii elektrycznej b&d)
gazu, ponad 90% oceni'o ca'& procedur% jako prost& tak pod wzgl%dem d'ugo$ci trwania,
jak
i
wiarygodno$ci
dost%pnych
informacji
(wykaza'a
to
niezale"na
ankieta
przeprowadzona na zlecenie Ofgem). W tym okresie Ofgem postawi' na dalsze
promowanie przys'uguj&cego odbiorcom prawa do zmiany sprzedawcy (wspó'pracuj&c w
tym zakresie z dzia'aj&c& mi%dzynarodowo organizacj& charytatywn& Help the Aged oraz
Energywatch), jednak"e w szczególno$ci skupiaj&c si% na ludziach starszych, o niskich
przychodach oraz ogólnie nale"&cych do grupy tzw. odbiorców wra"liwych. Jeszcze w
2001 r.
Ofgem wprowadzi' udogodnienia w oferowanych przez siebie i Energywatch
(zarówno w Internecie, jak i w wersji papierowej oraz dost%pne telefonicznie)
arkuszach porównuj&cych ceny poszczególnych dostawców, które zapewnia'y odbiorcom
dost%p do jasnej i bezstronnej informacji. W tym okresie czasu funkcjonowa'y ju"
cztery portale internetowe udost%pniaj&ce akredytowane przez Ofgem. Energywatch
jest niezale"n& organizacj& powo'an& przez rz&d brytyjski, zapewnia ona dost%p do
nieodp'atnej i bezstronnej informacji, a tak"e udziela porad i przyjmuje skargi od
odbiorców maj&cych trudno$ci z rozwi&zaniem problemów bezpo$rednio poprzez
kontakt z przedsi%biorstwem energetycznym. Dodatkowo oszcz%dno$(
wynikaj&c& ze
zmiany dostawcy dla konsumentów wzros'a o kolejne 20 funtów i wynosi'a ju" 50 funtów
rocznie.
W kwietniu 2002 r. Ofgem zdecydowa'o o uwolnieniu cen, jednak"e decyzja ta
zosta'a podj%ta w oparciu o fakty $wiadcz&ce o dobrze funkcjonuj&cej na rynku
konkurencji, tj. wysokim wska)niku zmiany sprzedawcy w pierwszych latach po otwarciu
rynku oraz post%puj&cej konkurencji cenowej pomi%dzy dostawcami. O tak sprawnym
rozwoju konkurencji zdecydowa'y m.in.: powszechna wiedza konsumentów na temat
przys'uguj&cego im prawa do zmiany sprzedawcy, pozytywne postrzeganie przez
konsumentów procedury zmiany, a ponadto ogólnie dost%pna informacja o ofertach
cenowych poszczególnych sprzedawców120.
120
Raport UOKiK „Kierunki Rozwoju Konkurencji i Ochrony Konsumentów w Polskim Sektorze Energetycznym
(2010)”s. 41-43
95
W zako#czeniu niniejszego opracowania dotycz&cego wybiórczo potraktowanego
zagadnienia uwolnienia cen energii elektrycznej dla konsumentów nale"y poda(, "e w
dniu 6 kwietnia 2011 r. Komisja Europejska oficjalnie upomnia'a Polsk%
za sposób
regulowania cen energii i wezwa'a do dostosowania krajowych przepisów dotycz&cych
regulowania cen za energi% dla odbiorców ko#cowych do przepisów Unii Europejskiej.
Je$li pa#stwa cz'onkowskie nie wywi&"& si% ze swoich obowi&zków prawnych w terminie
dwóch miesi%cy, Komisja mo"e skierowa( sprawy do Trybuna'u Sprawiedliwo$ci.
Komisja, powo'uj&c si% na przepisy dotycz&ce wewn%trznego rynku energii twierdzi, "e
ceny regulowane zak'ócaj& funkcjonowanie rynku, gdy" nie odpowiadaj& one
rzeczywistym potrzebom rynku. Nie dopuszczaj& wolnej konkurencji i integracji
rynkowej. Powoduj& one zatem utrzymywanie sytuacji monopolu, prowadz&cej do
niedoinwestowania lub do niepotrzebnie wysokich cen. Jednak"e zwrócono tak"e
uwag%, "e z drugiej strony te same przepisy przewiduj&, "e ceny regulowane mog& by(
ustanowione w wyj&tkowych przypadkach, np. w celu ochrony s'abych ekonomicznie
odbiorców. W takim przypadku $rodki musz& by( ukierunkowane na najbardziej
potrzebuj&cych
odbiorców,
musz&
by(
ograniczone
w
czasie
i
gwarantowa(
przedsi%biorstwom energetycznym w UE równy dost%p do odbiorców krajowych.
Zdaniem Komisji, obowi&zuj&ce w Polsce przepisy dotycz&ce cen regulowanych dla
odbiorców ko#cowych nie spe'niaj& tych warunków i naruszaj& konsumenckie prawo
wyboru. W rezultacie Komisja wezwa'a Polsk% "eby dostosowa'a swoje przepisy
dotycz&ce regulowanych cen energii do zasad unijnych
121
Informacja ze strony internetowej http://www.cire.pl
96
121
.
Cz#$( III. Ochrona konsumentów na rynku energii elektrycznej
Wprowadzenie
Rynek energii elektrycznej jest rynkiem ca'kowicie regulowanym przez
ustaw% Prawo energetyczne. Zachowanie przedsi%biorstw energetycznych nie jest w
zwi&zku z tym dowolne, dyktowane warunkami rynku i procesami konkurencji oraz
potrzebami czy preferencjami konsumentów. G'ównym czynnikiem kszta'tuj&cym
zachowania rynkowe firm energetycznych w segmencie rynku, którego kontrahentami s&
konsumenci jest prawo regulacyjne i regulator tego rynku, czyli Prezes Urz%du Regulacji
Energetyki (URE). Samo Prawo energetyczne odnosz&ce si% wprost do interesów
konsumentów nie zawiera jednak zbyt wiele uregulowa#. Powinno si% to jednak zmieni(
wskutek wprowadzenia do niego postanowie# trzeciego pakietu liberalizacyjnego.
W aktualnym stanie postanowienia Prawa energetycznego nie nadaj& URE
szczególnych kompetencji administracyjnych ani nie pozwalaj& mu w sposób w'adczy
interweniowa(, (z wyj&tkiem np. mo"liwo$ci rozstrzygania sporów powsta'ych na tle
odmowy zawarcia umowy sprzeda"y energii122) na tym rynku w interesie konsumentów.
G'ówny ci%"ar tej ochrony, je$li takie podstawy formalne i faktyczne zachodz&
spoczywa
wi%c na
Prezesie Urz%du Ochrony
Konkurencji i
Konsumentów. W
drobniejszych sprawach pomoc& konsumentom s'u"& równie" organizacje „czysto”
konsumenckie, którymi s& Miejscy (Powiatowi) Rzecznicy Konsumentów, dzia'aj&cy w
strukturach gmin lub powiatu. Trzeba jednak nadmieni(, i" po wej$ciu w "ycie Prawa
energetycznego, co mia'o miejsce w 1997 r., liczba post%powa# antymonopolowych
istotnie zmniejszy'a si%. Wiele bowiem spraw, które wcze$niej by'y przedmiotem
post%powa# przed organem antymonopolowym zosta'o skuteczne uregulowanych w
Prawie energetycznym. Przede wszystkim chodzi tutaj o takie kwestie jak przy'&czanie
odbiorców energii do sieci energetycznej, pokrywanie kosztów budowy przy'&czy i ich
rozliczanie, ponoszenie op'at na rzecz dostawców w zwi&zku z tym przy'&czaniem oraz
spory na tle zawierania umów o dostaw% energii elektrycznej lub np. ustanowienie
s'u"ebno$ci gruntowej.
122
Kompetencja przewidziana w art. 8 Prawa energetycznego.
97
1. Rola Prezesa URE z uwzgl#dnieniem Rzecznika Odbiorców Paliw i Energii
Najistotniejszy zapis ustawy Prawo energetyczne odnosz&cy si% do interesów
konsumentów zawarty jest w jej art. 1 ust. 2, w tej cz%$ci, która mówi, i" Prawo
energetyczne ma przeciwdzia'a( negatywnym skutkom naturalnych monopoli oraz
równowa"y( interesy przedsi%biorstw energetycznych i odbiorców paliw i energii. W
praktyce równowa"enie to, z punktu widzenia interesów konsumentów, odbywa si% w
procesie zatwierdzania taryf dla gospodarstw domowych. Prezes URE, staraj&c si%
wywa"y( tutaj interesy stron, a jednocze$nie stoj&c na stra"y interesów konsumentów,
z regu'y nie zgadza si% na proponowane podwy"ki cen i op'at dostawców energii,
zawarte w przedk'adanych mu projektach nowych taryf. Przy zatwierdzaniu taryf,
bior&c pod uwag% interesy konsumentów sprawdza nie tylko kalkulacj% kosztów
uzasadnionych, lecz kieruje si% równie" planowanym wska)nikiem inflacji na rok
obowi&zywania taryfy. I tak na 2011 r. wzrost energii dla odbiorców w grupie
gospodarstw domowych zatwierdzonych w taryfach wyniesie $rednio 7,7% (od 6,9%
Energia Obrót do 8,4% w PGE Obrót). Natomiast w pierwszych wnioskach taryfowych
sprzedawcy oczekiwali podwy"ek o ok. 16% (od 13 do 22%) w stosunku do taryf
obowi&zuj&cych w 2010 r., w zwi&zku z czym regulator czterokrotnie wzywa'
przedsi%biorstwa do korekty wniosków. Jako przyczyny tak wysokiego wzrostu firmy
energetyczne wskazywa'y na zwi%kszenie kosztów wynikaj&cych z inwestycji sieciowych
(zw'aszcza wzrost amortyzacji, zwrot z kapita'u, podatki od maj&tku sieciowego), a
tak"e na obowi&zek realizacji zakupu energii ze )róde' odnawialnych i kogeneracji oraz
na wzrost hurtowej ceny energii elektrycznej.
Drugim wa"nym obszarem zwi&zanym z ochron& interesów konsumentów s&
uprawnienia Prezesa URE do rozstrzygania sporów dotycz&cych :
!
odmowy przy'&czania do sieci;
!
odmowy sprzeda"y energii;
!
nieuzasadnionego wstrzymania dostawy energii.
Ten administracyjny tryb rozstrzygania sporów przez organ regulacyjny radykalnie
przyczyni' si% do spadku ilo$ci sporów, skrócenia czasu ich trwania i obni"enia kosztów,
które musia' ponosi( konsument w przypadku wej$cia na drog% post%powania s&dowego.
Trzecim obszarem, który ma bezpo$redni zwi&zek z interesem konsumentów jest
obowi&zek kontrolowania przez regulatora standardów jako$ciowych obs'ugi odbiorców
98
oraz kontrolowanie, na wniosek odbiorcy dotrzymania parametrów jako$ciowych energii
elektrycznej.
Te podstawowe zagadnienia, które organowi regulacyjnemu zosta'y przypisane do
realizacji na mocy ustawy nie wyczerpuj& jednak wszystkich spraw i sporów, które
wyst%puj& pomi%dzy konsumentami i dostawcami energii elektrycznej, zw'aszcza gdy
chodzi o standardy ich obs'ugi. W zwi&zku z t& luk&, Prezes URE w ramach swojego
urz%du, postanowi' utworzy( stanowisko Rzecznika Odbiorców Paliw i Energii.
Rzecznik Odbiorców Paliw i Energii powo'any zosta' w dniu 1 lipca 2002 r. na
mocy Regulaminu Organizacyjnego URE. Zosta' on powo'any na podstawie zarz&dzenia
Ministra Gospodarki w sprawie nadania statutu Urz%dowi Regulacji Energetyki. Nie ma
on zatem umocowania w prawie energetycznym, co z pewno$ci& os'abia jego pozycj% w
wobec przedsi%biorstw energetycznych i skuteczno$( dzia'ania. Do jego zada# nale"& w
szczególno$ci:
1)
udzielanie informacji i pomocy odbiorcom energii elektrycznej, paliw
gazowych i ciep'a, w celu ochrony odbiorców w ich stosunkach z przedsi%biorstwami
energetycznymi;
2)
wspó'praca z przedsi%biorstwami energetycznymi i ich organizacjami w
zakresie ochrony interesów odbiorców oraz z instytucjami zajmuj&cymi si% ochron&
konsumentów.
U"ycie przy okre$leniu zada# Rzecznika okre$lenia „w szczególno$ci” oznacza, i"
powy"sze zadania stanowi& jedynie wyliczenie przyk'adowe, za$ ich konkretyzacja
kszta'towana jest przez praktyczn& dzia'alno$( Rzecznika. W za'o"eniu dzia'ania te
maj& na celu ochron% interesów odbiorców w ich stosunkach z przedsi%biorstwami
energetycznymi. W chwili obecnej siedzib& Rzecznika Odbiorców jest Warszawa. Z
uwagi na narastaj&c& liczb% spraw i konieczno$( szybkiej reakcji na zg'aszane przez
odbiorców problemy oraz konieczno$( podj%cia próby ich kompleksowego rozwi&zywania
zarówno z przedsi%biorstwami energetycznymi, jak i innymi instytucjami oraz
organizacjami konsumenckimi, decyzj& Prezesa URE z 22 kwietnia 2010 r. stanowisko
Rzecznika zosta'o przekszta'cone w stanowisko wieloosobowe. Powy"sz& decyzj% nale"y
postrzega( jako istotne wzmocnienie instytucji Rzecznika Odbiorców Paliw i Energii.
Zadania informacyjne Rzecznik Odbiorców realizuje poprzez bezpo$rednie
odpowiedzi na sygnalizowane przez odbiorców problemy oraz przekazywanie informacji
99
adresowanych do szerokiego grona odbiorców w Poradniku Odbiorcy, zamieszczonym
na stronie internetowej URE. Oprócz konsumentów Rzecznik wspiera tak"e osoby
prowadz&ce
drobn&
dzia'alno$(
gospodarcz&,
przedstawicieli
przedsi%biorstw,
spó'dzielni oraz wspólnot mieszkaniowych. Wspó'pracuje równie" z miejskim i
powiatowymi rzecznikami konsumentów.
W opracowanym przez Rzecznika Odbiorcy Paliw i Energii ,,Poradniku odbiorcy”
zamieszczane s& wa"ne dla konsumentów informacje, takie jak m.in. odpowiedzi na
typowe pytania oraz szersze omówienia najcz%$ciej spotykanych problemów. Dost%pne
s& tu tak"e artyku'y omawiaj&ce zagadnienia, które mog& zainteresowa( odbiorców.
Oddzielnym dzia'em Poradnika jest cz%$( po$wi%cona oszcz%dzaniu energii, gdzie poza
praktycznymi
domowych,
informacjami
znajduj&
si%
dotycz&cymi
informacje
oszcz%dzania
o programach
energii
w gospodarstwach
oszcz%dzania
energii
i
o
organizacjach propaguj&cych takie idee.123 Liczba skarg, które nap'ywaj& do rzecznika
nieustannie ro$nie. W 2010 r. rozpatrzy' on 3045 spraw. Najcz%$ciej skargi dotyczy'y
spraw bie"&cych konsumentów zwi&zanych z rozliczeniami za energi% i zawarto$ci&
faktury. np. zasad fakturowania, czyli pobierania op'at za energi%, (wysoko$ci stawek,
sposobów rozlicze#, terminów wnoszonych op'at). Konsumenci zwracali si% te" o
wyja$nienie im zapisów umowy i podstawy prawne, zasady zatwierdzania taryf itp.
Rzecznik podkre$la tak"e zwi%kszone zainteresowanie konsumentów w 2011 r.
mo"liwo$ci& zmiany sprzedawcy energii elektrycznej. Do Rzecznika zwracali si% równie"
konsumenci maj&cy k'opoty w op'acaniu rachunków, z pro$b& o umo"liwienie pomocy w
ich op'aceniu lub podj%cie decyzji o bezp'atnym dostarczaniu im energii elektrycznej, z
uwagi na szczególn& sytuacj% "yciow&. W tym"e roku spad'a natomiast liczba skarg
zwi&zanych z nielegalnym poborem energii elektrycznej.
Niew&tpliwie ustanowienie Rzecznika Odbiorców Paliw i Energii przy Prezesie URE
by'o dzia'aniem w'a$ciwym i korzystnym na trudnym i ma'o czytelnym rynku, z punktu
widzenia relacji sprzedawca energii - odbiorca energii. Wydaje si% zatem piln&
potrzeb&, w $wietle niedalekiego terminu uwolnienia cen energii dla gospodarstw
domowych, wzmocnienie pozycji Rzecznika poprzez oparcie jego dzia'alno$ci na
przepisach ustawowych i rozbudowanie kompetencji.
123
%ród!o : „Rzecznik Odbiorców Paliw i Energii”
,http://www.ure.gov.pl/palm/odb/295/1808/Dzialalnosc_Rzecznika_Odbiorcow_Paliw_i_Energii.html
100
Szczegó'owe dane odnosz&ce si% do rodzajów skarg rozpatrywanych przez
Rzecznika
Odbiorców Paliw i Energii pod wzgl%dem przedmiotowych przedstawione
zosta'y w tabeli nr 15 oraz na zamieszczonych wykresach nr 9,10 i 11.
Tabela nr 15 Sprawy kierowane do Rzecznika Odbiorców Paliw i Energii
Rodzaj problemu odbiorców energii elektrycznej
Bonifikaty
Ceny
Fakturowanie
Nielegalny pobór
Obs!uga klienta
Wstrzymanie dostawy
Urz"dzenie
Uk!ad pomiarowy
Tre$( umowy
Zmiana sprzedawcy
Inne
RAZEM
Suma
Udzia!
7,80%
166
4,65%
99
17,80%
379
174
8,17%
124
5,82%
122
5,73%
10,99%
234
5,07%
108
6,76%
144
234
10,99%
168
7,89%
177
8,31%
100,00%
2129
Wykres 9. Sprawy kierowane przez odbiorców do Rzecznika Odbiorców Paliw i Energii
w 2010 r. wg przedmiotu skargi
Sprawy kierowane przez odbiorców do Rzecznika Odbiorców Paliw i Energii
wg przedmiotu skargi (2010 r.)
Zmiana sprzedawcy
7,89%
Inne
8,31%
Bonifikaty
7,80%
Ceny
4,65%
Fakturowanie
17,80%
Tre#$ umowy
10,99%
Uk!ad pomiarowy
6,76%
Nielegalny pobór
8,17%
Urz"dzenie
5,07%
10,99%
101
Obs!uga klienta
Wstrzymanie 5,82%
dostawy
5,73%
Wykres 10. Ilo$( spraw kierowanych do Rzecznika Odbiorców Paliw i Energii w latach
2002-2010
Ilo#$ spraw kierowanych do Rzecznika Odbiorców i Energii w latach 2002-2010
3 500
3 000
2 500
2 000
1 500
1 000
500
0
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Wykres 11. Dynamika wzrostu ilo$ci spraw kierowanych do Rzecznika Odbiorców Paliw
i Energii w latach 2002 - 2010
Dynamika wzrostu Ilo#ci spraw kierowanych do Rzecznika Odbiorców i Energii
w latach 2002-2010
3 500
3 000
2 500
2 000
1 500
1 000
500
0
2002
2003
2004
2005
2006
102
2007
2008
2009
2010
2. Rola Miejskich i Powiatowych Rzeczników Konsumentów
Pomocn& instytucj& w sprawach konsumenckich s& miejscy i powiatowi rzecznicy
konsumentów. S& oni lokalnymi doradcami mieszka#ców gmin i powiatów. Zakres
przedmiotowy dzia'alno$ci rzeczników nie jest ograniczony, a wi%c mo"e zwróci( si% do
nich o pomoc w ka"dej indywidualnej sprawie konsumenckiej ka"dy mieszkaniec danej
miejscowo$ci. Do zakresu ich dzia'alno$ci wchodzi zatem tak"e udzielanie pomocy
konsumentom w sprawach z rynku energii elektrycznej. Zakres spraw, z którymi
zwracaj& si% konsumenci do miejskich rzeczników konsumentów jest podobny do tych,
które trafiaj& do Rzecznika Odbiorców Paliw i Energii. Istniej& mi%dzy nimi natomiast
dwie ró"nice. Miejscy rzecznicy konsumentów dysponuj& do$( silnymi, przewidzianymi
ustawowo mo"liwo$ciami dzia'ania w interesie konsumentów, natomiast nie dysponuj&
tak szerok& wiedz& i do$wiadczeniem
w sprawach energetycznych jak Rzecznik
Odbiorców Paliw i Energii. Z tego powodu bardziej z'o"one sprawy z tego zakresu
trafiaj& do Rzecznika Odbiorców Paliw i Energii lub rzecznicy konsumentów zasi%gaj& u
niego opinii. Jest to dodatkowy argument za tym, aby jego pozycja formalna uleg'a
ugruntowaniu i wzmocnieniu w trybie ustawowym.
W wyst&pieniach do miejskich rzeczników konsumentów konsumenci najcz%$ciej
zg'aszaj& nast%puj&ce problemy :
1)
nieczytelno$( i skomplikowanie zapisów na fakturach, brak ich zrozumienia i
w zwi&zku z tym trudno$ci w weryfikacji prawid'owo$ci ustalenia nale"no$ci wobec
przedsi%biorcy energetycznego;
2)
zbyt du"a ilo$( przesy'anych faktur ró"nego rodzaju – prognoz, rozlicze#,
korekt rozlicze# i korekt w odniesieniu do wcze$niej dokonanych korekt – bez
wystarczaj&cego wyja$nienia ich podstaw faktycznych i prawnych;
3)
lakoniczno$( wyja$nie# udzielanych w reklamacjach albo ich zawi'o$(;
4)
niedokonywanie odczytów liczników przez d'ugie okresy, podczas których
rozliczenia dokonywane s& na podstawie zani"onych prognoz w stosunku do faktycznego
zu"ycia, co skutkuje kumulacj& w rozliczeniu op'at w jednym okresie rozliczeniowym;
5)
dokonywanie korekt rozlicze# na niekorzy$( klienta w razie stwierdzenia
b'%dów w pomiarze lub odczycie licznika, wbrew przepisowi § 34 ust. 1 rozporz&dzenia
103
Ministra Gospodarki z dnia 2 lipca 2007 r. w sprawie szczegó'owych zasad kszta'towania
i kalkulacji taryf oraz rozlicze# w obrocie energi& elektryczn&124;
6)
kalkulowanie wysoko$ci prognoz wed'ug niejasnych kryteriów, skutkuj&cych
ustaleniem
wysoko$ci
prognoz
ra"&co
odbiegaj&cych
od
zu"ycia
energii
we
wcze$niejszych okresach rozliczeniowych;
7)
odczuciu
stwierdzanie nielegalnego poboru energii w oparciu o ma'o wiarygodne – w
konsumentów
–
protoko'y
kontroli
dokonywanej
przez
pracowników
przedsi%biorstwa energetycznego lub protoko'y badania w wewn%trznym laboratorium
przedsi%biorstwa, przy bezpodstawnym wykluczeniu innych, ni" manipulacje w celu
nielegalnego poboru energii, przyczyn wykrytych uszkodze# lub wadliwo$ci dzia'ania
licznika;
8)
budowanie
przy'&czy
energetycznych
z
du"&
zw'ok&
(czasami
kilkunastomiesi%czn&), przy jednoczesnym stosowaniu w umowach o przy'&czenie
postanowie# ograniczaj&cych mo"liwo$( dochodzenia naprawienia szkody b%d&cej
nast%pstwem opó)nienia w wykonaniu przy'&cza;
9)
ma'a dost%pno$( punktów, w których konsumenci mogliby bezpo$rednio
regulowa( p'atno$ci za dostaw% i sprzeda" energii elektrycznej;
10)
jako$( obs'ugi w biurach obs'ugi klienta przedsi%biorców energetycznych;
11)
przerwy w dostawach energii elektrycznej spowodowane zjawiskami
atmosferycznymi i problemów z uzyskaniem z tego tytu'u bonifikat od przedsi%biorców
energetycznych;
12)
wywieranie presji na odbiorcach energii, którzy kwestionuj& wysoko$(
rachunków, poprzez gro"enie wstrzymaniem dostaw energii;
13)
umarzanie lub rozk'adanie nale"no$ci za dostaw% energii elektrycznej na
14)
wstrzymanie dostaw energii elektrycznej (sporadycznie).
raty,
Przedstawiaj&c wnioski p'yn&ce z rozpatrzonych w 2010 r. przez miejskich
rzeczników konsumentów skarg na dzia'ania przedsi%biorstw energetycznych dostrzec
mo"na w dalszym ci&gu dysproporcj% pomi%dzy faktyczn& pozycj& tych przedsi%biorstw
a pozycj& konsumentów. Rzecznicy wskazali na cz%sto iluzoryczn& jedynie mo"liwo$(
124 124
123 Dz. U. Nr 128, poz. 895; zgodnie z powo'anym § 34. 1. W przypadku stwierdzenia b#$dów w pomiarze
lub odczycie wskaza% uk#adu pomiarowo-rozliczeniowego, które spowodowa#y zawy"enie nale"no&ci za pobran!
energi$ elektryczn!, przedsi$biorstwo energetyczne dokonuje korekty uprzednio wystawionych faktur.
104
kwestionowania wysoko$ci faktur za dostaw% energii, spowodowan& faktem zapowiedzi
(odbieranej jako gro)ba) wstrzymania dostaw energii w razie braku zap'aty. Konsument
znajduj&c si% w zdecydowanie gorszej z tego powodu pozycji negocjacyjnej zmuszony
jest poszukiwa( ochrony swoich praw na drodze s&dowej, za$ przedsi%biorstwo
energetyczne - "&daj&ce zap'aty pod gro)b& wstrzymania sprzeda"y energii – stosuje
'atwiejszy sposób dochodzenia swoich racji. W praktyce nast%puje wi%c odwrócenie
ci%"aru dowodu w sprawie, gdy" to konsument, jako inicjuj&cy proces cywilny, musi
udowodni( zasadno$( swoich roszcze#125. W po'&czeniu z innymi barierami w dost%pie
do s&du – nieznajomo$ci& przepisów, czy kosztami post%powania (na które sk'ada si%
przede
wszystkim
op'ata
od
pozwu
oraz
ew.
wynagrodzenie
profesjonalnych
pe'nomocników) – mo"liwo$( skutecznego dochodzenia swoich praw przez konsumentów
w sporach z przedsi%biorcami energetycznymi jest istotnie ograniczona. Powoduje to
bezradno$( cz%$ci konsumentów i rezygnacj% z dochodzenia swoich praw na drodze
s&dowej.
Podnie$( nale"y równie", i" w opinii rzeczników najwi%cej problemów zg'aszanych
przez konsumentów wynika ze skomplikowania zapisów na fakturach, zbyt du"ej ilo$ci
sk'adników op'at, nieumiej%tno$ci wyja$nienia przez przedsi%biorców w jaki sposób
dokonywane s& rozliczenia za dostarczon& energi%, a w konsekwencji z jednej strony
niezrozumienia tych mechanizmów przez konsumentów, z drugiej za$ praktycznej
niemo"no$ci zweryfikowania przez nich w&tpliwo$ci np. co do wysoko$ci rachunków. W
ocenie rzeczników odpowiedzi udzielane na reklamacje (oraz na wyst&pienia
rzeczników)
w&tpliwo$ci
wymagaj&cych
tych
nowelizacji
najcz%$ciej
nie
obowi&zuj&cych
wyja$nia'y.
Inn&
grup&
przepisów,
zw'aszcza
spraw
Prawa
energetycznego, jest kwestia dot. nielegalnego poboru energii elektrycznej. Rzecznicy
wskazywali na nadmierne uprzywilejowanie przedsi%biorców energetycznych równie" w
tym zakresie i brak kompetencji do rozstrzygania sporów na tym tle zarówno przez
Prezesa URE, jak i Rzecznika Odbiorców Paliw i Energii.
Inne organizacje konsumenckie dzia'aj&ce poza sfer& publiczn& nie odgrywaj&
wi%kszej roli w sprawach konsumenckich z rynku energii elektrycznej.
Szczegó'owe dane interwencji miejskich rzeczników konsumentów najwi%kszych
miast w Polsce zawarte s& poni"ej w tabeli nr 16.
125
Zgodnie z art. 6 Kodeksu cywilnego Ci$"ar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego
wywodzi skutki prawne.
105
Tabela nr 16. G!ówne sprawy prowadzone przez Rzeczników Konsumentów w 2010 r.
Przedmiot sporu
Odmowa
przy'&czenia
do
sieci
elektroenergetycznej
Reklamacja zwi&zana ze sprzeda"& energii
elektrycznej
Nieuzasadnione wstrzymanie dostawy energii
elektrycznej
Inne
RAZEM
Suma
Udzia!
0
0,00%
74
87,06%
1
10
1,18%
11,76%
85
100,00%
Wykres 12. Struktura spraw odbiorców z gr. G prowadzonych przez Rzeczników
Konsumentów w 2010 r.
Sprawy odbiorców z gr.G prowadzone przez Rzeczników
Konsumentów (2010 r.)
11,76%
1,18%
Reklamacja zwi$zana ze sprzeda#$ energii elektrycznej
Nieuzasadnione wstrzymanie dostawy energii
elektrycznej
Inne
87,06%
Wykres 13. Ilo$( spraw dot. rynku energii elektrycznej prowadzonych przez
Rzeczników Konsumentów w najwi#kszych miastach w 2010 r.
Il o#$ spraw dot. rynku energii elektrycznej prowadzonych przez
Rzeczników Konsumentów w najwi%kszych miastach w 2010 roku
80
70
60
50
40
30
20
10
0
Lublin
Warszawa
%ód"
Szczecin*
Kraków
Gda&sk
Bydgoszcz**
*ród'o: opracowanie w'asne UOKiK.
106
Pozna&
Wroc!aw Katowice**
3. Dzia!ania Prezesa Urz#du Ochrony Konkurencji i Konsumentów w zakresie
ochrony konsumentów na rynku energii elektrycznej
Interwencje Prezesa Urz%du Ochrony Konkurencji i Konsumentów na rynku energii
elektrycznej w interesie konsumentów odbywaj& si% w dwojaki sposób pod wzgl%dem
prawnym, w trybie prowadzenia post%powania w'a$ciwego ko#cz&cego si% decyzj&
administracyjn&, b&d) w trybie post%powania wyja$niaj&cego, które najcz%$ciej
poprzedza post%powanie w'a$ciwe i ma ono na celu takie rozpoznanie wst%pnego
zarzutu, i" prawdopodobie#stwo jego udowodnienia staje si% na tyle realne, "e
zachodz& podstawy do wszcz%cia post%powania przeciwko konkretnemu przedsi%biorcy o
naruszenie przepisów ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów.
Ochron%
interesów
konsumentów
na
rynku
energii
elektrycznej
organ
antymonopolowy wykonuje poprzez zakazywanie stosowania praktyk ograniczaj&cych
konkurencj%
przez
przedsi%biorców
zakazywanie
nadu"ywania
pozycji
energetycznych,
dominuj&cej,
przede
które
maj&
wszystkim
poprzez
charakter
praktyk
eksploatacyjnych i polegaj& na wykorzystywaniu s'abszych ekonomicznie uczestników
rynku, nast%pnie poprzez przeciwdzia'anie nadmiernej koncentracji, zw'aszcza w sferze
dystrybucji i obrotu energi&, aby po uwolnieniu cen konkurencja pomi%dzy dostawcami
energii mog'a rzeczywi$cie si% rozwin&( oraz na drodze wydawania decyzji w sprawie
naruszenia zbiorowych interesów konsumentów. W przypadku rynku energii elektrycznej
naruszenia te wynikaj& przede wszystkim z umów zawieranych z konsumentami, tj.
umów
sprzeda"y,
umów
o
$wiadczenie
us'ug
przesy'u
i
dystrybucji,
umów
kompleksowych i umów przy'&czeniowych. Nadu"ycia konsumenckie zawarte w tych
umowach zostan& szczegó'owo zanalizowane i przedstawione w ostatniej cz%$ci raportu.
W celu lepszego zrozumienia dzia'alno$ci organu antymonopolowego na rynku
energii elektrycznej, czy te" oddzia'ywania na przemys' elektroenergetyczny nale"y
nadmieni(, i" zasady funkcjonowania tego rynku oraz obowi&zki przedsi%biorstw w tym
zakresie wynikaj& z postanowie# Prawa energetycznego. Wiod&cym regulatorem tego
rynku jest za$ Prezes URE jako organ do spraw regulacji gospodarki paliwami i energii
oraz promowania konkurencji. Natomiast organem odpowiedzialnym za koncepcj% i
realizacj% kompleksowej polityki energetycznej kraju jest Minister Gospodarki. Celem
tej polityki zgodnie z ustaw& Prawo energetyczne, jest zapewnienie bezpiecze#stwa
energetycznego kraju, wzrostu konkurencyjno$ci gospodarki i jej efektywno$ci
107
energetycznej, a tak"e ochrony $rodowiska.126 Interwencje Prezesa w sprawy
energetyczne i konkurencj% maj& wi%c miejsce tam, gdzie Prawo energetyczne nie
obejmuje danego rodzaju spraw. Tak& dziedzin& szczególnie wa"n& dla konkurencji i
interesów konsumentów jest kontrola koncentracji przedsi%biorstw w przemy$le
elektroenergetycznym, który z natury rzeczy nale"y, co zosta'o szczegó'owo wykazane
w cz%$ci pierwszej, do ga'%zi o najwy"szej koncentracji. Natomiast skutkiem
obowi&zywania Prawa energetycznego jest to, i" w relacji do okresu sprzed jego
wprowadzenia,
znacz&co
spad'a
liczba
praktyk
monopolistycznych
w
sektorze
przedsi%biorstw energetycznych.
W zwi&zku z równoleg'ym funkcjonowaniem dwóch systemów prawnych, tj. prawa
antymonopolowego i prawa energetycznego oraz dwóch organów, których zadaniem jest
egzekwowanie od przedsi%biorstw przestrzegania tego prawa na tym samym rynku,
chocia" w innym zakresie przedmiotowym, pojawi'o si% wa"ne zagadnienie natury
procesowej, dotycz&ce kwestii rozdzia'u kompetencji pomi%dzy Prezesem URE a
Prezesem UOKiK. Rozstrzygni%cie tej kwestii znajdujemy w wyroku S&du Najwy"szego.
W orzeczeniu z 25 maja 2004 r.127 S&d Najwy"szy stwierdzi', i" odbiorca nie ma
prawa do decydowania w konkretnej sytuacji faktycznej o wyborze drogi ochrony
prawnej. Zdaniem S&du kompetencje decyzyjne Prezesa UOKiK i Prezesa URE, a w
konsekwencji tak"e zakres i przedmiot prowadzonych przez nich post%powa#, zosta'y
wyra)nie prawnie rozgraniczone, cho( s& one wzgl%dem siebie komplementarne. S&d
Najwy"szy przyj&', "e Prezes UOKiK jest w zakresie spraw z zakresu ochrony konkurencji
i konsumentów organem, któremu przys'uguje kompetencja ogólna. Organ ten mo"e
zatem dzia'a(, o ile wyra)ne przepisy ustawowe nie zastrzeg'y okre$lonych kompetencji
na rzecz organu regulacyjnego — w tym wypadku Prezesa URE. Tylko w zakresie
nieuregulowanym szczegó'owymi przepisami prawa energetycznego, odbiorca energii
elektrycznej mo"e korzysta( ze $rodków ochrony prawnej okre$lonych w przepisach
ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów.128 Z powy"szego orzeczenia wynika, i"
Prezes UOKiK nie posiada kompetencji do rozstrzygania sporów w zakresie okre$lonym
art. 8129 Prawa energetycznego, gdy" sprawy te zastrze"one zosta'y wprost do wy'&cznej
126
Art. 13 ustawy Prawo energetyczne.
sygn. akt III SK 48/04.
128
„Prezes URE czy Prezes UOKiK?” Autorzy: dr Jerzy Baehr -, Aleksander Stawicki - radca prawny, („Wokó'
Energetyki” – kwiecie# 2006).
129
Art. 8. 1. W sprawach spornych dotycz&cych odmowy zawarcia umowy o przy'&czenie do sieci, umowy
sprzeda"y, umowy o $wiadczenie us'ug przesy'ania lub dystrybucji paliw lub energii, umowy o $wiadczenie
us'ug transportu gazu ziemnego, umowy o $wiadczenie us'ugi magazynowania paliw gazowych, umowy, o której
mowa w art. 4c ust. 3, umowy o $wiadczenie us'ugi skraplania gazu ziemnego oraz umowy kompleksowej, a
tak"e w przypadku nieuzasadnionego wstrzymania dostarczania paliw gazowych lub energii albo odmowy
127
108
kompetencji Prezesa URE. W pozosta'ych sprawach, nie mieszcz&cych si% literalnie w
zakresie przedmiotowym art. 8 Prawa energetycznego, Prezes UOKiK posiada mo"liwo$(
prawnej ingerencji.130
Poni"ej
koncentracyjne
przedstawione
i
zostan&
konsumenckie
z
najwa"niejsze
rynku
energii
sprawy
elektrycznej,
antymonopolowe,
którymi
organ
antymonopolowy zajmowa' si% w latach 2009 -2010.
A. Ochrona konkurencji i interesów konsumentów w zakresie stosowania
prawa antymonopolowego
Na gruncie prawa antymonopolowego w tym okresie Prezes Urz%du wyda' 5
decyzji, antymonopolowych. Wszystkie dotyczy'y nadu"ywania pozycji dominuj&cej. Oto
ich krótka charakterystyka:
1) W decyzji nr R)O 5/2009 z 20 marca 2009 r. Prezes uzna' za ograniczaj&c&
konkurencj% prowadzon& przez PGE Zak'ady Energetyczne Okr%gu Radomsko Kieleckiego Dystrybucja Sp. z o.o. praktyk%, polegaj&c& na narzucaniu podmiotom
zaliczonym do IV grupy przy'&czeniowej (podmioty, których urz&dzenia, instalacje i sieci
s& przy'&czane bezpo$rednio do sieci o napi%ciu znamionowym nie wy"szym ni" 1 kV
oraz mocy przy'&czeniowej nie wi%kszej ni" 40 kW i pr&dzie znamionowym
zabezpieczenia przedlicznikowego nie wi%kszym ni" 63 A) i V grupy przy'&czeniowej
(podmioty, których urz&dzenia, instalacje i sieci s& przy'&czane do sieci poprzez
tymczasowe przy'&cze, na okres nie d'u"szy ni" rok), uci&"liwych i przynosz&cych
nieuzasadnione korzy$ci warunków umów o przy'&czenie do sieci. Polega'y one na
obci&"aniu podmiotów, które wyst&pi'y o zmian% warunków przy'&czenia w zakresie
typu przy'&cza, op'atami dodatkowymi, wbrew obowi&zuj&cej taryfie dla energii
elektrycznej. W decyzji nakazano zaniechanie stosowania stwierdzonej praktyki. Na
przedsi%biorc% na'o"ono kar% pieni%"n&. Decyzja jest prawomocna;
2) W decyzji nr RKR 32/2009
z 31 grudnia 2009 r. Prezes m.in. uzna' za
ograniczaj&ce konkurencj% stosowane przez Enion SA z siedzib& w Krakowie praktyki,
dost%pu do internetowej platformy handlowej rozstrzyga Prezes Urz%du Regulacji Energetyki, na wniosek
strony.
130
Np. w wyroku z 12 wrze$nia 2003 r. sygn. akt I CKN 504/01 SN stwierdzi', i" W trybie art. 8 Prawa
energetycznego nie mo"na dochodzi( nakazania zmiany umowy, nawet wtedy, kiedy odbiorcy energii
elektrycznej zosta'y narzucone uci&"liwe warunki umowy wskutek stosowania praktyki monopolistycznej.
W'a$ciwym i jedynie uprawnionym organem do rozpoznania tego rodzaju zarzutu jest prezes UOKiK.
109
polegaj&ce na narzucaniu w umowach o $wiadczenie us'ug dystrybucji energii
elektrycznej oraz Instrukcji Ruchu i Eksploatacji Sieci Rozdzielczej:
- warunków uniemo"liwiaj&cych – poprzez wprowadzenie obowi&zku stworzenia,
przez przedsi%biorstwa obrotu energi& elektryczn&, oddzielnych jednostek grafikowych
dla ka"dego z odbiorców ko#cowych – wspólne rozliczanie odchyle# od pozycji
kontraktowej tych odbiorców, którzy kupuj& energi% elektryczn& od jednego
sprzedawcy, przy jednoczesnym korzystaniu z takiego prawa w relacjach z operatorem
systemu przesy'owego,
- warunków nak'adaj&cych wy'&cznie na przedsi%biorstwa obrotu energi&
elektryczn& obowi&zek ustanowienia zabezpiecze# finansowych z tytu'u uczestnictwa w
rynku bilansuj&cym, niezale"nie od ryzyka wyst%puj&cego po obu stronach kontraktu.
W wyniku stosowania powy"szych praktyk ograniczaj&cych konkurencj% dochodzi'o
do narzucania przez przedsi%biorstwo dystrybucyjne przedsi%biorstwom obrotu energi&
elektryczn&
nieuczciwych
warunków
dystrybucji
energii
elektrycznej.
Organ
antymonopolowy stwierdzi' tak"e, "e przedsi%biorstwo dystrybucyjne przeciwdzia'a'o
ukszta'towaniu si% warunków niezb%dnych do rozwoju konkurencji na krajowym rynku
obrotu energi& elektryczn& na rzecz podmiotów uprawnionych do korzystania z prawa
wyboru sprzedawcy na zasadach TPA. W decyzji stwierdzono zaniechanie stosowania
tych praktyk. W zwi&zku ze stosowaniem okre$lonych wy"ej praktyk ograniczaj&cych
konkurencj% Prezes UOKiK na'o"y' na przedsi%biorstwo dystrybucyjne kar% pieni%"n&.
Decyzja nie jest prawomocna, przedsi%biorstwo energetyczne z'o"y'o od niej odwo'anie
do S&du Okr%gowego w Warszawie – S&du Ochrony Konkurencji i Konsumentów;
3) W decyzji nr RWR 2/2010 z 22 lutego 2010 r. Prezes UOKiK uzna' za
niedozwolon&
praktyk%
polegaj&c&
na
nadu"ywaniu
przez
przedsi%biorstwo
energetyczne EnergiaPro SA z siedzib& we Wroc'awiu pozycji dominuj&cej na rynku
przy'&czania podmiotów do sieci elektroenergetycznej, polegaj&c& na wymuszaniu na
odbiorcach energii uci&"liwych warunków umów poprzez obci&"anie ich kosztami
sporz&dzenia aktu notarialnego na rzecz ustanowienia s'u"ebno$ci pasa gruntu wzd'u"
przebiegu sieci elektroenergetycznej i stwierdzi' zaniechanie jej stosowania 22 wrze$nia
2009 r. Zdaniem organu antymonopolowego, obci&"anie podmiotów przy'&czanych,
innymi – poza op'at& przy'&czeniow& – op'atami, w tym m.in. kosztami sporz&dzenia
aktów notarialnych dotycz&cych ustanowienia s'u"ebno$ci pasa gruntu wzd'u" przebiegu
sieci elektroenergetycznej, jest niezasadne i nie powinno mie( miejsca. W trakcie
post%powania ustalono, i" $redni koszt jednego ww. aktu notarialnego poniesiony przez
podmiot przy'&czany wyniós' ponad 520 z'. Wed'ug organu antymonopolowego,
110
powy"sza kwota stanowi'a uci&"liwe, dodatkowe obci&"enie bud"etu podmiotów
przy'&czanych, które zamierza'y si% przy'&czy( do sieci elektroenergetycznej spó'ki.
Nale"y
zaznaczy(,
i"
przedmiotowa
s'u"ebno$(
na
rzecz
przedsi%biorstwa
energetycznego ustanawiana by'a bezterminowo i nieodp'atnie, a wi%c podmiot
przy'&czany nie odnosi' "adnych korzy$ci z jej ustanowienia. Natomiast przedsi%biorstwo
nie ponosz&c dodatkowych kosztów uzyskiwa'o prawo do korzystania z nieruchomo$ci w
zakresie zgodnym z przeznaczeniem urz&dze# przesy'owych, m.in. w celu ich
konserwacji
i
naprawy.
Stwierdzona
praktyka
mia'a
charakter
czasowy.
Przedsi%biorstwo energetyczne wycofa'o si% z stosowania tego rodzaju praktyk. Za
nadu"ywanie pozycji dominuj&cej Prezes UOKiK na'o"y' na ni& kar% pieni%"n&. Decyzja
jest prawomocna;
4) W decyzji nr RKT-17/2010 z dnia 19.07.2011 r. Prezes UOKiK uzna' za
ograniczaj&c& konkurencj% praktyk% EnergiaPro S.A. na terenie Gminy Opole, poprzez
narzucanie uci&"liwych warunków umów w sprawie wykonywania eksploatacji i
konserwacji opraw o$wietlenia ulicznego, przynosz&cych EnergiaPro S.A. nieuzasadnione
korzy$ci, w efekcie nak'adania na Gmin% obowi&zku ponoszenia kosztów usuwania
niesprawno$ci instalacji o$wietlenia ulicznego niezwi&zanych z awariami punktów
$wietlnych. Jednocze$nie Prezes nakaza' zaniechanie jej stosowania. Zdaniem Prezesa
UOKiK nie budzi w&tpliwo$ci fakt, i" na gminie spoczywa obowi&zek finansowania
o$wietlenia ulic, placów i dróg publicznych, który powinien by( realizowany poprzez
finansowanie kosztów energii elektrycznej pobranej przez punkty $wietlne oraz koszty
ich budowy i utrzymania. Tymczasem na Gmin% w umowie zosta' na'o"ony dodatkowo
obowi&zek
finansowania
usuwania
awarii
w
ca'ej
instalacji
o$wietleniowej
zalicznikowej, podczas gdy zgodnie z przepisami jest ona zobowi&zana do finansowania
wy'&cznie usuwania awarii punktów $wietlnych. EnergiaPro S.A. nie powinna zatem
uzale"nia( usuwania niesprawno$ci sieci o$wietleniowej od dodatkowych zlece# Gminy.
Prezes Urz%du uzna', i" nak'adanie na Gmin% w umowie dotycz&cej wykonywania,
eksploatacji i konserwacji opraw o$wietlenia, obowi&zku ponoszenia kosztów usuwania
niesprawno$ci instalacji o$wietlenia ulicznego, niezwi&zanych z awariami punktów
$wietlnych stanowi dla niej uci&"liwy warunek umowy. Przedmiotowy warunek umowy
mo"na równie" wi&za( z nieuzasadnionymi korzy$ciami po stronie EnergiaPro S.A.
wynikaj&cymi z obci&"enia Gminy kosztami utrzymania instalacji o$wietleniowej nie
zwi&zanymi z budow& i utrzymaniem punktów $wietlnych. Decyzja jest nieprawomocna.
Spó'ka EnergiaPro wnios'a odwo'anie do SOKiK;
111
5) W decyzji nr RPZ -17/2010 z dnia 4.08.2010 r. Prezes UOKiK stwierdzi', i"
Enea Operator Sp. z o.o.
z siedzib& w Krakowie narzuca'a swoim kontrahentom
uci&"liwe warunki umów o przy'&czenie do sieci. W umowach podpisywanych ze spó'k&
okre$lana jest m.in. moc przy'&czeniowa i moc umowna. Pierwsza z nich to moc
planowana do pobierania lub wprowadzenia do sieci, s'u"&ca do zaprojektowania
przy'&cza. Okre$lenie jej wielko$ci wp'ywa na koszty przy'&czenia, jakie ponosi przysz'y
odbiorca energii elektrycznej. Natomiast moc umowna – to moc pobierana lub
wprowadzana do sieci. Post%powanie przeciwko Enei Operator zosta'o wszcz%te w
pa)dzierniku 2009 roku, po informacjach uzyskanych od Prezesa Urz%du Regulacji
Energetyki. W jego trakcie ustalono, "e Spó'ka narzuca'a swoim kontrahentom uci&"liwe
warunki umów, przynosz&ce jej nieuzasadnione korzy$ci. Organ antymonopolowy
zakwestionowa' postanowienie w umowie o przy'&czenie do sieci, zgodnie z którym w
przypadku
zamówienia
w
umowie
dystrybucji
mocy
umownej
mniejszej
ni"
przy'&czeniowa, ta ni"sza warto$( automatycznie stawa'a si% moc& przy'&czeniow&,
mimo "e op'ata za przy'&czenie do sieci zosta'a pobrana od wi%kszej mocy. Oznacza'o
to równie", "e podmiot który zap'aci' ju" raz za okre$lon& wielko$( mocy
przy'&czeniowej i chcia' j& uzyska( w przysz'o$ci, musia' ponownie ponie$( op'at% – za
zwi%kszenie
mocy
przy'&czeniowej
do
wielko$ci
pierwotnej.
Decyzja
jest
nieprawomocna. Spó'ka ENEA wnios'a odwo'anie do SOKiK.
Aktualnie w Urz%dzie Ochrony Konkurencji i Konsumentów prowadzonych jest 5
kolejnych post%powa# antymonopolowych przeciwko przedsi%biorstwom energetycznym
dzia'aj&cym w sferze obrotu i dystrybucji:
1) Post%powanie antymonopolowe wszcz%te w 2006 r. w zwi&zku z podejrzeniem
nadu"ywania przez RWE Polska S.A. z siedzib& w Warszawie pozycji dominuj&cej
poprzez:
- przeciwdzia'anie ukszta'towaniu si% warunków niezb%dnych do powstania i
rozwoju konkurencji poprzez wy'&czenie mo"liwo$ci tworzenia przez przedsi%biorców
obrotu energi& elektryczn& innych ni" sprzedawca zasiedzia'y, zbiorczych grafików dla
odbiorców korzystaj&cych z zasady TPA,
- wprowadzenie uci&"liwego obowi&zku tworzenia i przedstawiania przez
przedsi%biorstwa
obrotu
energi&
elektryczn&
inne
ni"
sprzedawca
zasiedzia'y,
oddzielnych jednostek grafikowych dla ka"dego z odbiorców ko#cowych korzystaj&cych
z zasady TPA, przy jednoczesnym zbiorczym rozliczaniu sprzedawcy zasiedzia'ego w
relacjach
z
operatorem
systemu
przesy'owego,
sprzedawc% zasiedzia'ego nieuzasadnionych korzy$ci;
112
umo"liwiaj&ce
osi&ganie
przez
2) Post%powanie antymonopolowe, w zwi&zku z podejrzeniem naruszenia przez
PGE Zak'ady Energetyczne Okr%gu Radomsko-Kieleckiego Dystrybucja Sp. z o.o. z
siedzib& w Skar"ysku-Kamiennej (w dniu 31 stycznia 2011 zmieniono na: PGE
Dystrybucja S.A. z siedzib& w Lublinie, w zakresie dzia'alno$ci PGE Dystrybucja S.A.
Oddzia'u Skar"ysko-Kamienna) zakazu okre$lonego w art. 9 ust. 1 oraz ust. 2 pkt 6
ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów polegaj&cego na nadu"ywaniu przez tego
przedsi%biorc%
pozycji
dominuj&cej
na
regionalnym
rynku
dystrybucji
energii
elektrycznej na obszarze województwa $wi%tokrzyskiego oraz cz%$ci województw
mazowieckiego i ma'opolskiego, poprzez narzucanie w umowach o przy'&czenie do sieci
elektroenergetycznej w uk'adzie zasilania trójfazowym minimalnej warto$ci mocy
przy'&czeniowej 6 kW, pomimo istnienia warunków technicznych i prawnych dla
przy'&cze# o mocach ni"szych, co mo"e stanowi( przejaw narzucania przez
przedsi%biorc% uci&"liwych warunków umów przynosz&cych mu nieuzasadnione korzy$ci;
3) Post%powanie antymonopolowe, w zwi&zku z podejrzeniem nadu"ywania przez
Energa Operator S.A. z siedzib& w Gda#sku pozycji dominuj&cej na lokalnym rynku
infrastruktury o$wietleniowej, s'u"&cej do o$wietlania ulic, placów i dróg publicznych
znajduj&cych si% na terenie Gminy Bytów, poprzez ograniczanie Gminie Bytów
swobodnego wyboru sprzedawcy energii elektrycznej dostarczanej do urz&dze#
o$wietleniowych b%d&cych w'asno$ci& Energa Operator S.A. wykorzystywanych na
potrzeby o$wietlania miejsc publicznych;
4) Post%powanie antymonopolowe, w zwi&zku z podejrzeniem nadu"ywania przez
ENEA Operator Sp. z o.o. z siedzib& w Poznaniu pozycji dominuj&cej, polegaj&cego na
utrudnianiu odbiorcom prawa korzystania z wyboru sprzedawcy energii elektrycznej,
poprzez obci&"anie w umowach dystrybucji energii elektrycznej (zawieranych w zwi&zku
z zamiarem skorzystania z prawa wyboru sprzedawcy) odbiorców zasilanych liniami
kablowymi lub napowietrznymi, nieb%d&cymi w'asno$ci& Enea Operator, dodatkowymi
lub zwi%kszonymi kosztami z tytu'u poniesionych strat sieciowych na tych liniach w
sytuacji, gdy dotychczasowa umowa nie przewidywa'a takiego obci&"enia lub
przewidywa'a je w mniejszym rozmiarze, a jednocze$nie nie wyst&pi'y techniczne
zmiany warunków dostarczania energii elektrycznej, które uzasadnia'yby zmian% w
powy"szym zakresie;
5) Post%powanie antymonopolowe, w zwi&zku podejrzeniem nadu"ywania przez
Enea SA z siedzib& w Poznaniu pozycji dominuj&cej na regionalnym rynku $wiadczenia
us'ug konserwacji o$wietlenia dróg i miejsc publicznych obejmuj&cym teren zachodniej i
pó'nocno-zachodniej cz%$ci Polski (tj. województwa lub ich cz%$ci: wielkopolskiego,
113
lubuskiego, zachodniopomorskiego, kujawsko-pomorskiego) polegaj&cego na narzucanie
uci&"liwych warunków przynosz&cych nieuzasadnione korzy$ci w umowach na wykonanie
us'ug konserwacji o$wietlenia dróg i miejsc publicznych na urz&dzeniach stanowi&cych
w'asno$(
Enea
S.A.
poprzez
nak'adanie
obowi&zku
ponoszenia
kosztów
prac
niezwi&zanych z budow& i utrzymaniem punktów $wietlnych.
B. Kontrola koncentracji przedsi#biorstw
Jak ju" wskazano w pierwszej cz%$ci raportu obecna struktura sektora
elektroenergetycznego w Polsce jest efektem przeprowadzonych w ostatnich latach
procesów konsolidacyjnych, m.in. w latach 2006-2007, które stanowi'y realizacj%
za'o"e# „Programu dla elektroenergetyki” przyj%tego przez Rad% Ministrów w dniu 28
marca 2006 r. W ramach tych procesów utworzone zosta'y cztery pionowo zintegrowane
grupy energetyczne zajmuj&ce si% wytwarzaniem, dystrybucj& oraz obrotem energi&
elektryczn&, a przesy' zosta' zintegrowany w obr%bie jednego przedsi%biorstwa, tj. PSE
Operator S.A. Powsta'y wtedy nast%puj&ce grupy energetyczne: PGE S.A., Energa S.A.,
Tauron Polska Energia S.A i Enea S.A. Konsolidacja pionowa to '&czenie producentów
energii z jej dystrybutorami. Tak& struktur% ma wi%kszo$( firm energetycznych w UE.
Proces tworzenia ww. czterech grup energetycznych podlega' kontroli Prezesa UOKiK,
który analizowa' planowane koncentracje i ich wp'yw na konkurencj%.
Nale"y wskaza(, i" jedynie w przypadku koncentracji w ramach tworzenia grupy
energetycznej przez Energa S.A. organ antymonopolowy wyrazi' na ni& bezwarunkow&
zgod%. W przypadku trzech pozosta'ych koncentracji Prezes UOKiK doszed' do innych
wniosków. Dotyczy'o to przej%cia kontroli przez :
!
Polskie Sieci Energetyczne S.A. z siedzib& w Warszawie nad dwiema
elektrowniami i o$mioma zak'adami energetycznymi (utworzenie grupy PGE);
!
Energetyk% Po'udnie S.A. z siedzib& w Katowicach nad Enion S.A. (Kraków),
EnergiaPro Koncern Energetyczny S.A. (Wroc'aw), Elektrowni& Stalowa Wola S.A.
(Stalowa Wola) oraz Po'udniowym Koncernem Energetycznym S.A. (Katowice),
!
Enea S.A. z siedzib& w Poznaniu nad Elektrowni& Kozienice S.A. (,wier"e
Górne),
w których to przypadkach zgody na koncentracje zosta'y wydane na podstawie
przepisów art. 20 ust 2 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i
114
konsumentów131 lub art. 19 ust. 2 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie
konkurencji i konsumentów, który jest artyku'em analogicznym do art. 20 ust 2 ww.
ustawy z dnia 16 lutego 2007 r.
Nale"y zaznaczy(, i" konsolidacja pionowa jest mniej niebezpieczna dla
konkurencji ni" konsolidacja pozioma (tj. pomi%dzy konkurentami dzia'aj&cymi na tym
samym szczeblu obrotu). Niemniej jednak, powi&zania pionowe pomi%dzy wytwórcami
energii elektrycznej, przedsi%biorcami prowadz&cymi dzia'alno$( w zakresie obrotu
hurtowego, a spó'kami dystrybucyjnymi nios& zagro"enia w szczególno$ci w stosunku do
producentów energii elektrycznej nie obj%tych konsolidacj& pionow& (wytwórcy ci mog&
mie( problemy ze sprzeda"& energii elektrycznej), spó'ek dystrybucyjnych nieobj%tych
konsolidacj& pionow& (dystrybutorzy ci mog& mie( problemy z zakupem energii
elektrycznej lub zakupem na niedyskryminuj&cych zasadach) oraz przedsi%biorców
dzia'aj&cych na rynku obrotu (skonsolidowane grupy mog& stara( si% wyeliminowa( tych
po$redników w handlu energi&). Konsolidacje takie redukuj& konieczno$( handlu na
rynku hurtowym i prowadz& w efekcie do ma'ej p'ynno$ci na tym rynku. Zapewnienie
p'ynno$ci na rynku, gwarantuj&cej odpowiedni& ilo$( energii elektrycznej w obrocie,
jest natomiast warunkiem koniecznym do zaistnienia konkurencji na tym rynku.
W latach 2009 - 2010 Prezes UOKiK w dziewi%ciu przypadkach wyda' decyzj%
wyra"aj&c&
zgod%
na
dokonanie
koncentracji
z
udzia'em
przedsi%biorstw
energetycznych dzia'aj&cych w obszarze rynku energii elektrycznej. Natomiast w
decyzji nr DKK-1/2011 z dnia 13 stycznia 2011 r. organ antymonopolowy zakaza'
przej%cia przez PGE Polska Grupa Energetyczna S.A. z siedzib& w Warszawie kontroli
nad
Energa
S.A.
z
siedzib&
w
Gda#sku.
Poni"ej
przedstawiono
i
krótko
scharakteryzowano najwa"niejsze z nich.
Jak ju" wspomniano powy"ej w decyzji nr DKK-1/2011 z dnia 13 stycznia 2011 r.
organ antymonopolowy wyda' zakaz przej%cia przez spó'k% PGE kontroli nad Energa
S.A. Rynkami, na które koncentracja wywiera'a wp'yw uk'adzie horyzontalnym
(poziomym) oraz wertykalnym (pionowym) by'y m.in.:
- krajowy rynek wytwarzania i wprowadzania do obrotu energii elektrycznej;
- krajowy rynek obrotu hurtowego energi& elektryczn&;
131
Zgodnie z art. 20 ust. 2 Prezes UOKiK wydaje zgod% na dokonanie koncentracji, w wyniku której
konkurencja na rynku zostanie istotnie ograniczona, w szczególno$ci przez powstanie lub umocnienie pozycji
dominuj&cej na rynku, w przypadku gdy odst&pienie od zakazu koncentracji jest uzasadnione, a
w szczególno$ci: gdy przyczyni si% ona do rozwoju ekonomicznego lub post%pu technicznego lub mo"e ona
wywrze( pozytywny wp'yw na gospodark% narodow&.
115
- krajowy rynek sprzeda"y detalicznej energii elektrycznej.
Organ antymonopolowy nie wyrazi' zgody na przedmiotow& koncentracj%,
poniewa" w jej wyniku znikn&'by z rynku jeden z najwi%kszych konkurentów PGE na
rynku sprzeda"y detalicznej energii elektrycznej. Przej%cie przez PGE kontroli nad
Energa negatywnie wp'yn%'oby na struktur% tego rynku i w istotnym stopniu ograniczy'o
odbiorcom energii elektrycznej, w tym konsumentom,
mo"liwo$( wyboru dostawcy
energii elektrycznej. W efekcie skutek tej koncentracji móg'by by( jeszcze bardziej
niekorzystny dla kszta'towania si% wska)nika zmiany sprzedawcy, bowiem ograniczona
zosta'aby propozycja ofertowa.
Decyzja nr DKK-147/2010 z dnia 27 grudnia 2010 r. wyra"a'a zgod% na przej%cie
przez Fortum Power and Heat Polska Sp. z o.o. we Wroc'awiu kontroli nad
Elektrociep'owni& Zabrze S.A. w Zabrzu oraz Zespo'em Elektrociep'owni Bytom S.A. w
Bytomiu. Koncentracja ta mia'a charakter konsolidacji horyzontalnej (poziomej)
poniewa" wszyscy ww. uczestnicy koncentracji wspólnie prowadz& dzia'alno$( m.in. na
rynkach wytwarzania energii elektrycznej i cieplnej.
W decyzji
nr DKK-135/2010 z dnia 10 grudnia 2010 r. wyra"ono zgod% na
utworzenie przez Energa Invest S.A. w Gda#sku i Electricity Supply Board International
Investments B.V. w Amsterdamie (Holandia) wspólnego przedsi%biorcy - spó'ki
specjalnego przeznaczenia, w celu realizacji projektu budowy i pó)niejszej eksploatacji
elektrowni gazowej. W za'o"eniu b%dzie to elektrownia zlokalizowana na pó'nocy Polski,
której uruchomienie planowane jest na pocz&tek 2016 r.
Decyzja nr DKK-132/2010 z dnia 9 grudnia 2010 r. – wyra"a'a zgod% na przej%cie
przez Kulczyk Holding S.A. w Warszawie kontroli nad Enea S.A. w Poznaniu. Analiza
skutków koncentracji nie wykaza'a zagro"e# p'yn&cych z zamiaru przej%cia przez
Kulczyk Holding kontroli nad spó'k& Enea. Prezes UOKiK uznaj&c za zasadne wyra"enie
zgody na dokonanie tej koncentracji wzi&' pod uwag%, i" w rozpatrywanej sprawie brak
by'o rynków w'a$ciwych, na które koncentracja wywiera'aby wp'yw w uk'adzie
horyzontalnym (poziomym) i wertykalnym (pionowym). Wyst%puj& wprawdzie rynki
w'a$ciwe, na które koncentracja wywiera wp'yw w uk'adzie konglomeratowym, ale
dotyczy to g'ównie rynków o charakterze lokalnym, na których dzia'aj& niektóre spó'ki z
obu
grup
kapita'owych
uczestnicz&cych
w
koncentracji.
Silna
pozycja
tych
przedsi%biorców na obszarze ich dzia'ania nie b%dzie mia'a istotnego wp'ywu na inne
rynki, na których s& obecne pozosta'e spó'ki z Grupy Kulczyk i z Grupy Enea.
116
W decyzji nr DKK-123/2010 z dnia 26 listopada 2010 r. – organ antymonopolowy
wyda' zgod% na nabycie przez Gie'd% Papierów Warto$ciowych S.A. w Warszawie (GPW),
Krajowy Depozyt Papierów Warto$ciowych S.A. w Warszawie (KDPW) i WSEInfoEngine
S.A. w Warszawie cz%$ci mienia ELBIS Sp. z o.o. w Rogowcu (tj. zorganizowanej cz%$ci
przedsi%biorstwa w postaci Internetowej Platformy Obrotu Energi& Elektryczn& –
„POEE”).
Deklarowan& przyczyn& planowanej koncentracji by' zamiar przyst&pienia przez
GPW do organizowania obrotu towarami gie'dowymi (na bazie przej%tej cz%$ci
przedsi%biorstwa ELBIS planowane by'o utworzenie rynku towarowego GPW, na którym
organizowany
b%dzie
obrót
energi&
elektryczn&,
prawami
maj&tkowymi
oraz
uprawnieniami do emisji CO2) oraz zamiar dokonywania rozlicze# obrotu towarami
gie'dowymi przez KDPW. Koncentracja ma doprowadzi( do powstania podmiotu
mog&cego uzupe'nia( dzia'alno$( jedynej, jak dotychczas, towarowej gie'dy energii
elektrycznej dzia'aj&cej w Polsce.
Kolejna decyzja nr DKK-122/2010 z dnia 24 listopada 2010 r. zawiera'a zgod% na
utworzenie przez Po'udniowy Koncern Energetyczny S.A. w Katowicach i ZAK S.A. w
K%dzierzynie-Ko)lu wspólnego przedsi%biorcy pn. Ecocarbon Sp. z o.o. w !aziskach
Górnych.
Ecocarbon to spó'ka celowa tworzona w celu realizacji projektu budowy i
pó)niejszej
eksploatacji
nowoczesnej,
w%glowej
elektrowni
poligeneracyjnej,
umo"liwiaj&cej jednoczesn& produkcj% energii elektrycznej, ciep'a i gazu syntezowego.
Nowa elektrownia poligeneracyjna b%dzie budowana na terenie K%dzierzyna-Ko)la, a jej
uruchomienie planowane jest na 2015 r.
Natomiast w decyzji nr DKK-104/2010 z dnia 11 pa)dziernika 2010 r. zosta'a
wydana zgoda na utworzenie przez PGNiG S.A. w Warszawie i Tauron Polska Energia S.A.
w Katowicach wspólnego przedsi%biorcy pn. Elektrociep'ownia Stalowa Wola S.A. w
Stalowej Woli. Dzia'alno$( wspólnego przedsi%biorcy ma polega( na budowie i
pó)niejszej eksploatacji nowego bloku gazowo-parowego na terenie Stalowej Woli,
wytwarzaj&cego energi% elektryczn& i ciepln& w oparciu o paliwo gazowe.
W decyzji nr DKK-24/2009 z dnia 15 maja 2009 r. Prezes UOKiK wyrazi' zgod% na
przej%cie przez Ukrenergy Holding AG w Zurychu (Szwajcaria) kontroli nad Zomar S.A. w
Che'mie. Ukrenergy jest spó'k& holdingow&, która za po$rednictwem spó'ek zale"nych
prowadzi dzia'alno$( gospodarcz& w zakresie handlu energi& elektryczn& w Europie
Centralnej i Wschodniej. W Polsce ma jedn& spó'k% zale"n& - Ukrenergy Trade Sp. z o.o.
117
z siedzib& w Warszawie, której przedmiotem dzia'alno$ci jest handel hurtowy energi&
elektryczn&.
Zomar
zajmuje
si%
obrotem
energi&
elektryczn&,
nabywan&
od
UKRINTERENERGO (kontroluje Ukrenergy) oraz PSE-ELECTRA S.A. z siedzib& w
Warszawie. Rynkiem wspólnym jest krajowy hurtowy obrót energi& elektryczn&, w
którym '&czny udzia' uczestników wynosi poni"ej 1 %.
Na podstawie analizy przedstawionych powy"ej siedmiu koncentracji z lat 2009 –
2010 mo"na zauwa"y(, i" wi%ksz& cz%$( z nich (4) stanowi'y konsolidacje w sferze
wytwarzania energii elektrycznej, w szczególno$ci zwi&zane z utworzeniem wspólnego
przedsi%biorcy w celu budowy nowej elektrowni lub bloku energetycznego (3). Jedna
koncentracja dotyczy'a gie'dowego rynku energii, jedna hurtowego obrotu energi&
elektryczn& a jedna dotyczy'a przej%cia spó'ki Enea przez przedsi%biorc% prowadz&cego
dzia'alno$( na innych rynkach w'a$ciwych (tj. Grup% Kulczyk.) Wydana w styczniu 2011r.
decyzja zakazuj&ca koncentracji spó'ek PGE i Energa dotyczy'a zarówno sfery
wytwarzania energii elektrycznej, jak równie" jej obrotu hurtowego i sprzeda"y
detalicznej.
Rynek energii elektrycznej jest jak widzimy bardzo dynamicznym pod wzgl%dem
post%puj&cej koncentracji i z pewno$ci& mo"na si% na nim spodziewa( dalszego '&czenia
przedsi%biorstw. Z uwagi jednak na to, i% rynek ten jest ju% bardzo wysoko
skoncentrowany dalsza koncentracja, zw!aszcza horyzontalna w sferze obrotu i
sprzeda%y mo%e przeszkodzi( trudnej budowie na nim zasad konkurencji. Jej ocena
musi wi%c by( dokonywana szczególnie wnikliwie z punktu widzenia, czy dalsze
ograniczenie konkurencji nie narusza jednocze$nie tych interesów konsumentów,
którym konkurencja ma s'u"y(.
Szczegó'owy wykaz wszystkich decyzji koncentracyjnych wydanych przez organ
antymonopolowy w okresie od 1 stycznia 2009 do 28 lutego 2011 przedstawiono w
za'&czniku nr 1.
C. Ochrona konsumentów w zakresie stosowania praktyk naruszaj"cych
zbiorowe interesy konsumentów
Dzia'ania Prezesa UOKiK podejmowane s& równie" w stosunku do przedsi%biorstw z
sektora energetycznego, w zakresie mo"liwo$ci naruszenia zakazu stosowania praktyk
118
naruszaj&cych zbiorowe interesy konsumentów. Oznacza to, "e w przypadku gdy
zaistnieje podejrzenie podejmowania przez przedsi%biorców tego rodzaju praktyk,
okre$lonych w art. 24 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, Prezes UOKiK
mo"e wszcz&( post%powanie w celu wyeliminowania ewentualnych nieprawid'owo$ci w
tym zakresie. W sprawach tych Prezes UOKiK wydaje decyzje administracyjne, gdzie
mo"e orzec o stosowaniu praktyk naruszaj&cych zbiorowe interesy konsumentów w razie
stwierdzenia:
!
stosowania postanowie# wzorców umów, które zosta'y wpisane do rejestru
postanowie# wzorców umowy uznanych za niedozwolone, o którym mowa w art. 47945
k.p.c.;
!
naruszenia obowi&zku udzielania konsumentom rzetelnej, prawdziwej i pe'nej
informacji;
!
stosowania
nieuczciwych
praktyk
rynkowych
lub
czynu
nieuczciwej
konkurencji.
W ostatnich dwóch latach w sektorze elektroenergetycznym Prezes UOKiK wyda'
dwie decyzje ko#cz&ce post%powanie w ww. sprawach, oraz prowadzi aktualnie jedno
post%powanie dotycz&ce omawianej problematyki:
1) Decyzja RKR 15/2009 z dnia 16 czerwca 2009 r. Powy"sza decyzja zako#czy'a
post%powanie w wyniku którego Prezes UOKiK stwierdzi' stosowanie przez Enion S. A. w
Krakowie dwóch praktyk naruszaj&cych zbiorowe interesy konsumentów. Pierwsze
naruszenie polega'o na obci&"aniu odbiorców, nieb%d&cych w'a$cicielami uk'adów
pomiarowo – rozliczeniowych, kosztami sprawdzenia prawid'owo$ci dzia'ania tych
uk'adów w sytuacji, gdy uk'adów tych nie poddano badaniom laboratoryjnym, co uznano
za dzia'anie bezprawne, tj. sprzeczne z § 43 ust. 3 rozporz!dzenia Ministra Gospodarki
z dnia 4 maja 2007 r. w sprawie szczegó#owych warunków funkcjonowania systemu
elektromagnetycznego (Dz. U. Nr 93, poz. 623, ze zm.), a tym samym stanowi&ce
naruszenie przepisu art. 24 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów.
Druga z praktyk polega'a na stosowaniu przez Enion S.A. procedury sprawdzenia
prawid'owo$ci dzia'ania uk'adu pomiarowo - rozliczeniowego za pomoc& licznika
wzorcowego, w ramach której za nieprawid'owo dzia'aj&cy uznawany jest wy'&cznie ten
uk'ad, dla którego licznik wzorcowy wskaza' b'&d odczytu o warto$ci co najmniej
dwukrotnie przekraczaj&cej normatywny limit b'%du, w'a$ciwy dla sprawdzanego
uk'adu. Powy"sze dzia'anie uznano za stosowanie nieuczciwej praktyki rynkowej
okre$lonej w art. 5 ust. 3 pkt 3 i pkt 4 ustawy z dnia 23 sierpnia 2007 r. o
119
przeciwdzia#aniu nieuczciwym praktykom rynkowym (Dz. U. Nr 171, poz. 1206, z pó)n.
zm.), zgodnie z którym „za praktyk$ rynkow! wprowadzaj!c! w b#!d uznaje si$
dzia#anie wprowadzaj!ce w b#!d, je"eli powoduje lub mo"e ono powodowa' podj$cie
przez przeci$tnego konsumenta decyzji dotycz!cej umowy, której inaczej by nie
podj!#” przy czym decyzj% konsumenta dotycz&c& umowy nale"y odnosi( zarówno do
sytuacji,
w której
konsument
postanowi
dokona(
okre$lonej
czynno$ci,
jak
i
powstrzymuje si% od jej dokonania i mo"e ona odnosi( si% do tego czy, w jaki sposób i
na jakich warunkach konsument dokona zakupu, zap'aci za produkt w ca'o$ci lub cz%$ci,
zatrzyma produkt, rozporz&dzi nim lub wykona uprawnienia umowne zwi&zane z
produktem. Przepis art. 5 ust. 3 ustawy wskazuje na przyk'adowe (zwrot: w
szczególno&ci) elementy, których mo"e dotyczy( wprowadzenie w b'&d. W$ród nich, w
pkt 3 wskazano m.in. obowi&zki przedsi%biorcy zwi&zane z produktem, w tym us'ugi
serwisowe i procedury reklamacyjne, a w pkt 4 prawa konsumenta.
W omawianej decyzji Prezes UOKiK nakaza' zaniechania stosowania obu opisanych
wy"ej praktyk i na'o"y' kar% pieni%"n& o '&cznej warto$ci ponad 8,5 mln z'otych oraz
zobowi&za' przedsi%biorc% do opublikowania w dodatkach lokalnych do „Gazety
Wyborczej oraz w „Metro” - wydawanych na terenie dzia'ania Enion S. A. - o$wiadcze#
dotycz&cych stosowania i zaprzestania stosowania wy"ej opisanych bezprawnych
dzia'a#.
Decyzja nie jest prawomocna, poniewa" Enion S.A. z'o"y' w ustawowym terminie
odwo'anie do SOKiK.
2) Decyzja RGD 07/2010 z dnia 21 maja 2010 r. Powy"sza decyzja zako#czy'a
post%powanie w wyniku którego Prezes UOKiK umorzy' post%powanie prowadzone
przeciwko przedsi%biorcy: Energa-Obrót S.A. z siedzib& w Gda#sku pod zarzutem
stosowania praktyk naruszaj&cych zbiorowe interesy konsumentów, polegaj&cych na
naruszaniu przez Energa-Obrót S.A. obowi&zku udzielenia konsumentom rzetelnej,
prawdziwej i pe'nej informacji poprzez powiadamianie ich o zamiarze wypowiedzenia
umowy – gdy odbiorca zwleka z zap'at& za pobran& energi% elektryczn& – listem
zwyk'ym. Uzasadniaj&c umorzenie post%powania w omawianym zakresie Prezes UOKiK
stwierdzi' m.in., i" chocia" bezspornym jest, "e Energa-Obrót S.A. wysy'a konsumentom
wezwania do zap'aty listem zwyk'ym, to jednak nie mo"na by'o zarzuci( Spó'ce, "e
uniemo"liwia konsumentom ustalenie daty, od jakiej biegnie termin na dokonanie
zaleg'ej zap'aty. T& dat& b%dzie w ka"dym przypadku data skutecznego dor%czenia
wezwania, umo"liwiaj&cego adresatowi zapoznanie si% z jego tre$ci&. Ponadto we
wszystkich
badanych
przypadkach,
wstrzymanie
120
dostaw
energii
z
powodu
nieuregulowania zaleg'ych nale"no$ci, nast%powa'o co najmniej miesi&c po up'ywie
pierwotnego terminu p'atno$ci, po uprzednim skierowaniu do odbiorcy pisemnego
wezwania i wyznaczeniu dodatkowego, dwutygodniowego terminu zap'aty. Powy"sze
dzia'anie mog'oby by( bezprawne dopiero wówczas, gdy wstrzymanie dostaw energii
odbywa'oby si% bez uprzedniego upewnienia si% przez Spó'k%, "e dodatkowy termin na
uregulowanie nale"no$ci wyznaczony konsumentowi skutecznie up'yn&'.
3) Post#powanie o sygn. RWA-61-4/09/PR. - w toku. Post%powanie jest
powadzone przeciwko RWE Polska S.A. z siedzib& w Warszawie (sygn. RWA-61-4/09/PR),
w zwi&zku z podejrzeniem stosowania przez RWE Polska S.A. z siedzib& w Warszawie
praktyki naruszaj&cej zbiorowe interesy konsumentów, polegaj&cej na nieprzekazaniu
odbiorcy energii elektrycznej na etapie przedumownym istotnych informacji o cechach
us'ugi, tj. o warunkach dostawy energii elektrycznej, mog&cych mie( wp'yw na podj%cie
przez tego odbiorc% decyzji dotycz&cej zawarcia umowy. Niniejsze post%powanie
zosta'o wszcz%te w zwi&zku ze skarg& konsumenck&, z której wynika'o, "e przyj%ty
przez RWE Polska S.A. tryb zawierania z konsumentami umów na dostarczanie energii
elektrycznej powoduje, i" konsumenci przed zawarciem umowy nie maj& mo"liwo$ci
zapoznania si% z istotnymi cechami us'ugi $wiadczonej przez RWE Polska S.A., tzn. do
jakiej grupy taryfowej zostan& przydzieleni, jaka b%dzie moc umowna oraz w jakim
cyklu b%dzie odbywa'o si% rozliczenie zu"ycia energii elektrycznej, a tak"e nie maj&
wp'ywu na warunki umowne w powy"szym zakresie, które jednostronnie okre$la
przedsi%biorca ju" po podpisaniu umowy przez konsumenta.
Reasumuj&c, w badanym okresie zarzuty postawione przedsi%biorcom dzia'aj&cym
w sektorze energetycznym dotyczy'y stosowania nieuczciwych praktyk rynkowych (2
sprawy) oraz naruszenia obowi&zku udzielania konsumentom rzetelnej, prawdziwej i
pe'nej informacji (1 sprawa).
D. Post#powania wyja$niaj"ce
W analizowanym okresie organ antymonopolowy prowadzi' równie" post%powania
wyja$niaj&ce, które dotyczy'y przedsi%biorstw z sektora elektroenergetycznego.
Prowadzone post%powania wyja$niaj&ce dotyczy'y m.in. kwestii:
1)
korzystania przez odbiorców z zasady TPA;
2)
$wiadczenia us'ug o$wietlenia ulic, placów i dróg publicznych,
121
3)
nak'adania na gmin% obowi&zku ponoszenia kosztów konserwacji urz&dze#
o$wietleniowych innych ni" punkty $wietlne;
4)
podejrzenia stosowania praktyk ograniczaj&cych konkurencji polegaj&cych
na bezpo$rednim narzucaniu nieuczciwych (nadmiernie wygórowanych) cen za us'ug%
konserwacji infrastruktury o$wietleniowej;
5)
przy'&czenia indywidualnych odbiorców ko#cowych energii elektrycznej do
sieci elektroenergetycznej;
6)
naliczania pozataryfowych op'at maj&cych stanowi( pokrycie kosztów
nabycia uprawnie# do emisji CO2;
7)
wysoko$ci cen za zmian% przez odbiorców mocy umownej;
8)
zasad naliczania i pobierania op'at dla odbiorców energii elektrycznej;
9)
ustalenia,
czy
brak
zgody
na
przed'u"enie
obowi&zywania
umowy
kompleksowej do czasu ostatecznego rozpatrzenia wniosku o zmian% sprzedawcy
narusza przepisy ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów;
10)
ustalenia, czy prowadzenie ró"norakich dzia'a# powoduj&cych utrudnienia i
opó)nienia w przy'&czaniu farm wiatrowych do przedsi%biorstwa energetycznego – mo"e
stanowi( naruszenie przepisów ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów,
11)
odbiorcami
stosowanych
w
wyniku
przez
przedsi%biorc%
realizacji
wniosków
energetycznego
odbiorców
o
zasad
rozlicze#
przebudow%
z
sieci
elektroenergetycznej;
12)
narzucania odbiorcom energii elektrycznej nieodp'atnego ustanowienia
s'u"ebno$ci przesy'u;
13)
zmiany sposobu odp'atno$ci za $wiadczone us'ugi dystrybucji energii
elektrycznej z zasady sumarycznego zamawiania mocy na wszystkie przy'&cza na zasad%
odr%bnego zamawiania mocy dla ka"dego miejsca dostarczenia;
14)
odbiorców
ustalenie, czy tryb i sposób rozpatrywania reklamacji sk'adanych przez
energii
elektrycznej
poszkodowanych
w
zwi&zku
z
awariami
sieci
energetycznej narusza przepisy ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów;
15)
ustalenie, czy zasady sprzeda"y stosowane przez podmioty dzia'aj&ce na
rynku wytwarzania i sprzeda"y energii elektrycznej naruszaj& przepisy ustawy o
ochronie konkurencji i konsumentów;
122
16)
ustalenie, czy dzia'ania podejmowane w zakresie organizacji telefonicznego
systemu obs'ugi klientów nie naruszaj& interesów konsumentów i czy nie stanowi&
praktyki naruszaj&cej zbiorowe interesy konsumentów;
17)
ustalenie, czy wprowadzona zmiana cyklu rozliczeniowego dla odbiorców
indywidualnych i zwi&zane z tym wi%ksze op'aty dla konsumentów narusza przepisy
ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów (sprawa w toku);
18)
ustalenie, czy stosowane w obrocie z konsumentami zasady wstrzymywania
dostaw energii elektrycznej w zwi&zku z zaleganiem przez odbiorców w p'atno$ciach
(procedury windykacyjne) naruszaj& przepisy ustawy o ochronie konkurencji i
konsumentów (sprawa w toku).
Liczbowe zestawienie aktywno$ci organu antymonopolowego na rynku energii
elektrycznej przedstawia tabela nr 17.
Tabela nr 17. Interwencje organu antymonopolowego na rynku energii elektrycznej
w okresie stycze' 2009 - luty 2011
Zako#czone
w 2009 roku
Zako#czone
w 2010 roku
Post%powania antymonopolowe –
nadu%ywanie pozycji dominuj"cej
2
3
Zako#czone
do ko#ca
lutego 2011r.
lub w toku*
5
Post%powania w sprawach praktyk
naruszaj"cych zbiorowe interesy
konsumentów
Post%powania w sprawach koncentracji
1
1
1
3
6
1
* dot. post%powa# antymonopolowych
4. Aspekty ekologiczne na rynku energii elektrycznej
Zagadnienia zwi&zane z ochron& konsumentów na rynku energii elektrycznej
obejmuj& równie" kwestie ekologiczne. Maj& one bowiem bezpo$redni wp'yw na jako$(
"ycia oraz na wysoko$( wydatków na energi% w bud"ecie domowym. Dotycz& one
rozwoju pozyskiwania energii ze )róde' odnawialnych, ochrony $rodowiska oraz
zmniejszenia konsumpcji energii w gospodarstwach domowych.
123
Energetyka odnawialna odgrywa coraz wi%ksz& rol% nie tylko dla zapewnienia
bezpiecze#stwa energetycznego kraju (poprzez stopniowe uniezale"nianie si% od paliw
kopalnych oraz dywersyfikacj% )róde' pozyskania energii), ale równie" dla ochrony
$rodowiska (podobnie jak rozwój wysokosprawnej kogeneracji, czyli wytwarzania energii
elektrycznej równocze$nie z innym produktem – ciep'em).
Prawo energetyczne zawiera instrumenty wymuszaj&ce zakup energii elektrycznej
z odnawialnych )róde' energii, pod którym to poj%ciem rozumie )ród'a wykorzystuj&ce
w procesie przetwarzania energi% wiatru, promieniowania s'onecznego, geotermaln&,
fal, pr&dów i p'ywów morskich, spadku rzek oraz energi% pozyskiwan& z biomasy,
biogazu wysypiskowego, a tak"e biogazu powsta'ego w procesach odprowadzania lub
oczyszczania $cieków albo rozk'adu sk'adowanych szcz&tek ro$linnych i zwierz%cych132
Zwi%kszenie udzia'u tych )róde' w bilansie produkcji energii elektrycznej wymaga
stosowania odpowiednich metod wsparcia, b%d&cych gwarancj& ich systematycznego,
zrównowa"onego rozwoju. Obowi&zuj&ce metody wsparcia, zarówno odnawialnych
)róde' energii, jak i kogeneracji, zosta'y w Polsce oparte na systemach kwotowych
(obowi&zkowego posiadania w portfelu zakupu odpowiednich ilo$ci i rodzajów
$wiadectw pochodzenia), zabezpieczonych w zakresie realizacji represj& pa#stwa w
postaci bardzo wysokich kar pieni%"nych.133
Zasadniczym elementem omawianego zagadnienia jest art. 9a i n. Prawa
energetycznego, na podstawie którego przedsi%biorstwa energetyczne, odbiorcy
ko#cowi oraz towarowe domy maklerskie lub domy maklerskie, w zakresie okre$lonym w
odr%bnych przepisach, s& obowi&zane uzyska( i przedstawi( do umorzenia Prezesowi
URE tzw. $wiadectwo pochodzenia dla energii elektrycznej wytworzonej w )ród'ach
znajduj&cych si% na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub ui$ci( tzw. op'at%
zast%pcz& do 31 marca ka"dego roku za rok poprzedni. ,wiadectwo pochodzenia jest
potwierdzeniem wytworzenia energii elektrycznej w odnawialnym )ródle energii. Prezes
URE wydaje ww. $wiadectwa pochodzenia, jak równie" $wiadectwa pochodzenia z
kogeneracji dla energii elektrycznej wytworzonej w odnawialnym )ródle energii
spe'niaj&cej jednocze$nie warunki wysokosprawnej kogeneracji. ,wiadectwa wydaje
Prezes URE na wniosek przedsi%biorstwa energetycznego zajmuj&cego si% wytwarzaniem
energii elektrycznej w odnawialnych )ród'ach energii, z'o"ony za po$rednictwem
operatora systemu elektroenergetycznego, na którego obszarze dzia'ania znajduje si%
odnawialne )ród'o energii okre$lone we wniosku. W zakresie przedsi%biorstw
132
art. 3 pkt 20 Prawa energetycznego
Prawo energetyczne. Komentarz pod red. Mariusza Swory i Zdzis'awa Murasa, Lex a Wolters Kluwer business,
Warszawa 2010, s. 577.
133
124
energetycznych do wype'nienia opisanego wy"ej obowi&zku zobowi&zane zosta'y
przedsi%biorstwa energetyczne zajmuj&ce si% wytwarzaniem energii elektrycznej lub jej
obrotem i sprzedaj&ce energi% elektryczn& odbiorcom ko#cowym.
Przedsi%biorstwa energetyczne na etapie przygotowania taryf kalkuluj& koszty
zwi&zane z uzyskaniem i przedstawianiem do umorzenia $wiadectw pochodzenia lub te"
koszty uiszczenia op'aty zast%pczej, dokonywanej na konto Narodowego Funduszu
Ochrony ,rodowiska i Gospodarki Wodnej134.
Produkcja
energii
elektrycznej
z
odnawialnych
)róde'
energii
oraz
w
wysokosprawnej kogeneracji sprzyja ograniczeniu emisji do atmosfery szkodliwych
substancji w postaci dwutlenku w%gla jak równie" tlenków azotu, przyczyniaj&c si% tym
samym bezpo$rednio do ochrony $rodowiska, a po$rednio samych konsumentów.
Znaczenie tego kierunku dzia'a# b%dzie niew&tpliwie rosn&(. Wyrazem znaczenia
produkcji energii z odnawialnych )róde' jest uj%cie tego zagadnienia w przyj%tym przez
Rz&d dokumencie „Polityka energetyczna Polski do roku 2030”. Przyj%te w tym
dokumencie rozwi&zania stanowi& kontynuacj% realizowanych poprzednio za'o"e#135, z
po'o"eniem wi%kszego nacisku na kwestie rozwoju odnawialnych )róde' energii i )róde'
kogeneracyjnych. Jako jeden z celów
polityki energetycznej okre$lono rozwój
wykorzystania odnawialnych )róde' energii (OZE) i rozwoju tej energetyki. Dokument
wyznacza nast%puj&ce cele: 15-proc. udzia' OZE w zu"yciu energii finalnej w 2020 r.
oraz 10-proc. udzia' biopaliw w rynku paliw transportowych w 2020 r. Polska b%dzie
tak"e d&"y( do wi%kszego wykorzystania biopaliw II generacji. Ponadto prowadzone
b%d& dzia'ania, które pomog& w rozwoju biogazowni rolniczych oraz farm wiatrowych na
l&dzie i morzu. Nowe jednostki OZE i umo"liwiaj&ce ich przy'&czenie sieci
elektroenergetyczne,
b%d&
mog'y
uzyska(
bezpo$rednie
wsparcie
z
funduszy
europejskich oraz $rodków funduszy ochrony $rodowiska.
Poza
rozwijaniem
systemu
OZE
niektóre
przedsi%biorstwa
energetyczne
uwzgl%dniaj& w szerszym zakresie aspekt ekologiczny w swojej dzia'alno$ci. Rozdzielaj&
si% one na sprzedawców energii elektrycznej (SSD) oraz na operatorów sieci
dystrybucyjnych (OSD). Nale"& do nich m.in. nast%puj&ce dzia'ania :
134
Podstawa : art. 21 Rozporz"dzenia Ministra Gospodarki z dnia 2 lipca 2007 r. w sprawie szczegó!owych
zasad kszta!towania i kalkulacji taryf oraz rozlicze& w obrocie energi" elektryczn" (Dz. U. Nr 128, poz. 895 ze
zm.).
135
Chodzi o za!o'enia przyj#te w „Polityce energetycznej Polski do 2025 r.”
125
Dzia!ania SSD:
1)
Przeprowadzanie szeregu akcji edukacyjnych, w ramach których klienci
(konsumenci) zostali wyposa"eni w podstawowe porady odno$nie oszcz%dzania energii, a
tym samym redukcji CO2 (np. jeden z przedsi%biorców rozes'a' do klientów 1 mln
ulotek), na stronach internetowych przedsi%biorstw zamieszczane s& specjalne sekcje
informacyjne „Oszcz%dzanie energii”, zawieraj&ce kalkulatory zu"ycia energii oraz
informacje dotycz&ce racjonalizacji zu"ycia energii i ekologii;136
2)
Oferowanie klientom (konsumentom) wariantu zakupu energii „bardziej
ekologicznej” ni" oferta standardowa (procentowy udzia' energii z OZE jest wówczas
wy"szy, ni" wynikaj&cy z obligatoryjnego zakupu), w zamian za zakup energii po
wy"szych cenach. Klient otrzymuje certyfikat zakupu energii ekologicznej;137
3)
Przygotowanie systemu do przekazywania klientom faktur w formie
elektronicznej, co ograniczy liczb% faktur papierowych.138
Dzia!ania OSD:
1)
Plany w zakresie przy'&czania odnawialnych )róde' energii (np. elektrownie
wiatrowe, ma'e elektrownie wodne, elektrownie biogazowe), przebudowa linii
napowietrznych $redniego i niskiego napi%cia w terenach le$nych z rozwi&zania
tradycyjnego (tzw. „go'ego przewodu”) na niepe'no izolowane lub izolowane, dzi%ki
czemu znacznie poprawia si% pewno$( pracy linii oraz zmniejsza si% szeroko$(
niezb%dnej wycinki drzew w bezpo$rednim s&siedztwie linii. Ponadto sukcesywne
przebudowywanie istniej&cych stanowisk transformatorów w stacjach WN/SN na
rozwi&zania
szczelne.
Taka
technologia
eliminuje
zagro"enie
transformatorowego do gleby w przypadku awarii transformatora,
2)
wycieku
oleju
139
Projektowanie inwestycji zgodnie z wymogami prawa ochrony $rodowiska;
136
140
Instrumenty stosowane przez Vattenfall Sales Poland Sp. z o.o.
Instrument stosowany przez Energia-Obrót S.A.
138
Instrument stosowany przez PGE Obrót S.A.
139
Instrumenty stosowane przez Energia-Operator S.A. i PGE Dystrybucja SA.
140
Chodzi o ustaw% z 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony $rodowiska (j.t. Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 ze
zm.).
137
126
3)
Ograniczanie strat sieciowych poprzez skracanie obwodów i stosowanie
wi%kszych przekroi przewodów;141
4)
Kontrola poboru mocy. Operatorzy za przekroczenia pobranej mocy ponad
moc umown& pobieraj& op'aty zgodnie z zapisami obowi&zuj&cymi w Taryfie. W grupach
taryfowych, w których nie prowadzi si% kontroli przekrocze#, pobór mocy ograniczony
jest za pomoc& zabezpieczenia podlicznikowego. Post%powanie takie sk'ania odbiorc%
do bardziej przewidywalnego oraz racjonalnego u"ytkowania urz&dze# elektrycznych;142
5)
Kontrola poboru mocy. Post%powanie takie powoduje zmniejszenie zu"ycia
energii na pokrycie strat energii w sieci, powodowanych nadmiern& generacj& energii
biernej;
6)
Eliminacja azbestu poprzez zlecanie demonta"u wyrobów azbestowych i
oddanie do unieszkodliwienia powsta'ych odpadów oraz zast&pienie usuni%tych wyrobów
elementami niezawieraj&cymi azbestu. Zakup i monta" mobilnych, sk'adanych stanowisk
ekologicznych (mis olejowych) dla transformatorów rezerwowych lub wycofanych na
okre$lony czas ze stanowisk sta'ych. Monta" separatorów substancji ropopochodnych na
eksploatowanych
stanowiskach
mycia
pojazdów
i
placach
mycia
urz&dze#
energetycznych, z których $cieki i wody opadowe odprowadzane by'y do wód lub ziemi.
Monta" systemów monitorowania nape'nienia i sygnalizowania wycieków oleju (paliw) ze
zbiorników magazynowych. 143
Oceniaj&c powy"sze dzia'ania nale"y stwierdzi(, i" cz%$( przedsi%biorstw
energetycznych, zarówno operatorów sieci dystrybucyjnej (OSD), jak i sprzedawców
energii (SSD), ma na uwadze w zakresie swojej dzia'alno$ci aspekt ekologiczny, chocia"
nie wszystkie potrafi'y wskaza( konkretne przyk'ady podejmowanych dzia'a# w tym
zakresie. Niew&tpliwie ten aspekt dzia'alno$ci przedsi%biorstw energetycznych b%dzie
nabiera' coraz wi%kszego znaczenia, o ile b%dzie wymuszony nie tylko prawem
energetycznym, ale tak"e nastawieniem odbiorców energii przy wyborze dostawcy
energii dbaj&cego bardziej o
aspekty ekologiczne.
Jest to te" zadanie
dla
przedsi%biorstw energetycznych, które b%d& musia'y w wi%kszym stopniu w swoich
strategiach rynkowych i kontaktach z ró"nymi grupami interesariuszy uwzgl%dnia(
zasady mieszcz"ce si# w koncepcji spo!ecznej odpowiedzialno$ci biznesu (CSR).
141
Instrument stosowany przez PGE Dystrybucja SA.
Instrument stosowany przez PGE Dystrybucja SA.
143
Instrumenty stosowane przez EnergiaPro SA
142
127
Cz#$( IV. Naruszenia w umowach zawieranych z konsumentami
W tej cz%$ci raportu przedstawiono analiz% prawn& umów - stosowanych w obrocie
konsumenckim - dotycz&cych dostarczania energii elektrycznej (umowy: sprzeda"y, o
$wiadczenie
us'ug
przy'&czeniowych
przesy'ania
lub
dystrybucji,
kompleksowe)
oraz
umów
144
. Ka"da z tych rodzajów umów – dostarczania oraz przy'&czeniowa, ich
elementy sk'adowe i dotycz&ce ich uregulowania prawne zosta'y omówione w cz%$ci II.1.
niniejszego raportu. Omawiaj&c umowy zawierane przez przedsi%biorstwa energetyczne z
konsumentami zwrócono uwag% na specyfik% tych umów wynikaj&c& z faktu, "e na ich
tre$( wp'ywaj& nie tylko postanowienia umowne, ale równie" przepisy k.c., ustawy Prawo
energetyczne, rozporz&dze# wykonawczych i taryf. Podniesiono te", "e nawi&zanie relacji
prawnych, które wynikaj& ze wskazanych przepisów prawa odbywa si% poprzez
przyst&pienie, czyli adhezj%. Oznacza to, i" przedsi%biorstwa energetyczne przygotowuj&
tre$( umowy (wzorzec umowy) przed jej zawarciem i tym samym konsument nie ma
wp'ywu na jej tre$(. Oczywiste jest, "e wskazane okoliczno$ci powoduj& zagro"enia dla
konsumentów, jako tej s'abszej strony umowy i dlatego szczególnie wa"ny jest wymóg, aby
wzorce umowne stosowane przez przedsi%biorstwa energetyczne zawiera'y postanowienia
wyczerpuj&ce i zrozumia'e oraz informuj&ce konsumentów o ich prawach i obowi&zkach
wynikaj&cych bezpo$rednio z tre$ci umów.
G'ównym celem przeprowadzonych bada# by'o ustalenie rodzaju i zakresu
nieprawid'owo$ci co do tre$ci (zawarto$ci) wprowadzonych do obrotu prawnego wzorców
umów, a nast%pnie wykluczenie z obrotu prawnego niekorzystnych dla konsumentów
postanowie#. Intencj& Prezesa UOKiK podczas tego typu czynno$ci jest – oprócz
eliminowania postanowie# umownych naruszaj&cych interesy konsumentów – informowanie
przedsi%biorców o ich ustawowych obowi&zkach, które na nich spoczywaj&. Ponadto od
przedsi%biorcy wymaga si% aby wzorzec umowy by' sformu'owany w sposób jednoznaczny i
zrozumia'y
dla
przeci%tnego
konsumenta
oraz
aby
obowi&zki
stron
i
zakres
odpowiedzialno$ci wynikaj&cy z zawartej umowy by'y zrównowa"one.
W toku przeprowadzonej kontroli zebrano aktualnie stosowane w stosunkach z
konsumentami wzorce umów najwi%kszych przedsi%biorstw energetycznych:
OSD
1. Enea Operator Sp. z o.o., ul. Strzeszy#ska 58, 60-479 Pozna#,
2. Energa Operator SA, ul. Marynarki Polskiej 130, 80-557 Gda#sk ,
144
Analiza umów zosta!a przeprowadzona wed!ug stanu prawnego na koniec kwietnia 2011 r.
128
3. EnergiaPro S.A., pl. Powsta#ców ,l&skich 20, 53-314 Wroc'aw,
4. Enion Spó'ka Akcyjna, ul. Zawi'a 65 L, 30-390 Kraków,
5. PGE Dystrybucja S.A., ul. Garbarska 21, 20-340 Lublin,
6. RWE Stoen Operator Sp. z o.o., ul. Pi%kna 46, 00-676 Warszawa,
7. Vattenfall Distribution Poland S.A., ul. Portowa 14a, 44-100 Gliwice.
SSD
1. Enea S.A., ul. F.Nowowiejskiego 11, 60-967 Pozna#,
2. Energa Obrót S.A., ul. Reja 29, 80-870 Gda#sk
3. PGE Obrót Spó'ka Akcyjna, ul. 8-go Marca 6, 35-959 Rzeszów,
4. RWE Polska S.A., ul. Wybrze"e Ko$ciuszkowskie 41, 00-347 Warszawa,
5. Tauron Sprzeda" Sp. z o.o., ul. !agiewnicka 60, 30-417 Kraków
6. Vattenfall Sales Poland Sp. z o.o., ul. Barlickiego 2, 44-100 Gliwice.
Obowi&zuj&ce wzorce umów w tym: umowy, ogólne warunki umów oraz regulaminy
zbadano pod k&tem ich zgodno$ci z przepisami k.c. o niedozwolonych postanowieniach
umownych145 oraz ustawy Prawo energetyczne. Aby dane postanowienie zosta'o uznane za
niedozwolone musz& by( spe'nione kumulatywnie nast%puj&ce przes'anki:
- wzorzec umowy funkcjonuje w obrocie prawnym z udzia'em konsumentów;
- postanowienie umowy nie by'o z nim uzgodnione indywidualnie;
- postanowienie kszta'tuje prawa i obowi&zki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi
obyczajami, ra"&co naruszaj&c jego interesy.
W przedmiotowym raporcie poddano badaniu 44 wzorce umowne stosowane przez
dzia'aj&cych na rynku energii elektrycznej trzynastu ww. przedsi%biorców energetycznych.
Nale"y wyja$ni(, "e przedstawiona w raporcie ocena abuzywno$ci klauzul nie jest
ostateczna. Wy'&cznie S&d Ochrony Konkurencji i Konsumentów (SOKiK), o czym
powiedziano ju" wcze$niej, ma kompetencj% do uznania postanowienia za niedozwolon&
klauzul%. Po uprawomocnieniu si% wyroku SOKiK takie postanowienie wpisywane jest do
rejestru postanowie# niedozwolonych, prowadzonego przez Prezesa UOKiK146. Od tego
momentu jego stosowanie w obrocie z konsumentami jest zakazane.
W przypadku za$ podejrzenia stosowania przez przedsi%biorc% praktyki naruszaj&cej
zbiorowe interesy konsumentów polegaj&cej na stosowaniu postanowie# wzorców umów,
145
146
art. 3851 , art. 3853
rejestr postanowie& niedozowolonych dost#pny jest na stronie www.uokik.gov.pl
129
które zosta'y wpisane do rejestru (mo"e tak"e dotyczy( sytuacji, w których przedsi%biorca
stosuje klauzule podobne do wpisanych do rejestru nawet je$li wyrok SOKiK, na mocy
którego dokonano wpisu, nie by' wydany w stosunku do tego przedsi%biorcy), ocena
praktyki dokonywana jest w decyzji Prezesa UOKiK, po przeprowadzeniu post%powania
administracyjnego. Od takiej decyzji przys'uguje odwo'anie do SOKiK.
W tej cz%$ci raportu przedstawione s& powtarzaj&ce si%, pogrupowane tematycznie
postanowienia umów dostarczania energii elektrycznej (sprzeda"y, o $wiadczenie us'ug
przesy'ania lub dystrybucji, kompleksowych) oraz przy'&czeniowych, których tre$( w
ocenie Prezesa UOKiK budzi zastrze"enia. Podano równie" przyk'ady niedozwolonych
postanowie# wyst%puj&cych w poszczególnych wzorcach umów, stosowanych przez
wskazane przedsi%biorstwa energetyczne. Natomiast pe'n& list% zakwestionowanych
postanowie# wraz ze wskazaniem nazwy wzorca umowy i przedsi%biorstwa, który je
stosuje zawiera tabela, stanowi&ca za'&cznik nr 2 do niniejszego raportu.
1. Analiza umów dostarczania energii elektrycznej
1.1.
Postanowienia
umowne
wy!"czaj"ce
lub
ograniczaj"ce
odpowiedzialno$(
przedsi#biorstwa energetycznego
Wy!"czenie odpowiedzialno$ci w zwi"zku z nadinterpretacj" poj#cia si!y wy%szej
W analizowanych wzorcach umów dotycz&cych dostarczania energii elektrycznej
wyst%puj&
postanowienia
ograniczaj&ce
lub
nawet
wy'&czaj&ce
odpowiedzialno$(
przedsi%biorstwa energetycznego z tytu'u niezapowiedzianych zmian lub przerw w
dostawie energii z przyczyn wynikaj&cych z wyst&pienia si'y wy"szej, zakre$lanej dowolnie
i zbyt szeroko przez przedsi%biorstwa energetyczne.
Ustawodawca pos'uguje si% poj%ciem „si'y wy"szej” w wielu miejscach k.c., lecz
nie wprowadza do ustawy jego legalnej definicji. Si'a wy"sza traktowana jest jako
zdarzenie nag'e, nieprzewidywalne i niezale"ne od woli stron uniemo"liwiaj&ce wykonanie
umowy w ca'o$ci lub cz%$ci. Taki sposób zdefiniowania si'y wy"szej znajduje akceptacj%
tak w doktrynie147, jak i orzecznictwie148. Stan okre$lany w ten sposób powinien istnie(
obiektywnie, a wi%c musi by( widoczny i sprawdzalny dla obserwatora. Odno$nie oceny
147
Np. G. Bieniek w: G. Bieniek, H. Ciep'a, S. Dmowski, J. Gudowski, K. Ko'akowski, M. Sychowicz, T.
Wi$niewski, Cz. +u'awska, Komentarz do k.c. Ksi%ga trzecia Zobowi&zania, Warszawa 1996, tom 1, s. 310.
148
Np. wyrok S&du Najwy"szego z dnia 7 lutego 1953 r., sygn. akt. I C 60/53, OSN 1954, poz. 35, wyrok S&du
Najwy"szego z dnia 9 lipca 1962 r., I CR 34/62, OSNCP 1963, poz. 262
130
stopnia wp'ywu tego zdarzenia na dzia'anie lub zaniechanie przedsi%biorcy, przewa"a tzw.
teoria obiektywna niedopuszczaj&ca, aby miarodajna by'a wy'&cznie ocena podmiotu
powo'uj&cego si% na si'% wy"sz&. Stosowanie tej teorii musi odbywa( si% z uwzgl%dnieniem
okoliczno$ci ocenianych indywidualnie dla danego przypadku, zatem ocena powinna by(
dokonywana "z zewn&trz", ale przy uwzgl%dnieniu konkretnej sytuacji ocenianego149.
Jednak przedsi%biorstwa energetyczne w zakwestionowanych wzorcach umownych z
góry przydaj& nazwanym przez siebie zjawiskom cechy w'a$ciwe sile wy"szej, przy czym w
ocenie Prezesa UOKiK w niektórych przypadkach czyni& to w sposób nieuprawniony.
Wymieniane s& mi%dzy innymi: „niekorzystne warunki atmosferyczne”, po"ar, stan
wojenny, stan wyj&tkowy. Po$ród zdarze# b%d&cych si'& wy"sz& wymieniono równie"
strajk, który jest instytucj& regulowan& w odr%bnych przepisach150 i jako taki nie jest
zdarzeniem nieprzewidywalnym, a tym samym nie mo"e by( uznany za si'% wy"sz&.
Ponadto, je"eli chodzi o wymieniane „niekorzystne zjawiska atmosferyczne”, nale"y mie(
na uwadze, i" nie wszystkie mog& by( uznane za si'% wy"sz&, a w szczególno$ci te, których
mo"na si% spodziewa( cho(by z tego powodu, "e wyst%puj& corocznie na terenie kraju (np.
wymieniane w umowach ulewne deszcze, wichura, szad)). Przedsi%biorstwo energetyczne,
formu'uj&c w taki sposób postanowienie wzorca umowy, uzyskuje uprawnienie do
uznawania danej okoliczno$ci b%d&cej przyczyn& niewykonania lub nienale"ytego
wykonania zobowi&zania jako okoliczno$ci niezale"nej od niego, nieprzewidywalnej i
której nie móg' zapobiec. Oznacza to, "e w wielu przypadkach przedsi%biorstwo
energetyczne, powo'uj&c si% na postanowienie umowy, b%dzie mog'o zwolni( si% od
odpowiedzialno$ci argumentuj&c, i" za dan& okoliczno$( odpowiedzialno$ci nie ponosi. Tym
samym prowadzi( to mo"e do wy'&czenia lub istotnego ograniczenia odpowiedzialno$ci za
niewykonanie lub nienale"yte wykonanie zobowi&zania.
Takie dzia'anie narusza dyspozycj% art. 3853 pkt 2 k.c. - zgodnie z którym za
niedozwolone postanowienia umowne - uwa"a si% w razie w&tpliwo$ci postanowienia
umowne, które wy'&czaj& lub istotnie ograniczaj& odpowiedzialno$( wzgl%dem konsumenta
za niewykonanie lub nienale"yte wykonanie umowy.
Argumentuj&c
powy"sze,
nale"y
podnie$(
i"
S&d
Ochrony
Konkurencji
i
Konsumentów – podzielaj&c przedstawione w pozwie stanowisko Prezesa UOKiK wskazuj&ce na ww. aspekty, w wyroku z dnia 18 pa)dziernika 2004 r. (sygn. akt XVII Amc
101/03, sprawa z powództwa Prezesa UOKiK przeciwko Przedsi%biorstwu Energetycznemu
Okr%gu Radomsko-Kieleckiego S.A. w Skar"ysku Kamiennej), uzna' za postanowienie
149
150
wyrok S&du Najwy"szego z dnia 16 stycznia 2002 r., sygn. akt. IV CKN 629/00, LEX nr 54332.
Ustawa z dnia 23 maja 1991 r. o rozwi&zywaniu sporów zbiorowych (Dz. U. z 1991 r. Nr 55, poz. 236 ze zm.)
131
niedozwolone, które nast%pnie zosta'o wpisane do Rejestru pod poz. 354, klauzul% o tre$ci:
„Sprzedawca nie ponosi odpowiedzialno&ci za szkody spowodowane niewykonaniem umowy
lub nienale"ytym jej wykonaniem w przypadku dzia#ania si#y wy"szej (zdarzenia nag#ego,
nieprzewidywalnego i niezale"nego od woli stron uniemo"liwiaj!cego wykonanie umowy w
ca#o&ci lub cz$&ci w szczególno&ci: kl$ski "ywio#owej jak po"ar, powód(, huragan, sad(,
akty w#adzy pa%stwowej jak stan wojenny, stan wyj!tkowy, dzia#ania wojenne, akty
sabota"u, strajki itp.), wyst!pienia awarii systemowej (warunki w sieci przesy#owej i
rozdzielczej lub taki ich stan, który wp#ywa lub z du"ym prawdopodobie%stwem mo"e
wp#yn!' na zdolno&' ZEORK S.A. do &wiadczenia us#ugi przemys#owej i sprzeda"y energii
elektrycznej, który zagra"a, lub z du"ym prawdopodobie%stwem mo"e zagra"a'
bezpiecze%stwu osób i urz!dze%) i awarii w sieci skutkuj!cej nieprzewidzianymi
przerwami w dostarczaniu energii elektrycznej lub w przypadku wyst!pienia konieczno&ci
wykonania nieprzewidzianych prac dla zapobie"enia lub usuni$cia skutków awarii w sieci”.
W zwi&zku z powy"szym, stosowanie przez przedsi%biorstwo energetyczne
postanowie# to"samych z zacytowan& wy"ej klauzul&, mo"e stanowi( podstaw% do
wszcz%cia post%powania w sprawie praktyki naruszaj&cej zbiorowe interesy konsumentów,
o jakiej mowa w art. 24 ust. 1 i ust. 2 pkt 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów.
Przyk'ady zakwestionowanych postanowie# w tym zakresie:
!
„Dostawca ani Dystrybutor nie ponosz! odpowiedzialno&ci za niedostarczenie mocy
i energii elektrycznej w szczególno&ci w przypadku: (…), 2)
dzia#ania
si#y
wy"szej tj. zdarzenia nag#ego, nieprzewidywalnego i niezale"nego od woli
Dostawcy, ani Dystrybutora, uniemo"liwiaj!cego wykonanie umowy w ca#o&ci lub
cz$&ci, na sta#e lub na pewien czas, któremu nie mo"na zapobiec ani przeciwdzia#a'
przy zachowaniu nale"ytej staranno&ci. Przejawami si#y wy"szej s! w szczególno&ci:
kl$ski "ywio#owe (np. po"ar, powód(, susza,(…), huragan, szad(), akty w#adzy
pa%stwowej (np. stan wojenny, stan wyj!tkowy, embarga, blokady), dzia#ania
wojenne, akty sabota"u, strajki powszechne lub inne niepokoje spo#eczne (np.
publiczne demonstracje, lokauty” (Energa Obrót S.A. );
!
”Sprzedawca i OSD nie ponosz! konsekwencji za niewykonanie lub nienale"yte
wykonanie umowy w przypadku awarii w systemie lub dzia#ania Si#y Wy"szej (np.
po"ar, powód(, huragan, sad(, akty sabota"u, publiczne demonstracje)”. (PGE
Obrót S.A. );
!
„Operator systemu dystrybucyjnego jest zwolniony z odpowiedzialno&ci za
niewykonanie
lub
nienale"yte
wykonanie
132
umowy,
je"eli
naruszenie
jej
postanowie% nast!pi#o wskutek oddzia#ywania si#y wy"szej lub wskutek chocia"by
niezawinionych zachowa% osób trzecich za które operator systemu dystrybucyjnego
odpowiedzialno&ci
nie
ponosi
(…).
Si#!
wy"sz!
jest
zdarzenie
nag#e
i
nieprzewidywalne lub takie któremu z zachowaniem najwy"szej staranno&ci nie
da#o si$ zapobiec lub zniweczy' jego skutków a w szczególno&ci powód(,
wy#adowanie atmosferyczne, po"ar, porywisty wiatr, szad(, strajk, wojna, akty
sabota"u, akty w#adzy pa%stwowej” (PGE Dystrybucja S.A. );
„Strony nie s! odpowiedzialne za nie wywi!zanie si$ ze zobowi!za%, wynikaj!cych
!
z niniejszej Umowy, spowodowanych si#! wy"sz!. Za si#$ wy"sz! Strony rozumie'
b$d! ka"de zdarzenie zewn$trzne, na którego powstanie "adna ze stron nie mog#a
mie' wp#ywu, takie jak np.: (…) strajki, rozleg#e przerwy w ruchu kolejowym i
drogowym, (…)”(Enion S.A. ).
Wy!"czenie/ograniczenie odpowiedzialno$ci w zwi"zku z powo!aniem si# na
wyst"pienie awarii sieci energetycznych
Przedsi%biorstwa energetyczne w$ród okoliczno$ci, których wyst&pienie wy'&cza ich
odpowiedzialno$( za szkody spowodowane niewykonaniem lub nienale"ytym wykonaniem
umowy,
przewiduj&
wyst&pienie
awarii
systemowej,
awarii
w
sieci
skutkuj&cej
nieprzewidzianymi przerwami w dostarczaniu energii elektrycznej lub wyst&pienie
konieczno$ci wykonania nieprzewidzianych prac dla zapobie"enia lub usuni%cia skutków
awarii w sieci.
Nale"y w tym miejscu wskaza(, i" podstawowym przedmiotem dzia'alno$ci
gospodarczej przedsi%biorstw energetycznych jest wytwarzanie i dystrybucja energii
elektrycznej.
Przedsi%biorstwo
energetyczne
jest
profesjonalist&,
w
za'o"eniu
dysponuj&cym wiedz& i $rodkami technicznymi, maj&cymi zapewni( nale"yte wykonanie
zobowi&zania. Zgodnie z art. 355 k.c. zobowi&zane jest do zachowania nale"ytej
staranno$ci przy wykonywaniu umowy. Z kolei, zgodnie z art. 4 ust.1 ustawy Prawo
energetyczne: „Przedsi$biorstwo energetyczne zajmuj!ce si$ przesy#aniem lub dystrybucj!
paliw lub energii, (…) jest obowi!zane utrzymywa' zdolno&' urz!dze%, instalacji i sieci do
realizacji zaopatrzenia w te paliwa lub energi$ w sposób ci!g#y i niezawodny, przy
zachowaniu obowi!zuj!cych wymaga% jako&ciowych”. W tej sytuacji, bior&c pod uwag%
charakter dzia'alno$ci przedsi%biorstwa energetycznego, nale"y zauwa"y(, "e powo'ywanie
si% przez przedsi%biorstwo energetyczne na powy"sze okoliczno$ci w sposób bezwarunkowy
133
nie mo"e stanowi( podstawy zwolnienia od odpowiedzialno$ci wzgl%dem konsumenta.
Przedsi%biorstwo winne w ramach swojej dzia'alno$ci kontrolowa( stan infrastruktury i
dokonywa( konserwacji, modernizacji urz&dze# w zakresie niezb%dnym do prawid'owego i
bezawaryjnego $wiadczenia us'ug. Dlatego
nie
mo"e
zyska(
aprobaty
wy'&czanie
odpowiedzialno$ci za niewykonanie lub nienale"yte wykonanie zobowi&zania przez
przedsi%biorstwo energetyczne wzgl%dem konsumenta w zwi&zku z ka"d& awari& a" do
czasu jej usuni%cia. W tym miejscu nale"y podnie$(, "e zasady dochodzenia odszkodowania
za przerwy w dostarczaniu energii elektrycznej podlegaj& szczególnym regulacjom.
Zgodnie z rozporz&dzeniem Ministra Gospodarki z dnia 4 maja 2007 r. w sprawie
szczegó'owych warunków funkcjonowania systemu elektroenergetycznego - Dz. U. Nr 93
poz. 623 ze zm. („rozporz&dzenie systemowe”) nieplanowane jednorazowe przerwy w
dostawie energii elektrycznej (spowodowane wyst&pieniem awarii w sieci) dla grup
przy'&czeniowych IV i V mog& trwa( nie d'u"ej ni" 24 godziny, a czas nieplanowanych
przerw w ci&gu roku nie mo"e przekroczy( 48 godzin. Czas trwania przerw dla grup
przy'&czeniowych I-III i VI powinna okre$la( umowa kompleksowa, czyli umowa, jak&
wi%kszo$( odbiorców zawar'a z dostawc& energii elektrycznej, albo umowa o $wiadczenie
us'ug przesy'ania lub dystrybucji151. Wyst&pienie przerw o czasie trwania nie d'u"szym ni"
przewidziane w rozporz&dzeniu systemowym albo jednej z powy"ej opisanych umów nie
daje odbiorcom prawa do "&dania odszkodowania. Potwierdza to stanowisko Urz%du
Regulacji Energetyki opublikowane na stronie internetowej Urz%du w dniu 5 pa)dziernika
2009 r. w zwi&zku z informacj& na temat awarii zasilania w !odzi152.
Je"eli wi%c przerwa w dostawie pr&du przekroczy okre$lony w rozporz&dzeniu
systemowym albo umowie dopuszczalny czas trwania, wówczas konsumentowi, zgodnie z
§ 37a rozporz&dzenia taryfowego, przys'uguje prawo do otrzymania od dostawcy
bonifikaty. Przepis ten przewiduje dwie przes'anki, których wyst&pienie stanowi warunek
konieczny powstania obowi&zku udzielenia bonifikaty. S& nimi: wyst&pienie przerw w
dostarczaniu energii elektrycznej oraz przekroczenie dopuszczalnego czasu przerw.
Analiza przedmiotowych umów wykaza'a, "e niektóre postanowienia umowne
wy'&czaj& odpowiedzialno$( przedsi%biorstwa energetycznego z powodu wyst&pienia awarii
w ka"dym przypadku, bez wzgl%du na limit przerwy przewidziany w przywo'anym przepisie
lub w umowie. Taka sytuacja mo"e u konsumenta wywo'a( prze$wiadczenie, i"
przedsi%biorstwo energetyczne nie jest zobowi&zane do przyznania mu bonifikaty.
151
Grupy przy'&czeniowe I-VI zdefiniowano w s'owniku.
W. Pelc, M. Andruszkiewicz, Zasady odpowiedzialno$ci przedsi%biorstw energetycznych za szkody wynik'e z
Stanowisko
URE,
publ.:
przerw
w
dostawach
energii
elektrycznej,
publ.
www.cire.pl..
http://www.ure.gov.pl/portal/odb/446/3300/Awaria_zasilania_energia_w_Lodzi.html?search=76768
152
134
Takie postanowienia mog& stanowi( klauzul% niedozwolon& – wy'&czaj&c& lub
istotnie ograniczaj&c& odpowiedzialno$( wzgl%dem konsumenta za niewykonanie lub
nienale"yte wykonanie zobowi&zania (art. 385³ pkt 2 k.c.). Ponadto, mog& stanowi(
klauzul% niedozwolon& okre$lon& w art. 385³ pkt 9 k.c. stanowi&cym, "e niedozwolonym
postanowieniem umownym jest postanowienie przyznaj&ce kontrahentowi konsumenta
uprawnienie
do
dokonywania
wi&"&cej
interpretacji
umowy.
W
tym
przypadku
przedsi%biorstwo energetyczne uzurpuje sobie prawo do ustalania czasu usuni%cia awarii
ponad limity przerw nieplanowanych bez ponoszenia odpowiedzialno$ci.
Powy"sze mo"e skutkowa( skierowaniem przez Prezesa UOKiK pozwu do SOKiK w
zakresie uznania postanowienia wzorca umowy za niedozwolone, na podstawie art. 47938 §1
k.p.c.
!
Sprzedawca jest zwolniony z odpowiedzialno&ci za skutki przerw i ogranicze% w
dostarczaniu
energii
elektrycznej
spowodowanych
(…)
awari!
w
sieci
elektroenergetycznej przez czas niezb$dny do jej usuni$cia (…)” ((Tauron Sprzeda"
Sp. z o.o.);
Wy!"czenie/ograniczenie odpowiedzialno$ci w zwi"zku z powo!aniem si# na inne
zdarzenia
Niezale"nie od zdarze# wymienionych powy"ej, przedsi%biorstwa energetyczne
w$ród okoliczno$ci których wyst&pienie wy'&cza/ogranicza ich odpowiedzialno$( za
niewykonanie lub nienale"yte wykonanie umowy, wymieniaj& inne przypadki, które w
ocenie Prezesa UOKiK,
nie musz& stanowi( podstawy wy'&czenia odpowiedzialno$ci.
Wprawdzie
one
mog&
by(
niezale"ne
od
przedsi%biorstwa
energetycznego,
ale
niekoniecznie przez niego niezawinione. W$ród tych okoliczno$ci mo"na przytoczy( m.in.
„orzeczenia s&dowe” i „decyzje organów administracyjnych”, które decyduj& wed'ug
przedsi%biorstw energetycznych o ograniczeniu lub przerwie w dostawie energii
elektrycznej. W ocenie Prezesa UOKiK formu'owanie tego typu postanowie# umownych
mo"e
prowadzi(
do
bezpodstawnego
wy'&czenia
lub
istotnego
ograniczenia
odpowiedzialno$ci za niewykonanie lub nienale"yte wykonanie zobowi&zania.
Niniejsze stanowisko Prezesa UOKiK zgodne jest z orzecznictwem SOKiK.
Przyk'adowo w wyroku z dnia 18 maja 2005 r. (sygn. akt XVII AmC 86/03) SOKiK uzna' za
niedozwolone postanowienia umowne, które nast%pnie zosta'y wpisane pod poz. 882 i 883
do rejestru postanowie# wzorców umowy uznanych za niedozwolone o tre$ci: „Opó(nienia
135
wywo#ane decyzjami administracyjnymi lub ich brakiem, w wyniku zmiany przepisów oraz
innych niezale"nych od sprzedaj!cego przeszkód spowoduj! odpowiednie przesuni$cie
terminów
rozpocz$cia
budowy
i
oddania
przedmiotu
budowy
kupuj!cemu.”
W
uzasadnieniu do wyroku S&d stwierdzi', i" takie zapisy „Naruszaj! (…) art. 3853 pkt 2 k.c.
Przepis ten stanowi, "e w
razie w!tpliwo&ci uwa"a si$, "e niedozwolonymi
postanowieniami umownymi s! te, które w szczególno&ci wy#!czaj! lub istotnie
ograniczaj! odpowiedzialno&' wzgl$dem konsumenta za niewykonanie lub nienale"yte
wykonanie zobowi!zania. (…) przytoczone wy"ej zapisy wy#!czaj! odpowiedzialno&'
pozwanego
wzgl$dem
konsumenta
za
niewykonanie
lub
nienale"yte
wykonanie
zobowi!zania (…).
Bior&c powy"sze pod uwag%, wskazane postanowienia wzorców umownych mog& by(
sprzeczne z dobrymi obyczajami i ra"&co narusza( interesy konsumentów (art. 3851 § 1
k.c.) oraz wyczerpywa( dyspozycj% ww. art. 3853 pkt 2 k.c. W rezultacie mo"e to
skutkowa( skierowaniem przez Prezesa UOKiK pozwu do SOKiK w zakresie uznania
postanowienia wzorca umowy za niedozwolone, na podstawie art. 47938 §1 k.p.c.
!
„[Przedsi$biorca energetyczny] jest zwolniony z odpowiedzialno&ci za skutki
przerw i ogranicze% spowodowanych: (…), prawomocnym orzeczeniem s!du albo
decyzj! organu w#adzy lub administracji rz!dowej (samorz!dowej)”; ((Tauron
Sprzeda" Sp. z o.o.);
!
„Ponadto Sprzedawca i OSD nie ponosz! odpowiedzialno&ci za szkody wynik#e z
przerw w dostawie energii elektrycznej spowodowanych: (…) c) wykonaniem
orzeczenia
s!du,
decyzji
organu
administracji
rz!dowej
lub
samorz!du
terytorialnego” (PGE Obrót S.A.);
1.2. Postanowienia umowne nieprawid!owo okre$laj"ce termin p!atno$ci
W analizowanych wzorcach umów dotycz&cych dostarczania energii elektrycznej
wyst%puj& klauzule, które albo nie okre$laj& precyzyjnie terminu p'atno$ci, albo ustalaj&
na fakturze minimalny termin p'atno$ci za dostarczon& energi% w sposób, który mo"e
narusza( dobre obyczaje i ekonomiczne interesy konsumentów.
136
W $wietle wymogu generalnej transparentno$ci tre$ci wzorca niedopuszczalne jest
niedoprecyzowanie
przez
przedsi%biorstwa
energetyczne
terminów
p'atno$ci
obowi&zuj&cych w umowie. Termin p'atno$ci stanowi wa"ny element w stosunkach
pomi%dzy przedsi%biorstwem energetycznym a konsumentem, st&d np. postanowienie o
tre$ci „Regulowanie nale"no&ci powinno nast!pi' w terminie wskazanym na fakturze” nie
gwarantuje odbiorcy minimalnego terminu p'atno$ci i umo"liwia ustalenie p'atno$ci w
sposób naruszaj&cy interesy konsumentów. W uzasadnieniu wyroku dot. klauzuli wpisanej
do rejestru niedozwolonych postanowie# wzorców umowy pod nr 495 o tre$ci „Nale"no&'
za gaz ziemny oraz &wiadczone Kupuj!cemu us#ugi b$d! regulowane na podstawie faktur
wystawionych przez Sprzedawc$ w terminie podanym na fakturze, jednak nie pó(niej ni"
w ci!gu 14 dni od daty otrzymania faktury z wy#!czeniem § 5 ust. 3 umowy. Nale"no&' za
gaz ziemny, o której mowa w § 5 ust. 3 umowy Kupuj!cy b$dzie regulowa# na podstawie
faktur wystawionych przez Sprzedawc$ w terminie podanym na fakturze”, SOKiK
stwierdzi' m.in., i" przy tak sformu'owanym postanowieniu konsument nie posiada wiedzy
przy zawieraniu umowy z przedsi%biorstwem energetycznym „odno$nie terminu p'atno$ci
nale"no$ci przez niego za $wiadczenie drugiej strony, gdy" umowa takiego terminu nie
okre$la, a czyni to wy'&cznie faktura dor%czona po jej zawarciu” (wyrok SOKiK z dnia 14
marca 2005 roku (sygn. akt XVII Amc 6/04).
Z kolei okre$lenie terminu pocz&tkowego do zap'aty jako daty wystawienia faktury
mo"e wi&za( si% ze skróceniem faktycznego czasu na wykonanie przez konsumenta
zobowi&zania oraz mo"e spowodowa( nieterminowe wywi&zanie si% ze zobowi&zania, ze
wzgl%du na brak uwzgl%dnienia czasu up'ywaj&cego pomi%dzy wys'aniem faktury a jej
dostarczeniem konsumentowi. Postanowienie o takiej tre$ci zosta'o zakwestionowane
przez orzecznictwo SOKiK, który w wyroku z dnia 14 marca 2005 roku (sygn. akt XVII Amc
6/04) uzna' za niedozwolone postanowienie umowne stosowane przez jednego z
dostawców gazu ziemnego (wpisane nast%pnie pod poz. 496 do rejestru postanowie#
wzorców umowy uznanych za niedozwolone): „Nale"no&' za gaz ziemny oraz &wiadczone
Kupuj!cemu us#ugi b$d! regulowane na podstawie faktur wystawionych przez Sprzedawc$
(…) 14 dniowym od daty wystawienia faktury w przypadku wysy#ki poczt!, z wy#!czeniem §
5 ust. 3 umowy. Nale"no&' za gaz ziemny, o której mowa w § 5 ust. 3 umowy Kupuj!cy
b$dzie regulowa# na podstawie faktur wystawionych przez Sprzedawc$ w terminie
podanym na fakturze”.
137
!
„Termin zap#aty (…) oraz numer rachunku bankowego, na który nale"y dokonywa'
zap#aty za &wiadczone us#ugi dystrybucji jest okre&lony w fakturze lub dokumencie
wp#aty (…)(Vattenfall Distribution Poland S.A.);
!
„Terminem p#atno&ci jest dzie% oznaczony na fakturze VAT nie krótszy ni" 14 dni
od daty wystawienia faktury”(RWE Polska S.A.);
!
„Kupuj!cy
zobowi!zuje
do
zap#aty
nale"no&ci
za
energi$
na
podstawie
otrzymywanych faktur w terminach w nich okre&lonych. Termin zap#aty okre&lony
w fakturze wynosi# b$dzie 14 dni od daty jej wystawienia” (Enea S.A.);
!
„ Odbiorca wnosi nale"no&ci za energi$ elektryczn! w wysoko&ci i terminie
okre&lonych w fakturze, przy czym termin ten nie mo"e by' krótszy ni": 1) 10 dni
od daty wystawienia faktury dla faktur dostarczanych Odbiorcy drog! pocztow! lub
2) 7 dni od daty wystawienia faktury dla faktur dor$czanych Odbiorcy przez
przedstawiciela Sprzedawcy”. (Energa Obrót S.A.);
1.3.
Postanowienia
umowne
nieprawid!owo
okre$laj"ce
zasady
dostarczania
konsumentom korespondencji
We wzorcach umów dotycz&cych dostarczania energii elektrycznej wyst%puj&
postanowienia, które przes&dzaj& o skuteczno$ci dor%czenia korespondencji/faktury
pomimo braku ich odbioru przez konsumenta, który np. nie powiadomi' przedsi%biorstwa
energetycznego o zmianie adresu do korespondencji. Tym samym w umowie ustanawia si%
fikcj% skutecznego z'o"enia o$wiadczenia woli przez przedsi%biorstwo energetyczne i to w
przypadku, gdy konsument pozbawiony by'by realnej mo"liwo$ci zapoznania si% z jego
tre$ci&. W opinii Prezesa UOKiK, o ile w sytuacji niedochowania przez konsumenta
obowi&zku
powiadomienia
przedsi%biorstwa
energetycznego
o
zmianie
adresu
do
korespondencji, mo"na obci&"y( go np. kosztami mylnych operacji, to niedopuszczalna jest
regulacja sankcjonuj&ca dokonanie przez przedsi%biorc% czynno$ci, która w istocie nie
nast&pi'a. Tego typu postanowienia zosta'y zakwestionowane przez orzecznictwo SOKiK,
który przyk'adowo w wyroku z dnia 17 sierpnia 2006 roku (Sygn. Akt XVII Amc 100/50) uzna'
138
za niedozwolone postanowienie umowne (wpisane nast%pnie pod poz. 918 do rejestru
postanowie# wzorców umowy uznanych za niedozwolone): „(…) Fronton pozostawia w
aktach umowy pismo ze skutkiem dor$czenia, je&li nabywca nie zawiadomi Frontonu o
zmianie adresu i nazwiska, a wys#ane zawiadomienie wróci z adnotacj! „adresat nieznany”
lub temu podobn! (…)”. W uzasadnieniu do wyroku S&d stwierdzi', i" uznany za
niedozwolony zapis umowny „kszta#tuje sytuacj$ konsumenta niekorzystnie w porównaniu
z sytuacj! pozwanego, nak#adaj!c na konsumenta bardzo rygorystyczne skutki w zakresie
odbierania korespondencji pozwanego analogicznie jak przepisy k.p.c. w odniesieniu do
korespondencji s!dowej. Instytucja dor$czenia zast$pczego nale"y do prawa procesowego i
negatywnie nale"y oceni' prób$ jej adaptowania do obrotu gospodarczego, zw#aszcza, gdy
jedn! ze stron umowy jest konsument oraz maj!c na uwadze art. 61 k.c. , zgodnie z
którym o&wiadczenie woli, które ma by' z#o"one innej osobie, jest z#o"one z chwil! gdy
dosz#o do niej w taki sposób, "e mog#a zapozna' si$ z jego tre&ci!. Podkre&li' nale"y, i"
instytucja
dor$czenia
zast$pczego
nie
jest
gwarantem
doj&cia
do
konsumenta
o&wiadczenia woli pozwanego w w/w sposób. Równie" dwukrotna adnotacja placówki
pocztowej „nie podj$to w terminie” nie przes!dza o tym, "e konsument móg# zapozna' si$
z o&wiadczeniem woli pozwanego. Postanowienie [to] (…) mo"e prowadzi' do sytuacji, gdy
konsument pozbawiony mo"liwo&ci rzeczywistego zapoznania si$ z o&wiadczeniem woli
pozwanego nara"ony b$dzie na jego skutki prawne. Takie ukszta#towanie obowi!zków
konsumenta ra"!co narusza jego interesy i jest sprzeczne z dobrymi obyczajami.”
!
Klient zobowi!zuje si$ do (…) zawiadomienia sprzedawcy o ka"dorazowej zmianie
adresu korespondencyjnego. Brak zg#oszenia o zmianach powoduje "e dor$czenia na
adres wskazany w Umowie lub podany pó(niej przez klienta b$d! uznawane za
skuteczne” (Tauron Sprzeda" Sp. z o.o.);
!
Klient zobowi!zany jest w szczególno&ci do: (…) 1.4. zawiadomienia sprzedawcy o
ka"dorazowej zmianie adresu korespondencyjnego. Brak zg#oszenia o zmianach
powoduje, "e dor$czenia na adres wskazany w Umowie lub podany pó(niej przez
klienta, b$d! uznawane za skuteczne” (Vattenfall Sales Poland Sp. z o.o.);
139
!
W szczególno&ci Odbiorca obowi!zany jest poinformowa' pisemnie sprzedawc$ o
zmianie adresu korespondencyjnego, na który powinna zosta' wys#ana faktura oraz
wszelka inna korespondencja pod rygorem uznania za dor$czon! tej"e faktury i
korespondencji” (Energa Operator S.A. );
1.4. Postanowienia umowne przyznaj"ce przedsi#biorstwu energetycznemu prawo
do jednostronnego rozwi"zania umowy
W trakcie przedmiotowej analizy, zastrze"enia Prezesa UOKiK zwróci'y równie"
postanowienia dotycz&ce mo"liwo$ci rozwi&zania umowy dostarczania energii elektrycznej.
Nale"y zwróci( uwag%, i" ustawa Prawo energetyczne (poza przypadkiem braku
zgody odbiorcy na zainstalowanie przedp'atowego uk'adu pomiarowo-rozliczeniowego) nie
wskazuje, w jakich okoliczno$ciach umowa sprzeda"y energii elektrycznej mo"e zosta(
rozwi&zana przez przedsi%biorstwo energetyczne. Nale"y równie" podnie$(, "e na
przedsi%biorstwach
energetycznych
ci&"y
publicznoprawny
obowi&zek
dostarczania
odbiorcom energii elektrycznej w sposób ci&g'y i niezawodny. Obowi&zek ten zosta'
wyra"ony wprost w art. 4 ustawy Prawo energetyczne. W tej sytuacji nale"y przyj&(, i"
wypowiedzenie umowy dostarczania energii elektrycznej zawartej na czas nieokre$lony
powinno nast%powa( wy'&cznie w wyj&tkowych przypadkach wskazanych w ustawie Prawo
energetyczne.
W orzecznictwie SOKiK zakwestionowano postanowienia wzorców umów, na mocy
których umowa zostaje rozwi&zana przez przedsi%biorstwo energetyczne bez powodu
wynikaj&cego z ustawy Prawo energetyczne, przyk'adowo postanowienie wpisane do
rejestru pod poz. 1465: „Umowa mo"e by' rozwi!zana z zachowaniem pisemnej formy
wypowiedzenia przez BZA S.A. z zachowaniem 3 miesi$cznego terminu wypowiedzenia - w
przypadkach nie wyszczególnionych powy"ej.” (wyrok SOKiK z dnia 11 czerwca 2007 r.,
sygn. akt XVII Amc 49/06).
Tak wi%c, postanowienia wzorców umów w tym zakresie, które gwarantuj&
przedsi%biorstwom energetycznym mo"liwo$( rozwi&zania/wypowiedzenia umowy bez
wskazania przyczyny wymienionej w ustawie Prawo energetyczne mog& wprowadza(
konsumenta w b'&d sugeruj&c, "e przedsi%biorstwo energetyczne mo"e w ka"dym czasie
wypowiedzie( lub rozwi&za( z nim umow% nawet w sytuacji, gdy ten bez zastrze"e#
wykonuje swoje obowi&zki jako odbiorca energii elektrycznej.
140
!
„Dostawca
mo"e
rozwi!za' umow$
z
zachowaniem
30
–dniowego
okresu
wypowiedzenia” (Energa Obrót S.A.)
!
„Strony mog! rozwi!za' umow$ z przyczyn innych ni" wymienione w ust.1 i ust.2
za 3-miesi$cznym okresem wypowiedzenia” (Enea Operator Sp. z o.o.)
Ponadto
niektóre
z
zakwestionowanych
postanowie#
wzorów
umów
s&
sformu'owane w sposób bardzo ogólny, daj&cy mo"liwo$( ich interpretacji wed'ug uznania
przedsi%biorcy. Takie postanowienia mog& wprowadza( konsumenta w b'&d sugeruj&c, "e
przedsi%biorstwo energetyczne mo"e wed'ug w'asnej oceny zdarze#, rozwi&za( z nim
umow%. Bior&c powy"sze pod uwag%, wskazane postanowienia wzorców umownych mog&
by( sprzeczne z dobrymi obyczajami i ra"&co narusza( interesy konsumentów (art. 3851 § 1
k.c) oraz stanowi( klauzul% niedozwolon& okre$lon& w art. 3853 pkt 9 k.c.
Powy"sze mo"e skutkowa( skierowaniem przez Prezesa UOKiK pozwu do SOKiK w
k.p.c.
!
„Umowa mo"e by' rozwi!zana przez Sprzedawc$ z zachowaniem 1-miesi$cznego
okresu wypowiedzenia w przypadku gdy: (…) Umowa wykonywana niezgodnie z jej
tre&ci! i przeznaczeniem (…)” (PGE Obrót S.A.);
!
„Sprzedawca mo"e rozwi!za' niniejsz! umow$ ze skutkiem natychmiastowym: (…)
W przypadkach ra"!cego naruszenia warunków Umowy przez Odbiorc$ (…)”
(PGE Dystrybucja S.A.);
1.5. Postanowienia niedozwolone dotycz"ce ustalania w!a$ciwo$ci s"du w przypadku
rozstrzygania sporów wynikaj"cych z umów
Analiza
niektórych
postanowie#,
które
kontrolowanych
reguluj&
wzorców
nieprawid'owo
141
umownych
kwestie
wykaza'a
dotycz&ce
obecno$(
w'a$ciwo$ci
s&du
rozstrzygaj&cego
ewentualne
spory
wynikaj&ce
z
umowy.
Takie
postanowienia,
wielokrotnie kwestionowane przez SOKiK, s& to"same z klauzul& wpisan& do rejestru
postanowie# wzorców umowy uznanych za niedozwolone np. pod nr. 353, tj. „Wszelkie
sprawy jakie mog& powsta( w zwi&zku z realizacj& umowy strony b%d& rozstrzyga( w
drodze negocjacji, a w przypadku niemo"no$ci osi&gni%cia porozumienia przez S&d
miejscowo w'a$ciwy dla siedziby ZEORK S.A.” (wyrok SOKiK z 18 pa)dziernika 2004r., sygn.
akt XVII Amc101/03).
!
„Spory, jakie mog! powsta' w wyniku realizacji Umowy Strony b$d! rozstrzyga' w
drodze negocjacji, a w przypadku braku porozumienia spory te b$dzie rozstrzyga#
s!d powszechny, w#a&ciwy dla siedziby [Przedsi$biorcy energetycznego]”
(RWE Stoen Operator Sp. z o.o.);
!
„Spory mog!ce wynika' w trakcie realizacji Umowy a nie podlegaj!ce kompetencji
Prezesa Urz$du Regulacji Energetyki podlegaj! rozstrzygni$ciu s!du powszechnego
– w#a&ciwego dla siedziby OSD” (EergiaPro S.A.);
1.6.
Naruszenie
obowi"zków
informacyjnych
wynikaj"cych
z
ustawy
Prawo
energetyczne
Przepisy ustawy Prawo energetyczne podaj& podstawowe elementy jakie powinny
zawiera( umowy dostarczania energii elektrycznej. Zosta'y one omówione w rozdziale II.1.
„Umowy
stosowane
w
obrocie
konsumenckim
przez
przedsi%biorstwa
elektroenergetyczne”.
Przeprowadzona
analiza
wzorców
umów
wykaza'a,
"e
przedsi%biorstwa
energetyczne nie zawieraj& w umowach wszystkich wymaganych sk'adników. Dotyczy to
zw'aszcza braku we wzorcach umownych postanowie# okre$laj&cych wysoko$( bonifikaty
za
niedotrzymanie
standardów
jako$ciowych
obs'ugi
odbiorcy
oraz
postanowie#
okre$laj&cych parametry techniczne energii, jak równie" wysoko$( bonifikaty za
142
niedotrzymanie tych parametrów. W powy"szych kwestiach przedsi%biorstwa zamieszczaj&
niekiedy ogólne odes'ania do taryfy, nie wymieniaj&c jej jednak jako integralnej cz%$ci
umowy i nie dostarczaj&c jej przy zawieraniu umowy z konsumentem. Przyk'adowo
pos'uguj& si% sformu'owaniami typu: „Za niedotrzymanie przez Sprzedawców standardów
jako&ciowych obs#ugi odbiorców, Sprzedawca ponosi op#aty okre&lone w aktualnej Taryfie”
lub „Bonifikaty za niedotrzymanie parametrów technicznych okre&la Taryfa”. Takie
praktyki mo"na uzna( za naruszaj&ce interesy konsumentów, poniewa" konsumenci nie s&
w sposób jasny i jednoznaczny informowani o przys'uguj&cych im prawach w sytuacji
niedotrzymania przez przedsi%biorstwo energetyczne warunków umowy. W tym miejscu
nale"y przypomnie(, "e zgodnie z art. 3 pkt 17 ustawy Prawo energetyczne, taryfa jest
zbiorem cen i stawek op'at oraz warunków ich stosowania, opracowana przez
przedsi%biorstwo energetyczne i wprowadzona jako obowi&zuj&ca dla okre$lonych w niej
odbiorców w trybie okre$lonym ustaw&. Przedsi%biorstwo energetyczne zajmuj&ce si%
przesy'aniem i dystrybucj& energii elektrycznej ustala w taryfie ceny, stawki op'at za
przy'&czenie do sieci przesy'owej, stawki op'at za us'ugi przesy'owe, stawki op'at
abonamentowych, bonifikaty z tytu'u niedotrzymywania parametrów jako$ci dostarczanych
paliw, op'aty za niedotrzymanie standardów jako$ciowych obs'ugi odbiorców, op'aty za
nielegalny pobór energii elektrycznej. Taryfa jest wi%c wa"nym elementem stosunku
zobowi&zaniowego. Poza cenami i stawkami okre$la równie" ogólne i szczegó'owe zasady
rozlicze# za $wiadczone us'ugi, zasady ustalania op'at, bonifikaty i upusty.
W opinii Prezesa UOKiK postanowienia taryfy, przynajmniej te obejmuj&ce kwestie
okre$lone w art. 5 ust.2 ustawy Prawo energetyczne (mi%dzy innymi wysoko$( bonifikaty za
niedotrzymanie standardów jako$ciowych obs'ugi odbiorcy, postanowienia okre$laj&ce
parametry techniczne energii, wysoko$( bonifikaty za niedotrzymanie tych parametrów)
powinny by( zamieszczone w umowie. Innym rozwi&zaniem mo"e by( dor%czenie taryfy
(lub stosownego wyci&gu) w formie za'&cznika stanowi&cego integraln& cz%$( umowy.
Wówczas, zgodnie z art. 384 § 1 k.c., postanowienia taryfy b%d& traktowane na równi z
zapisami wzorca umowy. Wydaje si% by( s'usznym, zastosowanie wobec takich sytuacji art.
384 § 1 k.c., który nak'ada na przedsi%biorc% obowi&zek dor%czenia konsumentowi
ustalonego wzorca (regulaminu) przy zawieraniu umowy. Dor%czenia nie mo"e jednak
zast&pi( udost%pnienie taryf w jednostkach terenowych przedsi%biorstw energetycznych
lub na stronach internetowych. W konsekwencji wzorzec odsy'aj&cy w swej tre$ci do
taryfy, która ani w ca'o$ci ani w formie wyci&gu nie jest konsumentowi dor%czona, nie
spe'nia podstawowego wymogu sformu'owania go w sposób jasny i zrozumia'y (art. 385 § 2
k.c.).
143
Powy"sze
bezprawne
dzia'anie
przedsi%biorstwa
energetycznego
mo"e
by(
podstaw& do wszcz%cia post%powania w sprawie praktyki naruszaj&cej zbiorowe interesy
konsumentów, o jakiej mowa w art. 24 ust. 1 i ust. 2 pkt 2 ustawy o ochronie konkurencji i
konsumentów.
1.7. Inne naruszenia
Naruszenia w zakresie obowi"zku ochrony danych osobowych
Niektóre
analizowane
wzorce
umów
stosowane
przez
przedsi%biorstwa
energetyczne zawieraj& niewyodr%bnione (tj. wpisane w umowie jako jedno z jej
postanowie#) o$wiadczenie zawieraj&ce zgod% na przetwarzanie danych osobowych
odbiorcy, dodatkowo bez jednoznacznie okre$lonego celu i zakresu przetwarzania.
Przetwarzanie danych osobowych konsumentów jest dopuszczalne na mocy przepisów
ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz.U. z 2002 r. Nr 101,
poz. 926, z pó)n. zm.), za zgod& konsumenta i w zakresie okre$lonym t& ustaw&.
O$wiadczenie konsumenta nie mo"e by( – zgodnie z art. 7 ust. 5 tej ustawy wyinterpretowane, domniemywane lub dorozumiane z innego o$wiadczenia (postanowienia
umowy), którego tre$( jest niejednoznaczna i pozwala przedsi%biorcy na nieograniczone
przedmiotowo przetwarzanie danych osobowych konsumenta. Ponadto taki zapis umieszczony w umowie - nie przyznaje konsumentowi mo"liwo$ci wyboru, czy chce aby
jego dane osobowe by'y przetwarzane i w jakim zakresie. Skutkuje to pozbawieniem
konsumenta prawa do odmowy wyra"enia zgody na wykorzystanie jego danych osobowych,
np. w celach informacyjnych czy marketingowych. Postanowienie wzorca umowy w
powy"szym kszta'cie, ustanawiaj&ce w istocie przymus udzielenia przez konsumentów
zgody na przetwarzanie ich danych osobowych, stanowi naruszenie ww. przepisu ustawy o
ochronie danych osobowych.
Powy"sze mo"e skutkowa( skierowaniem przez Prezesa UOKiK zawiadomienia do
GIODO w zwi&zku z naruszeniem ustawy o ochronie danych osobowych.
Przyk'ad zakwestionowanego postanowienia w tym zakresie:
!
„(…) Odbiorca wyra"a zgod$ na gromadzenie i przetwarzanie swoich danych
osobowych przez Sprzedawc$ (...)
oraz w#asnych celów marketingowych
Sprzedawcy.” (Tauron Sprzeda" Sp. z o.o.);
144
Uprawnienie
przedsi#biorstwa
energetycznego
do
%"dania
ustanowienia
zabezpieczenia umowy
W trakcie analizy wzorców umów jednego z przedsi%biorstw energetycznych,
ustalono, i" stosuje ono postanowienie o nast%puj&cej tre$ci: „Je"eli Dostawca stwierdzi,
"e ze wzgl$du na stan maj!tkowy Odbiorcy w!tpliwa jest zap#ata nale"no&ci wynikaj!cych
z umowy kompleksowej, mo"e za"!da' od Odbiorcy zabezpieczenia, 2. Przedstawiaj!c
pisemne "!danie zabezpieczenia Dostawca wska"e jego form$ oraz termin, w którym
zabezpieczenia nale"y dokona', 3. Niewykonanie lub nienale"yte wykonanie przez
Odbiorc$ obowi!zku zabezpieczenia upowa"nia Dostawc$ do wypowiedzenia umowy
kompleksowej bez zachowania terminu wypowiedzenia, 4. Postanowienia ust 1-3 stosuje
si$ do konsumentów tylko wtedy, gdy zachodz! przes#anki, o których mowa w art. 15 ust.
2 ustawy z dnia 14 lutego 2003 roku o udost$pnianiu informacji gospodarczych (Dz. U. Nr
50, poz. 424 ze zm.) lub w innych przepisach” (Energa Operator S.A.).
Przedmiotowe postanowienie w pierwszej kolejno$ci uprawnia przedsi%biorstwo
energetyczne do "&dania ustanowienia zabezpieczenia bez wskazania podstawy prawnej
tego zabezpieczenia. Wskazana za$ w tym postanowieniu ustawa z dnia 14 lutego 2003
roku o udost%pnianiu informacji gospodarczych (Dz. U. Nr 50, poz. 424 ze zm.) aktualnie
nie obowi&zuje. Okoliczno$( ta stanowi element wprowadzaj&cy konsumenta w b'&d w
zakresie jego praw i obowi&zków wynikaj&cych z umowy. Powy"sze postanowienie zawiera
równie" sankcj% rozwi&zania umowy bez wypowiedzenia w przypadku niewykonania lub
nienale"ytego wykonania obowi&zku zabezpieczenia.
Tak sformu'owane postanowienie przewiduj&ce nie tylko bezprawny obowi&zek
zabezpieczenia, ale równie" zwi&zan& z nim bezpodstawn& sankcj% rozwi&zania umowy
mo"e stanowi(
nieuczciw& praktyk% rynkow&, o której mowa w art. 4 ust.1 i 2 ustawy z
dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdzia'aniu nieuczciwym praktykom rynkowym (Dz.U. Nr
171, poz. 1206 ze zm.). Zgodnie z przywo'anym przepisem: „ust.1. Praktyka rynkowa
stosowana przez przedsi%biorców wobec konsumentów jest nieuczciwa, je"eli jest
sprzeczna z dobrymi obyczajami i w istotny sposób zniekszta'ca lub mo"e zniekszta'ci(
zachowanie rynkowe przeci%tnego konsumenta przed zawarciem umowy dotycz&cej
produktu, w trakcie jej zawierania lub po jej zawarciu. 2. Za nieuczciw& praktyk% rynkow&
uznaje si% w szczególno$ci praktyk% rynkow& wprowadzaj&c& w b'&d (…), je"eli dzia'ania te
spe'niaj& przes'anki okre$lone w ust. 1”.
145
Powy"sze
bezprawne
dzia'anie
przedsi%biorstwa
energetycznego
mo"e
by(
podstaw& do wszcz%cia post%powania w sprawie praktyki naruszaj&cej zbiorowe interesy
konsumentów, o jakiej mowa w art. 24 ust. 1 i ust. 2 pkt 3 ustawy o ochronie konkurencji i
konsumentów.
2. Analiza umów przy!"czeniowych
2.1. Postanowienia wy!"czaj"ce lub ograniczaj"ce odpowiedzialno$( przedsi#biorstwa
energetycznego wzgl#dem konsumenta za niewykonanie lub nienale%yte wykonanie
umowy
Jednym z ustawowych (wymienionych w ustawie Prawo energetyczne) elementów
umowy o przy'&czenie do sieci jest wskazanie terminu wykonania przy'&czenia do sieci
przez przedsi%biorstwo energetyczne. W niektórych kontrolowanych wzorcach umownych,
zawarte s& postanowienia, które - w ocenie Prezesa UOKiK - wy'&czaj& odpowiedzialno$(
przedsi%biorstwa energetycznego za opó)nienie w wykonaniu zobowi&zania w przypadku
zaistnienia zdarze# opisanych w sposób niejednoznaczny i trudny do sprecyzowania oraz z
przyczyn, co prawda niezale"nych od przedsi%biorstwa energetycznego, lecz przez niego
zawinionych. Zdaniem Prezesa UOKiK, tak sformu'owane postanowienia mog& stanowi(
niedozwolone postanowienia umowne, o jakich mowa w art. 3853 pkt 2 k.c. Z przepisu tego
wynika, "e w razie w&tpliwo$ci uwa"a si%, "e niedozwolonymi postanowieniami umownymi
s& te, które wy'&czaj& lub istotnie ograniczaj& odpowiedzialno$( wzgl%dem konsumenta za
niewykonanie lub nienale"yte wykonanie zobowi&zania. Argumentuj&c powy"sz& ocen%
nale"y wskaza(, "e podobnie wypowiedzia' si% ju" S&d Ochrony Konkurencji i Konsumentów
- uznaj&c za niedozwolone postanowienia, wpisane nast%pnie - do rejestru niedozwolonych
klauzul umownych pod poz. 882 i 883 (wyrok z 18.05.2005 r., sygn. akt XVII AmC 86/03), o
tre$ci: „Opó(nienia wywo#ane decyzjami administracyjnymi lub ich brakiem, w wyniku
zmiany przepisów oraz innych niezale"nych od sprzedaj!cego przeszkód spowoduj!
odpowiednie przesuni$cie terminów rozpocz$cia budowy i oddania przedmiotu budowy
kupuj!cemu.” i „W przypadku wyst!pienia w trakcie realizacji budowy niekorzystnych
warunków atmosferycznych takich jak np. niskie temperatury poni"ej -5 stopni C, ulewne
deszcze trwaj!ce przez co najmniej 30 dni lub te" wyst!pienia innych podobnych i
niezale"nych od Sprzedaj!cego przeszkód. Sprzedaj!cy zastrzega sobie prawo do
146
przed#u"enia terminów, o których mowa w ust. 1 o czas trwania tych przeszkód, nie d#u"ej
ni" o 3 miesi!ce.”
Reasumuj&c takie postanowienia mog& by( sprzeczne z dobrymi obyczajami i ra"&co
narusza( interesy konsumentów (art. 3851 k.c.), stanowi( niedozwolone postanowienia
umowne, o jakich mowa w art. 3853 pkt 2 k.c. W rezultacie mo"e to skutkowa(
skierowaniem przez Prezesa UOKiK pozwu do SOKiK w zakresie uznania postanowienia
wzorca umowy za niedozwolone, na podstawie art. 47938 §1 k.p.c.
!
„Termin Realizacji Przy#!czenia ulega' b$dzie przed#u"eniu tak"e w przypadku
zaistnienia okoliczno&ci niezale"nych od którejkolwiek ze Stron powoduj!cych
niemo"no&',
przy
zachowaniu
nale"ytej
staranno&ci,
dotrzymania
Terminu
Przy#!czenia, w szczególno&ci za& w nast$puj!cych przypadkach:
1. z powodu spadku temperatury powietrza poni"ej 00 C – Termin Realizacji
Przy#!czenia ulega przed#u"eniu o tak! ilo&' dni, o jak! Operator nie móg#
wykonywa' prac przy#!czeniowych z tego powodu (…)
3. przekroczenia
przez
w#a&ciwy
organ
ustawowego
terminu
zako%czenia
procedury administracyjnej zwi!zanej z budow! Przy#!cza lub Rozbudow! Sieci
– o czas przekroczenia ustawowych terminów.
W przypadku zaistnienia jakiejkolwiek okoliczno&ci, o której mowa w ust. (…) 4
powy"ej, powoduj!cej niemo"no&' dotrzymania Terminu Realizacji przy#!czenia,
Operator powiadomi – pisemnie pod rygorem niewa"no&ci Podmiot Przy#!czany o
zaistnieniu takich okoliczno&ci, ich rodzaju, oraz okre&li nowy Termin Realizacji
Przy#!czenia lub wska"e, o jaki okres Termin Realizacji Przy#!czenia ulegnie
przed#u"eniu.” (Energia Operator S.A.);
!
„[Zak'ad Energetyczny] nie ponosi odpowiedzialno&ci z tytu#u opó(nienia w wykonaniu
przedmiotu umowy w przypadku, gdy opó(nienie nast!pi#o z przyczyn niele"!cych po
stronie [Zak#adu Energetycznego] a w szczególno&ci” (PGE Dystrybucja S.A.):
c) wyst!pienia si#y wy"szej jak równie" dzia#ania lub zaniechania organów
pa%stwowych
lub
samorz!dowych
uniemo"liwiaj!cych
terminow!
realizacj$
przy#!czenia,
d) wyst!pienia niesprzyjaj!cych warunków atmosferycznych uniemo"liwiaj!cych
prowadzenie robót.” (PGE Dystrybucja S.A.);
147
!
„Przedsi$biorstwo Sieciowe zastrzega sobie mo"liwo&' zmiany terminu, o którym
mowa w § 4, niniejszej umowy w przypadku wyst!pienia si#y wy"szej, a tak"e powa"nej
awarii
sieciowej
uniemo"liwiaj!cej
przeprowadzenie
prac
w
terminie
przez
konieczno&' zaanga"owania pracowników Przedsi$biorstwa Sieciowego wykonuj!cych
przedmiot umowy do usuni$cia takiej awarii.” w zw. z
„Strony wy#!czaj!
odpowiedzialno&' odszkodowawcz! Przedsi$biorstwa Sieciowego z powodu zmiany
terminu wykonania przedmiotu niniejszej umowy wywo#anej przyczynami opisanymi w
ust. 1.”(EnergiaPro S.A.);
!
„Strony zastrzegaj! sobie prawo renegocjowania terminu realizacji przedmiotu Umowy
w przypadku, gdy warunki atmosferyczne lub inne, wymienione §9 ust. 6 przyczyny
uniemo"liwiaj! prowadzenie robót.”(Enion S.A.);
2.2. Postanowienia okre$laj"ce w sposób nieuprawniony prawa i obowi"zki stron z
tytu!u wykonanych prac
Nak!adaj"ce na konsumenta obowi"zek udzielenia gwarancji na wykonane prace
Umowa o przy'&czenie jest umow& cywilno prawn&, okre$la ona mi%dzy innymi
obowi&zki stron w procesie przy'&czeniowym. Analiza tre$ci wzorców umownych umów o
przy'&czenie do sieci wykaza'a, i" strony tej umowy przyjmuj& na siebie zobowi&zanie do
przeprowadzenia ró"norakiego zakresu prac zwi&zanych z wykonaniem przy'&czenia. W
takich umowach, w których g'ówny ci%"ar prac spoczywa na konsumentach, zawarte s&
postanowienia nak'adaj&ce na konsumentów obowi&zek udzielenia gwarancji na wykonane
roboty. Na'o"enie takiego obowi&zku na konsumentów wydaje si% by( sprzeczne z zasad&
dobrowolno$ci udzielenia gwarancji. Wskaza( tak"e nale"y, i" konsument nie jest w tym
stosunku prawnym profesjonalist&, a jedynie zazwyczaj wykonuje on swoje zobowi&zanie
za pomoc& takich podmiotów. Ponadto w momencie sprzeda"y przedsi%biorstwu
energetycznemu
wykonanych
przez
konsumentów
urz&dze#
elektroenergetycznych
nast%puje weryfikacja poprawno$ci wykonanych prac w drodze odbioru technicznego
zatwierdzanego przez to przedsi%biorstwo. Wskaza( tak"e trzeba, i" zastrze"one we
wzorcach umownych terminy udzielenia gwarancji s& zazwyczaj znacz&co d'u"sze od
terminów gwarancji udzielanych przez sprzedawców.
Tym samym w opinii Prezesa UOKiK takie postanowienia mog& by( sprzeczne z
dobrymi obyczajami i ra"&co narusza( interesy konsumentów (art. 3851
148
§ 1 k.c.). W
rezultacie mo"e to skutkowa( skierowaniem przez Prezesa UOKiK pozwu do SOKiK w
k.p.c.
!
„(…) Natomiast na poprawno&' wykonanych prac zgodnie z § 5 ust.4 podmiot
przy#!czany udzieli przedsi$biorstwu energetycznemu 60 miesi$cznej gwarancji.”
(Vattenfall Distribution Poland S.A.);
!
„Klient o&wiadcza, "e udzieli [Zak#adowi Energetycznemu] na wykonane elementy, o
których mowa w ust. 4 pkt 3, gwarancji przez okres 36 miesi$cy, licz!c od dnia ich
sprzeda"y.” (Enea Operator Sp. z o.o.);
!
„Podmiot Przy#!czany udziela dla [Zak#adu Energetycznego] gwarancji na wybudowane
przez
siebie
i
odsprzedane
[Zak#adowi
Energetycznemu]
urz!dzenia
elektroenergetyczne na okres trzech lat od daty odbioru ko%cowego i jest zobowi!zany
do usuwania wad na w#asny koszt.”(PGE Dystrybucja S.A.);
!
„Inwestor
udziela
dwuletniej
gwarancji
na
przebudowane
elementy
sieci
elektroenergetycznej.” (EnergiaPro S.A.);
Wy!"czaj"ce uzyskanie pe!nej rekompensaty za wykonane przez konsumenta prace
W omawianych rodzajach wzorców umownych, okre$laj&cych sytuacje w których
konsument zobowi&zany jest do przeprowadzenia cz%$ci prac zwi&zanych z realizacj&
przy'&czenia,
znajduj&
si%
postanowienia
przewiduj&ce
jednostronne
uprawnienie
przedsi%biorstwa energetycznego do ustalenia ceny sprzeda"y tych prac, z pomini%ciem
warto$ci podatku VAT, który zosta' uiszczony przez konsumenta na rzecz podmiotu
wykonuj&cego na jego zlecenie wskazane prace. Zastosowanie takich postanowie#
prowadzi do sytuacji, w której konsument nigdy nie otrzyma pe'nej rekompensaty za
wykonane roboty lub prawa przenoszone na rzecz przedsi%biorcy energetycznego.
W sposób oczywisty taka sytuacja mo"e by( sprzeczna z dobrymi obyczajami i
narusza( ekonomiczne interesy konsumentów, stanowi&c tym samym podejrzenie
niedozwolonego postanowienia umownego w rozumieniu art. 3851 § 1 k.c. W rezultacie
149
mo"e to skutkowa( skierowaniem przez Prezesa UOKiK pozwu do SOKiK w zakresie uznania
Przyk'ad zakwestionowanych postanowie# w tym zakresie:
!
„Cena sprzeda"y urz!dze%, o których mowa w ust. 1, oraz cena maj!tkowych praw
autorskich do dokumentacji techniczno – budowlanej zostanie ustalona na podstawie:
1) kosztorysu powykonawczego na roboty budowlano – monta"owe zwi!zane z
realizacj! prac, o których mowa w § 5 ust. 4, dostarczonego przez podmiot
przy#!czany i zweryfikowanego przez przedsi$biorstwo energetyczne, w kwocie
netto (bez podatku VAT),
2) faktury na roboty niebudowlane zwi!zane z realizacj! prac, o których mowa w §5
ust. 4 (pomiar geodezyjny powykonawczy, nadzory bran"owe, zaj$cia pasa drogi
itp.)
dostarczonych
przez
podmiot
przy#!czany
i
zweryfikowanych
przez
przedsi$biorstwo energetyczne, w kwocie netto (bez podatku VAT),
3) wyceny dokumentacji techniczno – budowlanej, o której mowa w 5 ust. 1,
opracowanej w oparciu o cennik prac projektowych )WPT-2000, dostarczonej przez
podmiot przy#!czany i zweryfikowanych przez przedsi$biorstwo energetyczne , w
kwocie netto (bez podatku VAT)”.(Vattenfall Distribution Poland S.A.);
Obci"%aj"ce
konsumenta
bezwarunkowym
obowi"zkiem
zap!aty
na
rzecz
przedsi#biorstwa energetycznego
W$ród regulacji dotycz&cych wzajemnych rozlicze# stron umowy z tytu'u
przeprowadzonych
robót
zwi&zanych
z
realizacj& przy'&czenia
zamieszczone
jest
postanowienie nakazuj&ce konsumentowi bezwarunkowe uiszczenie ceny za wykonane
przez przedsi%biorstwo energetyczne prace, pomimo kwestionowania przez konsumenta jej
wysoko$ci. Podkre$li( nale"y, i" w $wietle tego postanowienia, przyznane konsumentowi
uprawnienie do podwa"ania ceny wskazanej przez przedsi%biorstwo energetyczne, zosta'o
pozbawione skutków, które winno wywo'ywa(. Konsument zosta' bowiem bezwzgl%dnie
zobowi&zany na podstawie umowy do zap'aty wskazanej ceny i to na dodatek pod rygorem
niemo"liwo$ci wnoszenia roszcze# przeciwko przedsi%biorcy dotycz&cych wyceny robót.
W ocenie Prezesa UOKiK, takie postanowienie jest sprzeczne z dobrymi obyczajami
i ra"&co narusza ekonomiczne interesy konsumenta (art. 3851 § 1 k.c.). W rezultacie mo"e
150
to skutkowa( skierowaniem przez Prezesa UOKiK pozwu do SOKiK w zakresie uznania
Przyk'ad zakwestionowanego postanowienia w tym zakresie:
!
„Z#o"enie o&wiadczenia o odmowie zatwierdzenia specyfikacji kosztów oraz
kosztorysu powykonawczego nie zwalnia Inwestora z obowi!zku terminowego
uiszczenia ceny wynikaj!cej z faktury, o której mowa w ust. 11. Ewentualnych
roszcze% co do wysoko&ci zap#aty okre&lonej w ust. 11, Inwestor dochodzi' mo"e nie
wcze&niej, ni" po uiszczeniu przez niego wszelkich nale"no&ci wynikaj!cych z
wykonania przedmiotu niniejszej umowy.” (EnergiaPro S.A.)
2.3.
Postanowienia
przyznaj"ce
przedsi#biorstwom
energetycznym
prawo
do
odst"pienia od umowy
Przedsi%biorstwa energetyczne w niektórych wzorcach umów stosuj& postanowienia
zgodnie z którymi mog& odst&pi( od umowy bez wcze$niejszego powiadomienia
konsumenta.
Maj&c na uwadze, "e umowa o przy'&czenie do sieci jest kontraktem wzajemnym,
dokonanie
ww.
czynno$ci
bez
uprzedniego
wezwania
konsumenta
do
spe'nienia
$wiadczenia jest sprzeczne z przepisem art. 491 §1 k.c. Zgodnie z jego tre$ci&, je"eli
jedna ze stron dopuszcza si% zw'oki w wykonaniu zobowi&zania z umowy wzajemnej, druga
strona mo"e wyznaczy( jej odpowiedni dodatkowy termin do wykonania z zagro"eniem, i"
w razie bezskutecznego up'ywu wyznaczonego terminu b%dzie uprawniona do odst&pienia
od umowy. Przeprowadzona analiza wzorców umownych wykaza'a, i" znajduj& si% w nich
postanowienia przewiduj&ce prawo przedsi%biorstwa energetycznego do odst&pienia od
zawartej umowy w przypadku, gdy konsument pozostaje w zw'oce z zap'at& zaliczki (raty)
na op'at% przy'&czeniow& i tym samym zwalniaj&ce przedsi%biorców z ustanowionego w
art. 491§1 k.c. obowi&zku wystosowania dodatkowego uprzedniego wezwania do zap'aty. W
opinii Prezesa UOKiK, chocia" przytoczony przepis nie ma charakteru obligatoryjnego, to
jednak jego tre$( powinna by( powszechnie stosowana w obrocie gospodarczym i stanowi(
jeden
z
jego
uchybiaj&ce
dobrych
obyczajów.
Zachowanie
przedsi%biorstwa
energetycznego
takiemu uregulowaniu jest sprzeczne z dobrymi obyczajami oraz ra"&co
narusza interesy konsumentów (art. 3851 § 1 k.c.). Wskaza( nale"y, i" podobnie
151
wypowiedzia' si% S&d Ochrony Konkurencji i Konsumentów, gdy wyrokiem z dnia
31.10.2007r. uzna' za niedozwolone postanowienie, wpisane nast%pnie do rejestru klauzul
abuzywnych pod nr. 1350, o tre$ci: „Towarzystwo mo"e równie" odst!pi' od niniejszej
umowy ze skutkiem natychmiastowym w przypadku, gdy Partycypant opó(ni si$ powy"ej
14 dni z wp#at!: a) którejkolwiek z rat okre&lonych w par. 2 pkt. 3; b) dop#aty wynikaj!cej
z par. 2 pkt. 4; c) odsetek okre&lonych w par. 2 pkt. 7".
!
„[Zak'adowi Energetycznemu] przys#uguje prawo odst!pienia od niniejszej umowy ze
skutkiem natychmiastowym w sytuacji gdy Podmiot Przy#!czany nie ui&ci pierwszej
raty op#aty za przy#!czenie, okre&lonej w ust. 2, w terminie 30 dni od wymaganego
terminu zap#aty” (EnergiaPro S.A.)
!
„Przedsi$biorstwu Sieciowemu przys#uguje prawo odst!pienia od umowy w przypadku,
gdy w terminie 45 dni od daty wymaganego terminu zap#aty Inwestor nie ui&ci zaliczki,
okre&lonej w ust. 2” ((EnergiaPro S.A.);
2.4. Postanowienia uprawniaj"ce przedsi#biorstwo energetyczne do podwy%szenia
op!aty za przy!"czenie bez przyznania konsumentowi prawa odst"pienia od umowy
W analizowanych wzorcach znalaz'y si% postanowienia, w których przedsi%biorstwo
energetyczne zastrzega sobie prawo do zmiany wysoko$ci op'aty za przy'&czenie. Jednym z
g'ównych $wiadcze#, do których zobowi&zany jest konsument na rzecz przedsi%biorstwa
energetycznego jest zap'ata op'aty przy'&czeniowej. W skontrolowanych wzorcach
umownych
znajduj&
si%
takie
postanowienia,
które
uprawniaj&
przedsi%biorstwa
energetyczne do podwy"szenia op'aty za przy'&cze o warto$( do + 10% bez zgody
konsumenta i jednocze$nie bez przyznania mu prawa do odst&pienia od zawartej umowy.
Zastrze"enie prawa do zmiany wysoko$ci tej op'aty pozostaje w sprzeczno$ci z art. 3853 pkt
10 k.c., zgodnie z którym niedozwolonym postanowieniem umownym jest postanowienie
uprawniaj&ce kontrahenta konsumenta do jednostronnej zmiany umowy bez wa"nej
152
przyczyny wskazanej w tej umowie oraz
art. 3853 pkt 20 k.c., zgodnie z którym
za
niedozwolone postanowienia umowne uzna( nale"y takie, które przewiduj& uprawnienie
kontrahenta konsumenta do okre$lenia lub podwy"szenia ceny lub wynagrodzenia po
zawarciu umowy bez przyznania konsumentowi prawa do odst&pienia od umowy.
Analizowane wzorce w omawianym zakresie nie zapewniaj& konsumentom poczucia
bezpiecze#stwa, co do wysoko$ci okre$lonej op'aty.
W
konsekwencji
zachodzi
uzasadnione
podejrzenie,
"e
zakwestionowane
postanowienie wype'nia dyspozycj% art. 3853 pkt 10 i pkt 20 k.c. oraz jest sprzeczne z
dobrymi obyczajami i ra"&co narusza interesy konsumentów, a zatem mo"e stanowi(
niedozwolone postanowienie umowne w rozumieniu art. 3851 § 1 k.c. W rezultacie mo"e to
skutkowa( skierowaniem przez Prezesa UOKiK pozwu do SOKiK w zakresie uznania
Przyk'ad zakwestionowanych postanowie# w tym zakresie:
!
„Zmiana ostatecznej op#aty za przy#!czenie w wysoko&ci +/- 10% w stosunku do op#aty
wst$pnej nie wymaga aneksu w formie pisemnej.” (RWE Stoen Operator Sp. z o.o.)
2.5. Postanowienia niedozwolone dotycz"ce ustalania w!a$ciwo$ci s"du w przypadku
rozstrzygania sporów wynikaj"cych z umowy
Analiza
niektórych
postanowie#,
które
rozstrzygaj&cego
kontrolowanych
nieprawid'owo
ewentualne
spory
wzorców
reguluj&
umownych
kwestie
wynikaj&ce
z
wykaza'a
dotycz&ce
umowy.
obecno$(
w'a$ciwo$ci
Takie
s&du
postanowienia,
wielokrotnie ju" kwestionowane przez SOKiK, s& to"same z klauzul& wpisan& do rejestru
postanowie# wzorców umowy uznanych za niedozwolone np. pod nr. 353, tj. „Wszelkie
sprawy jakie mog& powsta( w zwi&zku z realizacj& umowy strony b%d& rozstrzyga( w
drodze negocjacji, a w przypadku niemo"no$ci osi&gni%cia porozumienia przez S&d
miejscowo w'a$ciwy dla siedziby ZEORK S.A.” (wyrok SOKiK z 18. pa)dziernika 2004r.,
sygn. akt XVII Amc101/03).
153
!
„Ewentualne spory wynik#e przy wykonywaniu niniejszej umowy Strony b$d!
rozstrzyga' w drodze negocjacji, a w przypadku niemo"no&ci osi!gni$cia porozumienia
spory
te
rozstrzyga'
b$dzie
s!d
miejscowo
w#a&ciwy
dla
siedziby
[Zak#adu
Energetycznego] lub jego jednostki organizacyjnej uprawnionej do zawarcia niniejszej
umowy.”(EnergiaPro S.A.);
!
„Spory, jakie mog! powsta' w wyniku realizacji Umowy Strony b$d! rozstrzyga' w
drodze negocjacji, a w przypadku braku porozumienia spory te b$dzie rozstrzyga# s!d
powszechny, w#a&ciwy dla siedziby [Zak#adu Energetycznego]” (RWE Stoen Operator
Sp. z o.o.);
2.6. Naruszenie we wzorcach umownych obowi"zków informacyjnych wynikaj"cych z
ustawy Prawo energetyczne
Analiza przedmiotowych wzorców umownych wykaza'a, "e oprócz pos'ugiwania si%
postanowieniami, które mog& by( uznane za niedozwolone, przedsi%biorstwa energetyczne
cz%sto dopuszczaj& si% niedope'niania spoczywaj&cych na nich obowi&zków informacyjnych
wynikaj&cych z ustawy Prawo energetyczne. Ustawodawca wyznaczy' minimalny zakres
informacji, które powinny znale)( si% w umowie o przy'&czenie do sieci. Ma to zapewni(
nale"yte okre$lenie zakresu zobowi&za# podejmowanych przez kontrahentów, tre$(
przewidywanych uprawnie# oraz zasady wykonania umowy. Brak okre$lonych danych w
umowie powoduje, "e zakres wzajemnych zobowi&za# stron nie jest precyzyjnie okre$lony,
mo"e prowadzi( do powstania sporu na tle wykonania umowy oraz powodowa( trudno$ci
dowodowe w razie jego wyst&pienia. Zgodnie z art. 7 ust.2 ustawy Prawo energetyczne
umowa o przy'&czenie do sieci powinna zawiera( co najmniej postanowienia okre$laj&ce:
termin realizacji przy'&czenia, wysoko$( op'aty za przy'&czenie, miejsce rozgraniczenia
w'asno$ci sieci przedsi%biorstwa energetycznego i instalacji podmiotu przy'&czanego,
zakres robót niezb%dnych przy realizacji przy'&czenia, wymagania dotycz&ce lokalizacji
uk'adu
i
jego
parametrów,
warunki
udost%pnienia
przedsi%biorstwu energetycznemu nieruchomo$ci nale"&cej do podmiotu przy'&czanego w
celu budowy lub rozbudowy sieci niezb%dnej do realizacji przy'&czenia, przewidywany
154
termin zawarcia umowy, na podstawie której nast&pi dostarczanie paliw gazowych lub
energii, ilo$ci paliw gazowych lub energii przewidzianych do odbioru, moc przy'&czeniow&,
odpowiedzialno$( stron za niedotrzymanie warunków umowy, a w szczególno$ci za
opó)nienie terminu realizacji prac w stosunku do ustalonego w umowie, oraz okres
obowi&zywania umowy i warunki jej rozwi&zania.
W $wietle powy"szego przepisu wskaza( nale"y, i" najcz%stszym zaniechaniem
przedsi%biorstw energetycznych jest brak zamieszczenia w stosowanych wzorcach
umownych regulacji okre$laj&cej odpowiedzialno$( przedsi%biorstwa energetycznego z
tytu'u niedotrzymania warunków umowy (zazwyczaj, za wyj&tkiem kar umownych za
zw'ok%). Wskaza( przy tym nale"y, i" w tych samych wzorcach umownych informacja na
temat odpowiedzialno$ci konsumenta by'a zazwyczaj okre$lana wyczerpuj&co. Pozbawienie
konsumentów
informacji
na
temat
zakresu
odpowiedzialno$ci
przedsi%biorstw
energetycznych mo"e narusza( ich interes ekonomiczny, skutkowa( brakiem wysuwania
roszcze# przeciwko przedsi%biorcom w sytuacjach, gdy takie "&dania by'yby uzasadnione.
Powy"sze dzia'anie przedsi%biorstwa energetycznego mo"e stanowi( podstaw% do
o jakiej mowa w art. 24 ust. 1 i 2 pkt 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów.
3.
Podsumowanie
analizy
prawnej
wzorców
umownych
stosowanych
przez
przedsi#biorstwa energetyczne
Prawnej ocenie z punktu widzenia ochrony interesów konsumentów poddano 44
wzorce umów dostarczania energii elektrycznej i przy'&czeniowych stosowanych przez ww.
13 przedsi%biorstw energetycznych. !&cznie, tj. w 37 wzorcach spo$ród wszystkich
skontrolowanych, zakwestionowano 81 postanowie# umownych jako naruszaj&cych interesy
konsumentów, oraz dopatrzono si% 20 uchybie# dotycz&cych naruszenia obowi&zku
informacyjnego, co w sumie stanowi 101 zastrze"e#. Zdaniem Prezesa UOKiK wskazane
nieprawid'owo$ci
mog&
stanowi(
odpowiednio
klauzule
niedozwolone
i
praktyki
naruszaj&ce zbiorowe interesy konsumentów.
Z przeprowadzonej analizy wynika, "e spo$ród 101 zg'oszonych zastrze"e#,
najwi%ksza ilo$(, tj. 20 dotyczy narusze# w zakresie obowi&zków informacyjnych
wynikaj&cych z ustawy Prawo energetyczne. Kolejna du"a grupa zakwestionowanych
postanowie#, tj. 19 to postanowienia wy'&czaj&ce/ograniczaj&ce odpowiedzialno$(
przedsi%biorcy energetycznego z tytu'u niewykonania lub nienale"ytego wykonania umowy.
155
Nast%pne kategorie zakwestionowanych postanowie# w liczbie po 15 dotycz& przyznania
przedsi%biorcy uprawnienia do jednostronnego rozwi&zania umowy oraz nieprawid'owych
zasad
dostarczania
korespondencji.
Dalsze
grupy
zakwestionowanych
postanowie#
umownych dotycz&: nieprawid'owo okre$lonego terminu p'atno$ci (12 postanowie#),
nieprawid'owo ustalonych praw i obowi&zków stron z tytu'u prac zwi&zanych z realizacj&
umowy przy'&czeniowej (10 postanowie#), ustalenia w'a$ciwo$ci s&du do rozstrzygania
sporów w sposób niezgodny z przepisami k.p.c. (6 postanowie#) i innych narusze# (4
postanowienia). Statystyk% ww. uchybie# przedstawiono poni"ej w wykresie nr 14.
Wykres nr 14. Rodzaje uchybie' stwierdzonych w wyniku analizy wzorców umów
stosowanych przez przedsi#biorstwa energetyczne w obrocie konsumenckim
Reasumuj&c,
z
przeprowadzonej
analizy
prawnej
stosowanych
przez
przedsi%biorstwa energetyczne wzorców umów wynika, "e zdecydowana wi%kszo$(
zbadanych wzorców umów zawiera istotne nieprawid'owo$ci, omówione przez Prezesa
UOKiK w niniejszej cz%$ci raportu. Generalnie nale"y podnie$(, "e spo$ród 81
zakwestionowanych postanowie#, 31 to postanowienia, wobec których istnieje podejrzenie
uznania ich za klauzule niedozwolone (art. 3851 § 1 k.c.), albowiem w uznaniu Prezesa
UOKiK kszta'tuj& prawa i obowi&zki konsumentów w sposób sprzeczny z dobrymi
obyczajami, ra"&co naruszaj&c ich interesy. Ponadto, co ju" wskazano, w skontrolowanych
156
wzorcach zamieszczono 49 postanowie#, wobec których istnieje podejrzenie, "e ich tre$(
jest to"sama z tre$ci& postanowie# wpisanych ju" do rejestru postanowie# wzorców umowy
uznanych za niedozwolone. Okoliczno$( ta
pozwala - w stosunku do przedsi%biorców
stosuj&cych wzorce zawieraj&ce takie postanowienia - wszcz&( post%powania w sprawach
praktyk naruszaj&cych zbiorowe interesy konsumentów. Nale"y tak"e wskaza(, "e
naruszenia obowi&zku informacyjnego, stwierdzone w 20 przypadkach, równie" stanowi&
podstaw% wszcz%cia post%powania w sprawach praktyk naruszaj&cych zbiorowe interesy
konsumentów. W odniesieniu za$ do 1 naruszenia w zakresie ochrony danych osobowych,
Prezes UOKiK z'o"y stosowne zawiadomienie do GIODO.
W tej sytuacji Prezes UOKiK planuje podj%cie stosownych czynno$ci - odpowiednich
do rodzaju naruszenia - wynikaj&cych z ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, w
celu ich eliminacji:
- post%powania administracyjne w sprawach stosowania praktyk naruszaj&cych zbiorowe
interesy konsumentów – przeciwko wszystkim, ww. 13 przedsi%biorcom energetycznym.
Post%powania te zostan& zako#czone wydaniem decyzji administracyjnej, od której
przys'uguje odwo'anie do S&du Ochrony Konkurencji i Konsumentów.
- pozwy do S&du Ochrony Konkurencji i Konsumentów w sprawie uznania za niedozwolone
postanowie# wzorców umów – przeciwko 10 przedsi%biorcom, jednak liczba ta mo"e ulec
zmianie, w zwi&zku z podobie#stwem zakwestionowanych postanowie# u poszczególnych
przedsi%biorców.
157
Zako'czenie
Zgodnie z regu'ami ekonomii nie mo"na mówi( o korzy$ciach regulacji rynkowej,
której beneficjentami s& konsumenci, je$li nie dzia'aj& na rynku w pe'ni mechanizmy
konkurencji. Tworzenie zasad konkurencji na rynku energii elektrycznej, co wydawa'o si%
kiedy$ rzecz& niemo"liw&, dzi%ki opracowaniu koncepcji TPA, post%powi technicznemu
umo"liwiaj&cemu budow% zintegrowanych i p'ynnych systemów przesy'owych, oraz
wprowadzenie regulacji usuwaj&cej bariery dost%pu do linii przesy'owych producentom
energii a przedsi%biorstwom handlowym do sieci dystrybucyjnych za$ odbiorcom przyznanie
prawa do wyboru ta#szego dostawcy sprawia, i" konkurencja pomi%dzy dostawcami energii
o odbiorców energii staje si% ca'kiem realna. S& jednak równie" pewne czynniki
utrudniaj&ce
ten
proces.
Oprócz
oporu
samego
sektora
elektroenergetycznego
nienauczonego dzia'a( na rynku konkurencyjnym, barier& s& równie" wi&"&ce si% z tym
ogromne nak'ady inwestycyjne potrzebne na modernizacj% infrastruktury energetycznej.
Z Raportu wynika, i" szczególnie wa"nym czynnikiem zagra"aj&cym rozwojowi
konkurencji cenowej jest post%puj&ca koncentracja w sferze obrotu i dystrybucji energii
elektrycznej w Polsce. Przy nadmiernej koncentracji po stronie poda"y sama bowiem
prokonkurencyjna regulacja nie zast&pi warunków strukturalnych rynku w ramach których
konkurencja mo"e normalnie funkcjonowa(.
Kolejnym istotnym wnioskiem p'yn&cym z raportu jest to, i" przed uwolnieniem cen
na rynku detalicznym energii elektrycznej niezb%dne jest wprowadzenie w prawie
energetycznym os'on dla tzw. konsumentów wra"liwych (tj. osób rodzin o niskich
dochodach, rencistów, emerytów itp.)153 na wypadek, gdyby ceny energii po ich uwolnieniu
wzros'y nadmiernie a konkurencja cenowa nie zadzia'a'a .
Raport wskazuje tak"e, i" pozycja konsumenta na rynku energii elektrycznej jest
najs'absza z wszystkich mo"liwych rynków produktowych na których konsument dokonuje
transakcji zakupu. Jest to rynek trudny dla konsumentów, ma'o przejrzysty a jak wskazuj&
do$wiadczenia instytucji zajmuj&cych si%
ochron& konsumentów, przedsi%biorstwa
energetyczne nie s& szczególnie zorientowane na t% grup% odbiorców energii. Tej
orientacji nie sprzyja tak"e ustawa Prawo energetyczne, skoro konsument i jego interesy w
tym prawie nie istniej&. Niezb%dne zatem staje si% wzmocnienie prawne pozycji
konsumentów na rynku energii elektrycznej poprzez odpowiednie uregulowania prawne
nak'adaj&ce na przedsi%biorstwa wi%ksze obowi&zki w zakresie obs'ugi konsumentów ni" do
153
Szerzej: A. Bednarska „Taryfy socjalne i inne formy pomocy odbiorcom „s!abym ekonomicznie” –
do$wiadczenia europejskie”. Biuletyn URE Nr 5/2007, s.21 i nast.
158
tej pory, w tym równie" w zakresie obowi&zków informacyjnych. Wydaje si%, i" pomocne w
tym by'oby tak"e rozbudowanie kompetencji i wzmocnienie pozycji Rzecznika Odbiorców
Paliw i Energii oraz dekoncentracja jego dzia'alno$ci.
W pe'ni potwierdza powy"szy wniosek równie" tre$( IV cz%$ci Raportu, w której
przedstawiono wyniki analizy prawnej umów zawieranych przez przedsi%biorstwa
energetyczne z konsumentami.
!
159
Za!"cznik nr 1.
Wykaz decyzji w sprawie koncentracji wydanych przez
Prezesa UOKiK w latach 2009 – luty 2011
1) Decyzja nr DKK-1/2011 z dnia 13 stycznia 2011 r. zawieraj&ca zakaz przej%cia
przez PGE Polska Grupa Energetyczna S.A. z siedzib& w Warszawie kontroli nad Energa
S.A. z siedzib& w Gda#sku.
2) Decyzja nr DKK-147/2010 z dnia 27 grudnia 2010 r. zawieraj&ca zgod% na
przej%cie przez Fortum Power and Heat Polska Sp. z o.o. we Wroc'awiu kontroli nad
Elektrociep'owni& Zabrze S.A. w Zabrzu oraz Zespo'em Elektrociep'owni Bytom S.A. w
Bytomiu.
utworzenie przez ENERGA Invest S.A. w Gda#sku i Electricity Supply Board International
Investments B.V. w Amsterdamie (Holandia) wspólnego przedsi%biorcy - spó'ki
specjalnego przeznaczenia, w celu realizacji projektu budowy i pó)niejszej eksploatacji
elektrowni gazowej o '&cznej mocy elektrycznej ok. 800 MW (najwi%kszy spo$ród
planowanych w Polsce gazowych obiektów wytwórczych).
przej%cie przez Kulczyk Holding S.A. w Warszawie kontroli nad ENEA S.A. w Poznaniu.
5) Decyzja nr DKK-123/2010 z dnia 26 listopada 2010 r. zawieraj&ca zgod% na
nabycie przez Gie'd% Papierów Warto$ciowych S.A. w Warszawie, Krajowy Depozyt
papierów Warto$ciowych S.A. w Warszawie i WSEInfoEngine S.A. w Warszawie cz%$ci
mienia ELBIS Sp. z o.o. w Rogowcu (tj. zorganizowanej cz%$ci przedsi%biorstwa w
postaci Internetowej Platformy Obrotu Energi& Elektryczn& – „POEE”).
6) Decyzja nr DKK-122/2010 z dnia 24 listopada 2010 r. zawieraj&ca zgod% na
utworzenie przez Po'udniowy Koncern Energetyczny S.A. w Katowicach i ZAK S.A. w
K%dzierzynie-Ko)lu wspólnego przedsi%biorcy pn. ECOCARBON Sp. z o.o. w !aziskach
Górnych.
7) Decyzja nr DKK-104/2010 z dnia 11 pa)dziernika 2010 r. zawieraj&ca zgod% na
utworzenie przez PGNiG S.A. w Warszawie i TAURON Polska Energia S.A. w Katowicach
wspólnego przedsi%biorcy pn. Elektrociep'ownia Stalowa Wola S.A. w Stalowej Woli.
8) Decyzja nr DKK-31/2009 z dnia 1 czerwca 2009 r. zawieraj&ca zgod% na
przej%cie przez Bank Polska Kasa Opieki S.A. w Warszawie kontroli nad Elektrowni&
P&tnów II Sp. z o.o. w Koninie.
160
9) Decyzja nr DKK-30/2009 z dnia 1 czerwca 2009 r. zawieraj&ca zgod% na
przej%cie przez Bank Polska Kasa Opieki S.A. w Warszawie kontroli nad PAK - HOLDCO
Sp. z o.o. w Koninie.
10) Decyzja nr DKK-24/2009 z dnia 15 maja 2009 r. zawieraj&ca zgod% na
przej%cie przez Ukrenergy Holding AG w Zurychu (Szwajcaria) kontroli nad Zomar S.A. w
Che'mie.
161
Za!"cznik Nr 2 Wykaz zakwestionowanych postanowie' wzorców umownych stosowanych przez przedsi#biorstwa energetyczne
Skontrolowano wzorce umowne 13 przedsi%biorców sektora elektroenergetycznego (6 SSD i 7 OSD) wed'ug stanu prawnego na koniec
kwietnia 2011 r.
!&cznie przeprowadzono analiz% 44 wzorców umownych.
Zastrze"enia wniesiono wobec 37 wzorców umownych.
!&cznie odnotowano 101 uchybie#, w tym zakwestionowano 81 postanowie# umownych oraz wniesiono 20 zastrze"e# zwi&zanych z
naruszeniem obowi&zku informacyjnego.
L.p. Nazwa i adres
przedsi#biorcy
Nazwa wzorca umownego/
Tre$( niedozwolonego postanowienia
umownego
I.
Sprzedawcy detaliczni energii elektrycznej (SSD)
1.
ENEA S.A.,
ul. F.Nowowowiejskiego 11,
60-967 Pozna'
Kwalifikacja
prawna
Uzasadnienie kwalifikacji
Przewidziane dzia!ania
Stosowanie klauzuli wpisanej do
Rejestru postanowie# wzorców
umownych uznanych za niedozwolone
pod poz. 496: „Nale"no$( za gaz
ziemny oraz $wiadczone Kupuj&cemu
us'ugi b%d& regulowane na podstawie
faktur wystawionych przez
Sprzedawc% (…) 14 dniowym od daty
wystawienia faktury w przypadku
wysy'ki poczt& z wy'&czeniem
§ 5 ust. 3 umowy. Nale"no$( za gaz
ziemny, o której mowa w § 5 ust. 3
umowy Kupuj&cy b%dzie regulowa' na
podstawie faktur wystawionych przez
- post%powanie ws.
naruszenia zik
1.1.
1. Umowa Sprzeda%y Energii
Elektrycznej
dla odbiorców z grup taryfowych G
§ 6 ust.4 „Kupuj&cy zobowi&zuje do
zap'aty nale"no$ci za energi% na
podstawie otrzymywanych faktur w
terminach w nich okre$lonych. Termin
zap'aty okre$lony w fakturze wynosi'
b%dzie 14 dni od daty jej wystawienia”.
Art.24 ust.1 i 2
pkt 1) ustawy
o o.k. i k.
Sprzedawc% w terminie podanym w
fakturze”.
1.2.
Brak w umowie postanowienia
okre$laj&cego wysoko$( bonifikaty za
niedotrzymanie standardów jako$ciowych
obs'ugi odbiorców i odpowiedzialno$ci
Sprzedawcy za niedotrzymanie warunków
Umowy
Art.24 ust.1 i 2
Naruszenie obowi&zku
pkt 2) ustawy
informacyjnego, wynikaj&cego z art.5
o o.k. i k., w zw. ust.2 ustawy Prawo energetyczne.
z art.5 ust.2 pkt
1 ustawy Prawo
energetyczne
- post%powanie ws.
naruszenia zik
1.3.
2. Umowa o $wiadczenie us!ugi
kompleksowej dla odbiorców z grup
taryfowych G przy!"czonych do sieci
niskiego napi#cia
1.4.
§ 6 ust.1 Odbiorca zobowi&zuje si% do (…) Art.24 ust.1 i 2
pkt 1) ustawy
k) aktualizowania wszelkich danych
zawartych w Umowie maj&cych wp'yw na o o.k. i k.
jej realizacj%, w formie pisemnej pod
rygorem niewa"no$ci, w szczególno$ci jest
zobowi&zany poinformowa( Sprzedawc% w
formie pisemnej pod rygorem niewa"no$ci
o zmianie adresu korespondencyjnego na
który powinna zosta( wys'ana faktura
oraz wszelka inna korespondencja, pod
rygorem uznania faktury i korespondencji
za skutecznie dor%czon& na
dotychczasowy adres”.
- post%powanie ws.
naruszenia zik
pod poz. 2206:
"W razie zaniechania obowi&zku
niezw'ocznego zawiadomienia banku
o zmianie adresu, pisma wys'ane do
posiadacza rachunku pod
dotychczasowy adres pozostawia si% w
dokumentacji rachunku ze skutkiem
dor%czenia, chyba "e nowy adres jest
znany bankowi"
§ 7 ust.5 „ Odbiorca zobowi&zuje si% do
zap'aty nale"no$ci za $wiadczon& us'ug%
kompleksow& na podstawie faktur VAT lub Art.24 ust.1 i 2
pkt 1) ustawy
blankietów zap'aty w terminach w nich
okre$lonych. Termin zap'aty faktury VAT o o.k. i k.
nie b%dzie krótszy ni" 14 dni od dnia jej
163
post%powanie ws.
naruszenia zik
fakturze”.
wystawienia”.
1.5.
3. Umowa o $wiadczenie us!ugi
kompleksowej dla odbiorców z grup
taryfowych G przy!"czonych do sieci
niskiego napi#cia rozliczanej w systemie
przedp!atowym
§ 6 ust.1 k)„Odbiorca zobowi&zuje si% do Art.24 ust.1 i 2
pkt 1) ustawy
(…) k) aktualizowania wszelkich danych
zawartych w Umowie maj&cych wp'yw na o o.k. i k.
jej realizacj%, w formie pisemnej pod
rygorem niewa"no$ci, w szczególno$ci jest
zobowi&zany poinformowa( Sprzedawc% w
formie pisemnej pod rygorem niewa"no$ci
o zmianie adresu korespondencyjnego na
który powinna zosta( wys'ana faktura
oraz wszelka inna korespondencja, pod
rygorem uznania faktury i korespondencji
za skutecznie dor%czon& na
dotychczasowy adres”.
- post%powanie ws.
naruszenia zik
pod poz. 2206:
znany bankowi"
1.6.
§ 7 ust.3 b) (…) Faktura p'atna b%dzie w
terminie 14 dni od daty jej wystawienia.
Art.24 ust.1 i 2
pkt 1) ustawy
o o.k. i k.
164
- post%powanie ws.
naruszenia zik
fakturze”.
2.
2.1.
Energa Obrót S.A.
ul. M.Reja 29,
80-870 Gda'sk
1. Ogólne Warunki Umów
Kompleksowych Energa Obrót S.A.
Art.24 ust.1 i 2
§ 17 ust.1 „ Odbiorca wnosi nale"no$ci za pkt 1) ustawy o
o.k. i k.
energi% elektryczn& w wysoko$ci i
terminie okre$lonych w fakturze, przy
czym termin ten nie mo"e by( krótszy ni":
1) 10 dni od daty wystawienia faktury dla
faktur dostarczanych Odbiorcy drog&
pocztow& lub 2) 7 dni od daty
wystawienia faktury dla faktur
dor%czanych Odbiorcy przez
przedstawiciela Sprzedawcy”.
fakturze”.
post%powanie ws.
naruszenia zik
- Kwestionowane postanowienie
uprawnia przedsi%biorstwo
- post%powanie ws.
naruszenia zik
2.2.
§19 1. Je"eli Dostawca stwierdzi, "e ze
wzgl%du na stan maj&tkowy Odbiorcy
Art.24 ust.1 i 2
pkt 3) ustawy o
165
w&tpliwa jest zap'ata nale"no$ci
wynikaj&cych z umowy kompleksowej,
mo"e za"&da( od Odbiorcy
zabezpieczenia,
2. Przedstawiaj&c pisemne "&danie
zabezpieczenia Dostawca wska"e jego
form% oraz termin, w którym
zabezpieczenia nale"y dokona(.
3. Niewykonanie lub nienale"yte
wykonanie przez Odbiorc% obowi&zku
zabezpieczenia upowa"nia Dostawc% do
wypowiedzenia umowy kompleksowej bez
zachowania terminu wypowiedzenia
4. Postanowienia ust 1-3 stosuje si% do
konsumentów tylko wtedy, gdy zachodz&
przes'anki, o których mowa w art. 15 ust.
2 ustawy z dnia 14 lutego 2003 roku o
udost%pnianiu informacji gospodarczych
(Dz. U. Nr 50, poz. 424 ze zm.) lub w
innych przepisach”.
o.k. i k., w zw. z
art.4 ust
1 i 2 ustawy z
dnia 23 sierpnia
2007 r. o
przeciwdzia#aniu
nieuczciwym
praktykom
rynkowym.
energetyczne do "&dania
ustanowienia zabezpieczenia bez
wskazania podstawy prawnej tego
zabezpieczenia. Wskazana za$ w tym
postanowieniu ustawa z dnia 14
lutego 2003 roku aktualnie ju" nie
obowi&zuje, co dodatkowo
wprowadza do umowy element
wprowadzaj&cy w b'&d konsumenta w
zakresie jego praw i obowi&zków
wynikaj&cych z umowy. Ponadto
postanowienie przewiduje zwi&zan& z
ww. zabezpieczeniem sankcj%
rozwi&zania umowy bez
wypowiedzenia.
2.3.
Art.24 ust.1 i 2
§ 20 ust.2 pkt 2) „Dostawca ani
pkt 1) ustawy
Dystrybutor nie ponosz&
o o.k. i k.
odpowiedzialno$ci za niedostarczenie
mocy i energii elektrycznej w
szczególno$ci w przypadku: (…),
2) dzia'ania si'y wy"szej tj. zdarzenia
nag'ego, nieprzewidywalnego i
niezale"nego od woli Dostawcy, ani
Dystrybutora,
uniemo"liwiaj&cego wykonanie umowy w
ca'o$ci lub cz%$ci, na sta'e lub na pewien
czas, któremu nie mo"na zapobiec ani
przeciwdzia'a( przy zachowaniu nale"ytej
staranno$ci. Przejawami si'y wy"szej s& w
szczególno$ci: kl%ski "ywio'owe (np.
po"ar,
166
- post%powanie ws.
naruszenia zik
pod poz. 354:
„Sprzedawca nie ponosi
odpowiedzialno$ci za szkody
spowodowane niewykonaniem umowy
lub nienale"ytym jej wykonaniem w
przypadku dzia'ania si'y wy"szej
(zdarzenia nag'ego,
nieprzewidywalnego i niezale"nego od
woli stron uniemo"liwiaj&cego
wykonanie umowy w ca'o$ci lub cz%$ci
w szczególno$ci: kl%ski "ywio'owej jak
po"ar, powód), huragan, sad), akty
w'adzy pa#stwowej jak stan wojenny,
powód), susza, trz%sienie ziemi, huragan,
szad)), akty w'adzy pa#stwowej (np. stan
wojenny, stan wyj&tkowy, embarga,
blokady),
dzia'ania wojenne, akty sabota"u, strajki
powszechne lub inne niepokoje spo'eczne
(np. publiczne demonstracje, lokauty)
(…),
stan wyj&tkowy, dzia'ania wojenne,
akty sabota"u, strajki itp.),
wyst&pienia awarii systemowej
(warunki w sieci przesy'owej i
rozdzielczej lub taki ich stan, który
wp'ywa lub z du"ym
prawdopodobie#stwem mo"e wp'yn&(
na zdolno$( ZEORK S.A. do
$wiadczenia us'ugi przemys'owej i
sprzeda"y energii elektrycznej, który
zagra"a, lub z du"ym
prawdopodobie#stwem mo"e zagra"a(
bezpiecze#stwu osób i urz&dze#) i
awarii w sieci skutkuj&cej
nieprzewidzianymi przerwami w
dostarczaniu energii elektrycznej lub
w przypadku wyst&pienia konieczno$ci
wykonania nieprzewidzianych prac dla
zapobie"enia lub usuni%cia skutków
awarii w sieci”
2.4.
2.5.
§ 23 ust.2 pkt 1 „Dostawca mo"e
rozwi&za( umow% z zachowaniem 30 –
dniowego okresu wypowiedzenia”.
art.24 ust.1 i 2
pkt 1) ustawy
o o.k. i k.
§ 23 ust.2 pkt 2b). Dostawca mo"e
rozwi&za( umow% (…) 2. Bez zachowania
okresu wypowiedzenia, (…) b) w
przypadku wskazanym w § 19 ust.3 [dot.
- art. 3851 § 1
- Kwestionowane postanowienie jest
k.c.
sprzeczne z dobrymi obyczajami i
- art. 3853 § pkt 9 ra"&co narusza interesy konsumenta,
k.c.
poniewa"
167
- post%powanie ws.
naruszenia zik
pod poz. 1465:
„Umowa mo"e by( rozwi&zana z
zachowaniem pisemnej formy
wypowiedzenia przez BZA S.A. z
zachowaniem 3 miesi%cznego terminu
wypowiedzenia - w przypadkach nie
wyszczególnionych powy"ej."
- pozew do SOKiK
niewykonania 'ub nienale"ytego
wykonania przez Odbiorc% obowi&zku
zabezpieczenia]
energetyczne do rozwi&zania z
przyczyn okre$lonych w sposób zbyt
ogólny przyznaj&cy w tym zakresie
faktyczn& mo"liwo$(
dokonywania w'asnej oceny zdarze#
przez przedsi%biorc% i rozwi&zywania
umowy wg w'asnego uznania.
2.6.
§ 24 „ Strony zobowi&zuj& si% do
aktualizowania wszelkich danych
zawartych w umowie kompleksowej
maj&cych wp'yw na jej realizacj%. W
szczególno$ci Odbiorca obowi&zany jest
niezw'ocznie poinformowa( pisemnie
dostawc% o zmianie adresu
korespondencyjnego, na który powinna
zosta( wys'ana faktura oraz wszelka inna
korespondencja pod rygorem uznania za
dor%czon& tej"e faktury i
korespondencji”.
2.7.
Art.24 ust.1 i 2
pkt 1) ustawy
o o.k. i k.
- post%powanie ws.
naruszenia zik
pod poz. 2206:
znany bankowi”.
Art.24 ust.1 i 2
pkt 2) ustawy
o o.k. i k., w zw.
z art.5 ust.2 pkt
1 i 2 art.5 ust.3
ustawy Prawo
energetyczne
(odes'anie do taryfy nie jest
wystarczaj&ce, poniewa" nie stanowi
ona integralnej cz%$ci umowy a
jedynie jest wymieniona jako akt
reguluj&cy kwestie nieuregulowane w
umowie)
2.Umowa Kompleksowa Nr
Brak
w
umowie
postanowienia
obs'ugi odbiorcy.
168
- post%powanie ws.
naruszenia zik
2.8.
okre$laj&cego parametry techniczne
energii oraz wysoko$( bonifikaty za
niedotrzymanie tych parametrów.
2.9.
3. Ogólne Warunki Umowy Sprzeda%y
Energii Elektrycznej Energa Obrót S.A.
§ 12 ust.1 „ Odbiorca wnosi nale"no$ci za
energi% elektryczn& w wysoko$ci i
terminie okre$lonych w fakturze, przy
czym termin ten nie mo"e by( krótszy ni"
1) 10 dni od daty wystawienia faktury dla
faktur dostarczanych Odbiorcy drog&
pocztow& lub 2) 7 dni od daty
dor%czanych Odbiorcy przez
przedstawiciela Sprzedawcy.
2.10
.
§ 14 ust.1 Je"eli Sprzedawca stwierdzi,
"e ze wzgl%du na stan maj&tkowy
Odbiorcy w&tpliwa jest zap'ata nale"no$ci
wynikaj&cych z umowy sprzeda"y energii
elektrycznej, mo"e za"&da( od Odbiorcy
Art.24 ust.1 i 2
pkt 2) ustawy
o o.k. i k., w zw.
z art.5 ust.2 pkt
1 i 2 i art. 5 ust.3
ustawy Prawo
energetyczne
umowie.
- post%powanie ws.
naruszenia zik
Art.24 ust.1 i 2
pkt 1) ustawy
o o.k. i k.
fakturze”.
post%powanie ws.
naruszenia zik
Art.24 ust.1 i 2
pkt 3) ustawy o
o.k. i k., w zw. z
art.4 ust
1 i 2 ustawy z
- post%powanie ws.
naruszenia zik
169
2.11
2.12
.
zabezpieczenia,
2. Przedstawiaj&c pisemne "&danie
zabezpieczenia Dostawca wska"e jego
zabezpieczenia upowa"nia Dostawc% do
wypowiedzenia umowy kompleksowej bez
zachowania terminu wypowiedzenia.
4. Postanowienia ust 1-3 stosuje si% do
konsumentów tylko wtedy, gdy zachodz&
przes'anki, o których mowa w art. 15 ust.
2 ustawy z dnia 14 lutego 2003 roku o
udost%pnianiu informacji gospodarczych
(Dz. U. Nr 50, poz. 424 ze zm.) lub w
innych przepisach rangi ustawy.
dnia 23 sierpnia
2007 r. o
przeciwdzia#aniu
nieuczciwym
praktykom
rynkowym.
wypowiedzenia.
§ 17 ust.2 pkt 1 „Dostawca mo"e
rozwi&za( umow% z zachowaniem 30 –
dniowego okresu wypowiedzenia”.
art.24 ust.1 i 2
pkt 1) ustawy
o o.k. i k.
- post%powanie ws.
naruszenia zik
pod poz. 1465:
wyszczególnionych powy"ej."
§ 17 ust.2 pkt 2b). Dostawca mo"e
rozwi&za( umow% (…) 2. Bez zachowania
okresu wypowiedzenia, (…) b) w
przypadku wskazanym w § 19 ust.3 [dot.
niewykonania 'ub nienale"ytego
zabezpieczenia]
- art. 3851 § 1
k.c.
k.c.
poniewa"
170
- pozew do SOKiK
faktyczn& mo"liwo$(
2.13
.
2.14
.
§ 18 ust.2 „W szczególno$ci Odbiorca
obowi&zany jest poinformowa( pisemnie
sprzedawc% o zmianie adresu
korespondencji”.
Art.24 ust.1 i 2
pkt 1) ustawy
o o.k. i k.
- post%powanie ws.
naruszenia zik
pod poz. 2206:
znany bankowi"
Art.24 ust.1 i 2
pkt 2) ustawy
o o.k. i k., w zw.
z art.5 ust.2 pkt
1 ustawy Prawo
Energetyczne
ust.2 ustawy Prawo Energetyczne
umowie).
4. Umowa Sprzeda%y Energii
Elektrycznej
obs'ugi odbiorcy
171
- post%powanie ws.
naruszenia zik
3.
3.1.
PGE Obrót S.A.*
ul. 8 Marca 6
35-959 Rzeszów
1.Ogólne warunki umowy kompleksowej
sprzeda%y energii elektrycznej i
$wiadczenia us!ug dystrybucji
Art.24 ust.1 i 2
pkt II ust.5 ”Sprzedawca i OSD nie
pkt 1) ustawy o
ponosz& konsekwencji za niewykonanie
o.k. i k.
lub nienale"yte wykonanie umowy w
przypadku awarii w systemie lub dzia'ania
Si'y Wy"szej (np. po"ar, powód), huragan,
sad), akty sabota"u, publiczne
demonstracje)”.
172
Post%powanie ws.
naruszenia zik
pod poz. 354:
(zdarzenia nag'ego,
wp'ywa lub z du"ym
awarii w sieci”
3.2.
3.3.
- art. 3851 § 1
pkt II ust.6 „Ponadto Sprzedawca i OSD
nie ponosz& odpowiedzialno$ci za szkody k.c., art. 3853
pkt 2 k.c.,
wynik'e z przerw w dostawie energii
elektrycznej spowodowanych:
(…) c) wykonaniem orzeczenia s&du,
decyzji organu administracji rz&dowej lub
samorz&du terytorialnego.
ra"&co narusza ekonomiczne interesy
konsumenta w zwi&zku z istotnym
ograniczeniem odpowiedzialno$ci
przedsi%biorstwa energetycznego
wobec konsumenta.
- pozew do SOKiK
Pkt III. ust.3 ppkt 3.1 „Umowa mo"e by(
rozwi&zana przez Sprzedawc% z
zachowaniem 1-miesi%cznego okresu
wypowiedzenia w przypadku gdy:
3.1. Umowa wykonywana niezgodnie z jej
tre$ci& i przeznaczeniem (…)”
- art. 3851 § 1
k.c.
k.c.
poniewa"
faktyczn& mo"liwo$(
- pozew do SOKiK
Pkt III ust.5 ppkt 5.1
Sprzedawca mo"e rozwi&za( niniejsz&
umow% ze skutkiem natychmiastowym:
5.1. W przypadkach ra"&cego naruszenia
warunków Umowy przez Odbiorc% (…)”
- art. 3851 § 1
j.w.
k.c.
- art. 3853 § pkt 9
k.c.
- pozew do SOKiK
3.4.
173
3.5.
Art.24 ust.1 i 2
Pkt IV ust.1 „Odbiorca zobowi&zany jest
pkt 1) ustawy
do: (…) 1.15.niezw'ocznego pisemnego
o o.k. i k.
zg'oszenia zmiany miejsca zamieszkania
lub siedziby i adresu do korespondencji.
Brak takiego zg'oszenia powoduje, "e
niedor%czana korespondencja sprzedawcy
b%dzie sk'adana przez sprzedawc% w
aktach ze skutkiem dor%czenia”
post%powanie ws.
naruszenia zik
pod poz. 2206:
znany bankowi"
3.6.
2.Umowa kompleksowa sprzeda%y
energii elektrycznej i $wiadczenia us!ug
dystrybucji dla odbiorców z grupy
taryfowej G
obs'ugi odbiorcy
Art.24 ust.1 i 2
pkt 2) ustawy
o o.k. i k., w zw. ust.2 ustawy Prawo Energetyczne
z art.5 ust.2 pkt
1 i 2art.5 ust.3
ustawy Prawo
energetyczne
- post%powanie ws.
naruszenia zik
Art.24 ust.1 i 2
pkt 2) ustawy
o o.k. i k., w zw. ust.2 ustawy Prawo Energetyczne
z art.5 ust.2 pkt
1 i art.5 ust.3
ustawy Prawo
energetyczne
- post%powanie ws.
naruszenia zik
3.7.
niedotrzymanie tych parametrów
174
3.8.
3. Regulamin sprzeda%y energii
elektrycznej PGE Obrót S.A. do umowy
sprzeda%y energii elektrycznej dla
odbiorców z grupy
taryfowej G
Art.24 ust.1 i 2
pkt 1) ustawy
o o.k. i k
§ 5 pkt 5 „Odbiorca zobowi&zany jest do
pisemnego zg'oszenia w terminie 14 dni
od zmiany adresu dor%czania
korespondencji. Brak zg'oszenia
upowa"nia sprzedawc% do uznania
korespondencji dostarczanej na adres
wskazany w umowie za skutecznie
dor%czon&”.
4.
4.1.
- post%powanie ws.
naruszenia zik
pod poz. 2206:
znany bankowi".
RWE Polska S.A.
ul. Wybrze%e Ko$ciuszkowskie 41
00-347 Warszawa
1. Kompleksowa umowa sprzeda%y
energii elektrycznej i $wiadczenia us!ug
dystrybucji dla klientów indywidualnych
§ 7 ust.3 „Terminem p'atno$ci jest dzie#
Art.24 ust.1 i 2
oznaczony na fakturze VAT nie krótszy ni" pkt 1) ustawy
14 dni od daty wystawienia faktury”.
o o.k. i k.
175
post%powanie ws.
naruszenia zik
fakturze”.
4.2.
Brak
w
umowie
postanowienia
obs'ugi odbiorcy.
Art.24 ust.1 i 2
pkt 2) ustawy
o o.k. i k., w zw.
z art.5 ust.2 pkt
1 i 2 art.5 ust.3
ustawy Prawo
energetyczne
umowie)
- post%powanie ws.
naruszenia zik
niedotrzymanie tych parametrów.
Art.24 ust.1 i 2
pkt 2) ustawy
o o.k. i k., w zw.
z art.5 ust.2 pkt
1 i 2 i art. 5 ust.3
ustawy Prawo
energetyczne
umowie)
- post%powanie ws.
naruszenia zik
post%powanie ws.
naruszenia zik
4.3.
4.4.
2. Umowa sprzeda%y energii
elektrycznej
Art.24 ust.1 i 2
pkt 1) ustawy
oznaczony na fakturze VAT nie krótszy ni" o o.k. i k.
176
fakturze”.
4.5.
obs'ugi odbiorcy
5.
Art.24 ust.1 i 2
pkt 2) ustawy
o o.k. i k., w zw.
z art.5 ust.2 pkt
1 ustawy Prawo
energetyczne
ust.2 ustawy Prawo energetyczne
umowie)
- post%powanie ws.
naruszenia zik
Art.24 ust.1 i 2
pkt 1) ustawy
o o.k. i k.
Post%powanie ws.
naruszenia zik
pod poz. 2206:
znany bankowi".
Tauron Sprzeda% Sp. z o.o.
ul. )agiewnicka 60
30-417 Kraków
5.1.
1. Ogólne Warunki Umowy
Kompleksowej Dostarczania Energii
Elektrycznej (OWU)
§ 3 ust.14 „Odbiorca jest zobowi&zany
do: (…) 14.12. Pisemnego zg'aszania
ka"dorazowej zmiany adresu
zamieszkania i adresu
korespondencyjnego. Brak zg'oszenia o
zmianach upowa"nia Sprzedawc% do
uznania za skuteczne dor%czenie
korespondencji, przes'anej na adres
wskazany w Umowie Kompleksowej lub
podany pó)niej”.
177
5.2.
§ 6 ust 3 ”Sprzedawca jest zwolniony z
odpowiedzialno$ci za skutki przerw i
ogranicze# w dostarczaniu energii
elektrycznej spowodowanych: 3.1.
dzia'aniem si'y wy"szej [w zw. z § 3
ust.12: ‘”si'a wy"sza – zewn%trzne
zdarzenie nag'e, nieprzewidywalne i
niezale"ne od woli Stron,
uniemo"liwiaj&ce wykonanie Umowy
Kompleksowej w ca'o$ci lub w cz%$ci, na
sta'e lub na pewien czas, któremu nie
mo"na zapobiec ani przeciwdzia'a( przy
zachowaniu nale"ytej staranno$ci Stron.
Przejawami si'y wy"szej s& w
szczególno$ci: stan kl%ski "ywio'owej,
po"ar, trz%sienie ziemi, huragan,
wichura, gwa'towne $nie"yce, powód),
stan wojenny, stan wyj&tkowy, dzia'ania
wojenne, akty sabota"u, akty
terrorystyczne, blokady i inne skutki
niepokojów spo'ecznych.
Art.24 ust.1 i 2
pkt 1) ustawy
o o.k. i k.
178
Post%powanie ws.
naruszenia zik
pod poz. 354:
(zdarzenia nag'ego,
wp'ywa lub z du"ym
awarii w sieci”
5.3.
§ 6 ust 3 ”Sprzedawca jest zwolniony z
ogranicze# w dostarczaniu energii
elektrycznej spowodowanych:
(…), 3.2. awari& w sieci
elektroenergetycznej przez czas
niezb%dny do jej usuni%cia (…), 3.3.
prawomocnym orzeczeniem s&du albo
decyzj& organu w'adzy lub administracji
rz&dowej (samorz&dowej).
5.4
2.
Umowa
Elektrycznej
Sprzeda%y
art. 3851 § 1 k.c., Powy"sze
postanowienie
wzorca - pozew do SOKiK
Art. 3853 pkt 2 i umownego
mo"e
stanowi(
9 k.c.
niedozwolone
postanowienie
umowne, w zakresie w jakim
ogranicza odpowiedzialno$( zak'adu
energetycznego za niewykonanie/
nienale"yte wykonanie umowy.
Energii
§ 7 „Sprzedawca nie ponosi
ogranicze# w sprzeda"y energii
elektrycznej spowodowanych
(…)
b) awari& w sieci elektroenergetycznej
przez czas niezb%dny do ich usuni%cia
(…); c) prawomocnym orzeczeniem s&du
albo decyzj& organu w'adzy lub
administracji rz&dowej (samorz&dowej),
d) przerwami w dostarczaniu energii
elektrycznej.
5.5.
§ 10 ust.1 „Umowa mo"e by( rozwi&zana
przez Sprzedawc%: a) w przypadku
niewykonania lub nienale"ytego
wykonania umowy przez odbiorc% (…).
postanowienie
Art. 3853 pkt 2 i umownego
mo"e
stanowi(
9 k.c.
niedozwolone
postanowienie
- art. 3851 § 1
k.c.
k.c.
poniewa"
179
- pozew do SOKiK
faktyczn& mo"liwo$(
5.6.
§ 8 ust.4. „(…) Odbiorca wyra"a zgod% na art. 3851 § 1 k.c., Kwestionowane postanowienie jest
gromadzenie i przetwarzanie swoich
ra"&co narusza interesy konsumenta.
danych osobowych przez Sprzedawc% (...)
oraz w'asnych celów marketingowych
Sprzedawcy.”
- zawiadomienie do GIODO
5.7.
niedotrzymanie parametrów technicznych
oraz standardów jako$ciowych obs'ugi
odbiorcy.
6.
Art.24 ust.1 i 2
pkt 2) ustawy
o o.k. i k., w zw.
z art.5 ust.2 pkt
1
ust.2 ustawy Prawo Energetyczne,
Przedsi%biorca zobowi&zuje si% tylko
do zachowania standardów
jako$ciowych.
post%powanie ws.
naruszenia zik
Vattenfall Sales Poland Sp. z o.o.
ul. Barlickiego 2
44-100 Gliwice
6.1.
1.Umowa kompleksowa na dostarczanie
energii elektrycznej
- § 3 ust. 12 „Terminem p'atno$ci jest
dzie# oznaczony na fakturze lub
dokumencie zap'aty. (…)”.
Art.24 ust.1 i 2
pkt 1) ustawy
o o.k. i k.
180
Sprzedawc% w terminie podanym na
fakturze, jednak nie pó)niej ni" w
ci&gu 14 dni od daty otrzymania
post%powanie ws.
naruszenia zik
faktury z wy'&czeniem § 5 ust. 3
umowy. Nale"no$( za gaz ziemny, o
której mowa w § 5 ust. 3 umowy
Kupuj&cy b%dzie regulowa' na
fakturze”.
6.2.
2.Ogólne Warunki Umowy Kompleksowej
Dostarczania Energii Elektrycznej
(Taryfa)
Art.24 ust.1 i 2
pkt 1) ustawy
- § 4 ust. 1 pkt 1.11 „Klient zobowi&zuje
o o.k. i k.
si% do (…) zawiadomienia sprzedawcy o
ka"dorazowej zmianie adresu
zmianach powoduje "e dor%czenia na adres
wskazany w Umowie lub podany pó)niej
przez klienta b%d& uznawane za
skuteczne”.
post%powanie ws.
naruszenia zik
pod poz. 2206:
znany bankowi"
6.3.
3.Umowa sprzeda%y energii elektrycznej
Art.24 ust.1 i 2
§ 4 ust.1 „Klient zobowi&zany jest w
pkt 1) ustawy
szczególno$ci do: (…) 1.4. zawiadomienia
sprzedawcy o ka"dorazowej zmianie adresu o o.k. i k.
zmianach powoduje, "e dor%czenia na
adres wskazany w Umowie lub podany
pó)niej przez klienta, b%d& uznawane za
skuteczne”.
181
post%powanie ws.
naruszenia zik
pod poz. 2206:
znany bankowi”.
II.
Operatorzy systemu dystrybucyjnego energii elektrycznej (OSD)
7.
Enea Operator Sp. z o.o.
Ul. Strzeszy'ska 58
60-479 Pozna'
7.1
1.Umowa
o
$wiadczenie
dystrybucji energii elektrycznej
us!ug
§ 9 ust.6 (…) Termin zap'aty okre$lony na
fakturze nie b%dzie krótszy ni" 7 dni i nie
d'u"szy ni" 21 dni od jej wystawienia”.
Art.24 ust.1 i 2
pkt 1) ustawy
o o.k. i k.
fakturze”.
post%powanie ws.
naruszenia zik
niedotrzymanie tych parametrów oraz
standardów jako$ciowych obs'ugi
odbiorców.
Art.24 ust.1 i 2
pkt 2) ustawy
o o.k. i k., w zw.
z art.5 ust.2 pkt
2 ustawy Prawo
energetyczne
ustawy Prawo Energetyczne
wystarczaj&ce, poniewa" nie jest
wymieniona jako integralna cz%$(
umowy)”.
- post%powanie ws.
naruszenia zik
7.2.
182
7.3.
2.Umowa o przy!"czenie do sieci
§ 4 ust. 1 „ENEA Operator (…) uzyska - art. 3851 § 1
decyzje, o których mowa w § 3 ust. 5 k.c.
(…).”
w zw. z § 8 ust. 6 „Je"eli
przy'&czenie nie nast&pi z przyczyn
wymienionych w ust. 1.2. i ust. 1.3.
niniejszego paragrafu Klient zobowi&zany
jest
do
pokrycia
ENEA
Operator
udokumentowanych
wydatków
poniesionych przez ENEA Operator i
zobowi&za# zaci&gni%tych przez ENEA
Operator w zwi&zku z realizacj& niniejszej
umowy do wysoko$ci szacunkowej kwoty
op'aty za przy'&czenie”.
Brak
rozró"nienia
sytuacji - pozew do SOKiK
konsumenta w zale"no$ci od tego, czy
niewykonanie zobowi&zania nast%puje
z winy przedsi%biorcy, czy te" jest
obiektywnie niemo"liwe. W obu tych
sytuacjach podda( jednak nale"y w
w&tpliwo$( sam& odpowiedzialno$ci
konsumenta za powsta'& szkod%.
- art. 3851 § 1
k.c.
Postanowienie mo"e by( sprzeczne z - pozew do SOKiK
dobrymi obyczajami w zakresie, w
jakim nak'ada na konsumenta, nie
b%d&cego profesjonalist&, obowi&zek
dania gwarancji na us'ugi wykonane,
zazwyczaj za po$rednictwem innych
podmiotów profesjonalnych, w trakcie
wykonywania umowy o przy'&czenie.
Na'o"enie takiego obowi&zku na
konsumenta wydaje si% by( sprzeczne
z zasad& dobrowolno$ci udzielenia
gwarancji. Podkre$li( równie" nale"y,
i"
w
momencie
sprzeda"y
przedsi%biorstwu
energetycznemu
wykonanych
przez
konsumenta
urz&dze#
nast%puje ich odbiór techniczny
zatwierdzany
przez
to
przedsi%biorstwo. Ponadto termin
udzielenia gwarancji jest znacz&co
7.4.
§ 4 ust. 6 „Klient o$wiadcza, "e udzieli
ENEA Operator na wykonane elementy, o
których mowa w ust. 4 pkt 3, gwarancji
przez okres 36 miesi%cy, licz&c od dnia
ich sprzeda"y.”
183
d'u"szy od terminów gwarancji
udzielanych
zazwyczaj
przez
sprzedawców.
7.5.
Art.24 ust.1 i 2
pkt 1) ustawy o
o.k. i k.
post%powanie ws.
naruszenia zik
pod poz 1465:
wyszczególnionych powy"ej.”
Art.24 ust.1 i 2
§ 11 ust.1 „Strony ustalaj&, "e adresami
stron dla dor%cze# s& adresy wskazane w pkt 1) ustawy o
umowie a wys'anie pisma poleconego ma o.k. i k.
pomi%dzy stronami skutek dor%czenia (…).
post%powanie ws.
naruszenia zik
pod poz. 2206:
znany bankowi"
§ 8 ust.4 „Strony mog& rozwi&za( umow%
z przyczyn innych ni" wymienione w ust.1
i ust.2 za 3-miesi%cznym okresem
wypowiedzenia”.
7.6.
7.7.
Brak regulacji okre$laj&cej
odpowiedzialno$( zak'adu energetycznego
z tytu'u niedotrzymania warunków umowy
(za wyj&tkiem kar umownych za zw'ok%).
Brak jest tak"e postanowie# okre$laj&cych
warunki rozwi&zania umowy o
przy'&czenie.
Art.24 ust.1 i 2
pkt 1) ustawy
o o.k. i k. w zw.
z art. 7 ust.2
ustawy Prawo
Energetyczne
184
Art. 7 ust.2 Prawa energetycznego
stanowi m.in. o elementach jakie
powinna zwiera( umowa o
przy'&czenie do sieci (m.in.
odpowiedzialno$( stron za
niedotrzymanie warunków umowy, a
w szczególno$ci za opó)nienie
- post%powanie ws.
naruszenia zik
terminu realizacji prac w stosunku do
ustalonego w umowie, oraz okres
obowi&zywania umowy i warunki jej
rozwi&zania).
Brak któregokolwiek z tych
elementów jest naruszeniem prawa
konsumentów istotnych do informacji
okre$laj&cych ich uprawnienia i mo"e
narusza( ich interes ekonomiczny.
8.
Energa Operator S.A.
ul. Marynarki Polskiej 130,
80-557 Gda'sk
8.1.
1. Ogólne Warunki Umów o $wiadczenie
us!ug dystrybucji energii elektrycznej
elektrycznej Energa Operator S.A.
§ 17 ust.1 „ Odbiorca wnosi nale"no$ci za
$wiadczenie us'ug energii elektrycznej w
wysoko$ci i terminie okre$lonych w
fakturze, przy czym termin ten nie mo"e
by( krótszy ni" 1) 10 dni od daty
dostarczanych Odbiorcy drog& pocztow&
lub 2) 7 dni od daty wystawienia faktury
dla faktur dor%czanych Odbiorcy przez
przedstawiciela Dystrybutora”.
8.2.
§ 19 ust.1 Je"eli Dystrybutor stwierdzi,
"e ze wzgl%du na stan maj&tkowy
Odbiorcy w&tpliwa jest zap'ata nale"no$ci
wynikaj&cych z umowy o $wiadczenie
Art.24 ust.1 i 2
pkt 1) ustawy
o o.k. i k.
fakturze”.
post%powanie ws.
naruszenia zik
Art.24 ust.1 i 2
pkt 3) ustawy o
o.k. i k., w zw. z
art.4 ust
- post%powanie ws.
naruszenia zik
185
us'ug energii elektrycznej, mo"e za"&da(
od Odbiorcy zabezpieczenia.
2. Zabezpieczenie polega w szczególno$ci
na:
1) wp'aceniu kaucji,
2) por%czeniu osoby trzeciej;
3) poddanie si% rygorowi egzekucji z aktu
notarialnego;
4) wystawieniu przez odbiorc% weksla
w'asnego In blanco;
5) wystawieniu przez odbiorc% weksla
gwarancyjnego por%czonego przez
podmiot wiarygodny finansowo;
6) uzyskaniu gwarancji bankowej;
7) przew'aszczeniu wskazanych przez
Dystrybutora sk'adników maj&tku
Odbiorcy;
8) Ustanowieniu hipoteki;
9) upowa"nieniu do dysponowania
rachunkiem bankowym wskazanym przez
Odbiorc%.
3 Przedstawiaj&c pisemne "&danie
zabezpieczenia Dystrybutor wska"e jego
zabezpieczenia upowa"nia Dystrybutora
do wypowiedzenia umowy o $wiadczenie
us'ug dystrybucji energii elektrycznej bez
zachowania terminu wypowiedzenia.
5. Postanowienia ust 1-4 stosuje si%
odpowiednio do konsumentów tylko
wtedy, gdy zachodz& przes'anki, o których
mowa w art. 15 ust. 2 ustawy z dnia 14
lutego 2003 roku o udost%pnianiu
informacji gospodarczych (Dz. U. Nr 50,
poz. 424 ze zm.) lub w innych przepisach
1 i 2 ustawy z
dnia 23 sierpnia
2007 r. o
przeciwdzia#aniu
nieuczciwym
praktykom
rynkowym.
186
wypowiedzenia.
rangi ustawy.
8.3.
Art.24 ust.1 i 2
§ 20 ust.2 „Dystrybutor nie ponosi
pkt 1) ustawy
odpowiedzialno$ci za niedostarczenie
o o.k. i k.
mocy i energii elektrycznej w
szczególno$ci w przypadku: (…)
2) dzia'ania si'y wy"szej tj. zdarzenia
nag'ego, nieprzewidywalnego i
niezale"nego od woli Dystrybutora,
przeciwdzia'a( przy zachowaniu nale"ytej
staranno$ci. Przejawami si'y wy"szej s& w
szczególno$ci: kl%ski "ywio'owe (np.
po"ar,
powód), susza, trz%sienie ziemi, huragan,
szad)), akty w'adzy pa#stwowej (np. stan
wojenny, stan wyj&tkowy, embarga,
blokady),
dzia'ania wojenne, akty sabota"u, strajki
powszechne lub inne niepokoje spo'eczne
(np. publiczne demonstracje, lokauty),
(…)”.
187
post%powanie ws.
naruszenia zik
pod poz. 354:
(zdarzenia nag'ego,
wp'ywa lub z du"ym
awarii w sieci”
8.4.
8.5.
§ 23 ust.2 pkt 2 c). Dystrybutor mo"e
wypowiedzie( umow% (…) 2. Bez
zachowania okresu wypowiedzenia, (…) c)
w przypadku wskazanym w § 19 ust.4
[dot. niewykonania 'ub nienale"ytego
zabezpieczenia]
- art. 3851 § 1
k.c.
k.c.
poniewa"
faktyczn& mo"liwo$(
§ 24 ust.2 „W szczególno$ci Odbiorca
obowi&zany jest poinformowa( pisemnie
sprzedawc% o zmianie: (…) 2) adresu
korespondencji”.
Art.24 ust.1 i 2
pkt 1) ustawy
o o.k. i k.
- pozew do SOKiK
- post%powanie ws.
naruszenia zik
pod poz. 2206:
znany bankowi"
8.6.
2. Umowa o $wiadczenie us!ug
dystrybucji energii elektrycznej Energa
Operator S.A.
Art.24 ust.1 i 2
pkt 2) ustawy
o o.k. i k., w zw. ustawy Prawo energetyczne
188
- post%powanie ws.
naruszenia zik
niedotrzymanie tych parametrów oraz
odbiorców.
8.7.
z art.5 ust.2 pkt
2 ustawy Prawo
energetyczne
umowie)
Art.24 ust.1 i 2
pkt 1) ustawy
o o.k. i k.
- post%powanie ws.
naruszenia zik
pod poz. 1350:
„Towarzystwo mo"e równie" odst&pi(
od niniejszej umowy ze skutkiem
natychmiastowym w przypadku, gdy
Partycypant opó)ni si% powy"ej 14 dni
z wp'at&: a) którejkolwiek z rat
okre$lonych w par. 2 pkt. 3; b)
dop'aty wynikaj&cej z par. 2 pkt. 4; c)
odsetek okre$lonych w par. 2 pkt. 7".
.
3. Umowa o przy!"czenie do sieci
elektroenergetycznej Nr (umowa
inwestycyjna)
§ 8 ust.2 „Operator mo"e odst&pi( od
niniejszej umowy je"eli: (…) 2) zw'oka
Podmiotu Przy'&czanego w uiszczaniu
zaliczki o której mowa w § 6 przekroczy
45 dni”.
8.8.
4.Umowa o przy!"czenie do sieci
elektroenergetycznej Nr (umowa
bezinwestycyjna)
§ 8 ust.2 „Operator mo"e odst&pi( od
niniejszej umowy je"eli: (…) 2) zw'oka
Podmiotu Przy'&czanego w uiszczaniu
zaliczki o której mowa w § 6 przekroczy
45 dni
Art.24 ust.1 i 2
pkt 1) ustawy
o o.k. i k.
189
- post%powanie ws.
umownych uznanych za niedozwolone naruszenia zik
pod poz. 1350:
odsetek okre$lonych w par. 2 pkt. 7"
8.9.
.
9.
EnergiaPro S.A.
pl. Powsta'ców *l. 20
53-314 Wroc!aw
§ 4 ust. 4 pkt 1 i 3 oraz § 4 ust. 5 „Termin - art. 3851 § 1
Realizacji Przy'&czenia ulega( b%dzie
k.c., art. 3853
pkt 9 k.c.
przed'u"eniu tak"e w przypadku
zaistnienia okoliczno$ci niezale"nych od
którejkolwiek ze Stron powoduj&cych
niemo"no$(, przy zachowaniu nale"ytej
staranno$ci, dotrzymania Terminu
Przy'&czenia, w szczególno$ci za$ w
nast%puj&cych przypadkach: (…)
3) przekroczenia przez w'a$ciwy organ
ustawowego terminu zako#czenia
procedury administracyjnej zwi&zanej z
budow& Przy'&cza lub Rozbudow& Sieci – o
czas przekroczenia ustawowych terminów.
W przypadku zaistnienia jakiejkolwiek
okoliczno$ci, w o której mowa w ust. (…) 4
powy"ej, powoduj&cej niemo"no$(
dotrzymania Terminu Realizacji
przy'&czenia , Operator powiadomi –
pisemnie pod rygorem niewa"no$ci
Podmiot Przy'&czany o zaistnieniu takich
okoliczno$ci, ich rodzaju, oraz okre$li
nowy Termin Realizacji Przy'&czenia lub
wska"e, o jaki okres Termin Realizacji
Przy'&czenia ulegnie przed'u"eniu.
9.1.
190
Powy"sze postanowienia mog&
- pozew do SOKiK
narusza( dobre obyczaje oraz interesy
konsumentów a tak"e stanowi(
niedozwolone postanowienie
umowne, o którym mowa w art. 3853
pkt 9 k.c.
dystrybucji energii elektrycznej nr …
§ 7 ust.6 „Je"eli URD [odbiorca] nie
dope'nia obowi&zku okre$lonego w § 3
ust.2.o. OSD uznaje za skuteczne
dor%czenie wszelkich powiadomie# na
dotychczasowy adres”
[§ 3 ust.2.o. stanowi, i" „URD
zobowi&zuje si% do: (…) o. pisemnego
powiadamiania o ka"dorazowej zmiany
swojego adresu korespondencyjnego lub
zmianie adresu siedziby”]
Art.24 ust.1 i 2
pkt 1) ustawy
o o.k. i k.
post%powanie ws.
umownych uznanych za niedozwolone naruszenia zik
pod poz. 2206:
znany bankowi"
§ 10 ust.2 „Spory mog&ce wynika( w
trakcie realizacji Umowy a nie
podlegaj&ce kompetencji Prezesa Urz%du
Regulacji Energetyki podlegaj&
rozstrzygni%ciu s&du powszechnego –
w'a$ciwego dla siedziby OSD”
Art.24 ust.1 i 2
pkt 1) ustawy
o o.k. i k.
Post%powanie ws.
naruszenia zik
pod poz. 353 - „Wszelkie sprawy jakie
mog& powsta( w zwi&zku z realizacj&
umowy strony b%d& rozstrzyga( w
drodze negocjacji, a w przypadku
niemo"no$ci osi&gni%cia porozumienia
przez S&d miejscowo w'a$ciwy dla
siedziby ZEORK S.A.”
niedotrzymanie parametrów oraz
odbiorcy.
Art.24 ust.1 i 2
pkt 2) ustawy
o o.k. i k., w zw.
z art.5 ust.2 pkt
2 ustawy Prawo
energetyczne
ust.2 ustawy Prawo energetyczne.
jako$ciowych i parametrów
technicznych.
9.2.
9.3.
191
- post%powanie ws.
naruszenia zik
9.4.
2.Umowa nr o przebudow# sieci
§ 17 pkt 3 „Strony ustanawiaj&
odpowiedzialno$( za niewykonanie lub
nienale"yte wykonanie zobowi&za#,
wynikaj&cych z niniejszej umowy, w
formie kar umownych, w nast%puj&cych
przypadkach i wysoko$ciach: (…). strony
ustanawiaj&, i" nie ponosz&
odpowiedzialno$ci za opó)nienie
spowodowane si'& wy"sz&, w tym
trudnymi warunkami meteorologicznymi
(…).”
- art. 3851 § 1
k.c.
konsumenta
- pozew do SOKiK
9.5.
§ 18 ust. 5 „EnergiaPro przys'uguje prawo art.24 ust.1 i 2
pkt 1) ustawy
odst&pienia od niniejszej umowy ze
skutkiem natychmiastowym w sytuacji gdy o o.k. i k.
Podmiot Przy'&czany nie ui$ci pierwszej
raty op'aty za przy'&czenie, okre$lonej w
ust. 2, w terminie 30 dni od wymaganego
terminu zap'aty”.
- post%powanie ws.
naruszenia zik
pod poz. 1350:
9.6.
§ 22 ust. 2 „ Ewentualne spory wynik'e
przy wykonywaniu niniejszej umowy
Strony b%d& rozstrzyga( w drodze
negocjacji, a w przypadku niemo"no$ci
osi&gni%cia porozumienia spory te
rozstrzyga( b%dzie s&d miejscowo
w'a$ciwy dla siedziby EnergiaPro lub jego
Art.24 ust.1 i 2
pkt 1) ustawy
o o.k. i k.
192
post%powanie ws.
naruszenia zik
jednostki organizacyjnej uprawnionej do
zawarcia niniejszej umowy.”
9.7.
3.Umowa nr o przebudow# sieci
§ 5 ust. 1 pkt 2 „Przedsi%biorstwo
Sieciowe zastrzega sobie mo"liwo$(
zmiany terminu, o którym mowa w § 4,
niniejszej umowy w przypadku (…)
powa"nej awarii sieciowej
uniemo"liwiaj&cej przeprowadzenie prac
w terminie przez konieczno$(
zaanga"owania pracowników
Przedsi%biorstwa Sieciowego
wykonuj&cych przedmiot umowy do
usuni%cia takiej awarii.”, zw. z §5 ust. 2
„Strony wy'&czaj& odpowiedzialno$(
odszkodowawcz& Przedsi%biorstwa
Sieciowego z powodu zmiany terminu
wykonania przedmiotu niniejszej umowy
wywo'anej przyczynami opisanymi w ust.
1.”
- art. 3851 § 1
k.c., art. 3853
pkt 2 k.c.,
Kwestionowane postanowienie jest
konsumenta poprzez istotne
ograniczenie odpowiedzialno$ci
przedsi%biorcy.
§ 6 ust. 10 lub § 6 ust. 13 „Z'o"enie
o$wiadczenia o odmowie zatwierdzenia
specyfikacji kosztów oraz kosztorysu
powykonawczego nie zwalnia Inwestora z
obowi&zku terminowego uiszczenia ceny
wynikaj&cej z faktury, o której mowa w
ust. 11. Ewentualnych roszcze# co do
wysoko$ci zap'aty okre$lonej w ust. 11,
Inwestor dochodzi( mo"e nie wcze$niej,
art. 3851 § 1 k.c,
art. 3853 pkt 9
Kwestionowane postanowienia s&
- pozew do SOKiK
ra"&co naruszaj& ekonomiczne
interesy konsumenta w zakresie, w
jakim nakazuj& konsumentowi
uiszczenie ceny za wykonane przez
zak'ad energetyczne roboty pomimo
kwestionowania jej wysoko$ci.
Omawiane postanowienie ustanawia w
9.8.
193
- pozew do SOKiK
ni" po uiszczeniu przez niego wszelkich
nale"no$ci wynikaj&cych z wykonania
przedmiotu niniejszej umowy.”
rzeczywisto$ci jednostronne
uprawnienie dla przedsi%biorcy do
do0konywania wi&"&cej interpretacji
umowy. Tak bowiem przyznane
konsumentowi uprawnienie do
kwestionowania ceny wskazanej przez
zak'ad energetyczny jest pozbawione
skutków, które winno wywo'ywa(.
Konsument jest bowiem bezwzgl%dnie
zobowi&zany do zap'aty wskazanej
ceny i to pod rygorem niemo"liwo$ci
wnoszenia roszcze# przeciwko
przedsi%biorcy dotycz&cych
kwestionowanej wyceny robót.
9.9.
9.
10.
Art.24 ust.1 i 2
§ 6 ust. 13, § 6 ust. 15, § 6 ust. 9, § 6
pkt 1) ustawy
ust. 8 „Przedsi%biorstwu Sieciowemu
przys'uguje prawo odst&pienia od umowy o o.k. i k.
w przypadku, gdy w terminie 45 dni od
daty wymaganego terminu zap'aty
Inwestor nie ui$ci zaliczki, okre$lonej w
ust. 2”
- post%powanie ws.
naruszenia zik
pod poz. 1350:
Art.24 ust.1 i 2
§ 13 „ Ewentualne spory wynik'e przy
pkt 1) ustawy
wykonywaniu niniejszej umowy Strony
b%d& rozstrzyga( w drodze negocjacji, a o o.k. i k.
w przypadku niemo"no$ci osi&gni%cia
porozumienia spory te rozstrzyga(
b%dzie s&d miejscowo w'a$ciwy dla
siedziby Przedsi%biorstwa Sieciowego lub
Post%powanie ws.
naruszenia zik
194
jego jednostki organizacyjnej
uprawnionej do zawarcia niniejszej
umowy.”
9.
11.
4. Porozumienie nr o przebudow# sieci
§ 5 ust. 3 „Inwestor udziela dwuletniej
gwarancji na przebudowane elementy
sieci elektroenergetycznej.”
9.
12.
§ 8 „ Ewentualne spory wynik'e przy
wykonywaniu niniejszej umowy Strony
b%d& rozstrzyga( w drodze negocjacji, a
w przypadku niemo"no$ci osi&gni%cia
porozumienia spory te rozstrzyga(
- art. 3851 § 1
k.c.
i"
w
momencie
sprzeda"y
przedsi%biorstwu
energetycznemu
wykonanych
przez
konsumenta
urz&dze#
zatwierdzany
przez
to
przedsi%biorstwo. Ponadto termin
udzielanych
zazwyczaj
przez
sprzedawców.
Art.24 ust.1 i 2
pkt 1) ustawy
o o.k. i k.
Post%powanie ws.
naruszenia zik
195
b%dzie s&d miejscowo w'a$ciwy dla
siedziby lub jego jednostki
organizacyjnej uprawnionej do zawarcia
niniejszej umowy.”
10.
10.1
ENION S.A.
ul. Zawi!a 65 L
30-390 Kraków
dystrybucji energii elektrycznej nr …
§ 8 ust.4 „Enion jest zwolniony z
ogranicze# spowodowanych: (…), 4.3.
prawomocnym orzeczeniem s&du albo
decyzj& organu w'adzy lub administracji
rz&dowej (samorz&dowej),
postanowienie
Art. 3853 pkt 2
umownego
mo"e
stanowi(
k.c.
niedozwolone
postanowienie
§ 11 ust.2 „Umowa mo"e by( rozwi&zana
przez Enion z zachowaniem 1miesi%cznego terminu wypowiedzenia w
przypadkach niewykonania lub
nienale"ytego wykonania umowy przez
odbiorc% (…):”.
- art. 3851 § 1
k.c.
k.c.
poniewa"
faktyczn& mo"liwo$(
10.2
10.3
196
- pozew do SOKiK
odbiorcy.
10.4
Art.24 ust.1 i 2
pkt 2) ustawy
o o.k. i k., w zw.
z art.5 ust.2 pkt
2
- post%powanie ws.
naruszenia zik
Kwestionowane postanowienie jest
konsumenta poprzez istotne
ograniczenie odpowiedzialno$ci
przedsi%biorcy.
- pozew do SOKiK
2. Umowa nr …o przy!"czenie do sieci
Przedsi#biorstwa Energetycznego
§ 3 ust. 4 „Strony zastrzegaj& sobie prawo - art. 3851 § 1
k.c., art. 3853
renegocjowania terminu realizacji
pkt 2 k.c.,
przedmiotu Umowy w przypadku, gdy
warunki atmosferyczne lub inne,
wymienione § 9 ust. 6 przyczyny
uniemo"liwiaj& prowadzenie robót.”
10.5
ust.2 ustawy Prawo Energetyczne.
jako$ciowych i parametrów
technicznych.
§ 9 ust. 6 „Strony nie s& odpowiedzialne za
nie wywi&zanie si% ze zobowi&za#,
Art.24 ust.1 i 2
wynikaj&cych z niniejszej Umowy,
pkt 1) ustawy
spowodowanych si'& wy"sz&. Za si'%
o o.k. i k.
wy"sz& Strony rozumie( b%d& ka"de
zdarzenie zewn%trzne, na którego
powstanie "adna ze stron nie mog'a mie(
wp'ywu, takie jak np.: (…) strajki,
rozleg'e przerwy w ruchu kolejowym i
drogowym, (…).”
197
Post%powanie ws.
naruszenia zik
pod poz. 354:
(zdarzenia nag'ego,
wp'ywa lub z du"ym
awarii w sieci”
11.
PGE Dystrybucja S.A.*
ul. Garbarska 21a
20-340 Lublin
11.1
dystrybucji energii elektrycznej
Art.24 ust.1 i 2
§ 4 ust. 1 „Odbiorca zobowi&zuje si% do
pkt 1) ustawy
(…)
Pkt 18. Informowania OSD o ka"dorazowej o o.k. i k
zmianie adresu zamieszkania.
Niewype'nienie tego obowi&zku
spowoduje, "e wszelka korespondencja
przes'ana na adres znany OSD b%dzie
traktowany jako ze skutkiem dor%czenia
dla odbiorcy”
198
- post%powanie ws.
naruszenia zik
pod poz. 2206:
znany bankowi"
11.2
Art.24 ust.1 i 2
§ 8 pkt 2 „Operator systemu
pkt 1) ustawy
dystrybucyjnego jest zwolniony z
o o.k. i k.
odpowiedzialno$ci za niewykonanie lub
nienale"yte wykonanie umowy, je"eli
naruszenie jej postanowie# nast&pi'o
wskutek oddzia'ywania si'y wy"szej lub
wskutek chocia"by za niezawinionych
zachowa# osób trzecich za które operator
systemu dystrybucyjnego
odpowiedzialno$ci nie ponosi (…). Si'&
wy"sz& jest zdarzenie nag'e i
nieprzewidywalne lub takie któremu z
zachowaniem najwy"szej staranno$ci nie
da'o si% zapobiec lub zniweczy( jego
skutków a w szczególno$ci powód),
wy'adowanie atmosferyczne, po"ar,
porwisty wiatr, szad), strajk, wojna, akty
sabota"u, akty w'adzy pa#stwowej”
199
Post%powanie ws.
naruszenia zik
pod poz. 354:
(zdarzenia nag'ego,
wp'ywa lub z du"ym
awarii w sieci”
11.3
§ 9 ust.1 „Operator systemu
dystrybucyjnego mo"e rozwi&za( umow%
o $wiadczenie us'ug dystrybucji energii
elektrycznej w przypadku ra"&cego
naruszenia postanowie# niniejszej Umowy
a w szczególno$ci obowi&zków
wymienionych w § 4 z zachowaniem 3miesi%cznego okresu wypowiedzenia”.
- art. 3851 § 1
k.c.
k.c.
poniewa"
faktyczn& mo"liwo$(
niedotrzymanie technicznych parametrów
odbiorcy.
Art.24 ust.1 i 2
pkt 2) ustawy
o o.k. i k., w zw.
z art.5 ust.2 pkt
2
- pozew do SOKiK
11.4
11.5
dystrybucyjnej
§ 7 ust. 2 lit. c) i d) „PGE Dystrybucja S.A
nie ponosi odpowiedzialno$ci z tytu'u
opó)nienia w wykonaniu przedmiotu
umowy w przypadku, gdy opó)nienie
nast&pi'o z przyczyn niele"&cych po
stronie PGE Dystrybucja S.A. a w
szczególno$ci:c) wyst&pienia si'y wy"szej
jak równie" dzia'ania lub zaniechania
organów pa#stwowych lub
samorz&dowych uniemo"liwiaj&cych
- post%powanie ws.
informacyjnego, wynikaj&cego z art.5 naruszenia zik
ust.2 ustawy Prawo Energetyczne.
Przedsi%biorca wskazuje w Umowie
tylko przepisy Prawa Energetycznego.
art. 3851 § 1 k.c., - Kwestionowane postanowienie jest
Art. 3853 pkt 2
k.c.
wobec konsumenta.
200
- pozew do SOKiK
terminow& realizacj% przy'&czenia,,
d) wyst&pienia niesprzyjaj&cych
warunków atmosferycznych
uniemo"liwiaj&cych prowadzenie robót.”
11.6
11.7
przy'&czenie.
Art.24 ust.1 i 2
pkt 1) ustawy
o o.k. i k. w zw.
z art. 7 ust.2
ustawy Prawo
energetyczne
rozwi&zania).
- post%powanie ws.
naruszenia zik
Art. 3851 k.c.
3. Umowa nr … sprzeda%y przy!"cza
elektroenergetycznego wraz z
dokumentacja projektow" przy!"cza do
zasilania w energi# elektryczn"
§ 5 ust. 1 „Podmiot Przy'&czany udziela
dla PGE Dystrybucja S.A. gwarancji na
wybudowane przez siebie i odsprzedane
PGE Dystrybucja S.A. urz&dzenia
elektroenergetyczne na okres trzech lat
od daty odbioru ko#cowego i jest
zobowi&zany do usuwania wad na w'asny
koszt.”
201
i"
w
momencie
sprzeda"y
przedsi%biorstwu
energetycznemu
wykonanych
przez
konsumenta
urz&dze#
zatwierdzany
przez
to
przedsi%biorstwo. Podnie$( mo"na
równie", i" zastrze"ony termin
udzielanych
zazwyczaj
przez
sprzedawców.
11.8
§ 5 ust. 3 „Je"eli Podmiot Przy'&czany nie Art. 3851 k.c.
usunie wad lub nie dokona napraw
gwarancyjnych w odsprzedanych
urz&dzeniach, w okresie trwania gwarancji
r%kojmi, w terminie wyznaczonym przez
PGE Dystrybucja S.A., PGE Dystrybucja
S.A. dokona napraw lub usunie wady a
kosztami ich obci&"y Podmiot Przy'&czany.
202
Powy"sze postanowienie mo"e by( - pozew do SOKiK
ra"&co
narusza(
interesy
konsumentów nie tylko w zakresie, w
jakim okre$la obowi&zki gwarancyjne
konsumenta ale równie" w zakresie,
w jakim modyfikuje ustawowe zasady
odpowiedzialno$ci z tytu'u r%kojmi za
wady fizyczne rzeczy sprzedanej (art.
560§1 k.c.). Je$liby przyj&( mo"liwo$(
takiej modyfikacji ustawowych zasad,
która polega'aby na wprowadzeniu do
stosunku
umownego
nowego
uprawnienia dla kupuj&cego – prawo
do wykonania zast%pczego – to wydaje
si%, i" sprzecznym z dobrymi
obyczajami
jest
uzale"nienie
mo"liwo$ci
wykonania
tego
uprawnienia od jednostronnej oceny
przedsi%biorcy. Tak bowiem, w
$wietle powy"szego postanowienia,
zak'ad energetyczny jest uprawniony
w sposób arbitralny i wi&"&cy dla
konsumenta do okre$lenia czas na
usuni%cie stwierdzonych wad. Jest to
sprzeczne z ustawowym z ustawowym
uprawnieniem
sprzedawcy
do
niezw'ocznego usuni%cia wad.
12.
RWE Stoen Operator Sp. z o.o.
ul. Pi#kna 46
00-672 Warszawa
12.1
dystrybucji
Art.24 ust.1 i 2
pkt 1) ustawy
oznaczony na fakturze VAT nie krótszy ni" o o.k. i k.
fakturze”.
post%powanie ws.
naruszenia zik
12.2
Art.24 ust.1 i 2
pkt 2) ustawy
o o.k. i k., w zw.
z art.5 ust.2 pkt
203
- post%powanie ws.
naruszenia zik
odbiorcy
12.3
12.5
umowie)
- art. 3851 § 1
k.c.
art. 3853 pkt 20
k.c
mo"liwo$(
jednostronnego - pozew do SOKiK
podwy"szenia ceny bez przyznania
prawa do odst&pienia od umowy,
elektroenergetycznej RWE Stoen
Operator Sp. z o.o. instalcji
elektrycznej obiektu
klienta nr … (umowa inwestycyjna)
§7 ust. 5 „Zmiana ostatecznej op'aty za
przy'&czenie w wysoko$ci =/- 10% w
stosunku do op'aty wst%pnej nie wymaga
aneksu w formie pisemnej.”
12.4
2 ustawy Prawo
energetyczne
§ 8 ust.4 „W przypadku wyst&pienia si'y
wy"szej a ponadto w przypadku dzia'ania
lub zaniechania dzia'ania organów
pa#stwowych i samorz&dowych lub osób
trzecich, uniemo"liwiaj&cego terminow&
realizacj% przy'&czenia, strony uzgodni&
zmian% terminu przy'&czenia”
§ 11 ust. 1 „Spory, jakie mog& powsta( w
wyniku realizacji Umowy Strony b%d&
rozstrzyga( w drodze negocjacji, a w
przypadku braku porozumienia spory te
b%dzie rozstrzyga' s&d powszechny,
w'a$ciwy dla siedziby RWE Stoen
Operator”
- art. 3851 § 1
k.c.
art. 3853 pkt 2
k.c
Art.24 ust.1 i 2
pkt 1) ustawy
o o.k. i k.
204
wobec konsumenta.
- pozew do SOKiK
Post%powanie ws.
naruszenia zik
12.6
przy'&czenie.
12.7
elektroenergetycznej RWE Stoen
Operator
Sp. z o.o. instalcji elektrycznej obiektu
klienta nr … (umowa bezinwestycyjna)
§ 8 ust.3 „W przypadku wyst&pienia si'y
wy"szej a ponadto w przypadku dzia'ania
lub zaniechania dzia'ania organów
pa#stwowych i samorz&dowych lub osób
trzecich, uniemo"liwiaj&cego terminow&
realizacj% przy'&czenia, strony uzgodni&
zmian% terminu przy'&czenia”.
12.8
§ 11 ust. 1 „Spory, jakie mog& powsta( w
wyniku realizacji Umowy Strony b%d&
rozstrzyga( w drodze negocjacji, a w
przypadku braku porozumienia spory te
Art.24 ust.1 i 2
pkt 1) ustawy
o o.k. i k. w zw.
z art. 7 ust.2
ustawy Prawo
energetyczne
rozwi&zania).
- post%powanie ws.
naruszenia zik
- art. 3851 § 1
k.c.
- art. 3853 pkt
2k.c.
wobec konsumenta.
- pozew do SOKiK
Art.24 ust.1 i 2
pkt 1) ustawy
o o.k. i k.
post%powanie ws.
naruszenia zik
205
b%dzie rozstrzyga' s&d powszechny,
w'a$ciwy dla siedziby RWE Stoen
Operator”
12.9
przy'&czenie.
13.
13.1
Art.24 ust.1 i 2
pkt 1) ustawy
o o.k. i k. w zw.
z art. 7 ust.2
ustawy Prawo
energetyczne
rozwi&zania).
- post%powanie ws.
naruszenia zik
- art. 3851 § 1
k.c.
- art. 3853 pkt 2
k.c.
wobec konsumenta.
- pozew do SOKiK
Vattenfall Distribution Poland S.A..
ul. Portowa 14a
Gliwice
1. Umowa o przy!"czenie (inwestycyjna)
§ 3 ust.2 pkt 2) „Przedsi%biorstwo
energetyczne jest zwolnione z realizacji
przy'&czenia w terminie okre$lonym w
ust.1 w przypadkach: (…) 2) w przypadku
wyst&pienia si'y wy"szej (…) jak równie" w
przypadku dzia'ania lub zaniechania
organów pa#stwowych lub samorz&dowych
206
– uniemo"liwiaj&cych realizacj%
ust.1. W takich przypadkach –
przedsi%biorstwo energetyczne
poinformuje niezw'ocznie podmiot
przy'&czany o przyczynach opó)nienia w
realizacji przy'&czenia okre$laj&c
jednocze$nie w sposób wi&"&cy dla
podmiotu przy'&czanego – nowy termin
przy'&czenia. (…)”.
13.2
13.3
§ 3 ust.2 pkt 2)a) (…) „W szczególno$ci za
okoliczno$ci uniemo"liwiaj&ce realizacj%
ust.1 strony uznaj&:
a) brak wymaganych decyzji
administracyjnych pomimo
do'o"enia przez przedsi%biorstwo
energetyczne nale"ytej staranno$ci
w celu ich uzyskania (…)”;
§ 6 ust. 2 zd. 2. „(…) Natomiast na
poprawno$( wykonanych prac zgodnie z §
5 ust.4 podmiot przy'&czany udzieli
przedsi%biorstwu energetycznemu 60
miesi%cznej gwarancji.”
- art. 3851 § 1
k.c.
- art. 3853 pkt 2
k.c.
j.w.
- art. 3851 § 1
k.c.
i" w momencie sprzeda"y
przedsi%biorstwu energetycznemu
wykonanych przez konsumenta
urz&dze# elektroenergetycznych
207
- pozew do SOKiK
zatwierdzany przez to
przedsi%biorstwo. Podnie$( mo"na
równie", i" zastrze"ony termin
udzielanych zazwyczaj przez
sprzedawców
13.4
§ 6 ust. 3 Cena sprzeda"y urz&dze#, o - art. 3851 § 1
których mowa w ust. 1, oraz cena k.c.
maj&tkowych
praw
autorskich
do
dokumentacji techniczno – budowlanej
zostanie ustalona na podstawie:
1) kosztorysu powykonawczego na
roboty budowlano – monta"owe
zwi&zane z realizacj& prac, o
których mowa w § 5 ust. 4,
dostarczonego
przez
podmiot
przy'&czany i zweryfikowanego
przez
przedsi%biorstwo
energetyczne, w kwocie netto (bez
podatku VAT),
2) faktury na roboty niebudowlane
zwi&ane z realizacj& prac, o
których mowa w §5 ust. 4 (pomiar
geodezyjny
powykonawczy,
nadzory bran"owe, zaj%cia pasa
drogi itp.) dostarczonych przez
podmiot
przy'&czany
i
zweryfikowanych
przez
przedsi%biorstwo energetyczne, w
kwocie netto (bez podatku VAT),
3) wyceny dokumentacji techniczno –
budowlanej, o której mowa w 5
ust. 1, opracowanej w oparciu o
208
postanowienie mo"e narusza( dobre
- pozew do SOKiK
obyczaje i interes ekonomiczny
konsumentów w zakresie, jakim
przewiduje ustalenie ceny sprzeda"y
prac wykonanych przez konsumenta w
wykonaniu umowy z pomini%ciem
warto$ci podatku VAT, którym
obci&"ony by' konsument.
cennik prac projektowych ,WPT2000, dostarczonej przez podmiot
przy'&czany i zweryfikowanych
przez przedsi%biorstwo
energetyczne , w kwocie netto
(bez podatku VAT).
13.5
13.6
§ 10 ust.2 „W przypadku odst&pienia od
umowy przez podmiot przy'&czany
uiszczona op'ata za przy'&czenie nie
podlega zwrotowi (…)”.
- art. 3851 § 1
k.c.
Przedsi%biorstwo energetyczne
powinno nalicza( pobrane op'aty w
oparciu o rzeczywiste koszty.
Tymczasem nalicza si% ró"nic% tylko
w sytuacji gdy przekroczono warto$(
op'aty za przy'&czenie a nie
uwzgl%dnia si% sytuacji, gdy
rzeczywiste koszty przedsi%biorcy s&
ni"sze ni" wymiar op'aty za
przy'&czenie
- pozew do SOKiK
odpowiedzialno$( przedsi%biorstwa
energetycznego z tytu'u niedotrzymania
warunków umowy (za wyj&tkiem kar
umownych za zw'ok%). Brak jest tak"e
postanowie# okre$laj&cych warunki
rozwi&zania umowy o przy'&czenie.
Art.24 ust.1 i 2
pkt 1) ustawy
o o.k. i k. w zw.
z art. 7 ust.2
ustawy Prawo
energetyczne
rozwi&zania).
- post%powanie ws.
naruszenia zik
209
13.7
2. Ogólne Warunki o $wiadczenie us!ug
dystrybucji (Taryfa dla gr. G)
Pkt IV ust.1 pkt 1.11.
„Odbiorca zobowi&zuje si% do
zawiadomienia o ka"dorazowej zmianie
adresu korespondencyjnego. Brak
zg'oszenia o zmianach powoduje "e
dor%czenia na wskazany adres b%d&
uznawane za skuteczne”
Art.24 ust.1 i 2
pkt 1) ustawy
o o.k. i k.
post%powanie ws.
naruszenia zik
pod poz. 2206:
znany bankowi
Art.24 ust.1 i 2
pkt 1) ustawy
o o.k. i k.
fakturze, jednak nie pó)niej ni" w
ci&gu 14 dni od daty otrzymania
faktury z wy'&czeniem § 5 ust. 3
umowy. Nale"no$( za gaz ziemny, o
której mowa w § 5 ust. 3 umowy
Kupuj&cy b%dzie regulowa' na
fakturze”.
13.8
Pkt VI.8 „Termin zap'aty (…) oraz numer
rachunku bankowego, na który nale"y
dokonywa( zap'aty za $wiadczone us'ugi
dystrybucji jest okre$lony w fakturze lub
dokumencie wp'aty”.
post%powanie ws.
naruszenia zik
* - oznakowanie numeracji zakwestionowanych postanowie# umownych wzorca umownego mo"e ró"ni( si% w zale"no$ci od oddzia'u w którym dany wzorzec obowi&zuje
(dot. grupy PGE).
210

Pozycja konsumenta na rynku energetycznym

Transkrypt

Podobne dokumenty

Zaproszenie na Galę Polskich Tenorów

etyka gospodarcza

Green Parrot - agencja e

Polscy przedsi iorcy organizuj si Seminarium Biznesowe w Leeds