Przeczytaj cały artykuł - Towarzystwo Ziemi Księskiej

1
Hrabina ELEONORA STOLBERG zu STOLBERG
fundatorką Kościoła Parafialnego na Księżu Małym we Wrocławiu
Hrabina
ELEONORA
STOLBERG
ZU
STOLBERG
urodziła
się
w Karczowie ( niem. Schönwitz ) dnia 13 kwietnia 1843 roku, jako Maria
Teresia Huberta Eleonore Grafin zu Stolberg Stolberg. Była córką grafa
Bernharda Stolberg zu Stolberg i grafini Charlotte Agnes von Seherr – Thoss.
Karczów to niewielka
miejscowość, obecnie w województwie opolskim,
w gminie Dąbrowa ( w skład wsi wchodzi przysiółek Jemielin ). Najstarszy
zapis o Karczowie pochodzi z roku 1750, kiedy należał on do Jerzego
Henryka von Tschirsky. W miejscowości tej znajduje się barokowy dwór
zbudowany na przełomie wieku XVII i XVIII, w roku 1791 został on
przebudowany i otoczony parkiem. Później właścicielem był major von
Arnstead, a od roku 1831 Fridrich Leopold Stolberg zu Stolberg - dziadek
fundatorki obecnego Kościoła na Księżu Małym we Wrocławiu.
Hrabina Eleonora Stolberg zu Stolberg
Hrabina była oblatką, która pełniła świecką służbę w zakonie Benedyktynów.
Była wielką propagatorka apostolstwa miłosierdzia i działaczką Caritasu oraz
2
Zamek Stolbergów w Karczowie. Fot. Internet
mecenasem Akcji Katolickiej. Po wydaleniu Zgromadzenia Sióstr Św. Jadwigi z
klasztoru w Trzebnicy, w latach 70-tych i 80-tych wieku XIX, jako osoba
świecka i dobrodziejka Domu Św. Jadwigi, podjęła opiekę nad wspomnianym
domem sióstr i przebywającymi tam dziećmi. W roku 1888 otworzyła Dom
Wychowawczy „Mariahilf” we Wrocławiu przy ul. Glinianej, a w roku 1896
oddała do użytku otwartą Kaplicę pod tym samym wezwaniem, funkcjonującą
przy wspomnianym domu. Jej najstarsza siostra Agnes ( 1833 – 1905 ) znana
była pod zakonnym imieniem siostra Aniela od Dzieciątka Jezus ( Schwester
Angela vom armen Kinde Jesus ) i również związana była z Kościołem
katolickim. Z kolei starszy brat Eleonory, Bernard hrabia Stolberg zu
Stolberg ( 1838 – 1926 ), był jezuitą i misjonarzem w Szwecji, duszpasterzem
w Malmö. Nowicjat i studia odbył w Sztokholmie w latach 1881 – 1888,
następnie w był pastorem w Gefle w latach 1888 – 1897 oraz apostołem
( Apostel ) i propagatorem chrześcijaństwa w szwedzkim Norrköping ( 1897 –
1925 ), gdzie utworzył misję.
Herb hr. Eleonory Stolberg zu Stolberg
3
Wsie Księże Małe i Księże Wielkie, leżące nieopodal ówczesnego
Wrocławia należały do Parafii Św. Maurycego we Wrocławiu. Po reformacji
ludność ewangelicka związała się z Kościołem Św. Krzysztofa ( przy obecnym
Pl. Dominikańskim ). W obydwu osadach długo utrzymywała się ludność
polska. W Księżu Małym jeszcze w latach 1778 - 1811 odbyło się 15 polskich
chrztów ewangelickich, zaś w Księżu Wielkim – 103 chrzty. W roku 1795
Księże Wielkie liczyło 65 mieszkańców, w większości Polaków. Po sekularyzacji
dóbr kościelnych Księże Wielkie ( będące do tej pory we władaniu klasztoru
Św. Wincentego ), w roku 1810 stało się własnością państwa.
Księże Małe - położone bliżej miasta - rozwijało się szybciej.
Z tego też powodu pod koniec XIX stulecia miejscowi Katolicy zaczęli myśleć
o budowie we wsi Księże Małe kościoła, który służyłby także ludności
okolicznych osad takich jak : Rakowiec, Bierdzany, Opatowice, Trestno,
Blizanowice, Mokry Dwór i Radwanice. Zwracano bowiem uwagę na to, iż
rozbudowany w latach 1897 - 1899 kościół Św. Maurycego już nie wystarczał,
nie mówiąc już o tym, że znajdował się dość daleko. W roku 1897
sporządzono plany budowy kościoła w Księżu Małym, jednak z braku
środków finansowych nie zostały one zatwierdzone. Dnia 16 maja 1898 roku
złożono wniosek u kardynała Georga Koppa o budowę kościoła na 400
Zabudowania nieistniejącego majątku hrabiny Eleonory Stolberg zu Stolberg, widziane od strony obecnej
ul. Wodzisławskiej na Księżu Małym ( aktualnie teren przyległy do Strzelnicy Sportowej ).
Widok z lotu ptaka w roku 1947. Od lewej u góry kolejno - pałac, stajnie, poniżej - trojaki, spichlerz, ogród i domek
ogrodnika, u góry - zasypany w latach 60-tych wieku XX odcinek starorzecza Oławki. Fotografia pochodzi ze zbiorów
IPN we Wrocławiu. Fot. Adam Czmuchowski
4
Kościół pw. Matki Boskiej Wspomożenia Wiernych na Księżu Małym we Wrocławiu
ufundowany przez hrabinę Eleonorę Stolberg zu Stolberg - widok w roku 1915,
obok - widok na prezbiterium ( kamienny ołtarz z piaskowca oraz fresk przedstawiający Patronkę
księskiego Kościoła ufundowany został przez księżną Joannę Schaffgotsch z domu Grycik,
znaną jako „śląski kopciuszek”, dziedziczkę fortuny Karola Goduli ). Fot. hydral.com.pl
miejsc siedzących i 600 stojących. Plany budowy, które przedłożył ksiądz
Wilhelm Velkel ( proboszcz parafii Św. Maurycego od 1889 roku ), opiewały na
sumę 100 tys. marek. I znów brak środków finansowych po stronie władz
kościelnych - mimo pomocy deklarowanej przez kardynała Koppa - nie
pozwoliły na zrealizowanie tego przedsięwzięcia. Wówczas jednak zakupiono za
6 tys. marek 4 morgi gruntu ( tj. ok. 1,02 hektara ) pod budowę przyszłej
świątyni, która miała być wybudowana nieopodal cmentarza parafialnego
w ówczesnym Księżu Małym. Sprawa budowy kościoła stała się ponownie
aktualna w momencie, gdy hrabina Eleonora Stolberg zu Stolberg w roku
1905 zakupiła w sąsiednim Księżu Wielkim grunt należący do p. Friedricha,
przy obecnej ul. Świątnickiej.
Oprócz Kościoła Parafialnego pw. Matki Boskiej Wspomożenia Wiernych
w ówczesnym Księżu Małym, hrabina Stolberg zu Stolberg była także
fundatorką Domu Dziecka z Przedszkolem pw. Maryi Wspomożycielki
w ówczesnym Księżu Wielkim ( przy obecnej ul. Księskiej ). Dzięki środkom
finansowym hrabiny monumentalny po dziś dzień księski Kościół wybudowano
raptem w …trzy miesiące. Kamień węgielny wmurowano 20 czerwca 1909
roku, a dzwon wciągnięto na wieżę już w sierpniu tego samego roku.
Hrabina Eleonora Stolberg zu Stolberg zmarła w roku 1928 we
Wrocławiu i pochowana została na Cmentarzu Parafialnym na Księżu Małym,
5
Widok na ufundowany w roku 1910 przez hrabinę Eleonorę Stolberg zu Stolberg Dom Dziecka
z Przedszkolem „Maria-Hilf”, położony przy obecnej ul. Księskiej 2-4 ( fotografia z roku 1926 ).
Obok - plebania z roku 1905 przy ul. Świątnickiej 32, widziana od strony Kościoła Parafialnego
w ówczesnym Księżu Małym ( fotografia z roku 1915 ). Oba obiekty zachowały się. Fot. hydral.com.p
przy ul. Opolskiej, w okazałym murowanym grobowcu, wykonanym z jasnego
kamienia, usytuowanym po prawej stronie głównej alei, nieopodal krzyża.
Grobowiec ten został splądrowany i zniszczony na początku lat 50-tych XX
wieku. W pamięci starszych mieszkańców Księża zachowało się wspomnienie,
że jako dzieci chodziło się do grobu „dobrej Pani”. Zdjęcia lotnicze z roku
1947 Cmentarza Parafialnego na Księżu Małym oraz przekazy ustne starszych
mieszkańców osiedla umożliwiły zlokalizowanie miejsca pochówku fundatorki
księskiego Kościoła. I tak w roku 2009 - Roku Jubileuszowym budowy
miejscowego Kościoła Parafialnego - staraniem Parafii Rzymsko – Katolickiej
pw. Matki Boskiej Wspomożenia Wiernych oraz Towarzystwa Ziemi Księskiej,
przy wsparciu finansowym
Pana Ireneusza Kaczora, wystawiony został
pamiątkowy pomnik nagrobny hrabiny, wykuty w czarnym granicie,
pochodzącym z terenu Ziemi Świętej. Ustawienie na dawnej kwaterze
nagrobnej hrabiny Stolberg możliwe było dzięki przekazaniu przez Pana
Stanisława Rybarczyka wolnej kwatery rodzinnej na rzecz Parafii. Pomnik
fundatorki księskiego Kościoła został uroczyście poświęcony w dniu
1 Listopada 2010 roku przez Ks. Proboszcza O. Mieczysława Rećko ss.cc.
Ufundowany w roku 1888 przez hrabinę Eleonorę Stolberg zu Stolberg Zakład Wychowawczy Maria-Hilf”
wraz z dobudowaną z jej inicjatywy w roku 1896 kaplicą pod tym samym wezwaniem. Oba obiekty
zlokalizowane przy obecnej ul. Glinianej 47-51 ( Lehmgrubenstraße 47 - 49, Erziehungshaus Mariahilf 1888,
kaplica 1896, fotografia z 1903 r. ) zostały zniszczone w roku 1945. Fot. hydral.com.pl
6
Widok z roku 1915 Kościoła pw. Matki Boskiej Wspomożenia Wiernych w ówczesnym Księżu Małym,
ufundowanego przez hrabinę Eleonorę Stolberg zu Stolberg w roku 1909. Fot. hydral.com.pl
Pomnik nagrobny hrabiny Eleonory Stolberg zu Stolberg ufundowany przez Parafię Rzymsko – Katolicką
pw. Matki Boskiej Wspomożenia Wiernych oraz Towarzystwo Ziemi Księskiej w Roku Jubileuszowym
100-lecia budowy księskiego Kościoła
Opracował : Adam Czmuchowski,
TOWARZYSTWO ZIEMI KSIĘSKIEJ
Na podstawie :
-
Antkowiak Z., Kościoły Wrocławia, Wyd. Muzeum Archidiecezjalne we Wrocławiu, Wrocław 1991
Czmuchowski A., Księże i okolice. Zarys dziejów, Wydawnictwo Towarzystwa Ziemi Księskiej, Wrocław 2000
Engelbert K., Geschichte der Pfarrei St. Mauritius, sygn. 10383, ze zbiorów Gabinetu Śląsko-Łużyckiego
materiały ze zbiorów Leszka Muchy ze Świętej Katarzyny
www.hydral.com.pl