Czekając na dziecko
Transkrypt
Czekając na dziecko
Z pasją o człowieku Czekając na dziecko Dr hab. Eleonora Bielawska‑Batorowicz Instytut Psychologii Uniwersytet Łódzki ul. Smugowa 10/12 91-433 Łódź Czas trwania ciąży liczy się albo od pierw‑ szego dnia ostatniego krwawienia miesiączko‑ wego (wówczas trwa ona 280 dni lub 40 tygo‑ dni), albo od daty owulacji (wówczas trwa około 267 dni). Wyróżnia się przy tym 3 try‑ mestry, do których odnoszone są zmiany z achodzące w organizmie kobiety. Podział ciąży na okresy jest bardzo przydatny także wówczas, gdy z perspektywy psychologii opi‑ suje się zmiany, które dotyczą rodziców oczeku‑ jących narodzin dziecka. Dla kobiet i mężczyzn kamieniami milowymi w procesie wchodzenia w okresie ciąży w rolę rodzica mogą być także nieco inne wydarzenia. Przyjrzyjmy się zatem kolejnym etapom ciąży, analizując to, jak prze‑ żywają ją kobiety, a jak ciążę swoich partnerek odbierają mężczyźni. Zastanówmy się także, czy i jak w czasie trwania ciąży rozwijają się u rodziców uczucia wobec dziecka. n Ciąża z perspektywy kobiety Pierwszy etap ciąży można umieścić mię‑ dzy dwoma ważnymi wydarzeniami – poczę‑ ciem i pojawieniem się odczuwanych przez kobietę ruchów płodu. Kilka zjawisk jest cha‑ rakterystycznych dla tego etapu. Po pierwsze kobieta doświadcza szeregu doznań, które sta‑ 6 MEDYCYNA I PASJE marzec 2011 nowią sygnały procesów zachodzących w jej organizmie. Są to między innymi: powiększe‑ nie się piersi i wzrost ich wrażliwości na dotyk; zmiana smaku i związana z tym niechęć do pew‑ nych pokarmów lub przeciwnie – zwiększony na nie apetyt; zmiany w wyglądzie skóry i wło‑ sów. Druga grupa zmian w pierwszym etapie ciąży dotyczy sfery psychicznej. Należą do nich: zwiększona wrażliwość emocjonalna, raptowne zmiany nastroju i drażliwość, ale także zakłó‑ cenia pamięci, koncentracji uwagi, zwiększona podatność na zmęczenie i senność. Trzeci rodzaj zjawisk jest związany ze społecznym funkcjo‑ nowaniem kobiet y – chodzi tu głównie o infor‑ mowanie otoczenia o ciąży oraz rekonstruowa‑ nie obrazu własnej osoby. Szczególnie ważne jest informowanie partnera o ciąży oraz jego reakcja na tę informację, reakcja rodziców, a także wspo‑ mnienia dotyczące własnych doświadczeń bycia dzieckiem oraz wyobrażenia związane z pełnie‑ niem roli matki. Pozytywna reakcja partnera na informację o ciąży sprzyja utrwaleniu u kobiety poczucia akceptacji dla posiadania dziecka. Ma to szczególne znaczenie w przypadku ciąży nie‑ planowanej. W pierwszym etapie ciąży znaczna liczba kobiet doświadcza nudności i wymiotów. Choć ich intensywność z reguły znacznie maleje przed 12. tygodniem ciąży, to blisko połowa kobiet skarży się na nie również w 15. tygodniu ciąży, a niewielka część nawet do jej zakończe‑ nia. Zastanawiano się nad możliwymi przy‑ czynami i uwarunkowaniami tych doznań. Na Drugi etap ciąży trwa aż do pojawienia się oczekiwań (a niekiedy także nasilonego lęku) związanych z mającym nastąpić porodem, a za najważniejszy jego element można uznać umac‑ nianie się relacji z dzieckiem. Odczuwane ruchy płodu akcentują jego odrębność i niezależ‑ ność od ciała matki. Kobieta rozpoczyna zatem tworzenie obrazu swego dziecka, które wyraź‑ nie zaznaczyło już swoją obecność. Gdy bra‑ kuje obiektywnych danych, budowanie obrazu dziecka bardziej przypomina snucie fantazji niż odzwierciedlanie rzeczywistości. Badania USG, prowadzone obecnie kilkakrotnie w czasie ciąży, pozwalają obserwować dziecko, sprzyjają roz‑ wojowi relacji z nim i nasilaniu się uczuć wobec niego. Drugi etap ciąży obejmuje również zmiany w relacjach z partnerem. Kobieta oczekuje od partnera coraz większego emocjonalnego wspar‑ cia oraz pomocy w codziennych czynnościach i przygotowaniach do narodzin dziecka. Inicjuje rozmowy o dziecku i jego zachowaniach, a także o kontaktach z nim po porodzie. Trzeci etap ciąży kończy się przyjściem dziecka na świat, dlatego najważniejszym zada‑ niem w tym czasie jest przygotowanie do porodu. Kobieta nie tylko akceptuje myśl, że rozwijające się w jej macicy dziecko może rozpocząć życie poza jej organizmem, ale również zaczyna obser‑ wować swoje ciało, dopatrując się oznak zbliżają‑ cego się porodu. Pomocne są w tym oczywiście informacje uzyskiwane od personelu medycz‑ nego. W tym okresie mogą nasilać się, obecne także wcześniej, obawy związane z porodem – jego przebiegiem, komplikacjami, niebezpie‑ czeństwem dla rodzącej i jej dziecka, intensyw‑ nymi doznaniami bólowymi. Obawy te znajdują swój wyraz nie tylko w refleksjach snutych na jawie, ale również w marzeniach sennych, w któ‑ rych mogą pojawiać się negatywne i niepoko‑ jące treści. Końcowy okres tego etapu to głów‑ nie oczekiwanie na spotkanie z dzieckiem i nową rolą – rolą matki. Kolejne etapy ciąży mogą przebiegać nieco inaczej u kobiet charakteryzujących się odmiennymi postawami wobec macierzyń‑ stwa. Uogólniając, można mówić o dwu kate‑ goriach kobiet, charakteryzujących się odmien‑ Z pasją o człowieku przykład w koncepcji psychodynamicznej trak‑ towano nudności i wymioty jako wyraz nie‑ świadomego odrzucania dziecka. Gdyby tak było istotnie, to nudności i wymioty powinny być częstsze i bardziej nasilone w przypadku ciąż nieplanowanych i nieakceptowanych. Badania empiryczne dostarczają w tym zakre‑ sie sprzecznych danych i tylko nieliczni auto‑ rzy wykazali, że kobiety w nieplanowanej i nie‑ pożądanej ciąży rzeczywiście częściej doświad‑ czają w pierwszym trymestrze intensywnych nudności i wymiotów. Ich występowanie nie jest – jak wykazały analizy – związane z wie‑ kiem, poziomem wykształcenia, pochodzeniem czy wyznaniem, choć może być uwarunkowane czynnikami konstytucjonalnymi i występować u większości kobiet w danej rodzinie. Częściej te dolegliwości towarzyszą natomiast pierw‑ szej ciąży, ciąży mnogiej, a także zaburzeniom emocjonalnym u kobiet. W mojej praktyce kli‑ nicznej spotkałam przypadki bardzo intensyw‑ nych wymiotów w pierwszym trymestrze ciąży u kobiet z objawami depresji. Biologia i psychologia ewolucyjna dostar‑ czają interesujących informacji na temat nud‑ ności i wymiotów w pierwszym okresie ciąży. Są one traktowane jako mechanizm adapta‑ cyjny chroniący matkę przed substancjami tok‑ sycznymi, których obecność mogłaby zaszko‑ dzić rozwijającemu się dziecku. Na słuszność takiego stanowiska wskazuje kilka okoliczno‑ ści. Pokarmy, które najczęściej wzbudzają nud‑ ności, zawierają również potencjalnie najwięcej substancji toksycznych. Dotyczy to np. kawy, mięsa, niektórych warzyw. Po drugie, nudno‑ ści i wymioty dają o sobie znać w okresie naj‑ intensywniejszego rozwoju narządów u płodu, gdy obecność toksyn mogłaby zakłócić orga‑ nogenezę, i z reguły zanikają po ukształtowa‑ niu się podstawowych narządów (a więc około 14. tygodnia ciąży). Po trzecie, u kobiet niedo‑ świadczających nudności i wymiotów w pierw‑ szym trymestrze ciąży znacznie częściej docho‑ dzi do poronienia. O adaptacyjnym charakte‑ rze świadczy również to, że nudności i wymioty są objawem pojawiającym się u kobiet w róż‑ nych kulturach. Kobieta oczekuje od partnera coraz większego emocjonalnego wsparcia oraz pomocy w codziennych czynnościach i przygotowaniach do narodzin dziecka. Inicjuje rozmowy o dziecku i jego zachowaniach, a także o kontaktach z nim po porodzie. MEDYCYNA I PASJE marzec 2011 7