Ćwiczenia w rozwijaniu świadomości językowej

Ćwiczenia w rozwijaniu świadomości językowej
Język idzie w parze z wieloma ludzkimi funkcjami, człowiek korzysta z niego m.in.
w myśleniu, rozwiązywaniu problemów, rozmowach. By stać się biegłym użytkownikiem
języka, musi przyswoić zarówno słownictwo, jak i gramatykę. Naukowcy zwracają uwagę na
rolę środowiska przedszkolnego, gdyż może ono dostarczać właściwych wzorców
językowych. W wieku przedszkolnym doskonali się umiejętność stosowania poprawnych
form fleksyjnych, ale błędy pojawiają się zarówno w zakresie form fleksyjnych rzeczownika,
jak i czasownika, przymiotnika, zaimka, a zwłaszcza liczebnika.
Badania G. J Whitehursta i jego współpracowników oraz C. Crain -Thoreson i P.
Dale’a dowodzą, że wystarczy, aby nauczyciele przedszkoli / rodzice przez około 6-7 tygodni
systematycznie głośno czytali dzieciom wartościową literaturę i po każdej sesji rozmawiali
z nimi na temat przeczytanego fragmentu a słownik i złożoność gramatyczna wypowiedzi
dziecięcych znacząco się powiększy. Dzieci, których rozwój jest intensywnie stymulowany,
mają szeroki zakres słownictwa, ponadto nie mają trudności ze znalezieniem właściwych
słów podczas wypowiedzi. Właśnie takie rezultaty można osiągnąć dzięki wczesnej edukacji
językowej. Podczas zajęć przedszkolnych dziecko słucha poleceń i wyjaśnień
wychowawczyni. Jest odbiorcą tekstów literackich, a także ich wykonawcą( inscenizuje,
recytuje, opowiada, przetwarza je plastycznie). Takie sytuacje sprzyjają m.in. rozwojowi sfery
semantycznej, ponieważ w wieku przedszkolnym zasób słownika wzrasta o około 1000 słów
rocznie. To w okresie przedszkolnym wzrasta umiejętność mówienia dłuższymi zdaniami
o coraz bardziej poprawnej budowie gramatycznej. Wraz z wiekiem dziecko swobodniej
posługuje się zdaniami złożonymi współrzędnie i podrzędnie, a także wielokrotnie złożonymi.
Badania nad trudnościami w czytaniu i pisaniu zaczęły sie koncentrować wokół języka i jego
struktury. Ważne jest więc, by już w przedszkolu podnosić poziom umiejętności językowych
w zakresie rozumienia i mówienia, by zapobiec nie tylko dysleksji, ale również stopniowo
narastającej niechęci do nauki szkolnej.
Jak rozwijać funkcje językowe? Poniżej prezentuję tylko niektóre ćwiczenia, gry
i zabawy, które mogą pomóc w rozwijaniu świadomości językowej.
Aby ćwiczyć funkcje fonologiczne
 Dziecko podaje pierwszą głoskę nazwy przedmiotu, który znajduje się w okolicy,
mówiąc: na (np.) k a inni odgadują jakie słowo dziecko miało na myśli,
 Dzieci bawią się w pociąg słowny, podają słowa, które zaczynają się i kończą tę
samą głoską ,
 Nauczyciel podaje jakąś sylabę (może być to głoska) a dzieci wymieniają słowa,
w których ta sylaba występuje,
 Nauczyciel podaje sylabę lub głoskę np. –sto, czyta listę różnych wyrazów.
Zadaniem dzieci jest powtórzyć wyraz, w którym wskazaną sylabę usłyszeli np.
miasto, ciasto, prosto, często, gęsto, stolik, stolica, stolnica, stokrotka, listopad,
prostokąt, historia, apostoł, autostop, czystość,
 Dziecko odszukuje ukrytą w innym słowie nazwę np. zwierzęcia w wyrazach:
burak, zlew, wałkoń, budzik, rosa,
 Dzieci układają rym związany z częścią ciała np. moje włosy są jak …
niekończące się sosy, moje nóżki są jak … słodkie gruszki,
 Nauczyciel podaje pierwszy wers rymowanego wierszyka, zadaniem dzieci jest
dokończyć wers np. Płynie, wije się rzeczka/ jak błyszcząca …
 Nauczyciel mówi wiersz, a dzieci uczą się go na pamięć.
Aby wzbogacać słownictwo
 Nauczyciel pokazuje jakiś przedmiot, następnie go chowa. Zadaniem dzieci jest
podać jak najwięcej przymiotników określających ten przedmiot,
 Dzieci wybierają jakiś przedmiot, a następnie wyobrażają sobie, że nim są.
Nazywają trzy cechy tego przedmiotu np. Jestem poduszką. Jestem miękka,
ciepła, wygodna. W kolejnej zabawie w miejsce nazwy przedmiotu wstawiają
swoje imię i przedstawiają się. Jestem Zosia. Jestem miękka, ciepła i wygodna,
 Dzieci wysłuchują i powtarzają trudne wyrazy,
 Dzieci uzupełniają zdania brakującymi zdaniami w odpowiedniej formie. Można
podać wyraz którego brakuje. Brakującymi wyrazami mogą być czasowniki,
rzeczowniki, przymiotniki, przysłówki,
 Dzieci rysują wymyślone stworki i nadają im nazwy. Następnie opowiadają o
nich historyjki np. To jest … ( Krop), a to jest dom…( Kropa), uwielbiam bawić
się z …( Kropem) itp.,
Aby ćwiczyć składnię należy
1. Rozmawiać z dziećmi, dbać by rozumiało wyrażane myśli ( godna do polecenia
książka „Co to znaczy?” G. Kasdepke. Zilustrowane wyrażenia dzieci mogą
odgrywać pantomimicznie,
 Nauczyciel czyta bajkę, opowiadanie, dzieci streszczają ją, opowiadają,
odpowiadają na pytania, wymyślają nowe zakończenie lub ciąg dalszy historii,
 Nauczyciel umawia się z dziećmi, że lewa strona to miejsce fałszu, a prawaprawdy. Następnie wypowiada dowolne zdanie prawdziwe lub fałszywe.
Zadaniem dzieci jest jak najszybciej znaleźć się po właściwej stronie sali.
2. Uczyć zadawania pytań.
 Nauczyciel przypina dzieciom na plecach karteczkę z nazwą zwierzęcia,
postaci z bajek, filmów, wykonywanych zawodów. Każdy chodzi po sali i
próbuje odgadnąć, kim jest, zadając pytania pozostałym dzieciom. Pytania
powinny być sformułowane tak aby odpowiadać tak lub nie. Kto odgadnie
przypina swoją karteczkę z przodu,
 Dzieci siadają w kręgu. Każde kolejno wychodzi na środek i stawia po trzy
pytania np. 3-4 wybranym przez siebie dzieciom. Na pierwsze pytanie trzeba
odpowiedzieć Tak, na drugie Nie. Pytania powinny być dowcipne, ale nie
krzywdzące, nie ośmieszające pytanej osoby. np. Czy chciałbyś oddać mi
swoją kanapkę z pomidorem? Nie. Trzeba kontrolować, by pytania nie były
agresywne i prześmiewcze.
3. Opisywać czynności, wydarzenia, przeżycia, przedmioty.
 Jedno z dzieci wychodzi z sali. Pozostałe wybierają jakiś przedmiot z
dowolnego kącika. Każde wymyśla, w jaki sposób opisze ten przedmiot tak, by
nie podawać cech, które wskazują na to, co to jest. Nauczyciel woła dziecko,
które wyszło z sali. Jego zadaniem jest odgadnąć, o jaki przedmiot chodzi. Np.
opisując szczoteczkę do zębów, dzieci mogą podawać następujące informacje:
jest to przedmiot, który używają dzieci i dorośli, codziennego użytku, jest
różnej wielkości i kształtu, miękki lub twardy, może mieć różny kolor.
4. Objaśniać drogę do jakiegoś celu.
5. Fantazjować.
 Dzieci kładą się na plecach. Jedna z osób zaczyna opowiadać historię, następna
ją kontynuuje,
 Nauczyciel podaje grupie obrazki lub zdjęcia ( może podawać rekwizyty)
dotyczące jakiegoś tematu. Dzieci układają fabułę.
 Dzieci siedzą w kręgu. Nauczyciel opowiada zmyśloną historię o wyprawie na
pustynię. Kiedy wypowiada słowa : burza piaskowa, wszystkie dzieci szybko
zamieniają się miejscami. Osoba, która nie ma miejsca, staje na środku i
kontynuuje opowieść o pustyni, aż do momentu kiedy wypowie: burza
piaskowa. Znowu wszyscy zamieniają się miejscami.
6. Wypełniać polecenia.
 Dzieci siedzą na krzesłach plecami do środka koła. Nauczyciel wydaje
polecenia: dotknij klamki i wróć. Wszyscy biegną we wskazanym kierunku i
wracają na krzesła. W tym czasie nauczyciel zajmuje jedno z krzeseł. Osoba,
która nie ma gdzie usiąść, prowadzi zabawę dalej. Polecenia mogą być
śmieszne, ale wykonalne.
Zebrała na podstawie artykułu Elżbiety Szymankiewicz
„O stymulowaniu rozwoju językowego w zabawie” w Bliżej Przedszkola nr10/97
mgr Joanna Szczerbińska - Homan