Ocenianie kształtujące to dawanie informacji pomagającej w

Ocenianie kształtujące
to dawanie informacji
pomagającej w uczeniu się
Prezentacja została przygotowana na
podstawie materiałów pozyskanych ze stron:
Centrum Edukacji Obywatelskiej
www.ceo.org.pl
Portalu edukacyjnego Szkoła z klasą
www.szkolazklasa.pl
Ocenianie kształtujące – na nowo odkryty
sposób oceniania ucznia
Jest to sposób oceniania od dawna znany w pedagogice,
ale zapomniany.
Na nowo został odkryty w Polsce, gdy przywędrował do nas
z Zachodu. Tam za prekursorów oceniania kształtującego
uważani są Black i Wiliam, którzy w 1998 roku opublikowali
dwie broszurki pod tytułem „Wewnątrz czarnej skrzynki".
Ocenianie kształtujące zostało wprowadzone w szkołach
w Anglii, a badania nad skutecznością tej metody są nadal
prowadzone w różnych regionach świata.
Ocenianie kształtujące
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Cele
Kryteria oceniania
Ocenianie kształtujące a ocenianie sumujące
Praca z rodzicami
Pytania kluczowe
Informacja zwrotna
Ocena koleżeńska
Samoocena uczniowska
Atmosfera sprzyjająca uczeniu się
•Uczniowie są zaangażowani w proces uczenia się
•Uczniowie mają poczucie własnej wartości
•Uczniowie uczestniczą w planowaniu procesu uczenia się
•Nauczyciel zachęca uczniów do samodzielności
•Uczniowie współpracują ze sobą
•Nauczyciel dzieli się z uczniami odpowiedzialnością za
proces uczenia się
•Uczniowie świadomie uczestniczą w procesie uczenia się
Cele
• Zastanowić się: Po co tego uczę? i Co moi uczniowie już na
ten temat wiedzą?
• Zaplanować, dokąd się zmierza i co się chce osiągnąć
• Podzielić się „tajemnicą” celów z uczniami
• Sprawdzić, czy cele zostały osiągnięte
Temat: Określanie czasu na zegarze
z dokładnością do 5 minut po pełnej
godzinie
CELE NAUCZYCIELA:
- opanowanie przez uczniów umiejętności
odczytywania godziny z dokładnością do
5 minut po pełnej godzinie.
CELE W JĘZYKU UCZNIA:
- umiem powiedzieć, ile minut minęło po pełnej
godzinie.
Temat: Swobodne wypowiedzi dzieci na temat
zmian w przyrodzie późną jesienią na
podstawie własnych obserwacji
i wiersza Danuty Wawiłow pt. "Drzewo"
CELE NAUCZYCIELA:
Uczeń potrafi:
-
uważnie słuchać czytanego przez n-la tekstu i wypowiedzi innych,
dostrzegać charakterystyczne cechy późnej jesieni,
wypowiadać się pełnymi zdaniami na temat zmian
w przyrodzie,
porównać swoją wypowiedź.
CELE W JĘZYKU UCZNIA:
-
umiem uważnie słuchać czytanego testu i wypowiedzi kolegów,
wiem, jakie zmiany zaszły w przyrodzie późną jesienią,
wypowiadam się na temat zmian w przyrodzie pełnymi zdaniami,
rozumiem wypowiedź poetki,
wiem, że poetka inaczej niż ja mówi o zmianach w przyrodzie.
Temat: Poznajemy tył i przód
jednostki centralnej
CELE NAUCZYCIELA:
- Uczniowie rozróżniają gniazda służące do połączenia
różnych urządzeń zewnętrznych. Obsługują stację
dyskietek i napęd CD-ROM. Prawidłowo reagują na
sytuację zawieszenia komputera.
CELE W JĘZYKU UCZNIA:
- Będziesz wiedział: Jak bezpiecznie podłączyć zestaw
komputerowy. Jak obsługiwać stację dyskietek
i napęd CD-ROM. Dowiesz się, co zrobić kiedy
komputer „się zawiesi”.
Fizyka
Temat: Masa, a ciężar ciała
Cele: uczeń - rozróżnia pojęcia masa i ciężar, wyznacza
ciężar ciała znając masę
Cele dla ucznia: nauczysz się rozróżniać masę i ciężar
i będziesz poprawnie używał tych słów. Będziesz umiał
obliczyć ciężar ciała na powierzchni Ziemi.
Temat: Pierwsza zasada dynamiki
Cele: uczeń zna i rozumie treść pierwszej zasady dynamiki
Cele dla ucznia: dowiesz się, co dzieje się z ciałem, gdy nie
działają na nie siły lub gdy działające siły się równoważą.
Będziesz wiedział, co to jest bezwładność.
Matematyka
Temat: Wzory skróconego mnożenia
Cele: uczeń zna i stosuje wzory skróconego mnożenia
Cele dla ucznia: dowiesz się, jak można sobie
ułatwić obliczanie dzięki wzorom skróconego
mnożenia
Temat: Wykres funkcji liniowej y=ax+b
Cele: uczeń zna pojęcie „funkcja liniowa”, potrafi
narysować wykres funkcji liniowej
Cele dla ucznia: po tej lekcji zrozumiecie, dlaczego
funkcja liniowa nazywa się liniowa, nauczycie się
rysować wykres takiej funkcji
Kryteria oceniania – NACOBEZU
Ustalenie, na co będziemy zwracać uwagę przy
ocenianiu
Określenie - faktów, dowodów, które pokażą
nauczycielowi i uczniowi, czy cel lekcji został
osiągnięty
o „NaCoBeZU” – czyli „na co będę zwracać uwagę” – to dokładnie
i w języku ucznia sformułowane kryteria oceny, prezentowane
uczniom przez nauczyciela przed wykonaniem zadania, na
początku lekcji.
o Kryteria te pokazują, co nauczyciel będzie sprawdzał i oceniał, ale
też informują, o czym będzie lekcja.
o „NaCoBeZU” określamy na podstawie celów sformułowanych
w sposób zrozumiały dla uczniów. Cele te powinny być możliwie
konkretne i realistyczne, a kryteria pokazywać zakres ich
realizacji.
o Kryteriów nie powinno być zbyt wiele. Przy zbyt dużej liczbie
kryteriów zwłaszcza słabsi uczniowie gubią się i tracą wiarę
w możliwość spełnienia wszystkich wymagań.
o „NaCoBeZU” powinny być przez nauczyciela każdorazowo
dopasowywane do możliwości danej klasy i wymogów
konkretnego zadania.
o Doraźne „NaCoBeZU” to kryteria ustalane każdorazowo do
konkretnego zadania, tematu czy pracy. Są one określane
na podstawie celów lekcji.
o Stałe „NaCoBeZU” to kryteria ustalone „raz na zawsze” –
na początku pracy z klasą, roku szkolnego, omawiania
danego bloku tematycznego. Te ostatnie mogą zostać
wywieszone w klasie i tylko przypominane. Nie należy się
jednak obawiać rezygnowania z niektórych oczywistych
kryteriów, gdy zależy nam na nauczeniu i sprawdzeniu
pewnych określonych umiejętności.
Cel, sformułowany dla uczniów, brzmiał:
Po tej lekcji będziesz potrafił:
1. rozpoznać i narysować ostrosłupy proste,
2. obliczyć pole powierzchni i objętość ostrosłupów prostych,
3. rozwiązać zadania tekstowe dotyczące ostrosłupów.
„NaCoBeZU” doraźne:
1. Rozpoznanie i nazwanie ostrosłupów prostych
2. Narysowanie ich
3. Znajomość wzorów i umiejętność ich zastosowania
4. Umiejętność rozwiązania zadań tekstowych
„NaCoBeZU” stałe:
1. Umiejętność wypisania „danych” i „szukanych” z zadania
w formie matematycznej
2. Napisanie odpowiedzi
3. Schludność pracy
Cel brzmiał: „Po tej lekcji będziesz potrafił napisać rozprawkę”.
Zadanie dla uczniów: napisać rozprawkę na temat „Ksiądz
Robak – człowiek, który zwyciężył samego siebie”.
„NaCoBeZU” doraźne:
1. Zachowanie struktury rozprawki (wstęp, teza, argumenty,
potwierdzenia/obalenie tezy, zakończenie);
2. Umiejętność przytoczenia co najmniej czterech istotnych argumentów
w sposób spójny i uporządkowany (w kolejności od najważniejszych
do najmniej istotnych);
3. Logiczność wywodu (czy przytoczone argumenty rzeczywiście
potwierdzają/obalają tezę).
„NaCoBeZU” stałe:
1. Schludność pracy;
2. Ładny styl;
3. Terminowe oddanie pracy.
Korzyści dla nauczającego
z NACOBEZU
• Dokładnie wiem, dokąd zmierzam i mam
pomysł, jak to sprawdzić,
• Porządkuję i kontroluję proces nauczania,
• Wzmacniam motywację uczniów,
• Lepiej współpracuję z uczącymi się
Korzyści dla uczącego się
• Mam poczucie sensowności lekcji
• Jestem sprawiedliwie oceniany
• Mam motywację – wiem, czego się będę
uczył i czego się ode mnie wymaga
Pytania kluczowe
Pytania ukazujące uczniom szerszy
kontekst, zachęcające ich do poszukiwania
odpowiedzi, angażujące w naukę
Pytania kluczowe
• Prowokują uczniów do myślenia,
• Poprawne odpowiedzi udzielone na nie przez
uczniów świadczą o zrozumieniu problemu
postawionego na lekcji, nie tylko o wysłuchaniu
i zapamiętaniu materiału (taksonomia Blooma)
Temat lekcji: Pola wielokątów
Cele lekcji:
- zamiana jednostek miar pola powierzchni,
- obliczanie pól powierzchni figur płaskich.
Pytania kluczowe:
1. Czy możemy obliczyć pole powierzchni liścia?
2. W jaki sposób obliczyłbyś obwód liścia?
3. Zastanówcie się czy istnieje inny sposób
obliczenia powierzchni liści, niż ten podany przez
waszego kolegę?
4. Zastanówcie się, czy otrzymamy w ten sposób
oszacowane pole z nadmiarem, czy niedomiarem?
Temat:
Skład i budowa atmosfery
Cele:
Poznanie składu i budowy atmosfery; uświadomienie
zagrożeń wywołanych zanieczyszczeniem atmosfery.
Pytania kluczowe:
Jak zakończyłaby się historia mitycznego Ikara
w świetle dzisiejszej wiedzy o atmosferze?
Jakie cechy muszą posiadać materiały, z których
buduje się obiekty wysyłane w kosmos?
Temat: Pomyślmy o przyszłości.
Cele: uczeń
• wyjaśnia, co należy brać pod uwagę, podejmując
decyzję dotyczącą kierunku kształcenia i przyszłego
zawodu;
• wyjaśnia podstawowe reguły rządzące lokalnym
i krajowym rynkiem pracy;
• uzasadnia stawianie sobie celów życiowych oraz stałego
doskonalenia własnych umiejętności.
Pytania kluczowe:
- Co trzeba brać pod uwagę, wybierając szkołę?
- Jakie reguły rządzą rynkiem pracy?
- Jakie znaczenie ma stawianie sobie celów
życiowych i ciągłe doskonalenie własnych
umiejętności?
Temat lekcji: Pola wielokątów
Cele: po lekcji będziesz potrafił obliczyć pola powierzchni
figur płaskich
Pytanie kluczowe:
W jaki sposób znajomość wzorów na pola figur
płaskich jest przydatna w życiu codziennym?
Małgosia, biologia
Pytania kluczowe muszą być dobrze przemyślane, zgodne z celami
i treścią lekcji, powinny mieć związek z życiem, szeroko ujmować
zagadnienie i zawierać intrygującą myśl. Tak sformułowane
rzeczywiście wzbudzą ciekawość poznawczą uczniów i potrafią
czynić cuda: zamieniają zwyczajną lekcję w spektakl z kolejnymi
odsłonami, w których uczniowie usiłują znaleźć odpowiedź nie tylko
na te pytanie, ale także na szereg szczegółowych pytań
prowadzących do zaspokojenia ich potrzeby wiedzy.
Pytania kluczowe świetnie nadają się jako zadanie na początek
lekcji, ponieważ próba odpowiedzi na nie uświadamia uczniom
(i nauczycielowi), ile wiedzą na dany temat i jak potrafią z tej wiedzy
korzystać. Refleksja nad rolą pytań kluczowych jest dla mnie
odkryciem nowych możliwości świadomego kierowania uczeniem się
młodzieży w szkole.
Lidia, historia
Pytania kluczowe zmuszają do myślenia, są okazją do
udzielania dłuższych i bogatszych odpowiedzi. Dają możliwość
dyskusji, wymiany zdań wśród uczniów, uczą odwagi
w przedstawianiu swoich poglądów a jednocześnie rozwijają
cenną umiejętność słuchania, przyjmowania racji innych
i szacunku dla nich. Dobre pytanie kluczowe odwołujące się do
zainteresowań uczniów i otaczającej ich rzeczywistości zachęca
uczniów do aktywnych poszukiwań.
Techniki zadawania pytań
 czas oczekiwania na odpowiedź
ucznia
 uczenie się na błędach
 ustalanie odpowiedzi w parach
 niepodnoszenie rąk
>5 sek
Informacja zwrotna
Cztery elementy:
 wyszczególnienie i docenienie dobrych elementów pracy
ucznia [++], co zrobiłeś dobrze
 odnotowanie tego, co wymaga poprawienia lub
dodatkowej pracy ze strony ucznia [-], co ci się nie udało
 wskazówki – w jaki sposób uczeń powinien poprawić
pracę [D], dlaczego ci się nie udało
 wskazówki – w jakim kierunku uczeń powinien pracować
dalej [f], co możesz zrobić dalej
Informacja zwrotna nie jest oceną ucznia, tylko
oceną efektów jego pracy.
Warunkiem koniecznym przyjęcia krytyki jest
przekonanie ucznia, że nauczyciel go akceptuje
i zależy mu na nim.
Informacja zwrotna musi być ściśle związana
z ustalonym wcześniej NACOBEZU.
Najczęstsze pytania nauczycieli:
1. Jak znaleźć czas na IZ?
2. W jaki sposób formułować IZ, aby
pomagała uczniowi w nauce?
3. Jak przekonać uczniów do IZ
i ograniczonej liczby stopni?
4. Jak archiwizować IZ?
Ocena koleżeńska
Uczniowie na podstawie ustalonych wcześniej
kryteriów oceniania wzajemnie recenzują swoje
prace.
Nauczyciel powinien pracować z uczniami nad:
 ustaleniem kryteriów oceniania – (co?)
 umiejętnością dawania informacji zwrotnej –
(jak?)
Samoocena
Jeśli uczeń potrafi ocenić, ile się nauczył i ile
musi się jeszcze uczyć, aby osiągnąć
wyznaczony cel, to pomaga mu to w procesie
uczenia się i czyni z niego aktywnego
uczestnika tego procesu.
ocenianie kształtujące
a
ocenianie sumujące
Nauczyciel stosujący ocenianie
kształtujące stosuje również ocenę
sumującą.
Nie rezygnuje ze stopni.
Różnice pomiędzy ocenianiem
kształtującym a sumującym
Ocenianie kształtujące
•
•
•
•
•
•
„zwykle oznacza, że ocenianie jest
procesem ciągłym i planujemy je razem
z planowaniem nauczania”
(Black&Wiliam, 1999)
„wymaga informacji zwrotnej kierowanej
do uczniów, która pomaga im rozpoznać
ich braki i sukcesywnie je uzupełniać ...jest
patrzeniem w przyszłość” (Harlen, 1998)
„łączy dawanie informacji zwrotnej
i samoocenę” (Sadler, 1989)
Stwarza możliwość rozpoznania, w jakim
miejscu w procesie uczenia się danego
tematu (zagadnienia, sprawności itp.) jest
uczeń.
Może i powinno być podstawowym
narzędziem, służącym modyfikowaniu
programu i indywidualizacji nauczania.
Sprzyja poprawie jakości metodycznej
nauczania, ponieważ wymaga od
nauczyciela dokładnego planowania
i określania celów, a następnie głębokiej
zindywidualizowanej refleksji nad ich
realizacją.
Ocenianie sumujące
•
„jest potrzebne przy ocenie rezultatów
nauczania i podsumowaniu ich”
(Black&Wiliam, 1999)
•
„jest skierowane na badanie przeszłych
osiągnięć... wykorzystuje procedury
testowania i punktowania za wykonane
w przeszłości zadania... polega na
podawaniu wyników (stopni, punktów)...
może funkcjonować niezależnie od procesu
nauczania” (Harlen, 1998)
•
Koncentruje się na ocenie wykonania
planu i jest oczywiste przy rozliczaniu
ucznia z poziomu osiągnięć, nauczyciela
i szkoły z wykonania założeń programu.
•
Nie daje pełnego obrazu umiejętności, bo
nie może uwzględniać oceny procesu
i zgromadzonych doświadczeń.
Ocenianie kształtujące
• Jest procesem ciągłym
• Pomaga rozpoznawać
braki i sukcesywnie je
uzupełniać
• Jest integralnym
elementem procesu
• Informuje, gdzie
w procesie jest uczeń
• Sprzyja poprawie jakości
nauczania
Ocenianie sumujące
• Służy podsumowaniu
procesu
• Mówi o przeszłych
osiągnięciach
• Może funkcjonować
niezależnie od procesu
• Służy rozliczaniu
z wykonania założeń
• Jest wygodniejsze przy
porównywaniu
Praca z rodzicami
Uczniowie i rodzice muszą być świadomymi
uczestnikami procesu oceniania kształtującego.
OK wymaga współpracy
Uczeń - ocena kształtująca pomoże ci się uczyć
Rodzice – dzięki ocenianiu kształtującemu możecie
pomóc swojemu dziecku, możecie stać się jego
sojusznikiem
Zasada 1. Ocenianie kształtujące powinno być powiązane z dobrym
planowaniem nauczania i uczenia się
Plan opracowany przez nauczyciela uwzględnia informacje na temat postępów
uczniów i ocenę stopnia realizacji zamierzonych celów. Nauczyciel elastycznie
reaguje i modyfikuje plan w zależności od uzyskanych informacji na temat
postępów uczniów. Plan, cele i kryteria według których będzie oceniana praca
ucznia są znane uczniowi. Zadaniem nauczyciela jest opracowanie sposobu
poinformowania uczniów, który pozwoli uczniom zrozumieć stojące przednimi
cele i zadania. Planuje także, w jaki sposób uczniowie otrzymywać będą
informację zwrotną, jaka będzie ich rola w sprawdzaniu własnych osiągnięć
i jaką pomoc uzyskają w swojej dalszej nauce.
Zasada 2. Ocenianie kształtujące koncentruje się na tym, w jaki sposób
uczniowie się uczą
Uczniowie są równie świadomi tego, „czego”, jak i tego, „jak” się uczą.
I nauczyciel i uczniowie koncentrują się na procesie, a nie na samym wyniku
końcowym.
Zasada 3. Ocenianie kształtujące jest istotne podczas realizacji całego
procesu dydaktycznego od planowania po ocenę osiągnięć
Podczas lekcji uczniowie wykonując zadania, odpowiadając na pytania
nauczyciela pokazują w jaki sposób myślą, jakie mają umiejętności i czego się
już nauczyli. Nauczyciel obserwuje pracę uczniów, ocenia ich postępy i na tej
podstawie planuje dalsze zadania. Ten proces stanowi zasadniczą część
codziennej pracy na lekcji, skłania nauczyciela i uczniów do refleksji, dialogu
i podejmowania dalszych decyzji.
Zasada 4. Ocenianie kształtujące należy traktować jako kluczową
umiejętność dydaktyczną nauczyciela
Nauczyciel stosujący ocenianie kształtujące umie planować, obserwować
proces uczenia się, analizować i interpretować uzyskane informacje o przebiegu
procesu i jego wynikach, przekazywać uczniom informację zwrotną istotną dla
ich rozwoju. Nauczyciel pomaga i uczy samooceny. W przygotowaniu do
zawodu i późniejszym doskonaleniu należy pomagać nauczycielom rozwijać te
umiejętności.
Zasada 5. Ocenianie kształtujące powinno być konstruktywne
i przeprowadzane z dużym wyczuciem, bowiem jak każde ocenianie jest
nieobojętne emocjonalnie.
Nauczyciel zdaje sobie sprawę, jaki wpływ na ucznia, jego wiarę we własne
siły i zapał mają komentarze, oceny i opinie. Informacje zwrotne kierowane do
uczniów są w najwyższym możliwym stopniu konstruktywne i dotyczą nie
osoby lecz rezultatów jej pracy.
Zasada 6. Ocenianie kształtujące musi służyć motywowaniu uczniów do
nauki.
Ocenianie skupiające się na postępach i osiągnięciach, a nie na podkreślaniu
niepowodzeń, zachęca uczniów do uczenia się. Porównywanie osiągnięć
poszczególnych uczniów z osiągnięciami ich kolegów oraz tworzenie
wszelkiego rodzaju rankingów, nie motywuje, a często zniechęca do uczenia
się. Ocenianie może motywować uczniów do nauki, jeśli chroni autonomię
ucznia, dostarcza konstruktywnej informacji zwrotnej, daje mu możliwość
wyboru i ułatwia kierowanie własną nauką.
Zasada 7. Ocenianie kształtujące kieruje uwagę na kryteria sukcesu (Na co
będę zwracał uwagę?) już na etapie planowania.
Nauczyciel, aby uczenie się było bardziej efektywne, ustala z uczniami,
co i w jaki sposób chcą osiągnąć. Uczniowie mają wpływ na wybór celów
i ustalanie kryteriów sukcesu. Kryteria sukcesu powinny być podane w języku
zrozumiałym dla ucznia, tak aby mogły one służyć też samoocenie i ocenie
koleżeńskiej.
Zasada 8. Uczniowie otrzymują konstruktywne wskazówki, jak mogą
poprawić swoje wyniki i jak mają się rozwijać.
Uczniom potrzebne są informacje i wskazówki, by mogli zaplanować następny
krok w uczeniu się. Nauczyciel wskazuje silne strony ucznia i doradza, jak je
rozwijać; wyraźnie i konstruktywnie informuje o stronach słabych i o tym, jak
można je eliminować; stwarza uczniom możliwość poprawienia własnej pracy.
Zasada 9. Ocenianie kształtujące powinno rozwijać uczniowską
zdolność do samooceny tak, by służyło refleksji i samodzielnemu
decydowaniu o własnej nauce.
Samodzielny uczeń potrafi kształtować swój proces uczenia się:
zdobywać nowe umiejętności i wiedzę, zastanawiać się nad tym, w jaki
sposób to robi i jakie osiąga wyniki oraz zaplanować dalsze etapy
doskonalenia się. Droga do samodzielności prowadzi przez rozwijanie
umiejętności samooceny. Nauczyciel zachęca do niej i wyposaża ucznia
w stosowne umiejętności.
Zasada 10. Ocenianie kształtujące odnosi się do wszystkich
kategorii osiągnięć uczniów.
Ocenianie kształtujące można stosować na wszystkich polach objętych
nauczaniem. Powinno mieć ono na celu umożliwienie każdemu
uczniowi osiągnięć na najwyższym dostępnym dla niego poziomie.
Nauczyciel zauważa i docenia osiągnięcia uczniów.
Więcej o ocenianiu kształtującym
www.ceo.org.pl/ok
forum OK - www.ceo.org.pl/akademia
Centrum Edukacji Obywatelskiej