9 Pierwszą zasadą oceniania kształtującego jest

Pierwszą zasadą oceniania kształtującego jest
sformułowanie celów lekcji i przedstawienie
ich w sposób zrozumiały dla ucznia.
Nauczyciel ustalając cele lekcji, odpowiada sobie na podstawowe pytanie – po co chce nauczyć uczniów właśnie tego? Zapoznając uczniów
z celami powoduje, że oni również to wiedzą, wiedzą także, do czego dążą
i co mają osiągnąć. Zyskuje w nich sojuszników w procesie nauczania
– uczenia się, oraz buduje ich motywację do pracy.
Druga zasada stanowi, że
nauczyciel wraz z uczniami ustala kryteria oceniania
czyli NaCoBeZu – na co będę zwracał uwagę?
Uczniowie rozumiejący kryteria oceniania wykorzystają je podczas samodzielnej pracy, ponieważ wiedzą, co jest ważne, znają wskaźniki sukcesu. Umieją samodzielnie ocenić własne osiągnięcia i osiągnięcia kolegów. Ocenianie oparte na jasnych, konsekwentnych kryteriach buduje
w uczniach i nauczycielu, przez swoją przewidywalność, poczucie bezpieczeństwa. Dostarcza także precyzyjnych informacji o mocnych stronach
uczniów i o tym, co wymaga doskonalenia.
Według trzeciej zasady
nauczyciele i uczniowie powinni rozróżniać
ocenę sumującą od kształtującej
oraz rozumieć konsekwencje wynikające ze stosowania jednej i drugiej.
Ocena sumująca stosowana jest podczas egzaminów, dużych sprawdzianów, podsumowań i wyrażana jest stopniem szkolnym lub punktami.
Ocenia osiągnięcia. Obecny stan prawny, funkcjonowanie systemu kształcenia oraz przekonania i przyzwyczajenia większości nauczycieli, rodziców i uczniów powodują, że ocena sumująca dominuje. Natomiast ocena
kształtująca to taka, która towarzyszy procesowi kształcenia i jest wskazówką dla ucznia o tym, co powinien poprawić w swojej pracy. Kształtuje
postępy. Istotne jest więc, aby podnosić znaczenie oceny kształtującej,
9
© CENSA 2008
wykorzystywać jej konstruktywny charakter i promować jej stosowanie
w społeczności szkolnej.
Kolejna, czwarta zasada dotyczy nauczycieli i podkreśla znaczenie
umiejętności formułowania pytań kluczowych4.
Bardzo często mówi się o kompetencjach w odniesieniu do uczniów,
tymczasem nauczyciele zobowiązani są również do rozwijania kompetencji zawodowych, a jedną z nich jest właśnie umiejętność zadawania
pytań. Pytania kluczowe5 mają charakter problemowy, dotyczą istotnych zagadnień, inspirują uczniów do samodzielnego poszukiwania
odpowiedzi, wprowadzają ich w nowe obszary wiedzy. Budują w nich
samodzielność i rozwijają ciekawość.
4
Według CEO
Pytania kluczowe to takie, które:
pokazują uczniom szerszą perspektywę zagadnienia
są ściśle związane z celami lekcji
dotyczą głównej problematyki lekcji
mają spowodować zainteresowanie ucznia tematem
Zadaniem pytań kluczowych jest:
wzmacniać cele kształcenia i przyspieszać ich osiąganie
zainteresować uczniów uzyskaniem odpowiedzi
angażować uczniów
stawiać uczniom wyzwanie
pobudzać uczniów do samodzielnego myślenia i poszukiwania odpowiedzi
zachęcać do uzasadniania poglądów i sposobu rozumowania
Przykłady pytań kluczowych:
Historia – dlaczego nie powinniśmy zapomnieć o zagładzie Żydów?
Język niemiecki – jakie umiejętności językowe są konieczne, aby porozmawiać z kimś o planach wakacyjnych?
Biologia – dlaczego rośliny doniczkowe często stoją na parapetach?
W-f – co decyduje o szybkości w pływaniu?
5
Komentarz nauczycielki Beaty Woźniak na temat pytań kluczowych: „Uważam, że rola
pytań kluczowych jest na lekcjach bardzo istotna. Budzą one u uczniów zainteresowanie daną
tematyką, uczniowie są ciekawi odpowiedzi, co powoduje, że bardziej skupiają się na omawianej lekcji. Starają się formułować dłuższe odpowiedzi. Sądzę, że duża odpowiedzialność spoczywa na nauczycielu, gdyż pytania kluczowe powinny być starannie przygotowane i przemyślane.
Muszę przyznać, że dość długo zastanawiałam się, jakie pytanie zadać i jak je sformułować.
I nadal nie jestem przekonana, czy zrobiłam właściwie”.
10
© CENSA 2008
Zasada piąta jest rozwinięciem zasady czwartej i dotyczy
techniki zadawania pytań.
Powszechną praktyką nauczycieli jest zadawanie pytań i oczekiwanie,
że odpowiedź zostanie udzielona natychmiast. Tymczasem uczniowie potrzebują czasu, a nauczyciele powinni im go udzielić. Kolejnym błędem
jest rozmowa jedynie z uczniami zgłaszającymi się do odpowiedzi i nagradzanie tzw. „aktywności”. Równie ważne jest zaniechanie karania odpowiedzi nieprawidłowych, ponieważ uczniowie tak samo lub w większym
stopniu jak ich nauczyciele, mają prawo do błędów i ich naprawiania.
Szósta zasada dotyczy
udzielania informacji zwrotnej
i można ją traktować jako kolejną kompetencję zawodową nauczyciela.
Uczniowie powinni uzyskiwać informacje o swoich mocnych stronach,
uzdolnieniach i kierunkach dalszej pracy. Informacjom o błędach i niedociągnięciach uczniów powinny towarzyszyć wskazówki, jak poprawić
pracę, jak osiągnąć wyższy poziom umiejętności.
Siódma zasada postuluje, aby dbać o
przygotowanie uczniów do samooceny
i stosowania oceny koleżeńskiej.
Ma ona charakter wieloaspektowy, ponieważ samoocena i ocena koleżeńska wymaga rozumienia i stosowania kryteriów oceniania, kształtuje obiektywność i sprawiedliwość, mobilizuje do samodzielności w ocenie
własnej pracy oraz kształtuje umiejętność udzielania i odbierania informacji zwrotnej.
Ostatnia, ósma zasada ma charakter służebny wobec pozostałych,
ponieważ postuluje
budowanie atmosfery uczenia się,
11
© CENSA 2008
warunkującej skuteczne wdrażanie pozostałych zasad oceniania kształtującego. W praktyce oznacza rozmowy z uczniami o uczeniu się, o tym,
co im pomaga i przeszkadza w realizacji wymagań, ustalenie z rodzicami,
jakiego wsparcia oczekują od nich dzieci i nauczyciele. Jest to również
wdrażanie zmiany, przez rzetelne informowanie o zasadach oceniania
kształtującego oraz wytłumaczenie rodzicom i uczniom, dlaczego liczba ocen będzie mniejsza. Taka atmosfera wzmacnia w uczniach poczucie własnej wartości, odpowiedzialności za własną naukę, samodzielność
w uczeniu się.
Reasumując, ocenianie kształtujące stawia wymagania nauczycielom, a korzyści przynosi całej szkole. Nauczyciel, który stosuje ocenianie
kształtujące:
n określa cele lekcji i formułuje je w języku zrozumiałym dla ucznia
n ustala wraz z uczniami kryteria oceniania
n rozróżnia funkcje oceny sumującej i kształtującej
n buduje atmosferę uczenia się, pracując z uczniami i rodzicami
n potrafi formułować pytania kluczowe
n potrafi zadawać pytania, pobudzające ciekawość ucznia zajęciami
n stosuje efektywną informację zwrotną
n wprowadza samoocenę i ocenę koleżeńską6.
Szkoła, która stosuje ocenianie kształtujące uzyskuje efekty, takie jak:
podniesienie wyników kształcenia
poczucie bezpieczeństwa uczniów, które wpływa na proces ich uczenia się
indywidualizacja pracy w zespołach klasowych
położenie nacisku na planowanie uczenia się uczniów, a nie tylko na
ich osiągnięcia
ciągłe śledzenie postępów uczniów
dopasowanie celów uczenia do indywidualnych możliwości uczniów
rozwój umiejętności zadawania pytań
stosowanie oceniania diagnozującego
monitorowanie procesu nauczania
stosowanie informacji zwrotnej z ciągłym jej ulepszaniem
stosowanie samooceny i oceny koleżeńskiej
rozwój technik nauczania
n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
6
Danuta Sterna: Ocenianie kształtujące, W: Dyrektor Szkoły 4/2006.
12
© CENSA 2008
n
n
n
n
zwiększenie zaangażowania ucznia w proces uczenia
kształcenie umiejętności
mniejsza absencja uczniów
udzielanie pomocy słabszym uczniom7.
W podsumowaniu warto podkreślić, że kształcenie artystyczne, z uwagi
na swój praktyczny charakter, jest szczególnie predestynowane do stosowania zasad oceniania kształtującego. Wielu nauczycieli, choć nie nazywa swojego sposobu oceniania kształtującym, to stosuje je, wspierając
swoich uczniów w rozwoju artystycznym, intelektualnym i emocjonalnym. Dzięki ocenianiu kształtującemu rozwijają się nie tylko uczniowie,
ale także nauczyciele.
7
źródło – internet: Omówienie raportu OECD na temat oceniania kształtującego;
http://www.ceo.org.pl/portal/b_ok._doc?dpcId=42145
13
© CENSA 2008