treść - Studia Dydaktyczne

Transkrypt

Studia Dydaktyczne 24-25/2013
ISSN 1230 - 1760
Katarzyna Mikołajczyk
Katarzyna Pietraszek
Szkoła Główna Handlowa w Warszawie
ANALIZA SPOSOBU WYKORZYSTYWANIA TECHNOLOGII
INFORMACYJNO-KOMUNIKACYJNYCH W PROCESIE KSZTAŁCENIA
PRZEZ NAUCZYCIELI SZKÓŁ PONADGIMNAZJALNYCH
W dobie wszechobecnych nowoczesnych technologii informacyjnokomunikacyjnych (ICT) nie powinno ich zabraknąć także w procesie edukacji
szkolnej. Współcześni nauczyciele, jeśli chcą kształcić efektywnie i przygotowywać swoich uczniów do życia w myśl idei life long learning, powinni wykorzystywać nowoczesne technologie informacyjno-komunikacyjne w celach dydaktycznych. Dotyczy to zwłaszcza nauczycieli przedmiotu podstawy przedsiębiorczości, którzy w szkołach ponadgimnazjalnych mają kształtować wśród uczniów
postawy aktywnych podmiotów zrównoważonego rozwoju polskiej gospodarki
poprzez wspieranie ich innowacyjności i aktywności oraz wykorzystywanie nowych technologii.
Z tego punktu widzenia istotnym problemem badawczym wydała się
być analiza sposobu wykorzystywania przez nauczycieli różnego typu nowoczesnych technologii informacyjno-komunikacyjnych (ICT) w procesie
kształcenia w polskich szkołach ponadgimnazjalnych. Na potrzeby badania
„ICT” zdefiniowano jako „wszelkie działania związane z wykorzystaniem
urządzeń telekomunikacyjnych i informatycznych oraz usług im towarzyszących, a także gromadzenie, przetwarzanie, udostępnianie informacji w formie elektronicznej z wykorzystaniem technik cyfrowych i wszelkich narzędzi
komunikacji elektronicznej”1. Termin „proces kształcenia” zdefiniowano jako
nauczanie i uczenie się, a także: „kształtowanie wychowanka przy jego własnym, podmiotowym udziale, realizowanie w jego osobowości jakichś celowych zmian”2.
1
Słownik Fundacji Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego,
http://www.frsi.org.pl/pl,slownik,13.php [25.06.2012].
2
W. Okoń, Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, Żak, Warszawa 1995, s. 129.
194
Badanie miało także służyć poznaniu potrzeb nauczycieli dotyczących
poszerzania kompetencji technologicznych. Główne problemy badawcze
przybrały postać następujących pytań:
 Czy nauczyciele wykorzystują nowoczesne technologie informacyjnokomunikacyjne w procesie kształcenia?
 Jakie bariery dostrzegają nauczyciele we wprowadzeniu najnowszych
technologii do szkół?
 Jakie czynniki mogłyby ułatwić proces zastosowania ICT w szkołach?
 Jakie urządzenia technologiczne i narzędzia internetowe (aplikacje)
wykorzystywane są przez nauczycieli w czasie zajęć oraz podczas
przygotowywania się do nich?
 Jakimi urządzeniami technologicznymi najczęściej dysponują nauczyciele?
 Jaka jest świadomość nauczycieli jeśli chodzi o możliwości zastosowania technologii informacyjno-komunikacyjnych w procesie kształcenia?
 W jakim zakresie nauczyciele chcieliby rozwijać swoje kompetencje
i zmysł technologiczny?
Charakterystyka badanych osób
Badaniem zostało objętych 308 osób z grupy 1050 nauczycieli polskich
szkół ponadgimnazjalnych do których skierowano prośbę o udział
w badaniach, w tym:
- 300 nauczycieli wypełniło ankiety,
- 8 osób wzięło udział w wywiadzie fokusowym.
W badaniu ankietowym udział wzięło 241 kobiet (80,3%) oraz 59 mężczyzn (19,7%) uczących w technikach (51,9%) oraz liceach ogólnokształcących (48,1%). Ankietowani to głównie 40-49-latkowie (31,8%) oraz osoby w
wieku 50-54 lat (29,4%) posiadających stopień zawodowy nauczyciela dyplomowanego (63,3%) i nauczyciela mianowanego (21,9%, por. tab. 1 i 2)
Studia Dydaktyczne 24/2012 ISSN 1230 - 1760
195
KATARZYNA MIKOŁAJCZYK
Tabela 1. Wiek badanych
wiek
29 lat i mniej
30-39 lat
40-49 lat
50-54 lat
55 lat i więcej
%
2,3
22,1
31,8
29,4
14,4
Źrodło: badania własne
Tabela 2. Stopień zawodowy badanych
stopień zawodowy
%
nauczyciel stażysta
2,4
nauczyciel kontraktowy
12,1
nauczyciel mianowany
21,9
nauczyciel dyplomowa63,3
ny
brak odpowiedzi
0,3
Respondenci są zatrudnieni w szkołach, w których kształci się 501-1000
uczniów (51,2%) oraz w małych placówkach (500 uczniów lub mniej; 43,1%).
Tylko 5,7% badanych nauczycieli pracuje w dużych szkołach (1001 uczniów
i więcej). Większość ankietowanych uczy w szkołach, które znajdują się
w małych i średnich miejscowościach (75,3%), pozostali (24,7%) to nauczyciele uczący w szkołach położonych w dużych miastach.
Zdecydowana większość badanych osób uczy podstaw przedsiębiorczości (86,7%). Pozostałe nauczane przedmioty to: informatyka i technologia
informacyjna, historia i WOS, geografia, przedmioty zawodowe (np. rachunkowość, praca biurowa, logistyka), społeczno-obywatelskie (np. edukacja dla
bezpieczeństwa, przysposobienie obronne), artystyczno-kulturowe (np. muzyka, wiedza o kulturze) oraz doradztwo zawodowe.
50,9% badanych zadeklarowało, że dotychczas uczestniczyło
w zajęciach w formie e-learning lub blended-learning, a 49,1% nie ma tego
typu doświadczeń. Rysunek numer 1 prezentuje liczbę wskazań poszczególnych rodzajów zajęć, w których uczestniczyli respondenci .
196
Rys. 1 . Rodzaje zajęć w formie e-learning/blended-learning, w których
uczestniczyli respondenci (liczebność)
66
Kursy online
26
Projekty edukacyjne
20
Studia podyplomowe
16
Szkolenia
Kursy technicznoinformatyczne
13
Kursy językowe
8
0
20
40
60
80
Najczęściej wskazywane przez respondentów były szkolenia z zakresu
wykorzystania tablicy multimedialnej na lekcjach, metodyki kształcenia zdalnego i zastosowania ICT w edukacji, czy wykorzystywania multimediów
w procesie kształcenia. Nieco rzadziej respondenci brali udział w kursach bardziej specjalistycznych takich jak grafika komputerowa, administrowanie pracownią komputerową, tworzenie stron www czy wykorzystanie platformy
e-learningowej w procesie dydaktycznym. Nie stwierdzono istotnych statystycznie różnic w zakresie uczestnictwa w zajęciach dotyczących wykorzystywania ICT w dydaktyce pomiędzy nauczycielami uczącymi w liceach ogólnokształcących a uczącymi w technikach (χ2 (1, N = 286) = 0,569; n.i.).
Kompetencje w zakresie posługiwania się nowoczesnymi technologiami w edukacji
Przeprowadzone badania miały na celu umożliwienie poznania kompetencji nauczycieli w zakresie wykorzystywania nowoczesnych technologii
informacyjno-komunikacyjnych w kształceniu i ich samooceny w tym zakresie. Uzyskane wyniki pozwalają stwierdzić, że badani nauczyciele bardzo
dobrze znają pojęcia takie jak YouTube, e-learning, serwis społecznościowy,
czat, blog czy tablet. Najwięcej trudności sprawia badanym nauczycielom
zdefiniowanie pojęć: webquest, blended learning oraz podcast (por. rys. 2).
197
Rys. 2. Znajomość znaczenia pojęć związanych z ICT
0,7%
YouTube
99,0%
0,3%
1,0%
E-Learning
98,3%
0,7%
1,4%
Serwis społecznościowy
98,0%
0,7%
2,0%
Czat
97,3%
0,7%
2,3%
Blog
97,0%
0,7%
4,5%
Tablet
7,9%
87,6%
Wiki 62,2%
Web 2.0
41,6%
Webquest
34,8%
Blended learning
25,2%
Podcast
21,2%
0%
12,6%
25,2%
21,4%
37,0%
18,8%
46,4%
23,4%
51,5%
20,4%
20%
58,4%
40%
tak
60%
nie do końca
80%
100%
nie
Zdecydowana większość respondentów bardzo dobrze ocenia swoje umiejętności korzystania z takich technologii jak internet, poczta elektroniczna,
czat i komunikatory internetowe, forum dyskusyjne czy blog. Badani nauczyciele deklarują, że potrafią się posługiwać edytorami tekstu, arkuszami kalkulacyjnymi i prezentacjami multimedialnymi. Tym niemniej, prawie 80%
badanych deklaruje słabe lub też brak umiejętności w zakresie wykorzystywania programów do tworzenia podcastów, a prawie 40% wskazało słabe
lub brak umiejętności korzystania z czytników e-booków/tabletów. Zastanawiające jest również to, że jedynie mniej niż połowa spośród respondentów
deklaruje dobre lub zaawansowane umiejętności wykorzystywania bloga
w kształceniu, podczas gdy 97% respondentów zadeklarowało znajomość
tego pojęcia (por. rys. 3), a także jedynie ⅓ respondentów deklaruje brak lub
słabe umiejętności korzystania z tego narzędzia. Można zatem wysnuć
198
wniosek, że mimo tego, iż jest to narzędzie znane i stosunkowo proste w
użytkowaniu nie znajduje zbyt wielu zwolenników wykorzystywania go w
procesie dydaktycznym.
Rys. 3. Samoocena umiejętności korzystania z nowoczesnych technologii
Edytory tekstu
93,3%
Prezentacje multimedialne
70,4%
Arkusze kalkulacyjne
63,6%
Internet
93,7%
6,4%
0,0%
E-mail 96,3%
3,7%
0,0%
Portale edukacyjne
83,3%
Czat/Komunikator
78,0%
Forum dyskusyjne
65,1%
Platformy e-learningowe
62,6%
Serwisy społecznościowe
53,2%
Programy do publikacji filmów
44,8%
6,0%
19,2%
Czytniki e-booków/tablety
33,7%
Programy do tworzenia podcastów
10,2%
0%
10,4%
23,9%
12,5%
13,0%
13,3%
21,4%
3,7%
8,7%
13,6%
24,2%
13,1%
23,2%
23,6%
24,6%
Blogi 39,3%
0,7%
30,6%
29,4%
31,4%
28,6%
37,8%
9,9%
79,9%
20%
40%
zaawansowane i dobre
60%
umiarkowane
80%
100%
słabe i brak
Stwierdzono istnienie zależności między rodzajem szkoły, w której uczą badani, a poziomem umiejętności korzystania z wybranych narzędzi. W badanej grupie nauczyciele liceów ogólnokształcących, częściej niż nauczyciele
techników, deklarują umiarkowane i zaawansowane umiejętności korzystania z platform e-learningowych (χ2 (4, N=297) = 14,200; p<0,01; V-Kramera
= 0,221; p<0,01) oraz z czytników e-booków/tabletów (χ2 (4, N = 294) =
11,871; p<0,05; V-Kramera = 0,203; p<0,05;). Również osoby uczące w liceach częściej niż nauczyciele z techników mówią o posiadaniu dobrych
i zaawansowanych umiejętności korzystania z blogów (χ2 (4, N = 288) =
10,756; p<0,05; V-Kramera = 0,193; p<0,05) oraz zaawansowanych
i słabych umiejętnościach korzystania z forów dyskusyjnych (χ2 (4, N = 290)
= 11,827; p<0,05; V-Kramera = 0,202; p<0,05).
199
Przygotowanie do zajęć dydaktycznych
Większość badanych codziennie lub prawie codziennie korzysta
z internetu przygotowując się do zajęć dydaktycznych (53,9%). 26,3% wykorzystuje internet co 2-3 dni, 13% raz w tygodniu, 6,5% rzadziej niż raz w tygodniu.
Warto podkreślić, że tylko 1 respondent (0,3%) zadeklarował, że wcale nie korzysta z internetu. Ani wiek badanych, ani ich stopień zawodowy nie różnicuje
istotnie częstotliwości korzystania z internetu w trakcie przygotowań do lekcji
(odpowiednio χ2 (16, N = 292) = 15,331; n.i. oraz χ2 (16, N = 290) = 24,565; n.i.).
Internet jest najczęściej wykorzystywany przez nauczycieli w celu poszukiwania
specjalistycznych informacji czy napisania dokumentu (por. tab. 3).
Tabela 3. Sposób wykorzystania internetu w przygotowywaniu się do zajęć
dydaktycznych
Sposób wykorzystania internetu w przygotowywaniu się do zajęć
%
dydaktycznych
poszukiwanie specjalistycznych informacji
92,3
napisanie dokumentu tekstowego
78,3
skorzystanie z edukacyjnej płyty CD
78,0
przygotowanie multimedialnej prezentacji
76,0
skorzystanie z leksykonu/encyklopedii internetowej
53,0
przećwiczenie programu komputerowego
35,7
skorzystanie z biblioteki cyfrowej
14,0
logowanie się na platformy e-learningowe
1,3
Najczęściej wskazywaną (116 wskazań) stroną internetową, z której
nauczyciele czerpią informacje przygotowując się do zajęć dydaktycznych
jest NBPortal.pl, który oferuje w atrakcyjnej formie wiedzę ekonomiczną
zgodnie z potrzebami i oczekiwaniami młodzieży gimnazjalnej, licealnej, studentów i nauczycieli.
200
Prowadzenie zajęć dydaktycznych
Narzędzia, które są najczęściej wykorzystywane w dydaktyce przez
badanych nauczycieli to prezentacje multimedialne (96,7%), strony internetowe (93,7%), filmy wideo (78,7%), poczta e-mail (72%) oraz edukacyjne
programy komputerowe (61,3%). Odsetek wykorzystania pozostałych narzędzi prezentuje rysunek nr 4.
Rys. 4. Narzędzia wykorzystywane w procesie kształcenia
Prezentacje multimedialne
96,7%
Strony internetowe
93,7%
Filmy wideo
78,7%
E-mail
72,0%
Edukacyjne programy komputerowe
61,3%
Platformy e-learningowe
48,0%
Podręczniki elektroniczne
47,0%
Gry komputerowe
41,0%
Aplikacje do tablic interaktywnych
26,7%
Fora dyskusyjne
17,0%
Serwisy społecznościowe
14,3%
Czat/komunikator internetowy
9,3%
Blog
Brak odpowiedzi
7,0%
1,3%
0%
25%
50%
75%
100%
Z odpowiedzi udzielanych przez respondentów na pytanie o to, w jaki
sposób wykorzystują powyższe narzędzia wynika, że nauczyciele najczęściej
korzystają ze stron internetowych przygotowując się do zajęć, rzadziej wykorzystują określone strony internetowe jako pomocne źródła wiedzy wskazane
uczniom np. podczas rozwiązywania zadań projektowych/webquestów. ZniStudia Dydaktyczne 24/2012 ISSN 1230 - 1760
201
koma jest także liczba nauczycieli, którzy sami, bądź też z uczniami, tworzą
strony www poświęcone wybranym zagadnieniom omawianym w toku kształcenia.
Również w zdecydowanej większości to nauczyciele samodzielnie tworzą (bądź korzystają z darmowych źródeł) prezentacje multimedialne, które
wykorzystują później podczas lekcji. Niekiedy zlecają uczniom opracowanie
w formie multimedialnej prezentacji zagadnień z pracy domowej, czy też
przedstawienie w ten sposób wyników pracy projektowej.
Filmy wideo są najczęściej wyświetlane przez nauczycieli jako uzupełnienie przekazywanych treści kształcenia na lekcji. Są to z reguły gotowe filmy, zakupione przez szkołę na płytach DVD lub dołączone do podręczników,
rzadziej filmy z serwisu YouTube. Niewielka liczba nauczycieli zadeklarowała,
że przygotowując się do zajęć ogląda filmy edukacyjne dostępne w internecie.
Tylko jeden respondent wskazał, że uczniowie jako pracę domową nagrywają
filmy smartfonem, a następnie są one prezentowane podczas lekcji pozostałym uczniom.
E-mail jest narzędziem, które służy do komunikacji z uczniami, ale – co
interesujące – nie z rodzicami. Niektórzy spośród badanych nauczycieli deklarowali, że poprzez pocztę elektroniczną wysyłają także dodatkowe materiały
edukacyjne swoim uczniom, czy odbierają od nich rozwiązania pisemnych
zadań domowych i przypominają im o rozwiązaniu pracy domowej. E-mail
służy również nauczycielom do wymiany wiedzy, doświadczeń i poglądów
w środowisku nauczycielskim.
Jedynie 3 respondentów stwierdziło, że wykorzystuje komunikator internetowy (Skype) w celach konsultacji z uczniami. Nauczyciele deklarują prowadzenie lekcji z wykorzystaniem tablicy interaktywnej i odpowiedniego oprogramowania, wykorzystywanie ćwiczeń interaktywnych czy też korzystanie
z materiałów elektronicznych dołączonych do podręczników.
Forum dyskusyjne, blogi i serwisy społecznościowe były wskazywane
przez respondentów jako formy kontaktu pozaszkolnego i miejsca pogłębiania
wiedzy przez nauczyciela, bardzo rzadko jako narzędzia wykorzystywane
w procesie kształcenia.
Gry edukacyjne nauczyciele wykorzystują, by uaktywnić młodzież i zmotywować do większego zainteresowania przedmiotem. W ten sposób uczniowie poszerzają także wiedzę i w praktyczny sposób uzupełniają wiadomości
dostępne w podręcznikach. Tylko jeden nauczyciel zadeklarował, że prowadzi
lekcje w pracowni komputerowej, gdzie każdy uczeń ma dostęp do platformy
202
e-learningowej i informacje zawarte na platformie są wykorzystywane do różnorodnych zadań rozwiązywanych podczas lekcji.
Badanie potwierdziło powszechne odczucie istnienia zależności między
poziomem umiejętności korzystania z wybranych ICT a ich wykorzystywaniem
w dydaktyce. Osoby deklarujące dobre i zaawansowane umiejętności korzystania z platform e-learningowych znacznie częściej wykorzystują je w dydaktyce niż osoby deklarujące umiejętności umiarkowane, słabe lub ich brak (χ2
(4, N = 297) = 62,608; p<0,001; V-Kramera = 0,459; p<0,001). Podobnie nauczyciele deklarujący dobre i zaawansowane umiejętności w zakresie posługiwania się czytnikami e-booków/tabletami znacznie częściej wykorzystują te
narzędzia w procesie kształcenia niż osoby o mniejszych kompetencjach (χ2
(4, N = 294) = 10,887; p<0,005; V-Kramera = 0,192; p<0,05).
Rys. 5. Sprzęt technologiczny wykorzystywany podczas zajęć dydaktycznych
Komputer
97,3%
Rzutnik multimedialny
90,3%
Telewizor
64,3%
Tablica interaktywna
33,3%
Aparat fotograficzny
26,7%
Kamera wideo
10,0%
Inny sprzęt
5,7%
Tablet
3,7%
Smartfon
3,0%
0%
25%
50%
75%
100%
Wnioskując z deklaracji respondentów na temat tego, jaki sprzęt technologiczny wykorzystują oni podczas zajęć, najczęściej używanym sprzętem
jest komputer, następnie projektor i kolejno telewizor. Tablice interaktywne
są używane jedynie przez około 1/3 badanych. Z nowoczesnych narzędzi
typu tablet czy smartfon korzysta znikomy procent respondentów. Nauczy-
203
ciele wykorzystują również inny sprzęt, taki jak odtwarzacz DVD, wizualizer
czy rzutnik do folii (por. rys. 5).
Komputer i rzutnik nauczyciele wykorzystują najczęściej w celu wyświetlania prezentacji multimedialnych uzupełniających treści przekazywane
podczas lekcji o elementy graficzne, takie jak wykresy i schematy, a także
w celu wyświetlania filmów edukacyjnych, czy też prezentacji treści zamieszczonych na określonych stronach internetowych. Nieco rzadziej komputer z rzutnikiem wykorzystywany jest do działań na platformie
e-learningowej. Najrzadziej natomiast te narzędzia wykorzystywane są do
samodzielnej pracy uczniów z określonymi programami komputerowymi.
Zdarzają się jednak nauczyciele (głównie przedmiotów zawodowych), którzy
ucząc uczniów korzystania z danego programu komputerowego, wyświetlają
wszystkie swoje działania na ekranie, a następnie uczniowie mogą ćwiczyć
określone czynności w programie na swoim komputerze.
Tablice interaktywne najczęściej wykorzystywane są przez nauczycieli
do odtwarzania filmów z internetu, wyświetlania prezentacji, tworzenia przez
uczniów prezentacji (np. przy wykorzystaniu metody drzewa decyzyjnego),
wyświetlania zawartości płyt dołączonych do podręczników (e-booków), wyświetlania stron internetowych z określonymi informacjami, schematami,
tabelami. Rzadziej tablice wykorzystywane są do realizacji ćwiczeń
w oparciu o oprogramowanie tablicy multimedialnej czy też tworzenie przez
nauczycieli wraz z uczniami dokumentów, wypełnianie ich itp.
Kamery wideo i aparaty fotograficzne wykorzystywane są do nagrywania i fotografowania autoprezentacji i innych wystąpień, czy też odgrywanych
podczas lekcji scenek (np. rozmowa kwalifikacyjna) a następnie, podczas
projekcji na telewizorze, dana scenka jest analizowana i omawiana przez
nauczyciela i uczniów. Rzadziej to uczniowie realizują kamerą filmy tematyczne, czy przy użyciu aparatu fotograficznego wykonują np. prace domowe. Respondenci w trakcie badania nie podali żadnych przykładów zastosowania tabletów i smartfonów w procesie kształcenia.
Na podstawie wypowiedzi nauczycieli biorących udział w wywiadzie
fokusowym można stwierdzić, że większość z nich opisuje zastosowanie
nowoczesnych narzędzi edukacyjnych jako pozostających w rękach nauczycieli. Tylko jedna osoba rekomendowała przekazanie nowoczesnych technologii informacyjno-komunikacyjnych w ręce uczniów, po uprzednim ustaleniu
celu ich zastosowania tak, by uczniowie sami znajdowali kreatywne sposoby
ich wykorzystania.
204
Za zdecydowanie najbardziej dogodną formę kontaktu zdalnego
z uczniami nauczyciele uznali e-mail. Odsetek wyboru pozostałych form prezentuje tabela nr 4. Inne formy kontaktu zdalnego, które wybrali respondenci
to platforma e-learningowa, dziennik elektroniczny, sms i mms.
Tabela 4. Preferencje w zakresie form kontaktu zdalnego z uczniami
Preferencje w zakresie form kontaktu zdalnego
%
e-mail
76,3
komunikator internetowy
9,5
forum dyskusyjne
6,4
portal społecznościowy
5,1
czat
0,7
inne
2,0
Bariery w stosowaniu nowoczesnych technologii w codziennej pracy
i deklarowane sposoby poszerzania kompetencji w zakresie wykorzystywania ICT w edukacji
Badania wykazały, że zdaniem nauczycieli największymi przeszkodami
w stosowaniu nowoczesnych technologii w codziennej pracy są brak sprzętu
oraz brak czasu. Odsetek pozostałych odpowiedzi został zaprezentowany
w tabeli nr 5.
205
Tabela 5. Przeszkody w stosowaniu ICT w edukacji
Co jest dla Pana/Pani największą przeszkodą w stosowaniu najnowszych technologii w codziennej pracy?
%
brak sprzętu
47,3
brak czasu
30,3
brak umiejętności
8,0
inne
3,7
niechęć uczniów
3,3
brak wiedzy
1,3
niechęć rodziców
1,0
brak odpowiedzi
5,0
Wśród innych przeszkód najczęściej wskazywaną był brak stałej pracowni dydaktycznej przypisanej do danego nauczyciela, która byłaby wyposażona w nowoczesny sprzęt. Nauczyciele zwracali także uwagę na ograniczone środki finansowe na inwestycje w nowy sprzęt w szkole. Warte zauważenia
jest też to, że tylko 3 osoby uznały, że nie ma żadnych przeszkód i wszystko
zależy tylko i wyłącznie od chęci nauczyciela.
Na pytanie o to, co mogłoby ułatwić proces rozpowszechnienia zastosowania nowoczesnych technologii w szkołach, większość respondentów odpowiedziała wskazując konieczność doposażenia szkół w nowoczesny sprzęt
dydaktyczny tak, by zapewniony był w każdej klasie stały dostęp do multimedialnych urządzeń, a także zwiększenie środków finansowych na ten cel. Kolejnym postulatem było zwiększenie oferty bezpłatnych szkoleń w zakresie
korzystania z ICT w dydaktyce dla nauczycieli. Pozostałe, skategoryzowane
odpowiedzi prezentuje tabela nr 6. Warto podkreślić, że padły także dwie odpowiedzi, w których respondenci twierdzili, że nowoczesne technologie
w kształceniu należy rozpowszechniać ostrożnie, ponieważ powodują one
wtórny analfabetyzm – „nawet do zadania 2+2 uczeń musi stosować kalkulator”, czy też, że nie należy już nic więcej robić „bo szkoły mają wystarczająco
dużo nowych technologii”.
206
Tabela 6. Czynniki, które mogą ułatwić proces rozpowszechnienia zastosowania nowoczesnych technologii w szkołach (liczebność)
Co mogłoby ułatwić proces rozpowszechniania zastosowaliczebność
nia ICT w szkołach?
usprzętowienie sal dydaktycznych
128
bezpłatne szkolenia dla nauczycieli
25
zwiększenie środków finansowych
20
zmiany programowe
10
ograniczenie działań administracyjnych wykonywanych
przez nauczycieli
4
odmłodzenie kadry dydaktycznej
3
większe zainteresowanie ze strony uczniów
2
poprawa stopy życiowej uczniów i ich rodzin
1
Pomimo, że tylko 8% badanych uważa brak umiejętności za przeszkodę
w stosowaniu nowych technologii w edukacji, to chcą oni podnosić swoje
kompetencje w tym zakresie (92% odpowiedzi twierdzących, 5% odpowiedzi
przeczących, 3% brak odpowiedzi). Warto nadmienić, że nie stwierdzono
istotnych statystycznie różnic pomiędzy nauczycielami uczącymi w liceach
ogólnokształcących, a uczącymi technikach odnośnie potrzeby poszerzania
swoich zdolności (χ2 (1, N = 286) = 0,164; n.i.).
Osoby, które uznały, że nie mają potrzeby rozwijania swoich kompetencji w zakresie korzystania z ICT, swoją odpowiedź uzasadniały najczęściej
stwierdzeniem, że aktualnie nie są w stanie wykorzystać w praktyce wszystkiego, co wiedzą, ze względu na zbyt napięty program kształcenia. Innym
uzasadnieniem był brak czasu oraz stwierdzenie, że stosowanie ICT w kształceniu niepotrzebnie wydłuża proces komunikacji.
Respondenci najchętniej zdobywaliby wiedzę podczas warsztatów
i szkoleń (51%, por. tab. 7). Chcieliby także mieć zapewniony dostęp do taniej
literatury fachowej i móc przeznaczyć więcej czasu na samokształcenie.
207
Tabela 7. Deklarowane sposoby poszerzania kompetencji w zakresie wykorzystywania ICT w edukacji
W jaki sposób chciał(a)by Pan/Pani poszerzać swoje kompetencje w
zakresie wykorzystywania nowoczesnych technologii informacyjno%
komunikacyjnych w edukacji?
warsztaty i szkolenia
51,0
instruktaż w miejscu pracy
22,7
kursy e-learningowe
19,7
konferencje
4,3
inne
1,0
brak odpowiedzi
1,3
Badani w zdecydowanej większości są zainteresowani uczestnictwem w zajęciach, które pomogłyby im w zdobywaniu wiedzy związanej
z nowoczesnymi technologiami (83,7% odpowiedzi twierdzących, 15,3%
przeczących, 1% nie udzieliło dopowiedzi na pytanie). Wybraną tematykę
takich zajęć przedstawia tabela 8.
Tabela 8. Tematyka zajęć wskazana przez respondentów
Zainteresowanie zajęciami, które pomogłyby w doskonaleniu wiedzy i umiejętności związanych z nowoczesnymi technologiami
%
projektowanie dydaktyczne prezentacji multimedialnych
52,7
wspieranie tradycyjnego procesu kształcenia e-learningiem
47,7
testy, klasówki i kwestionariusze w sieci - tworzenie i udostępnienie online
programy umożliwiające prowadzenie zajęć online i współpracę
pomiędzy uczniami i nauczycielami
rewolucja z iPad'em: e-booki, wirtualne biblioteki, leksykony i
słowniki online w procesie kształcenia
47,0
42,0
41,7
specyfika kształcenia online, prezentacja przykładowych kursów
40,7
publikowanie nagrań wideo
38,3
208
aplikacje umożliwiające stworzenie i/lub opublikowanie w internecie prezentacji
28,3
tworzenie bloga
27,7
samodzielne tworzenie i zarządzanie treścią na stronach internetowych bez znajomości kodu HTML
26,7
edytowanie dokumentów online
20,7
serwisy społecznościowe - przykłady zastosowania w edukacji
19,0
Wnioski końcowe
Podsumowując wyniki przeprowadzonych badań można stwierdzić, że
w znacznej większości nauczyciele (niezależnie od płci, wieku, stopnia zawodowego, nauczanego przedmiotu, miejscowości w której znajduje się szkoła)
wykorzystują nowoczesne technologie informacyjno-komunikacyjne w procesie kształcenia, a ich świadomość, jeśli chodzi o możliwości zastosowania ICT
w procesie dydaktycznym, jest duża. Osoby uczące w liceach ogólnokształcących nieco wyżej niż nauczyciele z techników oceniają posiadane kompetencje w tym zakresie. Jednakże niewielu spośród badanych wybiera nowe, zaawansowane technologie np. tablet czy smartfon. W badaniu wzięli udział
w większości nauczyciele dyplomowani, co wpływa na wyższą średnią wieku
respondentów, ale także może świadczyć o tym, że w badaniu uczestniczyła
grupa osób z dużym doświadczeniem dydaktycznym.
Przygotowując się do zajęć nauczyciele sięgają do zasobów internetu
najczęściej w celu poszukiwania informacji. Warto zauważyć, że pojedyncze
osoby wykorzystują internet do logowania się na platformy e-learningowe.
Okazuje się więc, że mimo dość bogatej oferty darmowych platform udostępnianych przez różnorodne instytucje edukacyjne, nie jest to popularne wśród
nauczycieli narzędzie zdobywania wiedzy podczas opracowywania zajęć.
W procesie kształcenia nauczyciele najczęściej posługują się komputerem, projektorem i telewizorem. Sprzęt ten wykorzystują głównie wyświetlając
gotowe lub samodzielnie przygotowane prezentacje multimedialne, które graficznie uzupełniają treść lekcji, a także przedstawiają uczniom filmy edukacyjne i omawiają treści zamieszczone na stronach internetowych. Świadczy
to o podawczym charakterze prowadzonych lekcji.
Niektórzy respondenci posługują się platformami e-learningowymi lub wykorzystują komputer do samodzielnej pracy uczniów z określonymi programami.
209
Głównie nauczyciele przedmiotów zawodowych wyświetlają swoje działania na
ekranie, podczas gdy uczniowie synchronicznie pracują na swoich komputerach. Sporą popularnością cieszą się także edukacyjne programy komputerowe. Gry są wykorzystywane w celu uaktywnienia uczniów i wywołania większego zainteresowania przedmiotem, dzięki czemu wiedza podręcznikowa zostaje
uatrakcyjniona i staje się bardziej przystępna.
Narzędzia takie jak aplikacje do tablic interaktywnych, fora dyskusyjne,
komunikatory internetowe, serwisy społecznościowe i blogi wykorzystywane
są w procesie kształcenia w niewielkim zakresie. Zauważalne jest zatem, że
w ślad za zmianą sprzętu technologicznego na nowocześniejszy
i odbywanymi przez dydaktyków szkoleniami nie idą w parze zmiany w zakresie nowoczesnego wykorzystywania środków kształcenia. Na przykład
tablice interaktywne rzadko są wykorzystywane do realizacji ćwiczeń w
oparciu o specjalistyczne oprogramowanie tablicy3, czy też tworzenie przez
nauczycieli wraz z uczniami treści dydaktycznych, a podejmowane przez
nich czynności dydaktyczne mogą być równie dobrze wykonane przy użyciu
innego sprzętu.
Fora dyskusyjne, blogi i serwisy społecznościowe traktowane są jako
formy kontaktu pozaszkolnego i miejsca pogłębiania wiedzy przez nauczyciela, bardzo rzadko zaś jako narzędzia dydaktyczne. Okazuje się zatem, że
wśród większości uczestniczących w badaniu nauczycieli, serwisy społecznościowe nie są preferowanymi narzędziami kontaktu zdalnego z uczniami,
podczas gdy spora liczba uczniów loguje się na nie codziennie lub prawie
codziennie4. Można zatem wysnuć wniosek, że nauczyciele nie dostrzegają,
jak dużą część aktywności w internecie stanowi korzystanie z serwisów społecznościowych przez uczniów, oraz że portale społecznościowe mogłyby
w związku z tym stanowić skuteczny kanał komunikacji zdalnej między nauczycielami i uczniami.
Również komunikatory internetowe nie są popularne jeżeli chodzi
o konsultacje na linii uczeń – nauczyciel. Za najbardziej dogodną formę kontaktu zdalnego został uznany e-mail. Jest to narzędzie służące do komunikacji z uczniami (przekazywanie dodatkowych materiałów edukacyjnych,
odbieranie zadań domowych, przypominanie o terminach prac) oraz nau-
3
H. Gulińska., M. Bartoszewicz, Tablica interaktywna środkiem wspomagającym
nauczanie, „E-mentor”, 2007 1(18), s. 27-34.
4
D. Kwiatkowska, M. Dąbrowski, Nowoczesne technologie w rozwoju uczniów szkół
ponadgimnazjalnych - wyniki badań, „E-mentor” 2012 3(45), s. 4-16.
210
czycielami (wymiana wiedzy, doświadczeń). Natomiast poczta elektroniczna
nie jest używana do kontaktu z rodzicami. Być może kontakt ten odbywa się
przez wirtualne dzienniki, które posiada już wiele szkół w Polsce.
Znikoma część badanych korzysta z nowoczesnych narzędzi typu tablet czy smartfon, jednak nawet oni nie podają przykładów ich zastosowania
w procesie kształcenia. Przyczyną tego stanu może być to, że są to narzędzia stosunkowo nowe, wkraczające na rynek edukacyjny i nie stosowane
dotychczas powszechnie w polskich szkołach, lub też fakt, że nauczyciele
nie widzą ich zastosowania w kształceniu. Można zatem uznać, że szkolenia
z zakresu ich wykorzystania w dydaktyce nie tylko mogłyby być przydatne,
ale i pożądane.
Potencjał edukacyjny nowoczesnych technologii jest bardzo duży, jednak pomimo wysokiej świadomości badanych w zakresie możliwości stosowania ICT w edukacji zaobserwowano, że nauczyciele nie korzystają
z szerokiego wachlarza tych narzędzi. Zjawisko to może świadczyć o efekcie
przywiązania do tego co znane. Innym wyjaśnieniem może być fakt, że
szybka zmienność możliwości technicznych powoduje, że trudno o ukształtowanie się i utrwalenie sprawdzonych praktyk dydaktycznych.
Badani nauczyciele dobrze oceniają swoje kompetencje w zakresie
wykorzystania nowoczesnych technologii w dydaktyce i rozumieją znaczenie
większości pojęć związanych z ICT. Jak już wcześniej wspomniano, nauczyciele najczęściej wykorzystują w procesie kształcenia prezentacje multimedialne, strony internetowe czy filmy, podczas gdy gry komputerowe, fora
dyskusyjne, blogi i serwisy społecznościowe są przez nich rzadko wykorzystywane. Największe trudności sprawia badanym korzystanie z programów
do tworzenia podcastów, co współgra z trudnością zdefiniowania tego pojęcia. Te deklaracje pokrywają się więc ze słabą znajomością idei Web 2.0
i wskazują na realną potrzebę organizacji szkoleń z tego zakresu
w środowisku nauczycielskim.
Dobre i zaawansowane umiejętności korzystania z takich technologii jak
platformy e-learningowe, e-booki/tablety istotnie korespondują z wykorzystaniem w dydaktyce platform, podręczników i ćwiczeń w formie elektronicznej.
Wykazano też, że nauczyciele liceów ogólnokształcących deklarują wyższe niż
nauczyciele techników umiejętności korzystania z forów dyskusyjnych, blogów,
platform e-learningowych oraz czytników e-booków i tabletów. Przyczyną różnic
w umiejętnościach, może być bardziej sprzyjające środowisko do wykorzystywania nowoczesnych technologii oraz specyfika nauczanych przedmiotów.
Jednocześnie nie udowodniono istotnych różnic pomiędzy tymi grupami nauStudia Dydaktyczne 24/2012 ISSN 1230 - 1760
211
czycieli w zakresie uczestnictwa w szkoleniach lub innych formach edukacyjnych związanych z wykorzystaniem ICT w dydaktyce, ani też w zakresie potrzeby podnoszenia swoich kompetencji. Zarówno nauczyciele liceów jak i techników, są świadomi potrzeby zastosowania ICT w dydaktyce, starają się „iść
z duchem czasu”, w związku z tym ustawicznie doskonalą swoją wiedzę i umiejętności uczestnicząc w różnorodnych formach zajęć dokształcających (także
innowacyjnych, jak: e-learning/bledned learning).
Z deklaracji nauczycieli jasno wynika, że tym, co utrudnia i opóźnia zastosowanie ICT w kształceniu jest brak sprzętu, z którym borykają się
w szkołach, oraz brak czasu (brak możliwości praktycznego wykorzystania
już posiadanej wiedzy ze względu na zbyt napięty program kształcenia).
Podkreślają oni także potrzebę uczestnictwa w darmowych szkoleniach
z zakresu wykorzystywania nowoczesnych technologii informacyjnokomunikacyjnych w kształceniu. Poproszeni w ankiecie o wskazanie tematyki warsztatów, którą byliby zainteresowani, najczęściej wybierali oni zagadnienia poświęcone projektowaniu dydaktycznemu prezentacji multimedialnych.
Podsumowując wypowiedzi uczestników wywiadu fokusowego i badania ankietowego, można uznać, że znaczącą przeszkodą w rozpowszechnianiu wykorzystywania ICT w edukacji w polskich szkołach są także blokady mentalne wśród nauczycieli. Mało powszechny jest bowiem sposób traktowania ucznia jako partnera i zaakceptowania faktu, że w świecie nowoczesnych technologii porusza się on z większą sprawnością niż nauczyciel,
co może zostać wykorzystane w procesie kształcenia z korzyścią dla
wszystkich jego uczestników. Zdaniem badanych, by ICT były wykorzystywane w polskiej szkole bardziej powszechnie, konieczne jest większe przyzwolenie środowiska i zmiany w świadomości nie tylko nauczycieli czy dyrektorów szkół, ale także wśród uczniów i ich rodziców. Nauczyciele w czasie wywiadu wskazywali także konieczność wprowadzenia sprawnego systemu szkolenia i certyfikacji, z zakresu wykorzystywania ICT w kształceniu.
Podkreślali także potrzebę wprowadzenia finansowego motywowania nauczycieli do pogłębiania umiejętności wykorzystywania ICT w procesie dydaktycznym, czy usprzętowienia szkół. Powyżej wymienione rozwiązania wydają
się być w odczuciu nauczycieli konieczne, by w większości polskich placówek oświatowych można było tworzyć nowoczesną edukację.
212
Literatura:
1. Gulińska H., Bartoszewicz M. (2007). Tablica interaktywna środkiem
wspomagającym nauczanie. E-mentor, 1(18), 27-34.
2. Kwiatkowska D., Dąbrowski M. (2012). Nowoczesne technologie
w rozwoju uczniów szkół ponadgimnazjalnych - wyniki badań. E-mentor,
3(45), 4-16.
3. Okoń W. (1995). Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej. Warszawa: Żak.
4. Półturzycki J. , Dydaktyka dla nauczycieli. Wyd. rozszerzone
i poprawione, Płock 2002.
5. Słownik opracowany przez Fundację Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego, http://www.frsi.org.pl/pl,slownik,13.php [25.06.2012].
Summary
Analysis of teachers’ usage of information and communication technologies in educational process in high schools
Key words: didactics, teacher, information and communication technologies
(ICT), learning and teaching process, secondary school
The paper presents the results of researches carried out in March 2012,
which aim was to analyze the way that teachers use modern information and
communication technology (ICT) in the process of education in Polish secondary schools. The research results show that although educators positively evaluate their competence in the use of ICT in education and are willing to
improve their qualifications in this field. During the teaching-learning process, teachers often use computers, projectors and televisions. There is a
limited utility for applications such as interactive whiteboards, discussion
forums, chats, social networking services and blogs. The carried study has
shown statistically significant differences between teachers of high schools
and teachers of technical secondary schools in the declared level of ability to
use ICT in educational process. As the biggest barriers in using ICT the respondents perceive insufficient hardware in schools, the lack of time and as
well as the mental blockages of the teachers.

treść - Studia Dydaktyczne

Transkrypt

Podobne dokumenty

Sposoby ietody kształcenia dorosłych dla współczesnego rynku pracy

Iwona Wagner MIŁOŚĆ DO NAJBLIŻSZYCH JAKO CZYNNIK

Odpowiedzi na pytania firmy zadane do przetargu pn.: „Dostawa