Nowe książki dla dzieci. Co warto czytać?

Izabela Nadolnik
doradca metodyczny
Samorządowego Centrum Edukacji w Tarnowie
Nowe książki dla dzieci. Co warto czytać?
„Kto czyta ten żyje dwa razy” – to piękne motto znajduje się w jednym
z podręczników dla klasy II szkoły podstawowej i zachęcić ma najmłodszych
uczniów do sięgnięcia po lekturę, zagłębienia się w książce, rozwijaniu swoich
zainteresowań czytelniczych.
Powstaje jednak pytanie – co czytać?
Jako nauczyciel zastanawiam się – które książki są dla dzieci najbardziej
wartościowe? Które najciekawsze? Które mogę polecić uczniom?
Jako doradca metodyczny zastanawiam się – które książki mogę polecić
nauczycielom, wychowawcom, pedagogom do pracy z dziećmi?
Obowiązująca od 1 września 2009 r. Podstawa Programowa nie zawiera już
obowiązkowej listy lektur. Decyzja o wyborze lektury należy zatem do nauczyciela.
To wychowawca, który zna swoją klasę, dostrzega indywidualności dzieci, widzi
problemy, w rozwiązaniu których pomóc może książka, wybiera tę właściwą.
O zadaniach przedszkola, szkoły i nauczyciela w zakresie edukacji
czytelniczej tak mówi Podstawa Programowa:
„Dziecko kończące przedszkole i rozpoczynające naukę w szkole podstawowej
(….) interesuje się czytaniem, (…) słucha np. opowiadań, baśni i rozmawia
o nich;(…) interesuje się książkami;”(…)
„Uczeń klasy I (…) interesuje się książką i czytaniem, słucha w skupieniu
czytanych utworów (…), w miarę swoich możliwości czyta lektury wskazane przez
nauczyciela”…
Natomiast uczeń, który kończy klasę III: …„analizuje i interpretuje teksty
kultury (…) rozszerza zasób słownictwa poprzez kontakt z dziełami literackimi,(…)
w tekście literackim zaznacza wybrane fragmenty, określa czas i miejsce akcji,
wskazuje głównych bohaterów(…), ma potrzebę kontaktu z literaturą”…
Za ważny cel edukacji polonistycznej twórcy Podstawy Programowej uznali
(…)„rozwijanie u dzieci zamiłowania do czytelnictwa poprzez słuchanie pięknego
czytania i rozmawianie o przeczytanych utworach oraz korzystanie z biblioteki.
Dobór utworów ma uwzględnić następujące gatunki literatury dla dzieci: bajki,
baśnie, legendy, opowiadania, wiersze i komiksy. Przy wyborze należy kierować się
realnymi możliwościami czytelniczymi dzieci”(…).
Bez wątpienia książka jest jednym z najważniejszych narzędzi oddziaływania
wychowawczego.
Zagadnieniem wpływu baśni na rozwój dziecka i kształtowanie jego
osobowości zajmował się amerykański psychiatra Bruno Bettelheim. Swoje rozważania
zawarł w książce pt. „Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni”.
Bettelheim uważał, że baśń oddziaływuje na podświadomość dzieci.
Konfrontuje je z problemami życia i jednocześnie ukazuje konstruktywne sposoby
ich rozwiązywania.
Dziecko utożsamiając się z bohaterem literackim przeżywa jego przygody,
uczestniczy w zmaganiach, pokonuje trudności. Niebezpieczne zagrożenia pojawiają
się w postaci symbolicznej. Są to postaci takie jak Baba Jaga, macocha, olbrzymy,
drapieżne zwierzęta, smoki. Jednocześnie uczy otwartości na innych ludzi i szacunku
wobec przyrody, która najczęściej pomaga bohaterowi.
Dziecko poprzez baśń poznaje normy społeczne i przyswaja je. Czerwony
kapturek to dziewczynka, która nie posłuchała mamy i wszystkie jej problemy
wzięły się z tego powodu. Siostry Kopciuszka są leniwe i złośliwe – nie dostały
nagrody.
Baśń pochwala pracowitość (Kopciuszek), odwagę (Szewczyk Dratewka),
poświęcenie (Gerda), pomysłowość (Kot w butach). Baśń bawi, uczy i wychowuje.
Przewodnikiem po świecie książki najczęściej jest rodzic i nauczyciel.
Nauczyciel – wychowawca wprowadza dzieci w świat lektury.
Czyta pięknie wybrane utwory, teatralizując tekst rozwija zainteresowanie treścią.
Rozmawia o przeczytanym utworze, zadaje pytania problemowe, inspiruje do
przemyśleń, ukierunkowuje uwagę na ważne aspekty bajki. Nauczyciel prezentuje
również najciekawsze tytuły.
W kanonie literatury dla dzieci mamy ogromną ilość wartościowych lektur.
Do klasyki należą baśnie H. Ch. Andersena, braci Grimm, Ch. Perrault, bajki
Stanisława Jachowicza, Marii Konopnickiej, Janiny Porazińskiej. Wśród współczesnych
pisarzy warto pamiętać o cieszących się nieprzemijającym zainteresowaniem
utworach Astrid Lindgren, Marii Kownackiej, Romana Pisarskiego, Wandy Chotomskiej.
Godne przypomnienia są także książki podróżnicze państwa Anieli i Czesława
Centkiewiczów.
W ostatnich latach pojawiło się wiele bardzo ciekawych książek pisarzy
młodszego pokolenia. Ich utwory niejednokrotnie czerpią wątki z bogactwa
literackich archetypów, jednak akcja rozgrywa się we współczesnych realiach.
Dzięki temu utwory stają się bliskie dzisiejszemu czytelnikowi, przemawiają językiem
nowoczesności, są zrozumiałe.
Do książek najbardziej godnych polecenia zaliczyłabym:
•
„Wierzbowa 13” i „Opowieści z Wierzbowej 13” Natalii Usenko i Danuty
Wawiłow – ciepłą, pełną humoru sytuacyjnego baśń umiejscowioną
w wielkomiejskim blokowisku, gdzie zadomowiły się wróżki, rycerze, królewny,
ale też strzygi, wilkołaki i inne straszydła.
•
„Bon – ton. Savoir vivre dla dzieci” oraz ”Co to znaczy…101 zabawnych
historyjek, które pozwolą zrozumieć znaczenie niektórych powiedzeń”
Grzegorza Kasdepke. Pierwsza to zbiór zasad kultury przekazanych w sposób
niezmiernie łatwy i zrozumiały dla najmłodszych, nawiązujący do sytuacji,
jakie często mogą się wydarzyć. Druga pozycja otrzymała nagrodę
EDUKACJA XXI WIEKU podczas Targów Książki Edukacyjnej. Zawiera niczym
podręczny słownik zwrotów i wyrażeń objaśnienia takich haseł jak: „do rany
przyłóż”, „deptać komuś po piętach” czy „świecić oczami”. Wspaniały
poradnik językowy dla ucznia, który chce wzbogacić swoje słownictwo i dla
nauczyciela, który niekiedy głowi się - jak sprawy oczywiste dla dorosłych
wytłumaczyć dzieciom.
•
„Jeż” Katarzyny Kotowskiej to książka poruszająca temat adopcji. Autorka,
oszczędna w słowach, opowiada historię pewnej rodziny a poetyckie
ilustracje oddają emocje i uczucia związane z trudnymi sytuacjami oraz
przeżyciami, które ją spotykają. Pomimo niełatwego tematu jest to książka
jak najbardziej przeznaczona dla dzieci. Razem z nauczycielem w mądry
sposób
mogą
porozmawiać
o
sprawach
poważnych,
bolesnych,
skomplikowanych.
•
„Dżok. Legenda o psiej wierności” Barbary Gawryluk. Historia oparta na
faktach. Wspaniała opowieść o przyjaźni, lojalności i miłości psa do
człowieka.
•
„Skarb, królestwo i sto owiec” Ojca Leona Knabitta z Tyńca. Autor to
wieloletni katecheta, który pokazuje dzieciom świat za pomocą Słowa
Bożego. Jednak nie stara się tłumaczyć i wyjaśniać wszystkiego. Jego
zamierzeniem jest stawiać pytania, wzbudzać zainteresowanie, natchnąć
do samodzielnych przemyśleń i poszukiwania odpowiedzi. Książka zawiera
przypowieści (min. o zagubionych owieczkach, kiełkującym ziarnie), które
są inspiracją do pracy wychowawczej.
•
„Śpiewająca lipka. Baśnie Słowian Zachodnich”. Jest to zbiór legend
i podań, nawiązujących do naszej historii. Zawiera baśnie polskie, czeskie,
słowackie i łużyckie. Jej wartość polega na przybliżaniu tego, co bliskie
naszemu, rodzimemu kręgowi kulturowemu a jednocześnie ukazaniu
wspólnoty pochodzenia wielu narodów we współczesnej Europie.
Inne godne polecenia książki dla dzieci to:
•
Janosch „ Ach jak cudowna jest Panama” i „ Poczta dla tygryska”,
•
Wojciech Widłak – cykl spotkań z Panem Kuleczką,
•
Anna Onichimowska „ Aleksander”,
•
seria Gdańskiego Wydawnictwa Psychologicznego „ Bajki z sensem”,
•
seria WSiP z Plastelinkiem ( np. „Co jest w kłótni najważniejsze?”)
W pracy z lekturą na poziomie klas I – III nie powinno zabraknąć również
wierszy. Oprócz znanych, ponadczasowych utworów Jana Brzechwy i Juliana
Tuwima warto sięgnąć po bardzo ciekawe wiersze Małgorzaty Strzałkowskiej oraz
Ewy Stadtt – Müller. Kopalnią wierszy i innych ciekawych tekstów literackich dla
dzieci jest czasopismo „Świerszczyk.” W nim maluchy znajdą zabawne zagadki,
łamigłówki, komiksy a nawet bajki ortograficzne i matematyczne.
Książka to kierunkowskaz dla dziecka, rodzica i nauczyciela. Najmłodszym
pokazuje jak żyć, dokąd zmierzać. Dorosłym – jak na tej drodze wspierać
najmłodszych.
I warto pamiętać – dzień bez lektury to dzień stracony.