Koncepcja ogrodu w kociej perspektywie

Koncepcja ogrodu w kociej perspektywie

1
Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu
Wydział Inżynierii Kształtowania Środowiska i Geodezji
Kierunek: Architektura Krajobrazu
Anna Turek
Nr indeksu 72616
„KONCEPCJA OGRODU W KOCIEJ PERSPEKTYWIE”
Praca magisterska
Opiekun pracy
dr hab. Tomasz Nowak prof. nadzw.
Wrocław 2009
2
„KONCEPCJA OGRODU W KOCIEJ PERSPEKTYWIE”
Naturalne piękno dzikiej przyrody opiera się na harmonijnym współistnieniu świata fauny i
flory. Ta myśl powraca od lat nasuwając nurtujące pytanie: czy w ograniczonych powierzchnią
ekosystemach ogrodów można stworzyć dzieło sztuki w połączonej kompozycji piękna motywów
roślinnych i majestatu naszych bliskich współtowarzyszy ze świata zwierząt. Tradycyjne piękno
zarówno tego co zachwyca nas w ogrodach jak i tego co dostarcza nam niepowtarzalnych doznań
nie zawsze idzie w parze z potrzebami i przyzwyczajeniami naszych czworonogów. Głęboko
wierzę w to, że istnieje kompromis pozwalający nie tylko na zachowanie wszystkiego tego czego
oczekujemy od ogrodu, ale i pozwoli na wzbogacenie oazy sztuki zmysłów w nowe doznania jakie
wynikają z przyjemności obcowania z naszymi ukochanymi futerkowymi przyjaciółmi.
Intencją pracy nie jest stworzenie ogrodu dla potrzeb kota, lecz przedstawienie propozycji
rozwiązań mających na celu estetyczne i harmonijne zapewnienie zwierzętom rozrywki i
bezpieczeństwa, przy jednoczesnym zachowaniu walorów estetycznych otoczenia. Moim celem
jest próba przełamania wyobrażeń o konieczności stosowania prymitywnych rozwiązań
konstrukcyjnych przypominających zasieki, klatki czy prymitywnie pozbijane straszące wyglądem
konstrukcje wspinaczkowe wyeksponowane pośród wykarczowanych ze wszystkiego co nie jest
trawą smutnych okaleczonych przestrzeni. Zwierząt nie obowiązują nasze definicje: środowiska,
natury i krajobrazu. Wszystko co je otacza jest dla nich środowiskiem naturalnym, a więc tylko od
nas zależy czy to co wykreujemy zasługiwać będzie na miano piękna natury.
Kot jest istotą zbyt piękną
aby eksponować go w niestosownym otoczeniu
Anna Turek
3
OŚWIADCZENIE OPIEKUNA PRACY
Oświadczam że niniejsza praca magisterska pt. : „KONCEPCJA OGRODU W KOCIEJ
PERSPEKTYWIE” autorstwa studentki Anny Turek została przygotowana pod moim kierunkiem
w Zakładzie Kompozycji Krajobrazu, i stwierdzam że spełnia ona warunki do przedstawienia jej w
postępowaniu o nadanie tytułu zawodowego.
………………………..
data
…………………………………
czytelny podpis opiekuna
OŚWIADCZENIE AUTOR PRACY
Świadoma odpowiedzialności prawnej oświadczam, że niniejsza praca dyplomowa:



Została napisana przeze mnie i nie zawiera treści uzyskanych w sposób niezgodny z
obowiązującymi przepisami Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i
prawach pokrewnych,
Nie była wcześniej przedmiotem procedur związanych z ubieganiem się o tytuł naukowy
lub zawodowy na wyższej uczelni,
Załączona w wersji elektronicznej jest identyczna z wersją wydrukowaną.
………………………..
data
…………………………………
czytelny podpis autora
4
Streszczenie pracy
Tematem pracy magisterskiej pt. „Koncepcja Ogrodu W Kociej Perspektywie” jest
przedstawienie
kompromisu
po
miedzy
często
kolidującymi
wzajemnie
warunkami
środowiskowymi przyjaznymi zarówno nam ludziom jak i naszym czworonożnym pupilom.
Propozycje przedstawionych rozwiązań organizacyjnych wykazują, że jest możliwe spełnienie
wymogów bezpieczeństwa kociego rewiru przy jednoczesnym zachowaniu charakterystycznych
cech i przeznaczenia ogrodu. W części opisowej zdefiniowano słowa kluczowe tematu pracy z
uwzględnieniem różnic w postrzeganiu otoczenia przez odmienny dla nas świat zwierzęcy. Chodź
przeznaczenie obiektu jest takie same to wrażliwość na odbiór barw, natężenia światła, ruchu i
otaczających dźwięków intryguje w różnym stopniu zmysły nasze i kocie. Opisy podobieństw i
różnic w odbieraniu zarówno bodźców jak i samej perspektywie spojrzenia na otoczenie mają na
celu zwrócenie uwagi na konieczność uszanowania potrzeb środowiskowych naszych
czworonożnych ulubieńców. Przedstawiona historia roli kota w ludzkiej społeczności skłania do
refleksji nad obowiązkiem uwzględnienia zagrożeń wynikających z naszej ingerencji w
kształtowanie otaczającego środowiska. Opisane spojrzenie na ogród oczami kota przypomina
nam, że dbałość wyłącznie o własne doznania estetyczne może być owszem bodźcem do
tworzeniem piękna, ale piękna tylko i wyłącznie w naszej definicji postrzegania.
5
The Conception of Garden from Cat’s Perspective
The subject of thesis under the title “The Conception of Garden from Cat’s Perspective” is to
present the compromise between often mutually colliding conditions of environment, friendly, both
for human like also for our four-footed friends.
The propositions of featured solutions relate, that it is possible to discharge the stipulation of
cats safe walk with the same contemporary characteristic features and destiny of garden. In
description part are determined the key words including the differences in perception of
environment different from our - the world of animals. Though the destiny of object is the same
the sensitivity for perception of colors, intensity of light, moving and surrounding us voices
intrigue on different levels our and cats senses. Description of similarities and dissimilarities in
percept impulses, like also perspective of view for environment aim is to point for the respect
necessity of needs of our pets. Showed history of the cat rule in human society decline to reflection
about the duty to include the threatens come off our interference in modulating our environment.
Picture the point of view on garden the eyes of cat remember us not only to take care for human
feeling and experience of esthetic but it also could be the impuls to create beauty only our
perception definition.
6
Spis treści
Wprowadzenie ………………………………………………………………………..…… 2
Streszczenie………………………………………………………………………………….4/5
CZĘŚĆ I – OPISOWA:
Rozdział 1. Ogród …………………………...…………………………………………… 9
1.1
1.1.1 Definicja
…………………………………………………………………...… 9
1.1.2 Mity …….……………………………………………………...…..... ……………9
1.1.3 Zarys rozwoju sztuki ogrodowej, miejsce zwierząt u boku człowieka i w jego
Ogrodzie………………………………………………………………………………..11
Rozdział 2. Historia Kota ………………………………………………………………. 16
2.1 Pochodzenie …………………………………………………………………………. 16
2.1.1 Przekazy historyczne …………………………………………………………… 16
2.1.2 Pochodzenie kota domowego …….……………………………………………... 17
2.1.3 Miejsce i rola kota ludzkiej społeczności …………………………………...….. 18
2.2 Cechy kota domowego ……………………………………………………………… 19
2.2.1 Proces oswajania ……………………………………………….………………... 19
2.2.2 Cechy związane z udomowieniem ……………………………………………... 19
Rozdział 3. Środowisko Kota …………………………………………………………… 20
3.1 Środowisko naturalne …………………………………………………………….... 20
3.1.1 Występowanie w środowisku naturalnym ….………………………….…….... 20
3.1.2 Wpływ zmian w środowisku na warunki życia .………………………..….…….21
3.2 Zagrożenia ………………………………………………………………………..… 22
3.2.1 Zagrożenia wynikające z ingerencji człowieka w otoczenie …………….…….. 22
3.2.2 Świadomość człowieka ………………………………………………………... 23
Rozdział 4 Anatomia i fizjologia kota
4.1 Anatomia ……………………………………………………………………….……. 24
4.1.1 Kocie ciało ……………………………………………………………………... 24
4.1.2 Sposób poruszania się …………………………………………………………… 24
4.1.3 Zmysły …………………………………………………………………………. 25
4.2 Potrzeby kota udomowionego ………………………………………………….…... 26
4.2.1 Żywienie kotów …………………………………………………………….…. 26
4.2.2 Opieka nad kotem ………………………………………………………….….. 27
4.2.3 Potrzeby środowiskowe ……………………………………………..………... 27
4.2.5 Aspekt prawny …………………………………………………………….…... 29
7
Rozdział 5. Rozwiązania organizacyjne i konstrukcyjne ………………………….… 30
5.1 Bezpieczeństwo w ogrodzie ……………………………………………….………..
5.1.1 Woda …………………………………………………………………….…….
5.1.2 Środki chemiczne ……………………………………………….……………..
5.1.4 Pozostałe zagrożenia ……………………………………………………….….
30
30
31
21
5.2 Konstrukcje i rozwiązania techniczne ……………………………………………
5.2.1 Wybiegi ………………………………………………………………….……
5.2.2 Ogrodzenia ………………………………………………………...………….
5.2.3 Woliery ………………………………………………………………………..
5.2.3 Klapka w drzwiach……………………………………………………………..
5.2.4 Drapaki ………………………………………………………………………..
5.2.3 Kocie domki ……………………………………………………………….…..
5.2.5 Piaskownica ………………………………………………………………...…
5.2.5 Oświetlenie ……………………………………………………………………
5.2.3 Kocie hotele ………………………………………………………………..…..
5.2.6 Inne rozwiązania ………………………………………………………………
31
31
32
38
40
42
43
44
44
44
47
6.1 Zieleń ……………………………………………………………………………..... 50
6.1.1 Wybór roślin ………………………………………………………………..…. 50
6.1.2 Rośliny niebezpieczne …………………………………………………….….. 51
6.1.4 Rośliny bezpieczne ………………………………………………………...…. 72
7.1 Perspektywa ……………………………………………………………………….. 78
7.1.1 Definicja ………………………………………………………………………. 78
7.1.2 Rodzaje perspektyw …………………………………………………………… 82
7.1.4 Kocia perspektywa ………………………………………………………….…. 87
8.1 Widzenie barwne i oświetlenie……………………………………………….……..
8.1.1 Proces widzenia …………………………………………………………….….
8.1.2 Różnice pomiędzy człowiekiem a kotem……………………………………….
8.1.4 Widzenie fototopowe, mezotopowe, ekotopowe, postrzeganie barw ………….
88
88
88
89
CZĘŚĆ II – KONCEPCYJNA:
Rozdział 9. Inspiracje………………………………………………………………………93
Rozdział 10. Opis koncepcji …………………………………………………………….…95
Zakończenie
Bibliografia………………………………………..………………………………….…..101
8
9
Rozdział 1. Ogród
1.1.1 Definicja
„Ogród”- w języku polskim pierwotne znaczenie tego słowa wiąże się ze słowami takimi jak :
gród, ogrodziec, grodzić. Oznacza teren zamknięty, oddzielony od pozostałych obszarów barierą w
postaci np. muru lub płotu. Jest to odgrodzona część ziemi na której uprawiane są różnego rodzaju
rośliny. Przystosowana do użytku i przyjemności człowieka, powinien być przez niego
pielęgnowany.„Geard” – staro angielskie słowo pochodzące od francuskiego „cardin” wytworzyło
potem słowo „garden” oraz pochodzące od germańskiego rdzenia „yard” . W amerykańskim
angielskim mówiąc o „yard” miano na myśli zewnętrzną przestrzeń dołączoną do domu
przeznaczoną do celów użytkowych , natomiast „garden” odpowiednio do przyjemności.1
1.1.2 Mity
Istnieje wiele mitów, wyobrażeń o pierwszych ogrodach, pierwszych ludziach, kotach czy innych
zwierzętach w dawnych wyobrażeniach mogących stanowić nawet część prawdy.
Najciekawsza legenda o kocie w ludzkim ogrodzie brzmi następująco:
„Po tym jak Bóg stworzył ziemię , postanowił umieścić na niej zwierzęta. Zdecydował, że
podaruje każdemu z nich to co tylko zapragnie. Wszystkie zwierzęta utworzyły długą kolejkę
przed jego tronem a kot po cichu podążył na jej koniec. Słoń i niedźwiedź otrzymali siłę, królik i
jeleń szybkość, sowa możliwość widzenia w nocy, ptaki i motyle niezwykłe piękno, lis chytrość,
małpa inteligencję, pies lojalność lew odwagę a wydra swawolę. I o wszystkie te rzeczy zwierzęta
poprosiły Boga. Na końcu Bóg podszedł do małego kota, czekającego cierpliwie na końcu kolejki.
„Co Ty byś chciał?” Zapytał Bóg kota.
Kot wzruszył ramionami skromnie. „Oh cokolwiek co nie sprawi kłopotu. Bez różnicy.”
„Ale ja jestem Bogiem, mam wszystkiego pod dostatkiem.”
„W takim razie poproszę po trochu wszystkiego.”
I Bóg wybuchł głośnym śmiechem z powodu mądrości tego małego zwierzątka i dał kotu wszystko
o co poprosił, oprócz wspaniale rozwiniętych zmysłów dał mu wdzięk, elegancję i tylko dla niego
możliwość mruczenia, która zawsze będzie przyciągać uwagę ludzi , którzy przyjmą go do
ciepłego i wygodnego domu z pięknym ogrodem. Ale zabrał mu jego fałszywą skromność”2
1
Penelope hobhouse “Historia Ogrodów” Arkady Warszawa 2007, Tom Turner “Garden History Philosophy and
design 2000 BC- 2000 AD” Spon Press New York 2005
2
Oryginał :Del GregerWillow “A Garden of Cats” Greek Press Canada 2003 tłumaczenie Anna Turek
10
„Nie ma wątpliwości do tego, że pierwsze ogrody nie były zrobione tylko odkryte.”3
Według dawnych opowiadań i wierzeń pierwszymi ogrodami były ogrody bogów lub te, które
były przez nich faworyzowane. Poznajemy je jako miejsca żyjące według swojej harmonii, której
nikt przez wieki nie zakłóca. Ogród był nie odwiedzany przez lata i nic w nim nie ulegało zmianie.
Nikt nie musiał ich ani doglądać ani pielęgnować a wszystkie dary natury pojawiały się przez cały
rok. Nie martwiono się, że czegokolwiek może w nich zabraknąć. Takie ogrody miały wiele imion
były to znane nam do dziś raje takie jak Eden, święte gaje czyli miejsca poświęcone bóstwom,
herosom i siłom natury i w końcu sadom na końcu świata jak Elizjum4.Informacje na temat
pierwszych ogrodów czerpane są między innymi z wyobraźni starożytnych poetów greckich takich
jak Homer (VIII w. p.n.e.) czy Hezjod (700 r. p.n.e) oraz rzymskich takich jak Wergiliusz (70r.
pne-19r pne) czy Owidiusz (43-17 pne).
„Paradiso” – greckie słowo oznaczające raj. ”Paradeisos”- perskie słowo oznaczające ogród.
„Idea raju jako ogrodu jest bardzo stara” ,wyobrażenia ludzkie były ściśle związane z marzeniami
o miejscu, w którym walka o byt i przeżycie byłaby zbędna. Cechami takiego obszaru musiało być
stałe źródło czystej wody oraz cień a rośliny i zwierzęta pojawiały by się w nadmiarze i nie bały
się człowieka. Panowałby tam pokój i bogactwo. Pojmowanie raju jako ogrodu wraz z biegiem lat
ulegało niewielkim zmianom polegającym głównie na wyobraźni ludzi - źródeł, którzy
przekazywali informacje następnym pokoleniom. Jednym z pierwszych legendarnych „nie
pielęgnowanych” ogrodów był ogród rajski zwany Eden trzech wielkich religii monoteistycznych:
judaizmu chrześcijaństwa i islamu. Symbolem urodzajności Edenu są cztery rzeki, dwie z nich
historycy przypisują do Eufratu i Tygrysu ze względu na to, że geograficzna nazwa raju odpowiada
mezopotamskiemu słowu „edlin”- step, równina. Mezopotamia była starożytną krainą na Bliskim
Wschodzie leżącą w dorzeczu tych dwóch rzek. Nie jest wiadomy do tej pory zarówno zasięg,
granice jak również roślinność tam występująca. Wyobrażenia z mim związane często się
zmieniały a w zależności od panującej mody przedstawiano go jako założenia na planie
regularnym i symetrycznym a w raz z zmianą mody jako bezładne, dzikie naturalne, nasadzenia. W
zależności od regionu nawet drzewo poznania dobra i zła przedstawiano jako zupełnie inny
gatunek, w Europie północnej była to jabłoń, we Francji winorośl a w jeszcze innych mogła być to
oliwka. 5
3
Christopher Hacker “The History of Garden“London Editions Ltd. London 1997
4
kraina nad Oceanem, miejsce wiecznej szczęśliwości gdzie przez cały rok była wiosna. Panował tam Kronos, syn Gai
(Matki Ziemi) i Uranosa(Pana Niebios), a jednocześnie ojciec Zeusa i Hadesa oraz Posejdona.
5
Jarosław Zieliński „Historia Ogrodów,Skrypt dla studentów kierunku ogrodnictwo” Szczecin 2008, Penelope
hobhouse „Historia Ogrodów” Arkady Warszawa 2005, 2007
11
1.1.3 Zarys rozwoju sztuki ogrodowej, miejsce zwierząt u boku człowieka i w jego ogrodzie.
Wiadomo, że ogród wymaga jednak pielęgnacji, często wielu wyrzeczeń, ciężkiej pracy a
obecnie dodatkowo ogromnego nakładu finansowego a kot raczej wcale nie był najbardziej
uprzywilejowanym stworzeniem spośród wszystkich. Pierwsze ogrody nie powstały same z siebie.
Od podstaw tworzył je człowiek, na przestrzeni wieków ucząc się sztuki ogrodniczej i przekazywał
swoją wiedzę kolejnym pokoleniom. W historii ogrodnictwa pojawia się kilka dat związanych z
jego początkiem. Niektóre z nich są rozbieżne. W związku z tym tak naprawdę trudno jest ustalić
konkretną
datę
powstania
ogrodzonego
terenu
jakim
definiujemy
dzisiejszy
ogród.
Najwcześniejsze datowanie grodzenia przestrzeni miało początek 10 000 lat p.n.e. Przypisywano tą
czynność człowiekowi mieszkającemu w jaskini, który postanowił postawić barierę odgradzającą
jego jaskinię od reszty obszarów w celu ochrony przed niebezpieczeństwem. Potem człowiek ten
zaczął powiększać zakres bariery tak aby wybudować zagrodę dla zwierząt.6 Był to czas
powstawania małych grup społecznych a życie opierało się na zbieractwie, polowaniach, połowach
ryb oraz magii. W tych czasach zainteresowanie naturą wciąż odgrywało szczątkową rolę.
Identyfikacja i klasyfikacja roślin i zwierząt dotyczyła jednostek ważnych dla grup społecznych.
Odróżniano je dzięki podobieństwom i różnicom morfologicznym. Nie brano pod uwagę różnic
anatomicznych jak robi się to dziś. Systematyka ta była bardzo uproszczona i znacznie odbiegała
od dzisiejszej. Wiedza o faunie i florze na początku opierała się, przede wszystkim, na roślinach i
zwierzętach występujących lokalnie będących podstawą do przeżycia.
Każde zwierze czy roślina posiadały często swoje nazwy-imiona i były ustawiane w kolejności
hierarchicznej według ich przydatności.7 Kolejnym przełomem w życiu ludzkim była zmiana
trybu życia z łowiecko- zbieraczego i koczowniczego na osiadły. W latach 8000- 3000p.n.e
zaczęły powstawać wsie. Rolę w życiu zaczęły odgrywać pochodzenie i krew. Powstawały
plemiona z wodzem i grupy krewnych. Pojawił się etap mitów, rytuałów religijnych. Człowiek
zaczął proces udomowienia pierwszych roślin i zwierząt oraz podjął się eksploatacji zasobów
naturalnych. Uprawa ziemi i tworzenie ogrodów miało początek w krajach bliskiego wschodu
zachodniej Azji, Persji, Egipcie, Mezopotamii . Tam gdzie wznoszono pierwsze siedziby i
rozwinęły się pierwsze miasta . Oficjalne narodziny ogrodnictwa miały miejsce u podnóża gór półwsch. Mezopotamii i na płaskowyżu Anatolijskim 8000 lat p.n.e. W związku ze zmianą trybu życia
ludy powoli przechodziły na rolnictwo. Pojawiła się potrzeba ochrony roślin przed zwierzętami i
6
7
Tom Turner “Garden History Philosophy and design 2000 BC- 2000 AD”, Spon Press New York 2005
Veron N. Kisling “Zoo and Aquarium History Ancien Animal Collections to Zoological Gardens” CRC Press LLC
United States 2001
12
innymi ludźmi. Z początkiem IV w p.n.e. potomkowie tych ludów –Sumerowie osiedlili się na
równinach ujścia Eufratu i Tygrysu. 8Z biegiem lat ujarzmiono jeden z najsilniejszych żywiołów –
wodę. Dzięki temu w kolejnym stuleciu powstały kanały nawadniające i odprowadzające wodę.
Ogrodnictwo było uzależnione przede wszystkim od ukształtowania terenu, klimatu oraz dostępie
do wody. Pierwsze ogrody pełniły głównie funkcje użytkowe uprawiano w nich drzewa i krzewy
owocowe, a także warzywa i zioła. Ogród zapewniał przede wszystkim źródło pożywienia,
zapewniał przetrwanie i ciągłość życia w stałym miejscu bez konieczności szukania nowych
możliwych do krótkiego zasiedlenia miejsc. Oczywiście zmiany nie dotyczyły wszystkich grup
ludności tylko nielicznych. Niektórzy dalej polegali na zbieractwie i polowaniach bazując na
naturze, natomiast powstawało wiele samowystarczalnych rozwijających się grup. Zaczęto
kontrolować wzrost, rozród i liczbę roślin i zwierząt. Początkowo kontakt ze zwierzętami, których
doglądał człowiek tyczył się pasterstwa. Zwierzętom potrzebnym dla gospodarstwa zbudowano
zagrody. Prawdopodobnie te sztuki, bardziej doglądane, odznaczające się czymś od pozostałych;
charakter, wygląd mogły być większymi pupilami. Już od początku zauważono, że niektóre
gatunki zwierząt są bardziej zgodne z człowiekiem niż inne.9 Z czasem jednak odkryto, że ogród
to nie tylko miejsce do spełnienia potrzeb utylitarnych lecz także wypoczynkowych,
relaksacyjnych, odprężających jednym słowem dostrzeżono piękno ogrodu i zaczęto zwracać
uwagę nie tylko na korzyści materialne płynące z posiadania ogrodu ale także duchowe.
Doceniono możliwość wypoczynku w cieniu drzew, wśród tych samych pachnących kwiatów i
ziół. Sposób projektowania ogrodów zmieniał się z biegiem lat, wpływy na zmiany miały poglądy
kulturowe, religijne i filozoficzne oraz odkrycia geograficzne, kolonizacja, poznawanie nowych
lądów i roślin oraz wprowadzania ich do uprawy. Nowo powstające ogrody z czasem stały się nie
tylko miejscami gdzie występowała pięknie zaplanowana roślinność użytkowa lecz z czasem stała
się dziedziną sztuki i nie rzadko miejscem przeznaczonym do kolekcjonowania roślin i zwierząt.10
Wraz z następującymi po sobie epokami, często, równolegle ulegały zmianie trendy w
projektowaniu terenów zieleni jak i różne płaszczyzny postrzegania przeróżnych gatunków
zwierząt i ich traktowania. W czasach starożytnych zwierzęta budziły ogromną ciekawość ludzką .
I oczywiście w zależności od regionu sposób ich traktowania był różny. Tak jak w Rzymie
popularne były walki zwierzęce - byków i wszelakich innych zwierząt . Tak np. w Grecji niektóre
zwierzęta traktowano jako pupile, dopieszczano opiekowano się nimi. Bardzo popularnym było
8
9
Penelope hobhouse „Historia Ogrodów” Arkady warszawa 2005, 2007
Veron N. Kisling “Zoo and Aquarium History Ancien Animal Collections to Zoological Gardens” CRC Press LLC
United States 2001, Jarosław Zieliński „Historia Ogrodów,Skrypt dla studentów kierunku ogrodnictwo” Szczecin
2008
10
Penelope Hobhouse” In search of Paradise Great Gardens of the World “Chicago Botanic Garden Chicago 2006
13
podarowanie komuś zwierzęcia jako pupila, zwłaszcza egzotycznego. Były one podziwiane za
piękno i często importowane dla świątyń lub do hodowli dla profitów i przyjemności prywatnych
osób. Prowadzono obserwację zwierząt i uczono się obcowania z nimi od podstaw. Jako
wyjątkowe pupile domowe trzymano często gołębie.11
Kolejno ogrody średniowieczne zwane „mrocznym okresem” były bardzo przesiąknięte
duchownością, charakteryzowała je pobożność, świat uporządkowany i dominowała tematyka
religijna, częstym motywem była łąka kwietna. W tej epoce zwierzęta były trzymane na obrzeżach
miast oraz w okolicy zamków w specjalnie zbudowanych dla nich zagrodach. Nieodłącznym
elementem takiej zagrody była także altana lub pawilon służyły one przede wszystkim
człowiekowi do odpoczynku czy przyglądania się zwierzętom. W tym czasie trzymano zwierzynę
głównie łowną jak jelenie, sarny czy żubry. Drugą grupą zwierząt, które związane były z
człowiekiem były okazy egzotyczne, na które nie polowano. Miały służyć rozrywce, świadczyły o
statusie, gdyż na nie mogli sobie pozwolić tylko monarchowie i władcy. Były to tzw. Menażerie, w
których były umieszczane zwierzęta z odległych terenów jak duże koty np. lamparty w Palermo
czy lwy w Paryżu.12
Kolejnymi epokami, których poglądy filozofie miały wpływ na sztukę ogrodniczą, były
renesans, manieryzm i barok. Pojawił się prąd zwany humanizmem, nastąpił rozwój nauk oraz
większe zainteresowanie krajobrazem. Renesans był epoką, w której poznano zasady perspektywy
linearnej. Wprowadzono geometryzację przestrzeni według zasady ad quadrum.
W okresie renesansu, pod koniec XVI wieku, pojawiły się zwierzyńce jako jedna z części ogrodów
przypałacowych. Zwierzyńcem określano rodzaj ogrodu, teren do hodowli zwierząt lub teren
łowiecki. Charakteryzujący się dostosowaniem wyglądu, formy, potrzeb do zwierząt mających w
nim przebywać. Powinny one posiadać wyznaczona granicę poprzez ogrodzenie, bądź granica
mogła być umownie wyznaczona. Na terenie zwierzyńca można było doglądać, opiekować się,
dostarczać opieki weterynaryjnej, karmić zwierzynę. Według zasady ad quadrum zwierzyńce
również były dzielone na regularne kwatery, które zawierały podobnie jak w średniowieczu altany
i pawilony oraz dodatkowo zarybiane stawy. Element wodny nie służył tylko i wyłącznie jako
miejsce do połowu ryb, lecz także jako rodzaj „niewidzialnego ogrodzenia”. Po jego środku
znajdowała się wysepka, na której prowadzono hodowlę małych zwierząt np. królików a woda
stanowiła nieprzekraczalną barierę bez potrzeby budowy kolejnego ogrodzenia. Dodatkowo
pojawiły się klatki i typowe woliery. Obszar przeznaczony dla zwierząt w odróżnieniu od
11
George Jennison “Animals for Show and Pleasure In Ancien Rome” University of Pensilvania Press , United States
2005
12
Penelope hobhouse „Historia Ogrodów” Arkady warszawa 2005, 2007, L. Majdecki, 2009; "Historia ogrodów" (tom
I)
14
średniowiecza był rozdzielony na co najmniej dwie części. W jednej znajdowały się zwierzęta
będące w ciągłej niewoli a drugie były w części zwierząt hodowlanych, które wypuszczano wolno
aby móc je upolować. Przykładem może być Villa Respiro w Rzymie. Kolejno manieryzm okres
przejściowy pomiędzy renesansem i barokiem. W barku zaczęto używać w sztuce ogrodowej iluzji
optycznej, zabawy z proporcjami, pojawiło się wyraźne dążenie do kontrastu. W tym okresie miało
miejsce znaczne zwiększenie liczby ludności w rozbudowujących się miastach w związku z tym
części ogrodów przeznaczone stricte dla zwierząt automatycznie musiały być przeniesione poza
granice miast, dalej u elity np. w letnich rezydencjach królów i szlachty. Zwierzyńce stanowiły
nieodłączna część ogrodu najczęściej w układzie promienisto- wachlarzowym lub gwiaździstym.
Ważniejszym od polowań stało się doglądanie zwierząt, obserwacja rozwoju pokoleń, dalsza
opieka weterynaryjna. Obszar przeznaczony dla zwierząt często zajmował więcej powierzchni niż
same ogrody, często sięgały nawet 1000 hektarów.13 W Anglii z czasem zaczęły powstawać
ogrody krajobrazowe, które cechował powrót do natury, praktycznie nie
do odróżnienia od
krajobrazu naturalnego. Nowością był naturalizm w ogrodzie. Wprowadzono pierwszy raz termin
„projektant ogrodów” oraz pojawienie się parków publicznych. Bardzo ważnym dla tematu,
elementem ogrodów krajobrazowych było wprowadzenie aha. Była to niewidzialna granica
ogrodu, niewidzialny z daleka mur, który nie zakłócał pięknego widoku otwartej przestrzeni lecz
działał jako nieprzekraczalna i bardzo skuteczna bariera dla zwierząt właścicieli. Przede wszystkim
był skuteczny dla pasących się krów czy owiec. Zasada działania aha polegała na wybudowaniu
murka oporowego w wykopanym dole prowadzącym wzdłuż wyznaczonej granicy oraz
odpowiednim wyprofilowaniu ziemi by bariera stała się niemożliwa do przejścia.14 W Polsce
pierwsze zastosowanie aha miało miejsce za sprawą działalności księżnej Izabeli Czartoryskiej.15
Z końcem XIX i XX wieku pojawiają się kolejne przemiany stylowe w ogrodach. Zaczęto
zwracać uwagę na funkcjonalność i estetykę terenów zieleni.16 Jak łatwo można zauważyć,
analizując historię sztuki ogrodowej, spotykamy się z dwoma głównymi kierunkami: pierwszy
dotyczy ogrodów geometrycznych (architektonicznych) lub formalnych (podporządkowanych
geometrii i symetrii) oraz ogrody o swobodnej kompozycji nawiązującej do krajobrazu.17 Które jak
można zauważyć gdyby wyrysować sinusoidę okresów ogrodnictwa okresowo pojawiają się żeby
w następnej epoce zniknąć i potem co drugą znów się pojawić. Okres czasowy od około 1500 roku
13
Penelope hobhouse „Historia Ogrodów” Arkady warszawa 2005, 2007, L. Majdecki, 2009; "Historia ogrodów" (tom
I)
14
Penelope hobhouse „Historia Ogrodów” Arkady warszawa 2005, 2007
15
Księżna Izabela Czartoryska(03.03.1746-17.06.1835) propagatorka parków krajobrazowych problem granic
ogrodowych poruszyła w swym dziele „Myśli różne o sposobie zakładania ogrodów” z 1805 roku
16
Historia ogrodów T.1 Od Starożytności po barok,Wyd PWN 2008 T.2 Od XVIII w do współczesności. 2009
17
Jarosław Zieliński „Historia Ogrodów, Skrypt dla studentów kierunku ogrodnictwo” Szczecin 2008
15
do 2009 roku
jest to czas, w którym powstaje mnóstwo ogrodów zoologicznych, rozwija się
akwarystyka, powstaje mnóstwo przeróżnych hodowli zwierząt, powstają ogrody botaniczne,
muzea itp. Zwłaszcza w ostatnich latach nastąpił wielki rozwój techniczny. Do człowieka dotarł
fakt o wyczerpywaniu się zasobów naturalnych, rozwinęły się specjalizacje naukowe i
wykształciło się wiele przeróżnych dziedzin i zainteresowań. Ilość ludności zaczęła sięgać
wysokich liczb. W tym celu człowiek przeniósł się do bloków i został częściowo odseparowany od
zieleni, własnego ogrodu, zwierząt. Stąd jako namiastką „zwierzyńca” stało się coraz częstsze
posiadanie w domach takich gatunków jak pies, kot, królik, chomik, ptaki czyli zwierząt łatwo
przystosowujących się do nowych warunków, ograniczonej przestrzeni życiowej i coraz
mocniejszego ucywilizowania.
Dawne typowe zwierzyńce przekształciły się w ogrody
zoologiczne gdzie można podziwiać rożnego rodzaju zwierzęta od krajowych do egzotycznych
oraz do właścicieli domków jedno czy wielorodzinnych z kawałkiem ziemi, na którym co
niektórzy tworzą własne małe oazy zieleni z pupilami domowymi jakimi są zwierzęta.18 Postawy
ludzkie w stosunku do zwierząt zawsze były różne i często sprzeczne. Ludzie w dzisiejszych
czasach kochają, adorują, chronią wybrane zwierzęta, otaczają opieką weterynaryjną, a z drugiej
strony, torturują , przeprowadzają na nich testy laboratoryjne, zmuszają do cierpienia i
wykorzystują . Jednymi się opiekują a drugimi karmią te które posiadają w domach. Jedni ludzie
kochają dzikie koty, chętnie biorą je pod opiekę, tworzą im oazy szczęścia a drudzy zrobią z nich
skórę i piękna w nich nie widzą.19
Rozdział 2. Historia Kota
18
Veron N. Kisling “Zoo and Aquarium History Ancien Animal Collections to Zoological Gardens” CRC Press LLC
United States 2001,
19
David Hancocks “A Different Nature The Paradoxical Word of Zoos and their uncertain future” University of
California Press,Ltd, London 2001
16
Rząd: drapieżne Carnivora,
Rodzina: kotowate Felidae,
Kot domowy: Felis silvestris catus,
2.1 Pochodzenie
2.1.1 Przekazy historyczne
Identyfikacja archeologicznych znalezisk szczątków kotów, towarzyszących człowiekowi,
opiera się na rozpoznawaniu cech udomowionych, lub odkrywaniu ich w miejscach, w których
naturalnie zwierzęta te nie występowały. Zakłada się, że znaleziska kocich szkieletów w miejscach
ludzkich pochówków mogą świadczyć o przypadkach oswajania podobnie jak odnajdowane
szczątki w regionach, do których kot mógł zostać sprowadzony wyłącznie przez człowieka.12
Najstarsze znaleziska świadczące o udamawianiu datuje się na okres ok. 7000 lat p.n.e. (Jerycho).13
Najbogatszy przekaz wspólnych dziejów kota i człowieka możemy czerpać z historii starożytnego
Egiptu. Zarówno epigrafika jak i przedstawienia figuralne pozwalają prześledzić drogę wspólnej
historii i roli jaką odgrywał, zwłaszcza w sferze duchowej (mitologia, religia). Zachowały się do
czasów obecnych liczne figurki przedstawiające boginię Bastet w postaci kobiety z kocią głową,
której kult wyniósł kota do rangi zwierzęcia świętego, chronionego prawem. Malowidła
przedstawiające kota zabijającego węża świadczą o jego mitycznej i symbolicznej roli pogromcy
zła. Sceny z polowań oraz życia domowego sławiły kota za jego zdolności łowieckie. Liczne
mumie odnajdywane na kocich cmentarzach świadczą o wysokiej pozycji i randze kota w kulturze
Starożytnego Egiptu. Zarówno mumie jak i posążki odgrywały również rolę przedmiotów
wotywnych. 14 W przekazach historycznych starożytnego Rzymu i Grecji kot pojawia się znacznie
rzadziej (nie miał znaczenia religijnego). Wizerunki kotów, lub sceny z zabaw przedstawiano na
monetach, naczyniach i mozaikach15. Wartość kota ograniczała się głównie do praktycznych
zdolności ochrony przed szkodnikami. Podziwiano go również za zwinność i umiejętności
sprytnego łowcy, oraz doceniano jako wspaniałego towarzysza zabaw. W Polsce najstarszym
znaleziskiem jest kość żuchwy pochodząca z warstw Łużyckich w Biskupinie.16 Z okresu wczesnej
epoki żelaza oraz z okresu wpływów Rzymskich koty u boku człowieka są jednak rzadkością.
Dopiero w okresie średniowiecza ich liczba wzrasta, a od około XII wieku na terenach Polski
występowanie formy udomowionej staje się powszechnością.
20
12,15,16
Lasota – Moskalewska A. 2005 „ Zwierzęta udomowione w dziejach ludzkości” Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego
Konarska - Szubska A. 1989 „ Koty Rasowe” Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Lasota – Moskalewska A. 2005 „
Zwierzęta udomowione w dziejach ludzkości” Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego
15
Taylor D. 1992 „ Ty i twój kot” Muza SA, Lasota – Moskalewska A. 2005 „ Zwierzęta udomowione w dziejach ludzkości”
Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego
13,14
17
2.1.2 Pochodzenie kota domowego
Za protoplastę kota domowego uważany jest kot nubijski (Felis bylica) zwany również
żbikiem nubijskim zamieszkujący tereny obecnego południowego Egiptu jeszcze przed okresem
osadnictwa ludzkiego. Forma dzika, zdziczała i częściowo udomowiona kota nubijskiego
zamieszkuje ten region Afryki do czasów obecnych. Bardzo bliskie podobieństwo genetyczne oraz
łatwość wzajemnego krzyżowania się kotów domowych (Felis catus domesticus), żbików
europejskich (Felis silvestris), nubijskich (Felis bylica) i stepowych (Felis ornata) pozwalają
zaliczyć je do jednego gatunku Felis silvestris z wydzieleniem poszczególnych podgatunków.
Wzajemne krzyżowanie się różnych form i podgatunków Felis silvestris oraz nabieranie cech
charakterystycznych dla udomowienia złożyły się kształt dzisiejszej formy kota domowego (Fot.
1).17
21
Fot.1 Kot domowy, fot. Anna Turek
2.1.3 Miejsce i rola kota ludzkiej społeczności
17,
Taylor D. 1992 „ Ty i twój kot” Muza SA, Konarska - Szubska A. 1989 „ Koty Rasowe” Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i
Leśne, Lasota – Moskalewska A. 2005 „ Zwierzęta udomowione w dziejach ludzkości” Wydawnictwa Uniwersytetu
Warszawskiego, strona internetowa Muzeum Przyrodniczego Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu Mikołaja Kopernika
w Toruniu http://www.mp.umk.pl/
18
Pełniąc rolę obrońcy ludzkiego dobytku rozprzestrzeniał się stopniowo z terenów
starożytnego Egiptu do Europy i Azji. Oprócz typowo pożytecznej roli skutecznego obrońcy przed
szkodnikami, kot u boku człowieka zajął znaczące i zaszczytne miejsce w mitologii. W
starożytnym Egipcie w micie o roli stróża odcinającego pod ziemią głowę wężowi zamierzającemu
połknąć słońce umożliwiając tym codzienne wzejście, pełnił rolę symbolu zwycięstwa nad złymi
mocami. W religii wznosząc kota do rangi bóstwa (kult bogini Bast) Egipcjanie czcili kota
stawiając mu świątynie i chroniąc go prawem. Koty pośmiertnie mumifikowano i grzebano na
cmentarzach przechodząc żałobę. Wszystko wskazuje na to, że kultu kota w Egipcie niestety nie
ominęły cechy patologiczne. Prawdopodobnie zmumifikowane szczątki kotów będąc cenną i
pożądaną relikwią stały się podstawą smutnego procederu powstania rynku kocich mumii. Wiele z
nich straciło życie w młodym wieku po zmumifikowaniu pełniąc rolę zwierząt wotywnych18. W
kulturze starożytnej Grecji i Rzymu w porównaniu do kultury egipskiej, kot pełnił rolę marginalną.
Oprócz pożytecznej roli stróża żywności jaką standardowo pełnił w ludzkim otoczeniu, stał się
jedynie docenionym i podziwianym towarzyszem zabaw, znacznie rzadziej uwiecznianym na
rycinach i w dziełach sztuki. W średniowiecznej Europie kot fałszywie postrzegany był jako
symbol złych sił nadprzyrodzonych, towarzysz czarownic, i ucieleśnienie tajemnych złych mocy.
Negatywne emocje jakie wzbudzał były powodem do prześladowań, i często makabrycznego losu
jakie dzielił ze swoimi opiekunkami niesłusznie uznawanymi za wiedźmy. Jako symbol kultu
religii nie chrześcijańskich był przedmiotem prześladowań ze strony kościoła w tym egzekucji.19
Stopniowo, wraz ze zmianami ludzkiego podejścia, do otaczającej przyrody, kot coraz częściej
zyskiwał obecnie prezentowane przez miłośników zwierząt, zaszczytne miejsce wspaniałego
towarzysza, pupila, i kochanego członka rodziny. Potrzeba obcowania z pięknem natury, radość i
rozrywka czerpana z obserwacji przyrody to wartości jakich doznajemy dzięki kociemu
towarzystwu.20 Obecnie coraz częściej mamy do czynienia z prostowaniem nieprawdziwych opinii
o kotach, będących w świadomości ludzkiej pozostałością średniowiecznych polowań na
czarownice, nieuzasadnionych fobii lub zwykłego niezrozumienia kociej natury.
22
2.2 Cechy kota domowego
18
Lasota – Moskalewska A. 2005 „ Zwierzęta udomowione w dziejach ludzkości” Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego
„Zarys Hodowli Ogólnej” Wydawnictwo Redakcji „Rolnika i Hodowcy” Warszawa 1909, Konarska - Szubska A. 1989 „ Koty
Rasowe” Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne,
19
Stromenger Z. 1990 „Koty” Wydawnictwo Warta, Taylor D. 1992 „ Ty i twój kot” Muza SA, Lasota – Moskalewska A. 2005 „
Zwierzęta udomowione w dziejach ludzkości” Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego
20
Konarska - Szubska A. 1993 „ Koty europejskie” Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne
19
2.2.1 Proces oswajania
Odkąd w organizacji społeczności ludzkiej (Około 4000 lat p.n.e.) pojawiły się pierwsze
spichlerze na żywność relacje miedzy ludźmi i kotami stopniowo się zacieśniły. Konieczność
ochrony zapasów przed gryzoniami spowodował, że człowiek dostrzegł pożyteczną rolę jaką kot
mógłby pełnić w gospodarstwie domowym. Kot nie lękał się wkraczać na tereny zasiedlone przez
człowieka gdyż coraz częściej spotykał się z akceptacją, schronieniem oraz obfitością pożywienia,
podążając za gryzoniami pustoszącymi spichlerze. Kot stopniowo stawał się
zwierzęciem
oswojonym. W starożytnym Egipcie w okresie od około 2000 do 1000 lat p.n.e. stał się stałym
elementem gospodarstwa domowego. Kocie usposobienie spowodowało również zaakceptowanie
zwierzęcia jako towarzysza zabaw. Potwierdzenie uzyskania wstępu do pomieszczeń
mieszkalnych, coraz częściej uwieczniano na rycinach i malowidłach przedstawiających koty w
otoczeniu domowników. Z Egiptu udomowiony kot trafił na Półwysep Apeniński, skąd
rozprzestrzenił na terenie całej europy21
2.2.2 Cechy związane z udomowieniem
Łagodność i przywiązanie do człowieka coraz częściej definiują obraz znanego nam kota
domowego. Pożądane do niedawna zdolności łowieckie, będące głównym powodem oswajania,
coraz częściej ustępują umiłowaniu do zabawy, wymyślnym figlom i psotom. Zmiany w budowie
ciała charakterystyczne dla cech udomowienia innych zwierząt, u kotów występują w stosunkowo
niewielkim stopniu. Wydłużeniu uległ przewód pokarmowy w wyniku zmiany diety z typowo
mięsnej na zróżnicowaną. Biorąc pod uwagę podobieństwo budowy ciała z osobnikami dzikimi
udomowienie kota bywa brane pod wątpliwość, a kot uznawany jest za zwierzę tylko oswojone
zwłaszcza, że populacje kotów na przestrzeni dziejów często ulegały wtórnemu zdziczeniu.22
23
Podstawowe cechy wytrawnego myśliwego nie uległy upływowi czasu, a wzajemne krzyżowanie
się kocich populacji różniących się budową z terenów Afryki, Azji i Europy stało się znaczącym
utrudnieniem w odróżnianiu kota udomowionego od dzikiego protoplasty. Koty w naturze
pochodzące z klimatu zimnego mają silną zwartą sylwetkę i grubsze futro, a w klimacie
tropikalnym charakteryzują się smukłą sylwetką i krótszą sierścią.23 Wyjątek stanowią osobniki
sztucznie wyhodowane metodą selekcji wybranych cech w planowaniu kolejnych pokoleń. Takie
sztucznie wyhodowane podgatunki, lub naturalnie ukształtowane przez naturę formy kota
21
Konarska - Szubska A. 1989 „ Koty Rasowe” Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Lasota – Moskalewska A. 2005
„Taylor D. 1992 „ Ty i twój kot” Muza SA, Lasota – Moskalewska A. 2005 „ Zwierzęta udomowione w dziejach ludzkości”
Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego
22,
Lasota – Moskalewska A. 2005 „ Zwierzęta udomowione w dziejach ludzkości” Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego
Zwierzęta udomowione w dziejach ludzkości” Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego
20
domowego o specyficznych zbiorach dziedzicznych cech budowy – umownie nazwano rasami24.
W wyniku krzyżowań powstało wiele form pośrednich i obecnie jest ich ponad 100. W przypadku
kotów domowych światowe i lokalne organizacje zrzeszające miłośników i hodowców dokonały
podziału na obecnie obowiązujące rasy i kategorie (Fot.2).
24
Fot. 2 Kot domowy rasy Maine Coon, fot: Anna Turek
Rozdział 3. Środowisko Kota
3.1Środowisko naturalne
3.1.1 Występowanie w środowisku naturalnym
Zarówno koty dzikie, wtórnie zdziczałe jak i udomowione mają obecnie bardzo szeroki
zasięg występowania. Zwierzęta te dostosowały się do różnych warunków środowiskowych
zasiedlając praktycznie wszystkie zakątki kuli ziemskiej. Spowodowało to wyodrębnienie wielu
form charakterystycznych dla poszczególnych stref klimatycznych25. W formie dzikiej lub
zdziczałej występują zarówno na terenach zurbanizowanych, jak i ostojach dziewiczej przyrody nie
dotkniętej wpływem cywilizacji. Zarówno naturalne lasy, stepy, sawanny, jak i zamieszkałe przez
człowieka tereny miejskie, przemysłowe i rolnicze, stały się obecnie środowiskiem występowania
kota.
3.1.2 Wpływ zmian w środowisku na warunki życia
23,24
25
Konarska - Szubska A. 1989 „ Koty Rasowe” Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne
Lasota – Moskalewska A. 2005 „ Zwierzęta udomowione w dziejach ludzkości” Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego
21
Na przestrzeni lat krajobraz pierwotny uległ wielu przemianom zarówno naturalnym jak i
spowodowanym ingerencją człowieka. Z powierzchni kuli ziemskiej znika coraz więcej
naturalnych obszarów a na ich miejscu pojawia się przestrzeń zurbanizowana. Również w wyniku
budowy dróg systematycznie przez lata przecinano szlaki wędrowne zwierząt, niszcząc przy tym
wiele ekosystemów. Populacje, które już przed tysiącami lat świadomie wybrały otoczenie
człowieka, nauczyły się przetrwania w kompromisie pomiędzy dobrodziejstwem i udręką
ludzkiego otoczenia. Czynniki ludzkiej ingerencji mające katastrofalny wpływ dla wielu gatunków
zwierząt, w przypadku populacji kota domowego liczącej do niedawna około 500 milionów26 nie
zadziałały jak w większości przypadków zgubnie. Kotom zdziczałym, którym udało się zachować
swoją niezależność żyjąc na wolności w bliskim otoczeniu człowieka, grozi jednak wiele
niebezpieczeństw w stworzonym przez cywilizację nowym środowisku, natomiast te w
gospodarstwach domowych dzielą wraz z ludźmi wygody i nowoczesne standardy życia kosztem
pełnej niezależności (Fot 3).
25
Fot. 3 Kot domowy, fot. Julita Ścierski
http://katzen-hilfe.npage.eu/ 10.05..2009r
3.2 Zagrożenia
26
Taylor D. 1992 „ Ty i twój kot” Muza SA
22
3.2.1 Zagrożenia wynikające z ingerencji człowieka w otoczenie
W czasach intensywnego zagospodarowania i kształtowania otoczenia przez cywilizacje dla
zwierząt dzielących przestrzeń z człowiekiem powstała długa
lista nowych zagrożeń często
bardziej niebezpiecznych od naturalnie występujących w dzikiej przyrodzie. W dbałości o
bezpieczeństwo naszych pupili większość z nich opisywana jest w dostępnych publikacjach
będących praktycznymi poradnikami zarówno dla nowicjuszy jak i doświadczonych hodowców
zwierząt. Do najczęściej wymienianych należą zagrożenia związane z wypadkami pod kołami
pojazdów, kontakt z gorliwym myśliwym strzelającym do kotów często niesłusznie oskarżanych o
polowanie na zwierzynę łowną lub chronioną.27 oraz zatrucia różnego rodzaju substancjami
chemicznymi, roślinami i truciznami pozostawionymi bez odpowiedniego zabezpieczenia.28
Istnieje również bardzo wiele obiektów otoczenia często nie postrzeganych jako mogące wpędzić
zwierzątko w tarapaty. Sznurki, linki, uchylne okna, wąsko rozwidlone konary drzew, siatki
ogrodzeniowe o zbyt dużych oczkach, światełka choinkowe,29 to tylko część z wielu
wymienianych pozycji, przed którymi przestrzegają autorzy literatury dla opiekunów i miłośników
zwierząt. Niestety nie jesteśmy w stanie ustrzec naszego podopiecznego od wszystkiego co może
stanowić zagrożenie. Należy jednak starać się spojrzeć na otoczenie bardziej wnikliwie i próbować
wyeliminować przynajmniej czynniki wynikające z bałaganiarstwa i te najbardziej niebezpieczne.
Powinniśmy również czuć się odpowiedzialni za edukację naszych dzieci bawiących się ze
zwierzętami. Stereotyp drapiącego i gryzącego roznosiciela chorób, którego nie należy dotykać
wyłącznie z takich powodów, nie jest dobrą metodą na zniechęcenie dziecka do kontaktu z
kotem.30 Takie podejście nie odstrasza od aktów sadyzmu, a wręcz przeciwnie podsyca brutalność
i brak szacunku do żywych stworzeń. Kształtowanie osobowości dziecka w poszanowaniu i
zrozumieniu otaczającego świata przyrody to znacznie skuteczniejsza metoda nie powodująca
urazów i nie podsycająca dawnych negatywnych przesądów.
26
27
27
3.2.2 Świadomość człowieka
Konarska - Szubska A. 1993 „ Koty europejskie” Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Praca zbiorowa 2001 „ 499 porad
dla miłośników kotów” Grupa wydawnicza Bertelsmann Media, Mahelkova K. 2007 „ Koci doktor” Galaktyka Sp. z o.o.,
28
Konarska - Szubska A. 1989 „ Koty Rasowe” Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Taylor D. 1992 „ Ty i twój kot” Muza
SA, Mahelkova K. 2007 „ Koci doktor” Galaktyka Sp. z o.o., Bruce A 2008 „Kot doskonały” Galaktyka Sp. z o.o., Gortz E 2008
„Mieszkamy z kotem” Bellona SA
29
Gortz E 2008 „Mieszkamy z kotem” Bellona SA
30
Stromenger Z. 1990 „Koty” Wydawnictwo Warta
23
Koty trzymane w komfortowych warunkach i umyślnie oduczane negatywnych reakcji na
potencjalne zagrożenie wypuszczone na wolność często nie radzą sobie z wyczuwaniem
rzeczywistego niebezpieczeństwa. Przyzwyczajony do wygód, porzucony kot w środowisku
przeobrażanym przez człowieka, nie jest w stanie skutecznie korzystać z daru instynktu jakim
obdarzyła go natura. Wyczulone zmysły w zetknięciu z ludzką technologią i zagrożeniami jakie
niesie cywilizacja często nie wystarczają, lub zawodzą w sytuacjach niebezpiecznych dla życia i
zdrowia. Nie oznacza to, że kot traci całkowicie zdolności wykorzystania swoich wrodzonych
atutów. Nauka radzenia sobie w coraz to nowej rzeczywistości nie zawsze jednak jest na tyle
szybka i skuteczna aby zapewnić bezpieczeństwo i pożywienie. Koty często giną pod kołami
pojazdów31, lub w szczękach szczutych na nie psów. Ufne zachowanie takich zwierząt w stosunku
do ludzi naraża je na akty chuligaństwa. Często tęsknota za utraconym domem i bliskimi dopełnia
tragicznego losu skazanego na powolną śmierć w cierpieniu (Fot. 4).32
28
Fot. 4 Kot domowy – fotografia: Julita Ścierski
http://katzen-hilfe.npage.eu/ 10.05..2009r
Rozdział 4 Anatomia i fizjologia kota
31
32
Konarska - Szubska A. 1989 „ Koty Rasowe” Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne
Stromenger Z. 1990 „Koty” Wydawnictwo Warta
24
4.1 Anatomia
4.1.1 Kocie ciało
Ciało eleganckie, harmonijnie łączące siłę i subtelność, zdolne zarówno do delikatności jak i
brutalnego ataku. Przystosowane do wykonywania wysokich skoków umożliwiających
błyskawiczne pochwycenie ofiary.
33
Przednie kończyny zdolne do wykonywania ruchów
34
obrotowych, ostre pazury, doskonały wzrok i zdolność do rozwijania znacznych prędkości czynią
z kota idealnego myśliwego.
4.1.2 Sposób poruszania się
Aby zaoszczędzić maksimum energii na pogoń za zdobyczą, organizm kota doskonale
przystosował się do oszczędnego chodu. Kot poruszając się płynnie na palcach stawiając lewą
przednią kończynę wraz z prawą tylnią, oraz prawą przednią z lewą tylną (Fot. 5),35 przy czym
przednie kończyny zawsze podlegają małemu opóźnieniu w stosunku do tylnich. Silne mięśnie
sprawiają, że jest doskonałym wspinaczem. Tylnie nogi popychają kota do góry przy
wcześniejszym skutecznym chwycie kończyn przednich. Możliwość błyskawicznego osiągnięcia
wierzchołka drzewa nie stanowi jednak pełnego sukcesu w osiągnięciu zamierzonego celu.
Umiejętność schodzenia z powrotem nie może być zakwalifikowana do mistrzostwa. Często kot w
drodze powrotnej wykonuje niezdarne akrobacje. Zejście odbywa się znacznie wolniej, w pozycji
takiej samej w jakiej miała miejsce wspinaczka. Kot bezpiecznie rozglądając się na boki zsuwa się,
i jeśli go nic nie przestraszy skacze dopiero jak oceni odległość za bezpieczną. 36
Fot. 5 Kot domowy, fot. Anna Turek
29
4.1.3 Zmysły
33
Mahelkova K. 2007 „ Koci doktor” Galaktyka Sp. z o.o.
Taylor D. 1992 „ Ty i twój kot” Muza
36
Konarska - Szubska A. 1989 „ Koty Rasowe” Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne
34, 35
25
Koty mają doskonale rozwinięty słuch. Słyszą w zakresie od 10 Hz 60 kHz . Dodatkowo
ruchome małżowiny uszne wspomagają wychwytywanie dźwięków dobiegających z dowolnego
kierunku. Uważa się, że doskonała orientacja w terenie wynika z umiejętności tworzenia
akustycznego obrazu okolicy.37 Nie trudno sobie wyobrazić jak intrygujące muszą być doznania
dla kota odbywającego spacer w ogrodzie po uprzednim przebywaniu w ciszy domowego ogniska.
Koty posiadają wzrok przestrzenny umożliwiający bezbłędne oszacowanie odległości. Obdarzone
są znacznie lepszą od oka ludzkiego możliwości widzenia w złych warunkach oświetleniowych.
Siatkówka oka jest wyposażona w komórki wrażliwe na światłocienie zwane pręcikami przy
relatywnie zmniejszonej ilości czopków wrażliwych na kolory. Czuła na ruch, szeroko otwarta
źrenica pozwala o zmierzchu na wpuszczenie do środka wystarczającej ilości światła aby dojrzeć
poruszającą się ofiarę. Wzrok w połączeniu z włosami czuciowymi zwanymi wibrysami umożliwia
kotu doskonałą orientację w przestrzeni. Węch nie jest tak dobrze rozwinięty jak u psów, ale na
tyle skuteczny, aby pozwolił na wcześniejsze (przed pokosztowaniem) określenie walorów
badanego pożywienia. Węch oprócz funkcji badania pożywienia służy kotu do zdobywania
informacji o partnerach zdolnych do prokreacji, występujących w okolicy, oraz do wyczuwania
intruzów lub osobników dominujących.38 Do takiego celu służy narząd Jacobsona, który jest
połączeniem zmysłu powonienia i smaku. Korzystanie z tego narządu wiąże się z
charakterystycznym grymasem marszczenia nosa i odsłanianiem go przez odchylenie górnej wargi,
pod którą się znajduje. Kot obdarzony jest również bardzo skutecznie działającym zmysłem
równowagi. Pozwala na poruszanie się po obiektach wymagających wręcz akrobatycznych
zdolności. Daje możliwość również kontrolowanej zmiany położenia ciała w trakcie spadania.
Umiejętność spadania na cztery łapy jest oczywiście zależna od: wieku, wagi, stanu zdrowia i od
wysokości upadku. Dodatkowo w utrzymaniu równowagi ważną rolę odgrywa działający jak
przeciwwaga ogon. Pozwala na szybszą zmianę pozycji i kierunku przemieszczania się. Jest bardzo
przydatny we wszystkich kocich akrobacjach a w szczególności podczas pogoni za zdobyczą.39
30
4.2 Potrzeby kota udomowionego
4.2.1 Żywienie kotów
37
Stromenger Z. 1990 „Koty” Wydawnictwo Warta Mahelkova K. 2007 „ Koci doktor” Galaktyka Sp. z o.o. Konarska - Szubska A.
1993 „ Koty europejskie” Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne
38
Stromenger Z. 1990 „Koty” Wydawnictwo Warta Mahelkova K. 2007 „ Koci doktor” Galaktyka Sp. z o.o
39
Konarska - Szubska A. 1993 „ Koty europejskie” Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne Taylor D. 1992 „ Ty i twój kot”
Muza
26
Kot jest zwierzęciem mięsożernym. W naturze jego pożywienie stanowią małe gryzonie i
ptaki. Aby zaspokoić potrzeby żywieniowe kota nie polującego powinniśmy oprócz suchej i
konserwowej karmy podawać surowe mięso, oraz jedzenie przyrządzane w domu. Ważną zasadą w
zdrowym żywieniu jest zapewnienie stałego zróżnicowanego jadłospisu. Wartościowymi posiłkami
są dania sporządzane z surowego mięsa, gotowanego brązowego ryżu i surowych tartych jarzyn.
Do przysmaków chętnie zjadanych przez koty należy zaliczyć: gotowane lub pieczone mięso
drobiowe, sery, jogurty, masło, żółtko z jajek, śmietanę i szereg innych nie słodzonych potraw
wchodzących w skład naszego menu. Należy unikać podawania surowych ryb i białka z jajek gdyż
zawarte w nich enzymy rozkładają witaminy ( surowe białko witaminę H, a surowa ryba witaminę
B1). Surowe mięso rybie należy podawać w postaci ugotowanej i ostudzonej przed podaniem.
Surowe mięso wołowe lub drobiowe należy mrozić przez kilka dni w celu zmniejszenia ryzyka
zakażenia toksoplazmozą, a następnie podawać dopiero po rozmrożeniu. Z pośród karm suchych i
konserwowych dostępnych na rynku wybierać należy wyłącznie produkty najwyższej jakości aby
nie narażać kota na szkodliwe działanie środków konserwujących stosowanych w karmach
gorszych. Jakościowo gorsze karmy mogą zawierać również odpady pochodzenia zwierzęcego,
które zdecydowanie nie powinny znaleźć się w jadłospisie naszego pupila. Wskazanym jest aby
kot spożywał posiłki w naszym towarzystwie, korzystnie aby odbywało się to również w trakcie
pory naszego jedzenia. Wspólny posiłek jest dla kota podobnie jak i dla nas ważnym rytuałem
integracji rodzinnej. Szczególną uwagę należy zwrócić na stałą dostępność świeżej i czystej wody.
Wodopój umiejscowiony obok karmy, często bywa przez kota pomijany. W naturze kot
przyzwyczajony jest do znajdywania wody w celu zaspokojenia pragnienia. Korzystnie jest więc
zwiększyć atrakcyjność wodopoju stosując wiele zbiorników umiejscowionych w różnych
zakątkach kociego rewiru. Dodatkową atrakcję zachęcającą do picia mogą stanowić różnego
rodzaju konstrukcje z zastosowaniem przepływu, przy których intrygujący ruch wody i zabawa jest
bodźcem do pokosztowania i wypicia.40
31
4.2.2 Opieka nad kotem
40
Mahelkova K. 2007 „ Koci doktor” Galaktyka Sp. z o.o., Bruce A 2008 „Kot doskonały” Galaktyka Sp. z o.o ; Bruce A 2008
„Kot doskonały” Galaktyka Sp. z o.o; Halls V 2007 „Koci Detektyw” Galaktyka Sp. z o.o,
27
Decydując się na kota i przyjmując pod swój dach zwierzę zobowiązani jesteśmy do
zapewnienia: opieki weterynaryjnej, wyżywienia, niezbędnych warunków środowiskowych
i
higienicznych pozwalających na godne życie, oraz zestarzenie się. Utrzymanie w czystości kocich
toalet, dostosowanie się do indywidualnych potrzeb żywieniowych i kosmetycznych to oczywiście
tylko podstawy egzystencji. Kot podobnie jak człowiek odczuwa potrzebę: integracji rodzinnej,
kontaktów towarzyskich z bliskimi, akceptacji otoczenia, wyrozumiałości, oraz przebywania w
środowisku, w którym czuł by się bezpiecznie. Dbałość o zapewnienie wymienionych potrzeb w
stopniu zapewniającym kotu godziwe życie to obowiązki jakie ciążą na opiekunach czworonoga.
Troskliwa opieka powinna wynikać między innymi ze świadomości i odpowiedzialności, a
dodatkowo z odwzajemnienia za radość jaką daje nam obcowanie ze wspaniałym futrzastym
przyjacielem.
41
4.2.3 Potrzeby środowiskowe
Koty są inteligentne, towarzyskie i skore do zabaw. Nie należy ich ignorować i pozostawiać
samym sobie. Przebywając w naszym domu potrzebują kontaktu z nami i lubią słuchać kiedy się
do nich mówi. Wymagają poświęcenia czasu na zabawę i na wzajemne czułości. Karma, dach nad
głową, ochrona przed zimnem itp., to podstawowe czynniki zapewniające zwierzęciu przeżycie.
Należy jednak pamiętać, że same podstawy nie zapewnią kotu komfortu i prawidłowego rozwoju
emocjonalnego. Poza okazywaniem akceptacji i uczuć niezbędnym jest również dostosowanie
otoczenia do naturalnych potrzeb wynikających z instynktów, kociej psychiki, oraz zwykłej
potrzeby rozrywki i zabawy. Mając możliwość powinniśmy dać szansę skorzystania naszemu
podopiecznemu z podobnych doznań jakich sami oczekujemy od miejsc pozwalających na
czerpanie przyjemności z kontaktu z naturą. Wszystko co dzieje się w ogrodzie wzbudza kocie
zaciekawienie. Ruchy przyrody i szmery działają intrygująco na zmysły. Dostarczają niezbędnej
rozrywki i pożądanych wrażeń zaspakajając przy tym potrzeby emocjonalne. Należy pamiętać, że
trzeci wymiar w obserwacji otoczenia daje kotu duże poczucie komfortu w panowaniu z wysokości
nad terytorium. 42
32
Drzewo lub konstrukcje, z których można spojrzeć na wszystko z góry, powinny pozwolić na
obserwacje maksymalnie jak największej części otoczenia. Sama możliwość wdrapywania się daje
kotu dużo radości i jest doskonałym treningiem sprawnościowym. Woda znaleziona w sadzawce
ze stylizowanym wodospadem lub fontanną o wiele bardziej zachęca do zaspokojenia pragnienia
41
Bruce A. 2008 „Kot doskonały” Galaktyka Sp. z o.o; Mahelkova K. 2007 „ Koci doktor” Galaktyka Sp. z o.o.,
Gortz E 2008 „Mieszkamy z kotem” Bellona SA Bruce A. 2008 „Kot doskonały” Galaktyka Sp. z o.o Konarska - Szubska A.
1989 „ Koty Rasowe” Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne Konarska - Szubska A. 1989 „ Koty Rasowe” Państwowe
Wydawnictwo Rolnicze i Leśne
42
28
niż miska przy pojemniku na suchą karmę. Okolice karmika dla ptaków są ulubionymi miejscami
przyczajania się i obserwacji potencjalnych ofiar. Oczywiście dla dobrze dokarmianych pupili
domowych nie powinna być to łowiecka pułapka i miejsce rzeczywistych polowań, głównie w
dbałości o ochronę rzadko występujących gatunków ptaków. Ogród pozwala kotu obcować z
przyrodą, oraz relaksować się w środowisku zbliżonym do naturalnego (Fot.6). Dla kota jest tym
samym czym dla nas i przy zastosowaniu rozwiązań zapewniających bezpieczeństwo i zachowanie
walorów estetycznych nie koniecznie dochodzić musi do konfliktu interesów w dzieleniu się tą
bogatą w atrakcje przestrzenią. Istnieje wiele dyskretnych rozwiązań technicznych i
organizacyjnych aby dając radość czworonogowi nie zmieniać przy tym naszej oazy piękna w
typowy wybieg dla zwierząt.43
33
Fot. 6 Kot w ogrodzie, fot. Julita Ścierski
43
Stromenger Z. 1990 „Koty” Wydawnictwo Warta, Halls V 2007 „Koci Detektyw” Galaktyka Sp. z o.o, Gortz E 2008
„Mieszkamy z kotem” Bellona SA
29
4.2.4 Aspekt prawny
Postępowanie ze zwierzętami, ich prawa i obowiązki jakie na nas spoczywają regulują
przepisy prawne. W Polsce obowiązującym aktem prawnym jest Ustawa o ochronie zwierząt.
Wybrane fragmenty(Ustawa o ochronie zwierząt 1997):
Rozdział 1
Przepisy ogólne
Art. 1. 1. Zwierzę, jako istota żyjąca, zdolna do odczuwania cierpienia, nie jest rzeczą.
Człowiek jest mu winien poszanowanie, ochronę i opiekę.[….]
Art.6.1.Nieuzasadnione lub niehumanitarne zabijanie zwierząt oraz znęcanie się nad nimi
jest zabronione.[….]
10) utrzymywanie zwierząt w niewłaściwych warunkach bytowania, w tym utrzymywanie ich w
stanie rażącego niechlujstwa oraz w pomieszczeniach albo klatkach uniemożliwiających im
zachowanie naturalnej pozycji,
11) porzucanie zwierzęcia, a w szczególności psa lub kota, przez właściciela bądź przez inną
osobę, pod której opieką zwierzę pozostaje,[….]
Rozdział 2
Zwierzęta domowe
Art.9.1.Kto utrzymuje zwierzę domowe, ma obowiązek zapewnić mu pomieszczenie
chroniące je przed zimnem, upałami i opadami atmosferycznymi, z dostępem do światła
dziennego, umożliwiające swobodną zmianę pozycji ciała, odpowiednią karmę i stały dostęp do
wody.[….]
Rozdział 4
Zwierzęta wykorzystywane do celów rozrywkowych, widowiskowych, filmowych, sportowych
i specjalnych
Art.15.1.Warunki występów, treningów i tresury oraz metody postępowania ze zwierzętami
wykorzystywanymi do celów rozrywkowych, widowiskowych, filmowych, sportowych i
specjalnych nie mogą zagrażać ich życiu i zdrowiu ani powodować cierpienia.[….]
30
Art.18.1.Zwierzęta wykorzystywane do celów rozrywkowych, widowiskowych, filmowych,
sportowych i specjalnych mogą być przetrzymywane, hodowane i prezentowane jedynie w
stadninach, cyrkach lub bazach cyrkowych oraz w miejscach przeznaczonych dla zwierząt
wykorzystywanych do celów specjalnych, pod nadzorem państwowej służby weterynaryjnej.
2.Przetrzymywanie, hodowla lub prezentacja zwierząt, o których mowa w ust. 1, musi być
wykonywana w sposób gwarantujący bezpieczeństwo ludzi i zwierząt.[….]
Rozdział 5. Rozwiązania organizacyjne i konstrukcyjne
5.1 Bezpieczeństwo w ogrodzie
5.1.1 Woda
Zbiorniki wodne dla kota służą do zaspokojenia pragnienia (Fot. 7). Nie jest to środowisko
ani zabaw ani łowów. Naturalny instynkt nakazujący znalezienie wodopoju czasem bywa zgubny.
Zwierzę po ześlizgnięciu się na przykład do basenu wyłożonego śliskimi kaflami, nie mając
możliwości pochwycenia pazurkami przyczepnej powierzchni, najczęściej ginie (Fot. 8). Strome
brzegi sadzawek stanowią podobne zagrożenie. Paraliżujący i paniczny strach w nienaturalnym
środowisku często nie pozwala kotu na dokonanie prawidłowej oceny sytuacji i bezpieczne
znalezienie drogi ratunku. W relacji kot i woda występują nieliczne wyjątki. Kolorowe rybki
pływające w oczku wodnym potrafią skusić nie jednego amatora żywych atrakcji. Turecki van w
naturze doskonale pływa i poluje w wodzie, co nie oznacza, że jego szanse wzrastają w przypadku
konieczności wydostania się ze stromego basenu.44 Projektując sadzawkę w ogrodzie, który
zamierzamy dzielić z czworonogiem, powinniśmy zastosować łagodne brzegi, oraz uwzględnić
ewentualne drogi ewakuacji dla pechowego pupila. Część brodzikowa najlepiej z kaskadą lub
fontanną zazwyczaj zachęca kota do podchodzenia z bezpieczniejszej strony.
44
Fot. 7 Kot przy bezpiecznym
Fot. 8 Kot przy niebezpiecznym
wodopoju, (Dickey, 2002)
wodopoju (Dickey, 2002)
Tim Hawcroft, Dbamy o kota,Cibet,Warszawa 1998,Page Dickey, Cats In their gardens,Stewart Tabori&Hang,
New York 2002
31
5.1.2 Środki chemiczne
Wszelkie substancje chemiczne takie jak: środki ochrony roślin, nawozy, detergenty, paliwa,
itp., powinny być dokładnie zabezpieczone przed dostępem dla zwierząt oraz niekontrolowaną
emisja do otoczenia. Chemikalia powinny być przetrzymywane wyłącznie w oryginalnych lub
specjalnie dostosowanych zbiornikach, zabezpieczających zawartość przed wydostaniem się do
otoczenia. Nie należy pozbywać się nieczystości, płukać narzędzi, urządzeń ogrodniczych lub
pojemników po chemikaliach w sadzawkach. Skażenie wody stanowi zagrożenie dla zwierząt
korzystających z wodopoju. Koty wielokrotnie w ciągu doby czyszczą języczkiem swoje łapki i
całe futerko, przez co automatycznie wszystkie toksyny z jakimi wejdą w kontakt prędzej czy
później staną się zawartością przewodu pokarmowego. 45
5.1.4 Pozostałe zagrożenia
Należy zwrócić uwagę aby teren ogrodu nie był miejscem składowania odpadów lub
urządzeń mogących spowodować okaleczenie, zwłaszcza potłuczone szkło, lub dostęp do
przewodów elektrycznych pod napięciem mogą stać się przyczyną wypadku. Zagrożenie dla kota
w ogrodzie stanowią również niezależne od nas czynniki naturalne takie jak pasożyty wewnętrzne i
zewnętrzne, ukąszenia jadowitych owadów (pszczoły, osy), ukąszenia owadów roznoszących
niebezpieczne
choroby
(kleszcze,
komary)
jak
również
okaleczenia
przez
intruzów
przedostających się na posesję (obce koty i psy). Częsty problem stanowi brak skutecznego
zabezpieczenia terenu zarówno przed ucieczką zwierzęcia jak i dostępem intruzów z zewnątrz.
Błędnie wykonane elementy ogrodzenia mogą działać jak wnyki i zamiast uniemożliwić
opuszczenie posesji stają się pułapką. Słabym ogniwem w zabezpieczeniu są garaże i podjazdy.
Często koty korzystając z okazji uciekają z posesji ulegając wypadkom pod kołami lub w
mechanizmach bram wjazdowych.46
5.2 Konstrukcje i rozwiązania techniczne
5.2.2 Wybiegi
W zależności od celu jaki chcemy osiągnąć należało by ustalić zależność po między definicją
wybiegu i ogrodu. Nie każdy wybieg ze względu na formę estetyczną i zastosowane obiekty małej
architektury można nazwać ogrodem, natomiast każdy ogród zaprojektowany z uwzględnieniem
bezpieczeństwa i potrzeb kota może służyć jako wybieg. Należy zwrócić uwagę aby użyte
materiały i elementy konstrukcyjne nie naruszały harmonii i wybranego stylu ogrodu. Takie
45
Prof.dr.habil. Michał Bohosiewicz „Toksykologia weterynaryjna” Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne
Warszawa 1979
46
Aleksandra Konarska-Szubska, Koty europejskie ,Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne Warszawa 1993
32
elementy charakterystyczne dla wybiegu jak: wodopój, tor przeszkód, woliera czy punkt
obserwacyjny powinny spełniać funkcje użyteczne, będąc przy tym, lub przypominając znane
charakterystyczne obiekty ogrodowe takie jak sadzawki, mury oporowe, trejaże(fot. 9) czy altany.
Należy pamiętać o tym, że nic nie daje tyle radości kotu co możliwość przebywania na świeżym
powietrzu.
Fot. 9 Przykład trejaży których styl można zaadaptować
do potrzeb kociego toru przeszkód, (Lawrence, 1998)
5.2.2 Ogrodzenia
Nie każdą przydomową posesję można ogrodzić w sposób zgodny z indywidualną potrzebą
użytkownika. Celowym jest stosowanie specjalnych rozwiązań tylko w miejscach, w których
projekt zagospodarowania terenu dopuszcza możliwość postawienia ogrodzenia o wysokości około
2 m. Dopiero taka wysokość stanowi barierę dla wyczynów sprawnościowych naszych pupili.47 W
zależności od tego czy poprawiamy już istniejącą konstrukcję czy budujemy nową od podstaw,
należy zwrócić uwagę na dwa podstawowe czynniki stanowiące o skuteczności. Odstępy po
między elementami ogrodzenia muszą być na tyle małe aby kot nie tylko nie przeszedł na
33
zewnątrz, ale i nie utknął w szczelinie. Budowa ciała kota umożliwia mu przedostanie się przez
otwór jeżeli tylko zdoła przecisnąć głowę.48 Ta zasada oczywiście nie obowiązuje wszystkich
kocich ras, ani kotów w bardzo dobrej kondycji fizycznej (bardzo dobrze odżywionych). Dla
bezpieczeństwa powinno się stosować mocną siatkę zgrzewaną punktowo . Drugim czynnikiem
stanowiącym o skuteczności ochrony przed ucieczką jest kształt i forma górnej części ogrodzenia.
Rozwiązaniem jest skierowanie skośnie do wewnątrz posesji fragmentu ogrodzenia oraz
zamocowanie go w sposób nie dający kotu stabilnej podstawy do wykonania kolejnego kroku.
Koty są ostrożne i z reguły unikają niestabilnych konstrukcji utrudniających odbicie się.49 Odcinek
do pokonania w pozycji do góry nogami również skutecznie zniechęca kota do podjęcia ryzyka.
Nie należy stosować ostrych krawędzi, drutów kolczastych, czy innych rozwiązań działających jak
zasieki czy pułapki. Takimi elementami mogą być odpowiednio wyprofilowane siatki czy szerokie
i śliskie czapy z wyprofilowanym kapinosem. Dobrze by było zadbać o to aby powierzchnia
bezpośrednio przy ogrodzeniu nie była utwardzona. Najlepiej obsadzić ją dookoła np. ozdobnymi
trawami aby w razie prób wspinaczki po ogrodzeniu upadek był naturalny. Nie należy stosować
ostrych krawędzi, drutów kolczastych, czy innych rozwiązań działających jak zasieki czy pułapki
na ogrodzeniu i w zasięgu skoku.
Najważniejsze są przepisy prawne, w których są zawarte informacje o formie i wysokości
ogrodzenia w danej okolicy. Jeśli jest mowa o grodzeniu działek sąsiedzkich zabudowanych to
właściciele są zobowiązani wykonać ogrodzenie wspólnie lub pokryć po połowie koszty jego
wykonania i montażu. Takie ogrodzenie powstaje na granicy obu działek. W przypadku ogrodzenia
zapewniającego pobyt kota na terenie posesji i braku porozumienia z sąsiadem należy wykonać
własne ogrodzenie, którego fundament powinien się kończyć na linii granicznej działki.
Rys. 1 Anna Turek
34
Przykład ogrodzenia z domontowanym górnym elementem , którego należy zastosować na
całości obszaru, które mamy zamiar zabezpieczyć. Konstrukcję stanowią tutaj metalowe
płaskowniki odpowiednio odgięte w stronę posesji oraz w najwyższej ich części wyprofilowane
(Rys.1 – ku górze), (Rys.2 - do wnętrza posesji) . Elementem łącząco – zabezpieczającym jest
sztywna siatka o oczkach dostosowanych według potrzeb. Rozpiętość płaskowników od 0,8-1,5
meta. W razie potrzeb można stosować zestawienie zabezpieczeń po obu stronach ogrodzenia aby
ograniczyć wejście obcych osobników na posesję (Rys.3).Takie rozwiązanie można stosować pod
warunkiem dodatkowego odsunięcia ogrodzenia od granicy działki o rozpiętość górnej części,
może takie ogrodzenie stać na granicy dwóch działek jeżeli obydwoje sąsiadów są właścicielami
kotów i obydwoje są zainteresowani takim rozwiązaniem.
Rys. 2 Anna Turek
Rys. 3 Anna Turek
35
Kolejne możliwe rozwiązanie bardzo podobne do poprzednich przedstawiono na (Rys.4)
Również z zastosowaniem odpowiednio wyprofilowanych płaskowników, z tym że nachylonych w
stronę posesji i nie wygiętych w górnej części . Na nich rozpięta jest siatka rybacka, która z racji
faktu gibkości i niestabilności zdecydowanie uniemożliwia przejście przez ogrodzenie. Montaż
tego typu rozwiązań został przedstawiony na zdjęciu (Rys. 10).
Rys. 4 Anna Turek
Fot. 10 Montaż górnej części
ogrodzenia dla kotów.
http://www.catfence.com/index.htm
5.11.2008r.
36
Kolejnym
przedstawionym
typem
rozwiązania
jest
zastosowanie
odpowiednio
wyprofilowanej czapy ale nie tylko w miejscu postawienia słupa lecz na całej jego długości .
Musi być wysunięty w stronę posesji o śliskiej powierzchni uniemożliwiających przyczepność.
Ogrodzenie musi być odpowiednio wysokie minimum 2-2,2 metra. Jest to bardzo estetyczne i
eleganckie rozwiązanie lecz bardziej kosztowne. (Rys. 5, Fot. 11)
Rys. 5 Anna Turek; Ogrodzenie
uniemożliwiające kotu ucieczkę
Fot. 11 Ogrodzenie uniemożliwiające kotu
ucieczkę. http://www.cat-world.com.au
15.11.2008r.
Ostatnim z proponowanych rozwiązań jest niewidoczne ogrodzenie dla kota zwane inaczej
niewidzialnym pastuchem. Pozwala on na utrzymanie zwierzęcia w całkowitej swobodzie na
wyznaczonych częściach ogrodu bez żadnych zabezpieczeń w postaci dodatkowego wysokiego
ogrodzenia czy siatek. Może być stosowany w otwartych przestrzeniach. Maksymalna długość
kabla to 1200 metrów co pozwala objąć teren do dziewięciu hektarów. Zainstalowanie polega na
umiejscowieniu przewodu w ziemi, poprzez skręcenie przewodu dezaktywujemy jego działanie
dzięki temu można wyznaczyć miejsca, do których kot nie będzie miał dostępu: rabaty kwiatowe,
trujące rośliny, niebezpieczne oczko wodne itd. Do tego urządzenia nieodłącznym elementem jest
obroża, w której znajduje się czujnik, dzięki któremu po zbliżeniu do bariery włącza się coraz
głośniejszy sygnał dźwiękowy, a w momencie bliskiego zbliżenia delikatny impuls elektryczny.
Zwykle po kilku próbach kot w momencie usłyszenia sygnału dźwiękowego wycofuje się. Poniżej
zostały przedstawione przykładowe rozwiązania z zastosowaniem niewidocznego ogrodzenia z
podaniem minimalnych odległości usytuowanych przewodów tak aby urządzenie działało
poprawnie (Rys. 6)
37
Rys. 6 Niewidzialne ogrodzenie, czerwona linia oznacza granice ogrodzenia
Rys. Anna Turek
38
5.2.3 Woliery
Są sytuacje wymagające okresowego ograniczenia swobody kotu korzystającemu z ogrodu. Do
tego celu służą woliery. Woliera jest obszarem do którego możemy dyskretnie przemycić różne
konstrukcje, których nie chcielibyśmy eksponować w otwartej przestrzeni. Kocie drzewka zwane
drapakami, toalety i pojemniki na jedzenie, w stylizowanej na altanę wolierze nie będą wpływać na
styl zewnętrznego otoczenia. Dostosowując wolierę do kocich potrzeb należy uwzględnić
maksymalną szczelinę w konstrukcji taką jak w ogrodzeniu zewnętrznym, oraz przeznaczyć
nasłoneczniony mały fragment powierzchni na dodatkowe legowisko.
Woliera dla kota jako element małej architektury(Rys. 7, Rys. 8, Fot. 13), (Mahelkova 2007;
Hawcroft 1998). Najczęściej składa się z konstrukcji metalowej lub drewnianej, może posiadać
fundament. Ścianki stanowią odpowiednio przymocowane siatki, najlepiej w ramach na
dystansach, szkło lub inne elementy umożliwiające obserwację świata zewnętrznego. Może to być
konstrukcja zadaszona, w takim przypadku dach powinien być wykonany z materiału
wodoodpornego aby mogła być użytkowana przez cały rok w różnych warunkach pogodowych.
Woliera może być obiektem wolnostojącym lub jedna z jej części może być ściana domu. W
środku woliery powinny znajdować się: kuweta, drapak, poidełko, półki. Cały obiekt powinien być
przestronny, posiadać odpowiednią wysokość, wentylacje oraz drzwi, znajdować się w miejscu z
odpowiednia ilością słońca, cienia i półcienia. Najlepszym rozwiązaniem jest sytuowanie jej od
strony południowej, w pobliżu drzew, a w jej środku powinny zawierać się rośliny bezpieczne dla
kota.
Zastosowanie wolier (Taylor 1992) jest bardzo szerokie. Nie jest to tylko miejsce, w którym
przebywa kot w zastępstwie ogrodu lecz może być rozwiązaniem dla zwierząt w trakcie
rekonwalescencji po chorobie lub operacji. Może być też miejscem czasowej izolacji od innych nie
przepadających za sobą zwierząt. Zapewnia bezpieczeństwo małym kociętom nie mogącym
samemu biegać po ogrodzie. Jest to także najlepsze rozwiązanie opcjonalne na czas stosowania
środków ochrony roślin, koszenia trawnika czy innych prac pielęgnacyjnych wymagających
izolacji.
39
Rys. 7 Anna Turek; Woliera o konstrukcji drewnianej z metalowymi ramami z siatką
zamontowane przy pomocy stężeń ,widok z przodu.
Rys. 8 Anna Turek Woliera Rysunek poglądowy widoku
przestrzennego.
40
Fot. 13 Woliera z konstrukcji metalowej.
(Hawcroft,1998)
Fot. 12 Przykład altany której styl można
zaadaptować dla potrzeb kociej woliery,
(Lawrence, 1998)
Altana jest lekką budowlą stawianą w ogrodzie (Fot. 12). Często jest to obiekt ozdobny ,
ażurowy stawiany w punktach widokowych, na zakończeniach osi kompozycyjnych. Głównymi
funkcjami jakie powinna spełniać to ochrona zarówno przed deszczem jak i słońcem.50 W związku
z powyższym taką altanę można jak najbardziej zaadoptować dla potrzeb kociej woliery.
Spełniałaby zarówno wszystkie warunki jakie powinna mieć konstrukcja woliery jak również nie
raziła by kształtami klatki na gołębie, króliki czy inne zwierzęta tylko w większym wydaniu. Taka
konstrukcja zdecydowanie bardziej pasuje do ogrodu przydomowego, jest znacznie elegantsza i
przyjemna dla oczu.
5.2.4 Klapka w drzwiach
Kocie drzwiczki to specjalnie wycięty otwór w dolnej części drzwi wejściowych z umocowaną
klapką. Umożliwia on kotu wchodzenie i wychodzenie z domu (Rys. 9). Dostępnych jest kilka
rodzajów drzwiczek. Klapy mogą otwierać się jedno lub dwustronnie. Niektóre z nich zapewniają
swobodę poruszania się, a drugie umożliwiają tylko wejście a wyjście jest niemożliwe.51
Najważniejszą cechą jest to, że dolna krawędź wejścia nie może być wyżej niż 6 cm ponieważ
50
51
Majdecki Longin ,Historia Ogrodów, T2 od XVIII wieku do współczesności,PWN, Warszawa 2008
Strongemer Zuzanna, Koty, Warta, Warszawa 1990;
41
utrudniałaby poruszanie się. Ważne jest aby posiadały element umożliwiający zamknięcie np.
zasuwka lub
elektroniczna możliwość zamknięcia. Dostępne są także klapki umożliwiające
wejście kotu tylko z elektronicznym kluczem zamieszczonym na obróżce w celu uniknięcia
wejścia do domu intruza. Bardzo istotne jest zwrócenie uwagi na to, że klapka w drzwiach jest
otworem który, źle zaprojektowany może być miejscem przeciągu. Najlepszym rozwiązaniem są
klapy posiadające magnesy, które uniemożliwiają samoistne ruchy klapy przy powiewie
silniejszego wiatru a otwierają się tylko pod naciskiem kociej głowy czy łapki.52 Należy jednak
zwrócić uwagę na to, że każde tego typu wynalazki mają swoje wady i zalety. W czasie kiedy
wiele lat temu zaczęto je stosować po raz pierwszy zostały uznane za bardzo korzystne dla kotów.
Dawały wolny wybór czy chcą pozostać w domu czy jednak wychodzić na dwór a właściciel nie
musiał się martwić o wpuszczenie kota na noc. Jednak po jakimś czasie obserwacji jak pisze
Vicky Halls „Urządzenie to wydało się doskonałym rozwiązaniem, ale należy spojrzeć na nie z
kociej perspektywy.” Nie wszystko co nam ludziom wydaje się wręcz idealnym rozwiązaniem w
rzeczywistości nim jest. Większość klapek może wydawać specyficzny odgłos przy otwieraniu i
zamykaniu zwłaszcza jeśli klapka nie będzie odpowiednio naoliwiona. W domu często nie jest
tylko jeden kot lecz jest ich kilka, w takiej sytuacji kot słysząc odgłos otwierającej się klapki jest
cały czas czujny i podenerwowany. Wynika to z faktu, że zwierze nie jest pewne kto wszedł do
domu czy jest to jego współlokator czy może intruz? Klapka jest bardzo wygodnym rozwiązaniem
dla człowieka natomiast przy jej zastosowaniu u kota włącza się instynkt bronienia terytorium
przed rozbójnikami z sąsiedztwa. W takich sytuacjach możemy się spotkać z niemiła
niespodzianka w postaci znaczenia terenu nawet przez koty wykastrowane czy kotki. Nawet
elektroniczne klucze nie są w stanie zapewnić kotu psychicznego bezpieczeństwa ponieważ w
wielu sprawdzonych przypadkach kot i tak będzie przesiadywał całe dnie przed drzwiami i strzegł
wejścia twierdząc, że jest ono błędem w systemie obronnym siedziby. Sytuacja ta zupełnie inaczej
się przedstawia u kotów z odpowiednio zabezpieczonym ogrodem przy zastosowaniu ogrodzenia.
Kot nie mający kontaktu z obcymi osobnikami może nie zdawać sobie sprawy z możliwego
zagrożenia i nie odczuwa żadnego dyskomfortu z powodu drzwiczek, włącz przeciwnie jest
usatysfakcjonowany jeśli może z nich korzystać.
52
Taylor David, Ty I Twój Kot, Muza S.A, Warszawa 1992
42
Rys. 9 Klapka w drzwiach ,
rys. Anna Turek
5.2.5 Drapaki
Drzewka zwane drapakami to specjalne konstrukcje mające kilka bardzo istotnych zastosowań
(Rys. 11). Pozwalają na połączenie sprawnościowego treningu, wypoczynku i zaspakajania
rytualnych potrzeb. Wykonane są najczęściej z owiniętych sizalowym sznurem kartonowych rur
lub drewnianych słupów mocowanych za pomocą śrubowych połączeń z budkami i platformami
obitymi dywanowym pokryciem. Służą jako: miejsca ucieczki, wygodne punkty obserwacyjne,
legowiska, oraz doskonałe obiekty do ostrzenia pazurków i znaczenia terytorium. Urządzenia do
drapania powinny być na tyle wysokie aby umożliwić kotom drapanie w pozycji pionowej i
możliwość kilku kondygnacyjnej wspinaczki. Niektóre osobniki preferują drapanie w pozycji
poziomej, dlatego też drapaki powinny posiadać półki i platformy, z których kot także mógłby
korzystać oraz mogą przybierać różne formy takie jak np. tuba (Rys.10). Konstrukcja takiego
drapaka niezależnie od miejsca jego posadowienia powinna być odpowiednio ciężka aby przy
skoku i wdrapywaniu na szczyt drapak nie uległ przewróceniu. Waga
przeciętnego drapaka
powinna wynosić od 40kg dla niskich konstrukcji wys.120 cm do 80 -100 kg dla konstrukcji
200cm. Konstrukcja ma być stabilna i bezpieczna oraz odpowiednio zabezpieczona przed
zawilgoceniem.53
Sugerowany rodzaj drewna na konstrukcje:
-cedr
-buk
-wiklina
-wierzba
-liść babanowca
-orzech włoski
53
Magazyn dla miłośników kotów Kot, Miesięcznik felinologiczny
43
Rys. 10 Tuba z labiryntem przejść
pomiędzy 1,2,3 poziomem,
rys. Anna Turek
Rys. 11 Drapak z budką hamakiem
i platformami, rys. Anna Turek
5.2.6 Kocie domki
W planowaniu środowiska kociego należy uwzględnić średniej wielkości domek. Dokładnie
taki sam jak domek na drzewie dla dzieci tylko proporcjonalnie mniejszych rozmiarów (Rys. 12).
Koty przepadają za wysoko usytuowanymi miejscami wypoczynku, dziurami, w które mogły by
się schować, obiektami, na które mogły by się wdrapać i obserwować co dzieje się wokół. Taki
domek powinien oprócz możliwości wejścia posiadać odpowiednio zaprojektowaną możliwość
zejścia oraz dach o niedużym spadku zapewniający przyczepność, uniemożliwiający poślizgnięcie
się. Taki domek może stanowić wspaniałą kryjówkę, miejsce gdzie odpocznie od ludzi i innych
zwierząt.53
Rys. 12 Domek dla kota,
Rys. Anna Turek
53
Magazyn dla miłośników kotów Kot, Miesięcznik felinologiczny
44
Piaskownica
Piaskownica dla kota jest niezbędnym miejscem w ogrodzie poświęconym zabawom, kopaniu,
tarzaniu się w piasku oraz może służyć jako kuweta na wolnym powietrzu. Korzystają z niej
zarówno dorosłe jak i młode koty często po prostu wylegując się na piasku. Jest bardzo dobrym
rozwiązaniem jako ochrona przed rozkopaniem oraz przed załatwianiem potrzeb fizjologicznych
w nie przeznaczonych do tego celu miejscach jak grządki, ścieżka, trawnik, dywan kwiatowy czy
inne. Ważne aby była regularnie czyszczona a piasek przynajmniej raz w miesiącu wymieniany
(można częściej w zależności od potrzeb, wielkości piaskownicy oraz jej wykorzystania, jeśli nie
będzie używana jako toaleta wystarczy raz do roku) wtedy koty chętnie będą z niej korzystały.
5.2.6 Oświetlenie
Kot doskonale radzi sobie w słabych warunkach oświetleniowych. Nieprawdą jednak jest, że
widzi w całkowitej ciemności. Niewielka ilość światła pochodząca z księżyca, gwiazd lub
sztucznych źródeł oświetlenia pozwala kotu dostrzec znacznie więcej szczegółów niż w tych
samych warunkach człowiekowi. Planowanie oświetlenia w ogrodzie w kontekście naszego pupila
powinno mieć na celu wyrównanie naszych szans w nocnych poszukiwaniach. Czym innym jest
chęć osiągnięcia walorów artystycznych przy zastosowaniu światła jako środka artystycznego
wyrazu. Dla kotów w tej kwestii niema specjalnych uwarunkowań poza wyjątkiem nie
zalecającym stosowanie silnie rażących reflektorów kierunkowych lub pulsujących źródeł
wywołujących lęk.
5.2.7 Kocie hotele
Zwierze takie jak kot nie może przebywać w domu sam dłużej niż 24 godziny. Składają się na
to takie czynniki jak potrzeba załatwienia potrzeb fizjologicznych – czysta kuweta, otrzymanie
świeżej karmy oraz świeżej wody do tego dochodzą jeszcze uwarunkowania psychiczne związane
z codziennym kontaktem kota z człowiekiem. Czasami zdarzają się takie sytuacje jak nagły wyjazd
służbowy, urlop czy inne, w których musimy zostawić pupila pod opieką obcych osób taką rolę
spełniają hotele zwierzęce (Fot. 14, Fot. 15). W Polsce takie miejsca jak kocie hotele nie są jeszcze
tak popularne jak np. w Anglii.
Można się spotkać z pojedynczymi egzemplarzami psich hoteli udostępniających nocleg także i
kotom. Hoteli przeznaczonych konkretnie dla tego gatunku jest może trzy na cały kraj i to w
jednym i drugim wypadku warunki często budzą wiele do życzenia. Taki pensjonat powinien
znajdywać się pod kontrola lokalnego
oddziału Towarzystwa Opieki nad Zwierzętami oraz
45
współpracować z lekarzem weterynarii, który w razie potrzeby będzie dostępny dla hotelu 24h/d.54
Oprócz zupełnie podstawowych rzeczy jakie muszą być spełnione czyli aktualne szczepienia i
odrobaczenia widniejące w książeczce zdrowia, zaświadczeniu lekarsko-weterynaryjnym
świadczącym o stanie zdrowia zwierzęcia, podpisaniem umowy między stronami należy pamiętać,
że obiekt który będzie przeznaczony pod hotel musi spełniać wiele wymogów.
Pomieszczenia, w których będą przebywać zwierzęta powinny być:
-przestronne i zadbane, powinny posiadać odpowiednia przestrzeń do jedzenia, spania, poruszania
się oraz korzystania z kuwety
-czyste i zdezynfekowane przed przyjęciem kolejnego gościa ,
- posiadać odpowiednia wentylacje i urządzenia grzewcze.
-dostęp do światła i świeżego powietrza
-woliery uniemożliwiające widzenie się z innym kotem w celu zapobiegania rozprzestrzenianiu się
chorób zakaźnych
-pomieszczenia powinny spełniać warunki bezpieczeństwa dla zwierząt w pomieszczeniu
zamkniętym jak zabezpieczone kable, gniazdka, okna itp.
-cały obiekt powinien być zabezpieczony przed ucieczką
-mury nie mogą być zainfekowane grzybem
- dobry koci hotel powinien zezwalać na przyniesienie własnych misek kuwejtki ,posłania karmy
itp.
-powinien posiadać osobny pokój – izolatkę dla zwierząt, które zachorowały w trakcie pobytu
Fot. 14 Koci hotel Colin Park widok na boksy.
www.colinparkcattery.com 5.11.2008r
54
Fot. 15 Koci hotel Coli Park widok pokój
www.colinparkcattery.com 5.11.2008r
46
Rys. 14
Anna Turek
Rys. 13
Anna Turek,
Rys. 15
Anna Turek
Fot. 16 Konstrukcje dla kota w
pomieszczeniu zamkniętym,
(Walker; 1996)
Fot. 17 Konstrukcje dla kota w
pomieszczeniu zamkniętym,
(Walker; 1996)
47
Rozwiązania, z którymi można się spotkać dotyczące hoteli dla kotów można podzielić na trzy
typy. Pierwszy przedstawia rys.13 gdzie widać wyraźnie podział na pokoje i woliery. Część
wybiegów są oddalone od siebie o około 0,5 metra . Boki zabezpieczone są siatką, tak że zwierzęta
czują się i widzą. Dodatkowa barierę stanowi ogrodzenie obiektu również wykonane z siatki w
celu uniknięcia ucieczki kota z obiektu. Drugi typ przedstawiony na rys. 14 bardzo podobne
rozwiązanie do pierwszego z tym, że brak ogrodzenia obiektu a woliery stykają ,się bokami
również wykonanymi z siatki, ze sobą. W obydwu przypadkach wejścia do pokoi możliwe są od
strony woliery ,można się spotkać z wejściami od strony pokoi (Rys. 15).
Pragnę zwrócić uwagę szczególnie na jeden z punktów dotyczący grodzenia przestrzeni między
wolierami. W większości hoteli kocich owszem każdy pokoik ma swoją wolierę ale one wcale nie
są od siebie oddzielone tak aby zwierzęta nie miały ze sobą kontaktu. Ponadto nawet oddalenie
kilka centymetrów nie jest wystarczające gdyż zwierzęta wciąż się widzą. Sytuacja z psami, które
przywykły do spacerów i kontaktów z innymi osobnikami tego gatunku przedstawia się trochę
inaczej niż u kotów, które w kontakcie wzrokowym z osobnikiem, którego nie znają potrafią
bardzo się denerwować i często reagują agresją.
Pomijając więc fakt możliwości roznoszenia chorób zakaźnych dodatkowo jest to bardzo duży
dyskomfort psychiczny dla zwierzęcia. Dlatego też każdy kojec dołączony do pokoju powinien być
przedzielony nieprzeźroczystą stabilną barierą najlepiej ścianką betonową lub drewnianą. Ostatnim
przykładem przedstawionym na rys. jest hotel z wejściem od strony pokoi, najczęściej spotykamy
się z takim rozwiązaniem gdzie właściciel mieszkania przeznacza do tego celu pokoje mieszkalne.
Woliera ograniczona jest zwykle do zabezpieczenia okna siatką . Należy pamiętać o tym, że obiekt
taki jak hotel dla zwierząt musi posiadać instalacje doprowadzające i odprowadzające wodę, prąd,
kanalizację itp. W związku z tym nie można wybudować takiego obiektu bez pozwolenia. W tym
przypadku mamy na myśli budynek -„należy przez to rozumieć taki obiekt budowlany, który jest
trwale związany z gruntem, wydzielony z przestrzeni za pomocą przegród budowlanych oraz
posiada fundamenty i dach”, który musi spełniać warunki techniczne takie jak: bezpieczeństwo
konstrukcji, bezpieczeństwo pożarowe, bezpieczeństwo użytkowania spełniać odpowiednie
warunki higieniczne , zdrowotne, ochrony środowiska itd., zgodnie z Ustawą z dnia 7 lipca 1994
Prawo Budowlane.
5.2.8 Inne rozwiązania
W przydomowych posesjach często stosowane są różnego rodzaju konstrukcje, których celem
jest ułatwienie swobody przemieszczania się po między budynkiem mieszkalnym a wybiegiem. Są
to: siatkowane tunele (rys. 16, rys. 17), mocowane do ścian budynku, schodki, platformy i
48
uchwyty. Często takie konstrukcje są elementem oddzielenia kociego rewiru od części ogrodowej
lub od otoczenia zewnętrznego. Estetyka takich rozwiązań często budzi wiele do życzenia, ale przy
braku możliwości skutecznego zabezpieczenia całej posesji często są to jedyne bezpieczne
kompromisy pozwalające kotu na spacer po świeżym powietrzu.
Dodatkowymi obiektami będącymi nieodłącznymi elementami ogrodów z kociej perspektywy
powinny być obiekty nie związane bezpośrednio z miejscem dla nich ani przytulnym ani
wygodnym tylko służące jako rozrywka i ćwiczenie instynktów łowieckich są to np. karmniki dla
ptaków czy płytkie sadzawki z rybkami. Jednym słowem miejsca, w których kot mógłby czynnie
uczestniczyć w polowaniu. Kot domowy w porównaniu do żyjących na wolności rzadko a raczej
prawie w ogóle nie poluje dla tego aby zaspokoić głód. Najczęściej dla samej przyjemności, w
której dodatkowo pomaga im wrodzony instynkt. Do tych celów można pofatygować się o
zaplanowanie w ogrodzie karmnika odpowiednio nisko tak aby zwabić ptaki i ułatwić tym samym
kotu dostęp do ofiary. Obiekty wodne z rybkami powinny przede wszystkim nie być głębokie przy
brzegu tak aby kot się w nich nie utopił od razu po wejściu i miał możliwość wydostania się na
powierzchnię. Dno powinno być wyłożone drobnymi kamyczkami czy żwirkiem. Rybki, które
byłyby wpuszczone do wody musiały by być bezpieczne dla kota.
Rys. 16 Tunel naziemny jako
rozwiązanie swobodnego
wyjścia kota z domu do
woliery. Rys. Anna Turek.
49
Rys. 17 Anna Turek, Tunel
stanowiący połączenie piętra
z wolierą.
Nie wolno zapominać o tym, że tak naprawdę każda część ogrodu, która zawierała by w sobie
meble ogrodowe takie jak stoliki, ławeczki, półki i inne zawsze będą interesującymi obiektami dla
kota i będą je traktowały jako miejsca według nich uważane jako niezbędne ( Rys. 18).
Rys. 18 Anna Turek, ławka
50
Rozdział 6. Zieleń
6.1.1 Wybór roślin
Świat zieleni jest podstawowym elementem ogrodu obok ukształtowania terenu. W przypadku
konieczności uwzględnienie bezpieczeństwa zwierząt w doborze elementów architektury mamy
do wyboru bardzo obszerną listę roślin do zastosowania. Obszerna jest również lista roślin, których
należy unikać lub całkowicie wystrzegać. Trudność jak widać nie polega tylko na odpowiednim
doborze, ale również konieczności selekcji oraz ewentualnej wymianie zagrożeń na pozycje
bezpieczne. Przy doborze drzew należy uwzględnić rozłożystość konarów w budowie korony ,
oraz lokalizację w bezpiecznej odległości od granic posesji. Dobrym rozwiązaniem jest orzech
włoski (Juglans regia) . Wspinaczka jest ulubioną zabawą kota i aby była bezpieczna przyjemna i
nie stresująca dla opiekuna nie może stanowić drogi ucieczki z ogrodu. W projekcie
zagospodarowania oczywiście można uwzględnić inne drzewa nie toksyczne, ale nie wszystkie
będą nadawały się do roli kociej konstrukcji. Z pośród obszernej listy bezpiecznych traw bylin i
ziół nie sposób nie dobrać kompozycji zaspakajającej wymagania nawet najbardziej wymagającej
grupy koneserów sztuki ogrodniczej. Dobór bezpiecznej zieleni jest oczywiście kompromisem
pomiędzy całkowitym a częściowym poziomem zagrożenia dla zwierzęcia. Zdecydowanie unikać
należy roślin silnie trujących takich
jak wilczomlecze, czy cisy. Należy również mieć na
względzie, że poziom toksyczności w śród gatunków jest zróżnicowany i nie należy zakładać, że
usunięcie wszystkiego co stwarza choć niewielkie podejrzenie ryzyka jest pożądanym
rozwiązaniem. Specyfikacji toksycznych i bezpiecznych gatunków jest wiele lecz nie wszystkie są
ukierunkowane w odniesieniu do konkretnych gatunków zwierząt. Spisy z reguły nie są
przeznaczone dla potrzeb przeciętnego użytkownika, nie są kompletne i zawsze przed podjęciem
decyzji budzącej wątpliwości należy zasięgnąć porady eksperta. W wielu pozycjach autorzy
najczęściej zaznaczają, że do ich publikacji niezbędna jest przynajmniej podstawowa wiedza z
dziedziny botaniki tak aby móc z niej poprawnie korzystać np. Oddając do rąk Czytelnika
„Krajowe rośliny trujące”, uważamy za celowe podkreślić, że chociaż jest to książka popularna,
niemniej jednak wymaga pewnych wiadomości przyrodniczych, bez których niepodobna korzystać
z zawartych jej danych Laicy nawet mając przed sobą zdjęcia konkretnych gatunków często mimo
pomocy naukowej nie potrafią odróżnić roślin trujących od bezpiecznych.
51
6.1.2 Rośliny niebezpieczne
Identyczne objawy kliniczne mogą być wywoływane przez spożycie różnych gatunków roślin.
Każdy organizm może zupełnie indywidualnie reagować na daną truciznę. Uzależnione jest to od
przystosowania organizmu, kondycji zdrowotnej oraz wieku. Trucizny mogą gromadzić się w
różnych częściach roślin: w korzeniu ,zielu, w owocach czy nasionach. Poszczególne człony roślin
mogą zawierać różne poziomy toksyczności od śmiertelnej po całkowicie bezpieczną. Zwierzęta są
w stanie zjadać bez większych szkód dla zdrowia określone ilości roślin widniejących na listach
niebezpiecznych lub trujących pod warunkiem regularnego przyjmowania trucizny .55
Twierdzenie Paracelsusa: "Cóż jest trucizną? Wszystko jest trucizną i nic nie jest trucizną. Tylko
dawka czyni, że dana substancja nie jest trucizną"56
Umiejętność rozpoznawania roślin trujących sięga nawet plemion prehistorycznych. Potrafiono
rozróżnić odpowiednie gatunki ,z których pozyskiwano materiał do zatruwania strzał oraz dzid.
Stosowano te metody jeszcze w połowie XX wieku. Początkowo broń spełniała swoją rolę głównie
podczas polowań, obrony przed niebezpiecznymi drapieżnikami oraz potyczek wewnątrz i między
plemiennych. W zależności od regionu geograficznego substancje toksyczne wykorzystywane do
zatruwania broni pozyskiwano z różnych roślin uzyskując ten sam efekt –najczęściej śmierć
poprzez uduszenie . 57
-Starożytny Egipt i Persja: czasy Babilońskie –lulek czarny (Hyoscyamus niger)
-Afryka tropikalna: nasiona skrętnika (streptocarpus), kory acocanthera, soku mlecznego adenium
(adenium) i cebul urginii morskiej.
-Afryka Południowa: mieszanina soku mlecznego wilczomleczu (euphorbia), jadu żmij i soku z
cebul krasnokwiatu (hemantus),
-Ameryka południowa: stosowano kurarę – gęsty wyciąg z korzeni kilku roślin, m.in. strychnos i
Chondodendron tomentosum,
-Na wyspach Borneo, Celebes i Jawa: używano soku mlecznego z Antiaris toxicaria
-Starożytne Chiny-tojad mocny(Aconitum firmum)
-Europa: Trucizną z ciemiężycy białej(Veratrum album)
55
Stefan Bagiński, Jakub Mowszowicz „Krajowe rośliny trujące” Łódzkie towarzystwo naukowe szlakami nauki, Państwowe
Wydawnictwo Naukowe Oddział w Łodzi 1963
56
Phillippus Aureolus Theophrastus Bombastus von Hohenheim (1493/4-1541) lekarz i przyrodnik, zwany ojcem
medycyny nowożytnej. Badał wiele substancji chemicznych pod kątem wykorzystania ich jako leki. Badał też ich
właściwości trujące, można go więc uznawać także za ojca toksykologii.
57
Burchard Borne, Peter Dietze „Rośliny trujące 170 gatunków roślin ozdobnych i dziko rosnących” Bellona
Warszawa 2005
52
Za czasów starożytnej Europy trucizny roślinne były wykorzystywane na dworach do pozbycia
się konkurentów do tronu. Do wykonywania wyroków śmierci używano najczęściej szczwołu
plamistego (Conium maculatum) oraz szaleju jadowitego (Cicuta mirosa). Często wykonywano
puchar do wina z drewna cisu (Taxus). Powolne wypłukiwanie trucizny sprawiało iż odgadnięcie
przyczyny zgonu, którego objawem było zatrzymanie akcji serca, było prawie niemożliwe.
Niektórzy władcy czy pretendenci do tronu, świadomi ryzyka, podejmowali działania we własnym
zakresie polegające na przyjmowaniu substancji trującej stopniowo zwiększając dawkę. Miało to
na celu uodpornienie się
na działanie trucizn. Rośliny trujące nie wykorzystywano tylko i
wyłącznie do wykonywania wyroków śmierci. Za czasów niewolnictwa wykorzystywano trujące
właściwości dieffenbachii (Dieffenbachia) aby uciszyć tylko na pewien czas niewygodnych
światków. Drażniące działanie rośliny na śluzówki gardła i struny głosowe uniemożliwiało
porozumiewanie się poprzez mowę nawet przez kilka dni. Znajdowały duże zastosowanie w magii
czy próbach ziołolecznictwa. Wszystkim dobrze znane z bajek i opowieści a zarazem kryjące dużą
tajemnicę napoje miłosne były sporządzane z konwalii majowej (Convallaria majalis), nasion
bielunia (Datura) oraz lulka czarnego (Hyoscyamus niger). Jako środka odurzającego stosowano
bielunia (Datura). W składzie czarodziejskich maści można było znaleźć : bielunia czy lulka.
Jasnowidze wprowadzali się w trans przy użyciu lulka. Za czasów Aleksandra Wielkiego znano
już toksyczność oleandrów (nerium) z których zalecano sporządzanie specjalnych preparatów w
połączeniu z winem jako antidotum
na ukąszenia żmij. Używano go także w celu tępienia
gryzoni.58Często wywarów z roślin takich jak jałowiec sabiński (Juniperus sabinaczy), żywotnik
zachodni (Thuja occidentalis) stosowano jako środek poronny. Największą trudność przy
stosowaniu wszelkiego rodzaju „leków” roślinnych sprawia ich dawkowanie. Wynika to
najczęściej z zbyt małej wiedzy oraz z niedostatecznej znajomości środków chemicznych. W
efekcie większość podejmowanych prób poronnych kończyła się śmiercią.59 Wiele roślin
posiadających właściwości trujące wykazują właściwości lecznicze w zależności od dawki oraz
sposobu użycia. Dzięki temu, na tej samej liście roślin trujących, możemy znaleźć rośliny
lecznicze. W dzisiejszych czasach w skład wielu leków wchodzą składniki roślin silnie trujących
lecz specjalnie spreparowanych w odpowiednich dawkach i proporcjach . Odpowiednio
przygotowany
wyciąg z mleka maku lekarskiego (Papaver somniferumma) działanie
przeciwbólowe, uśmierzające ból, uspokajające na ośrodek oddechowy i serce. Substancje z miłka
wiosennego (Adonis vernalis) wchodzą w skład wieloskładnikowych preparatów poprawiających
58
Danuta Prokopowicz „Rośliny trujące zwierzęta jadowite” Ekonomia i Środowisko Białystok 1999
Prof. Dr Bolesław Broda , Prof. Dr Jakub Mowszowicz „Przewodnik do oznaczania roślin leczniczych, trujących i
użytkowych” Państwowy zakład wydawnictw lekarskich Warszawa 1979
59
53
pracę serca. Olejki eteryczne żywotnika zachodniego (Thuja occidentalis) są ważnym składnikiem
maści stosowanych na reumatyzm oraz przeziębienia. Silnie trujący bieluń (Datura) ma także
zastosowanie w leczeniu reumatyzmu, astmy czy nerwobóli a wyciągi z jałowca sabińskiego
(Juniperus sabina) znajdują zastosowanie w leczeniu homeopatycznym. Obecnie zatrucia
roślinami trującymi mają miejsce u ludzi dorosłych bardzo rzadko lub w sposób niezamierzony.
Zdarzają się przypadki zatrucia roślinami zawierającymi w sobie szkodliwe substancje chemiczne
wynikające z zanieczyszczeń bądź nieumiejętnego stosowania środków ochrony roślin. Na rynku
istnieje wiele leków, czy innych specyfików, które mogły by pomóc w podjęciu czynów
morderczych czy samobójczych.
Niestety smutnym jest fakt że „Oddalenie się człowieka od przyrody, spowodowało, że
większość dorosłych, w tym również lekarze, nie ma zupełnie pojęcia o roślinach”. Najczęstszymi
przyczynami zatruć są pomyłki związane z podobieństwem niektórych roślin. Podczas zbiorów
można łatwo pomylić czosnek niedźwiedzi z zimowitem jesiennym. Przykładowo w ośrodku
toksykologicznym w Monachium w roku 2000 odnotowano 3500 zgłoszeń związanych z zatruciem
roślinami. Najczęściej ulegają nim jednak
dzieci. Małe nieświadome zagrożenia często nie
potrafią sobie odmówić skosztowania wszystkiego co jest w zasięgu ich ręki w domu ,ogrodzie czy
placówce szkolnej. Przypadków zatruć zwierząt truciznami roślinnymi wynikają często z
osłabienia ich zdolności do omijania roślin trujących spowodowane niedoborami pokarmowymi w
okresie zimowym. Niestety„od dawna przypisywana zwierzętom cecha unikania szkodliwych dla
nich roślin wydaje się znikać w miarę udomowienia zwierząt.”60
Właściwości roślin trujących (Bagiński, Mowszowicz 1963; Prokopowicz 1999; Broda,
Mowszowicz 1971; Anioł-Kwiatkowska 1993) Toksyczność roślin polega na występowaniu w
całej roślinie lub jej części substancji chemicznych trujących zarówno dla nas ludzi jak i zwierząt.
Można je najczęściej rozpoznać po nieprzyjemnym zapachu lulek lub ostrym piekącym smaku
.Wytarzane przez rośliny substancje trujące (chemiczne, biologicznie aktywne, toksyczne) przede
wszystkim są reakcją na zewnętrzne bodźce jakimi są zagrożenia w postaci zwierząt
roślinożernych ,pasożytów czy innych chorób. Trujące rośliny produkują związki zakłócające
metabolizm żywych organizmów.
Do tych substancji możemy zaliczyć:
a) Alkaloidy
b) Glikozydy
60
Prof.dr.hab.J.Mowszowicz Recenzent dr.hab.Zdzisław Przeździecki „Przewodnik do oznaczania krajowych roślin
trujących i szkodliwych” Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne Warszawa 1982
54
c) Saponiny
d) Toksalbuminy
e) Olejki eteryczne
f) Kwasy organiczne
g) Kwasy nieorganiczne
h)Kumaryny
i) Ostre substancje wchodzące w skład soku mlecznego
j)żywice
j) Inne
a) Alkaloidy są to złożone, organiczne związki zasadowe zawierające azot . Ich zawartość w
roślinach zwykle jest nieznaczna - może dochodzić do kilku procent. W obrębie różnych rodzin
mogą występować te same alkaloidy lecz w większości przypadków każda rodzina zawiera
alkaloidy charakterystyczne dla siebie. Większość wywołuje silne zatrucia i nierzadko śmierć.
Wykorzystywane są chociażby do zwalczania szkodników – strychnina. Toksyczne alkaloidy
mogą także wchodzić w skład leków np. przeciwbólowych- morfina.
b )Glikozydy są to silnie działające trucizny. Niektóre z nich oprócz węgla, tlenu i wodoru
zawierają także siarkę bądź siarkę oraz azot. Można je spotkać w nasionach brzoskwiń, wiśni,
moreli, owocach pigwy i jarząbu czy w gorzkich migdałach. Najczęstszymi dolegliwościami
towarzyszącymi przy spożyciu są silne bóle głowy, lęki, niepokój czy drętwienie śluzówek jamy
ustnej.
c) Saponiny są szczególną odmianą glikozydów. Z wodą tworzą roztwory koloidalne i działają
jako środki pianotwórcze. Umiejscawiają się szczególnie w korze, korzeniach oraz kłączach. Te
które odznaczają się wysoką toksycznością nazywają się sapotoksynami. Zażyte w małych
dawkach działają wykrztuśnie. Przy zażyciu doustnym mogą działać gwałtownie przeczyszczająco,
przy dużych dawkach wywołują uszkodzenie błony. Ze zdrowego organizmu, zdrowego przewodu
pokarmowego nie resorbują się. Posiadają także działanie bakteriobójcze. Mogą wywoływać
miejscowe podrażnienia szczególnie błon śluzowych, powodują uszkodzenie oraz obumarcie
komórek zwierzęcych. Przy rozpyleniu w powietrzu mogą wywołać silne łzawienie i zapalenie
oczu, kichanie, zwiększenie się wydzieliny nosa oraz kaszel.
d) Toksalbuminy -czyli fitotoksyny, złożone, organiczne połączenia białkowego pochodzenia o
dużych cząsteczkach - przypominają enzymy. Strukturą podobne są do toksyn bakteryjnych
dlatego też często wywołują zbliżone reakcje fizjologiczne na organizm nawet przy małych
ilościach. Działają jako antygeny przez co przyczyniają się do powstawania przeciwciał.
55
Stopniowe zażywanie od odpowiednio małej dawki do coraz większej powoduje uodpornienie.
Długość procesu resorpcji z przewodu pokarmowego jest różna. Często występuje tu zjawisko
utajenia w czasie od spożycia do wystąpienia pierwszych objawów chorobowych. Są wrażliwe na
temperaturę czyli można je
zniszczyć poprzez ogrzewanie. Objawami zatrucia najczęściej są
krwawe biegunki i obrzęk narządów wewnętrznych takich jak wątroba czy nerki. W skutkach
mamy do czynienia z nieodwracalnym uszkodzeniem komórek. Najbardziej niebezpieczna spośród
fitotoksyn jest rycyna zawarta w nasionach racznika- (Ricinus communis) lub Robina występująca
w robinii akacjowej-(Robinia pseudoacacia)
e) Olejki są fizjologicznymi wydzielinami roślin. Gromadzą się w różnych częściach rośliny
począwszy od wewnętrznych jej partii czyli komór i przewodów olejowych jakie możemy znaleźć
w owocach, drewnie , korze, liściach czy organach podziemnych po zbieranie się ich w partiach
zewnętrznych jakimi są włoski gruczołowe występujące głównie w obrębie kwiatów i liści. Są
mieszaninami niejednorodnych pod względem chemicznym lotnych związków - częstokroć nadają
roślinie silny specyficzny zapach. Związki lotne drażniące skórę. Pojawiające się stany zapalne
mogą skończyć się martwicą. Stają się także poważnym niebezpieczeństwem dla układu
nerwowego oraz mogą działać na skurcze macicy działając poronnie. Olejki występują w postaci
ciekłej przeważnie o oleistej konsystencji. Tylko niektóre ich składniki występują w postaci ciał
stałych. Są bezbarwne lub żółtawe a te które zawierają azuleny są niebieskie bądź zielone. Pod
wpływem światła zwykle ciemnieją i mogą żywiczeć. Bardzo dobrze się wchłaniają nawet przez
nieuszkodzoną zdrową skórę oraz płuca. Składniki olejków bardzo szybko wnikają do narządów
wewnętrznych podobnie szybko są usuwane z organizmu. Przyczyniają się głównie do
powstawania miejscowych podrażnień skóry oraz błon śluzowych. Towarzyszy temu uczucie
ciepła, pieczenie, pęcherze oraz martwica. Po wchłonięciu nadmiernej ilości olejków do organizmu
skutkami ubocznymi mogą być silne zaburzenia żołądkowo jelitowe .Szczególnie niebezpieczne są
takie olejki jak: tujon, eugenol, terpinen, limonen i felandren.
f) Kwasy - można do nich zaliczyć kwas pruski, szczawiowy oraz akonitowy.
Zawartość kwasu pruskiego w roślinie jest ściśle uzależniona od jej wieku, gleby w jakiej się
rozwija oraz ilości opadów atmosferycznych. Powstają podczas zmiennych warunków
środowiskowych, które powodują naruszenie procesu wzrostu oraz rozwoju rośliny. Przyczyną
mogą być wahania stosunków powietrzno wodnych w glebie związane ze zmianą warunków
atmosferycznych jak nadmierne uwilgotnienie bądź susza, gradobicie czy przymrozki.
g) Sok mleczny jest wodnym roztworem kwasów, cukrów , soli oraz emulsją związków
chemicznych takich jak terpeny, garbniki i lipidy . Sok mleczny może wyciekać z zranionej części
56
rośliny bądź z nasady po oberwanym czy nadłamanym liściu. Dla zwierząt bardzo intrygujące są
poruszające się płyny i odruchowo mogą zostać zlizane.
h) Kumaryny - substancje organiczne , zdolne do ulatniania się, związkiem podstawowym, który
nadał nazwę grupie jest kumaryna. Występują one w roślinach w postaci wonnej lub glikozydowej
we wszystkich organach w szczególności korzeniach owocach i nasionach. Przybierają postać stałą
najczęściej o bezbarwnym bądź żółtawym ubarwieniu. W świetle UV wykazują właściwości
fluorescencyjne. Posiada charakterystyczny zapach świeżego siana. Objawami zatruć są zawroty
głowy, zaburzenia żołądkowo – jelitowe, pokrzywka, oszołomienie, uczulenia skóry na światło,
powstanie rumienia. Działa depresyjnie na ośrodkowy układ nerwowy i powoduje uszkodzenia
wątroby. Można je spotkać w nostrzyku, marzance wonnej , tomka wonna, turówka wonna,
aminek.
j) Żywicami roślinnymi są wydzieliny wydobywające się z przewodów czy komór żywicznych
wyciekające w miejscu zranienia rośliny. Można je też otrzymać poprzez ekstrakcję roślin i
kolejno odparowanie rozpuszczalnika. Są niejednorodnymi mieszaninami
pod względem
chemicznych nielotnych związków wykazujących wspólne cechy fizyczne-bezpostaciowe, stałe
lub pół stałe, łamliwe. Pod wpływem gorącej temperatury miękną tworząc ciągliwy płyn. W skład
żywic wchodzą kwasy, alkohole, fenol, glikozydy estry, ligniny. Niektóre spośród nich oprócz
zastosowania w lecznictwie
odznaczają się dużą toksycznością. Objawami występującymi
równolegle po spożyciu mogą być właściwości przeczyszczające, halucynogenne, nawet
rakotwórcze. Żywice można spotkać w sokach mlecznych wilczomleczy, olejku krotonu czy
konopi indyjskiej oraz u drzew iglastych.
k)Sok mleczny – znajduje się w rurkach mlecznych niektórych roślin, jego występowanie jest
cechą taksonomiczną. W skład wchodzą związki chemiczne takie jak garbniki, lipidy czy terpeny.
Jest to wodny roztwór kwasów, cukrów w którego skład wchodzą związki chemiczne takie jak
garbniki, lipidy czy terpeny. Znajduje on zastosowanie przy wyrobie produktów leczniczych
narkotycznych oraz do wyrobu np. kauczuku naturalnego.
Rodziny roślin w których występują: ( Jurgen, Frohne 2004; Bagiński, Mowszowicz 1963;
Prokopowicz 1999; Broda, Mowszowicz 1971; Anioł-Kwiatkowska 1993)
a)Alkaloidy
-Liliowate (Liliaceae),
-Jaskrowate (Ranunculaceae),
-Psiankowate (Solanaceae),
-Makowate (Papaveraceae),
-Cisowate ( Taxaceae),
57
- Baldaszkowate (Umbelliferae),
-Motylkowate (Papilionaceae),
-Grzybieniowate ( Nymphaeaceae),
-Złożone (Compositae),
- Bobowae (Fabaceae),
-Kokornakowate (Aristolochiaceae),
-Selerowate (Apiaceae),
-Szkarłatkowate (Phytolaccaceae),
b)Glikozydy
-Jaskrowate (Ranunculaceae),
- Motylkowe (Papilionaceae),
-Krzyżowe (Cruciferae),
-Trędownikowate (Scrophulariaceae),
-Liliowate (Liliaceae),
-Różowate (Rosaceae),
b)Saponiny
-Goździkowate (Caryophyllaceae),
-Jaskrowate (Ranunculaceae),
-Motylkowate (Papilionaceae),
-Liliowate (Liliaceae),
-Pierwiosnkowate (Primulaceae),
-Kokornakowate (Aristolochiaceae),
-Szkarłatkowate (Phytolaccaceae),
c)Toksalbuminy
-Wilczomleczowate (Euphorbiaceae),
-Bobowate (Fabaceae)
d)Olejki eteryczne
-Astrowate (Asteraceae) ,
-Jasnotowate (Lamiaceae),
Cyprysowate (Cupressaceae),
-Goździkowate (Caryophyllaceae),
-Wawrzynowate (Lauraceae),
-Kokornakowate (Aristolochiaceae),
-Selerowate (Apiaceae),
58
e)Kwasy
-Różowate (Rosaceae),
-Rdestowate (Polygonaceae),
-Komosowate (Chenopodiaceae),
- Astrowate (Asteraceae),
-Skrzypowate (Equisetaceae),
- Kokornakowate (Aristolochiaceae),
f)Kumaryny
-Bobowate (Fabaceae),
-Marzanowate (Rubiaceae) ,
-Wiechlinowate (Poaceae) ,
-Selerowate (Apiaceae),
g)Sok mleczny
-Makowate (Papaveraceae),
-Wilczomleczowate (Euphorbiaceae),
-Astrowate (Asteraceae)
h)Żywice
-Wilczomleczowate(Euphorbiaceae),
-Cyprysowate (Cupressaceae),
-Astrowate (Asteraceae),
Trujące rośliny można podzielić na trzy podstawowe grupy:
1.Rośliny które powodują bardzo szybkie a zarazem poważne reakcje organizmu przy przyjęciu
ograniczonej liczby materiału roślinnego liczonych np. w gramach lub kroplach.
2.Rośliny , które ze względu na obecność substancji toksycznych muszą być uznane za
niebezpieczne lub te które zwykle powodują zatrucia dopiero w pewnych okolicznościach.
3.Rośliny , które nie zawierają jeszcze zdiagnozowanych toksycznych substancji ale powodują
zatrucia lub te które nie posiadają jednoznacznie udokumentowanych przypadków poważnych
zatruć.61
Czynniki wpływające na toksyczność roślin: (Bagiński, Mowszowicz 1963; Altman, 1998; ;
Frohne Hans Jurgen Pfander 2004)
A) Bezpośrednio związane z rośliną-rosnącą
1.Klimat
61
Jurgen Pfander, Frohne Hans “Poisonus Plants Dietrich a Handbook for Doctors, Pharmacists, Toxicologists,
Biologists and Veterinarias” Timber Press, Oregon 2004
59
2.Położenie Geograficzne
3.Rodzaj gleby
4.Pora roku
5.Pora dnia
7.Pogoda
8.Nasłonecznienie
9.Cykl rozwojowy
10.Zawartość trucizny w poszczególnych jej częściach
11. Warunki bytowania (roślina dziko rosnąca a hodowlana)
12.Sasiedztwo ciągów komunikacyjnych i zakładów przemysłowych
13. Nieprawidłowe stosowanie środków ochrony roślin
14. Poziom eksploatacji przez zwierzęta
B)Związane z osobnikiem mającym styczność z rośliną
1.Gatunek organizmu przyjmującego truciznę
2.Masa ciała przyjmująca truciznę
3. Droga wniknięcia do organizmu
4.Wiek osobnika związany z dojrzałością metaboliczną i dojrzałością narządów
5.Ilość spożytej trucizny
6.Rzyzwyczajenie do spożywania trucizny
Dodatkowo przy niektórych roślinach mogą mieć wpływ:
1. Warunki przechowywania
2. Termin zbioru
3. Konserwacja
4.Wysuszenie
5.Ugotowanie
W naturalnym środowisku każdy organizm musi posiadać broń, dzięki której jest w stanie
utrzymać się przy życiu. Taką bronią u roślin jest wytwarzanie toksycznych substancji, które mają
na celu odstraszenie intruzów. Niektóre z nich dodatkowo sygnalizują już swoją intensywną
jaskrawą barwą lub zapachem o tym, że są trujące, niebezpieczne i lepiej ich nie dotykać. Jest to
ich naturalna obrona chroniąca przed zniszczeniem i umożliwiająca tym samym przetrwanie.
Pokrzywa (Urtica) wytwarza substancję zwana histaminą występująca w włoskach. Są to
substancje parzące i piekące a włoski łamią się uwalniając truciznę nawet przy delikatnym
dotknięciu i pozostawiają ślady działania nawet do kilkunastu godzin. Roślina ostrzega w ten
sposób intruza przed ponowną próbą wejścia w obszar jej życia. Orlica pospolita (Pteridium
60
aquilinum) wytwarza cjanek znajdujący się w młodych listkach odstraszając w ten sposób owady.
Wilczomlecze (Euphorbia) zawierają w swych łodygach trujący sok, który wydobywa się ze
skaleczonego organu często powodując zgon zwierząt, które spożyły tą substancję.
Niebezpieczeństwo stanowi też zachwianie równowagi w danym ekosystemie gdzie liczba
osobników w danej populacji zwierzęcej gwałtownie wzrasta. Następuje nadmierna eksploatacja
roślin, które czując się zagrożone zaczynają wytwarzać truciznę w nadmiernych ilościach bez
przerwy. Takich, które mogą powodować desperackie zachowania i migracje. Np. nadmierne
eksploatowanie turzycy pęcherzykowatej (Carex vesicaria) i wełnianki wąskolistnej (Eriophorum
angustifolium) przez lemingi. Zagrożenie stanową także organizmy roślinne, które choć nie są
uznawane za toksyczne a wręcz za rośliny bezpieczne używane na co dzień do wyrobów
kulinarnych w określonych warunkach są chłonne na substancje mogące stanowić poważne
zagrożenie dla zdrowia. Jest tu mowa o ziołach, które są organizmami bardziej od innych
podatnymi na kumulację metali toksycznych. Związane jest to jednak nie tylko z gatunkiem lecz
przede wszystkim z miejscem występowania. Te, które rosną w pobliżu ciągów komunikacyjnych
czy w pobliżu niektórych zakładów przemysłowych stanowią szczególne zagrożenie ponieważ
nawet przy niewielkiej zawartości metali toksycznych takich jak miedź , kadm, nikiel, rtęć czy
kobalt mogą już stanowić zagrożenie.62 Bardzo ważnym aspektem świadczącym o trujących
właściwościach rośliny jest wzięcie pod uwagę faktu, że każde zwierzę posiada różną wrażliwość
na te same trucizny. W toku ewolucji, pewne organizmy, z biegiem lat przystosowały się do
spożywania trucizn roślinnych bez szkody dla własnego organizmu. Najlepszym tego przykładem
są spożywane liście wiecznie zielonego, zawierającego olejki eteryczne eukaliptusa (Eucalyptus)
wyłącznie przez misia koalę. Układ pokarmowy zwierzęcia przystosował się do pobierania
składników niezbędnych do przeżycia oraz filtrowania w wątrobie a następnie wydalana
toksycznych substancji bez jakiejkolwiek szkody dla organizmu. W podobny sposób ptaki
bezpiecznie mogą się żywić owocami wilczej jagody (Atropa belladonna) czy cisu (Taxus) gdzie
dla konia czy innych zwierząt roślinożernych jest znacznie bardziej trujący. Dzięki ptakom rośliny
mogą rozprzestrzeniać się w środowisku. Nietrująca część owocu jaką może być np. osnówka cisu
zostaje trawiona natomiast łupina nasiona przechodzi nienaruszona przez przewód pokarmowy i
wydalona w zupełnie innym miejscu niż została spożyta bez szkody dla organizmu, w którym
przebywało. 63
62
Danuta Prokopowicz „Rośliny trujące zwierzęta jadowite” Ekonomia i Środowisko Białystok 1999 ;
Prof.dr.habil. Michał Bohosiewicz „Toksykologia weterynaryjna” Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne
Warszawa 1979; Halina Strzelecka, Józef Kowalski „Encyklopedia Zielarstwa i Ziołolecznictwa” PWN Warszawa
2000
63
Prof.dr.habil. Michał Bohosiewicz „Toksykologia weterynaryjna” Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne
Warszawa 1979
61
Rodzaje zatruć roślinami: (Prokopowicz 1999; Anioł-Kwiatkowska 1993; Jurgen Pfander,
Frohne 2004)
U ludzi:
a) Bezpośrednie
b) Kryminalne
c) Zawodowe
e) Samobójcze
f) Jatrogenne
g) Sytuacyjne
h) Spowodowane ryzykiem podróży
i) Związane z importem roślin i ich rozpowszechnianiem
U zwierząt:
a) Zanik intuicji związany z porą roku
b) Zanik intuicji spowodowany udomowieniem
c) Sytuacyjne
d) Kryminalne
Często
spotykanymi
zatruciami
są
bezpośrednie
inaczej
pomyłkowe
spowodowane
podobieństwem morfologicznym roślin trujących do jadalnych np: Bulwę ziemowita jesiennego
(Colchicum autumnale) z cebulą jadalną (Allium cepa), szalej jadowity (Cicuta mirosa) z
pietruszką (Petroselinum crispum), korzeń tojadu mocnego (Aconitum firmum)
z brukwią.
Osobami szczególnie narażonymi na zatrucia roślinne mają do czynienia ludzie, którzy mają
kontakt z olejkami eterycznymi, pyłami kwiatowymi, barwnikami roślinnymi, żywicami podczas
pracy. Co prawda ciągły kontakt z różnymi toksynami wzmacnia odporność organizmu na
konkretne toksyny jednakże u takich osób najczęściej występują problemy z układem
oddechowym oraz podrażnienia skóry i silne alergie. To samo tyczy się zwierząt będących w
towarzystwie ludzi a tym samym w towarzystwie tych samych niebezpiecznych substancji. Do
zatruć sytuacyjnych co tyczy się zarówno zwierząt jak i człowieka można zaliczyć sen na świeżym
sianie . Ulatniają się z niego kumaryny z ziół, wonnych traw jak tomka (Anthoxanthum ), turówka
(Hierochloë) czy marzanki pagórkowej (Asperula cynanchica). Podobnie trujące może być
spożywanie świeżego mleka od krów żywiących się roślinnością związaną z danym terenem.
Organizm nieprzyzwyczajony do spożywania danego takiego mleka może mocno to odchorować.
Jest to zatrucie związane z ryzykiem podróży. Zatrucia związane z importem roślin
i ich
rozpowszechnieniem Do Polski sprowadzono z Kaukazu barszcz olbrzymi (Heracleum
mantegazzianum), który rozpowszechnił się poza ogrody botaniczne. W wyniku kontaktu z tą
62
roślina można doznać bolesnego pieczenia skóry, nasilającego się pod wpływem słońca. Zatrucia
kryminalne są to świadome działania mające na celu przyczynienie się do czyjegoś utraty zdrowia
lub doprowadzenie do śmierci. Nawiązując do zwierząt najczęstszym spotykanym zachowaniem
jest zatruwanie niewygodnych zwierząt sąsiadów bądź śmiertelne zatrucie zwierzęcia w celu
ukrócenia jego życia gdyż jest niepotrzebne. Działania samobójcze są świadomymi czynnościami
mającym na celu odebranie sobie życia. W dzisiejszych czasach w tym celu rzadziej sięga się po
czysty produkt roślinny raczej na już przetworzony w postaci np. przedawkowanego leku.
Zatrucia jatrogenne są związane z przedawkowaniem leków roślinnych lecz nie są to działania
świadomie prowadzące do utraty zdrowia.
Zatrucie następuje w skutek złego zapamiętania
wskazówek lekarza lub błędnych informacji otrzymanych przez niego codo stosowania leku.
Najczęściej jednak spotykanymi zatruciami zaliczanymi do tej grupy są
ziołowe mikstury
sporządzane przez znachorów mogące zawierać nasiona lub korzenie np. pokrzyku (Atropa).
Najczęstszą sytuacją spotykaną wśród zwierząt domowych jest picie wody z wazonu po roślinach
trujących bądź podbijanie wody z podstawka po trującej roślinie np. kliwia (Clivia) ma trujący
korzeń. Właściciel cieszy się, że kot pije, niestety nie jest świadomy co pije wraz z wodą.
Dodatkowo u zwierząt można się spotkać z takim zjawiskiem jak stłumiony zanik intuicji co do
toksyczności danych roślin spowodowany pora roku. Chodzi głównie o przejście z czasu
zimowego na wiosenny. Czasowy brak kontaktu z roślinami może spowodować omyłkowe
spożycie trujących. Największym problemem dzisiejszych czasów u zwierząt jest tzw. zanik
intuicji związany z spożywaniem trujących roślin wynikającym z udomowienia zwierzęcia.
Reakcja jest podobna jak u zwierząt dziko żyjących przechodzących etap z zimowego na wiosenny
z tym, że dużo bardziej nasilony. Zwierzęta żyjące w większości zupełnie odizolowane od świata
roślinnego w momencie pojawienia się jakiejkolwiek zieleni w zasięgu ich wzroku odruchowo
zaczynają ja podgryzać. Niestety często są to trujące rośliny ozdobne. Podobnie, zupełnie
wyizolowane zwierze, przebywające w bloku nagle umieszczone w ogrodzie nie znające i
niemiejące żadnego do czynienia z roślinami zanim zdąży nauczyć się co jest bezpieczne a co nie
otruje się i umrze.64
Objawy towarzyszące zatruciom po spożyciu trującej rośliny mogą być bardzo podobne dla
wielu gatunków. Najczęstszymi objawami są mniejsze lub większe zaburzenia żołądkowo jelitowe.
Do zgonów dochodzi głównie z powodu porażenia układu oddechowego poprzez uduszenie bądź
zakłócenie rytmu serca i w efekcie jego zatrzymanie. Z tego powodu, w otoczeniu różnych
64
Danuta Prokopowicz „Rośliny trujące zwierzęta jadowite” Ekonomia i Środowisko Białystok 1999 ;
Burchard Borne, Peter Dietze „Rośliny trujące 170 gatunków roślin ozdobnych i dziko rosnących” Bellona Warszawa
2005; Prof. Dr Bolesław Broda , Prof. Dr Jakub Mowszowicz „Przewodnik do oznaczania roślin leczniczych,
trujących i użytkowych” Państwowy zakład wydawnictw lekarskich Warszawa 1979
63
gatunków roślinnych trudno jest znaleźć „winowajcę”. Tylko po spożyciu niektórych osobników
mogą wystąpić takie dolegliwości jak stan żółtaczki, utrata słuchu, utrata wzroku czy krwawienie
wokół siatkówki oka. Przy kontakcie fizycznym z licznymi gatunkami mogą wystąpić dodatkowe
dolegliwości w postaci miejscowego zaczerwienienia skóry, powstania bąbli a nawet martwicy
skórnej. Często można się także spotkać z reakcjami uczulającymi powodującymi łzawienie oczu
czy wystąpienia kataru. U kota objawy zatrucia pojawiają się już w czasie 2-4 godzin. Pojawia się
niemrawość, brak chęci do poruszania się, silne konwulsje a śmierć może wystąpić w ciągu kilku
godzin. Istnieją antidota na pewne trucizny natomiast kot w odróżnieniu od dziecka nie będzie w
stanie powiedzieć co dokładnie zjadł.65 Z notowań związanych z zatruciem niebezpiecznymi
roślinami wynika, że najczęściej miejscami, w których doszło do spożycia są: dom i ogród
przydomowy, placówki szkolne i przedszkolne w miejscach do, których mają dostęp dzieci i
zwierzęta udomowione a zatrucia zdarzają się także dorosłym. Jak wynika z notowań Ośrodka
Toksykologicznego w Monachium to zatrucia ludzi truciznami roślinnymi stanowią 15%.66 Ważną
kwestią jest uświadomienie społeczeństwa od najmłodszych lat, czego jest zdecydowany brak,
jakie konsekwencje może nieść kontakt z niebezpieczną roślinnością. Jak podaje (Prokopowicz,
1999) opisując skutki nie dopilnowania dziecka, które zatruło się
szalejem jadowitym a
doprowadzenie organizmu do stanu samodzielnego funkcjonowania rozległe w czasie. Oprócz
typowych objawów związanych z zaburzeniami żołądkowo jelitowymi pojawiło się zapadniecie w
śpiączkę, uszkodzenie wątroby i nerek, drgawki, leniwa reakcja źrenic oraz objaw Babińskiego.
Hospitalizacja obejmowała 3 placówki służby zdrowia na oddziale Intensywnej terapii, kolejno
oddziale neurologii oraz oddziale rehabilitacji neurologicznej. Czas leczenia
szpitalnego
obejmował 120 dni oraz 28 dni usprawniania pochorobowego. Mimo długotrwałego walczenia o
zdrowie dziecka i różnego rodzaju zabiegów po terapii pozostały trwałe zmiany w postaci
osłabienia sprawności manualnej oraz zaburzenia mowy. Podczas projektowania powinno się
wziąć pod uwagę użytkowników czy będą to małe dzieci, zwierzęta idt . Projektant dokonując
doboru roślin w ogrodzie przeznaczonym dla dzieci czy zwierząt powinien skonsultować się z
zleceniodawcą w celu zwrócenia uwagi na szczególnie niebezpieczne rośliny jeżeli takie muszą się
w im pojawić. Zatrucia kotów żyjących na wolności bądź wychodzących na dwór są najczęstszą
przyczyną ich zgonu. Są one bardzo wrażliwe na toksyny, które mogą często znaleźć się na ich
futerku a potem zostać zlizane.68 Trudno byłoby wyeliminować wszystko co może być toksyczne i
pozostawić w ogrodzie tylko pięknie wystrzyżoną trawę. Jeżeli właścicielami ogrodu są ludzie na
65
66
68
Mahelkova K. „ Koci doktor” Galaktyka Sp. z o.o., Bruce A 2008 „Kot doskonały” Galaktyka Sp. z o.o 2007
Horst Altmann „Atlas trujących roślin i jadowitych zwierząt” Świat Książki
Mahelkova K. „ Koci doktor” Galaktyka Sp. z o.o., Bruce A 2008 „Kot doskonały” Galaktyka Sp. z o.o 2007
64
tyle dorośli i uświadomieni to poniżej wymienione rośliny mogą zagościć w ich domach, natomiast
jeśli posiada ktoś dziecko czy zwierzątko jakim jest kot i chce je utrzymać w jak najlepszej
kondycji to powinien wystrzegać się szczególnie niebezpiecznych lub wydzielić im w ogrodzie
miejsce niedostępne dla potencjalnych małych ofiar zatrucia. Niezwykle trudną rzeczą było by
zrobienie idealnej listy niebezpiecznych roślin, większość które do tej pory istnieje nie spełniają
swojej roli ponieważ osoby próbujące z nich korzystać nie znają się na gatunkach roślin a nazwy
łacińskie czy nawet polskie także niewiele im mówią. Poniżej wymienione rośliny mają być tylko
przykładem pokazującym jak wiele jest wokół nas niebezpiecznych roślin i uświadomić, że każda
inna potencjalnie może spowodować dotkliwe szkody w organizmie.
Wybrane przykłady trujących roślin:
(Prokopowicz 1999; Altman 1998; Bohosiewicz 1979; Mahelkova 2007; Mowszowicz 1982;
czerwona księga, List of plants The ASPCA National Animal Poison Control Center; Polska
Czerwona księga roślin 2001)
- części trujące
- objawy zatrucia
-objawy kontaktu ze skórą
1. Bukszpan zwyczajny (Buxus sempervirens), (Fot. 18)
Trujące części rośliny: owoce i liście
Objawy zatrucia: zaburzenia żołądkowo-jelitowe , zawroty głowy, kurcze , zapaść
Objawy kontaktu ze skórą: podrażnienia
2. Cyprysik lawsona (Chamaecyparis lawsoniana ), (Fot. 19)
Trujące części rośliny: cała roślina
Objawy zatrucia: zaburzenia żołądkowo-jelitowe , krwawienia , kurcze, podwyższone ciśnienie,
przyśpieszone tętno, paraliż centralnego ośrodka nerwowego, uczulenie na pyłek
3. Trzmielina (Euonymys ), (Fot. 20)
Trująca część rośliny: cała roślina jest silnie trująca
Objawy zatrucia zaburzenia żołądkowo-jelitowe, zakłócenie rytmu serca, paraliż, śmierć
4. Bluszcz pospolity (Hedera helix), (Fot. 21)
Trujące części rośliny: liście i owoce
Objawy zatrucia: pieczenie w ustach i gardle, zaburzenia żołądkowo-jelitowe , skurcze
zatrzymanie oddechu, zawiera substancje alergizujące
Objawy kontaktu ze skórą: podraznienia
5. Ostrokrzew kolczasty (Ilex aquifolium), (Fot. 22)
Trujące części rośliny: liście i owoce
65
Objawy zatrucia zaburzenia żołądkowo-jelitowe , paraliż, zaburzenia rytmu serca, zapalenie układu
pokarmowego, wyczerpanie organizmu
6. Jałowiec sabiński (Juniperus Sabina),
Trujące części rośliny: cała roślina jest bardzo silnie trująca
Objawy zatrucia zaburzenia żołądkowo-jelitowe , pobudzenie, zakłócenia rytmu serca
Duszności, postępujący paraliż ośrodkowego układu nerwowego, śmierć
Objawy kontaktu ze skórą :drażniąco na skórę i wywołują pęcherze
7. Ligustr pospolity (Ligustrum vulgare), (Fot. 23)
Trujące części rośliny: liście , kora i owoce
Objawy zatrucia: zaburzenia żołądkowo-jelitowe , odurzenie, bóle głowy, paraliż układu krążenia,
wstrząs, reakcje alergiczne na pyłek,
Objawy kontaktu ze skórą: podrażnienia
8. Rozchodnik (Serum), (Fot. 30)
Trujące części rośliny: cała roślina jest trująca
Objawy zatrucia: podrażnienie jamy ustnej, zaburzenia żołądkowo-jelitowe , skurcze, otępienie,
paraliż
9. Cis pospolity (taxus baccata),
Trujące części rośliny: Roślina cała jest silnie
Trująca za wyjątkiem osnówek nasion
Objawy zatrucia zaburzenia żołądkowo-jelitowe , przyśpieszenie potem spowolnienie tętna i
oddechu zawroty głowy, osłabienie pracy serca, paraliż układu oddechowo-krążeniowego, śmierć
10.Żywotnik zachodni (Tuja occidentalis), (Fot. 32)
Trujące części rośliny: cała roślina
Objawy zatrucia: mdłości, krwawienia, skurcze, podwyższone
ciśnienie krwi, zaburzenia żołądkowo-jelitowe , przyśpieszone tętno, gorączka,
zakłócenia metabolizmu, paraliż ośrodkowego układu nerwowego
11.Narecznica samcza (Dryopteris filix mas), (Fot. 31)
Toksyczna część rośliny: cała roślina najbardziej kłącze
Objawy zatrucia: podrażnienie śluzówki przewodu pokarmowego, zaburzenia żołądkowo-jelitowe
, skurcze mięśniowe, pobudliwość odruchowa, osłabienie czynności serca, stan żółtaczki ,utrata
wzroku , porażenie ośrodka oddechowego, śmierć
12.Bieluń (Datura), (Fot. 33)
Toksyczna część rośliny: cała roślina bardzo silnie trująca
66
Objawy zatrucia: zmienne nastroje od euforii do szału, omamy, zaburzenia widzenia, śmierć w
wyniku porażenia układu oddechowego
Objawy kontaktu ze skórą: zaczerwienienie
13.Robinia akacjowa (Robinia pseudoacacia), (Fot. 34)
Toksyczna część rośliny: kwiaty kora liście
Objawy zatrucia: wymioty, drgawki, nadmierna senność, zapaść.
14.Ciemiernik biały (Helleborus niger), (Fot. 35)
Toksyczna część rośliny: cała roślina trująca najbardziej korzeń
Objawy zatrucia: świąd skóry, ślinotok, zaburzenia żołądkowo-jelitowe , duszność, osłabienie
akcji serca, słabo wyczuwalne, nieregularne tętno
15.Pokrzyk wilcza jagoda (Atropa bella donna), (Fot. 24)
Toksyczna część rośliny: cała silnie trująca
Objawy zatrucia: pobudzenie, niepokój, halucynacje wzrokowe i słuchowe, euforia, płaczliwość,
brak koordynacji ruchów, słowotok, drgawki, napady szału, światłowstręt,
zaburzenia widzenia, nadciśnienie, wymioty, gorączka, zaczerwienienie skóry twarzy
16.Wrotycz pospolity (Tanacetum vulgare), (Fot. 25)
Toksyczna część rośliny: cała roślina
Objawy zatrucia: zaburzenia żołądkowo-jelitowe, przekrwienie macicy, poronienie, krwiomocz,
zawroty głowy, utrata świadomości
17.Glistnik jaskółcze ziele (Chelidonium maius), (Fot. 26)
Toksyczna część rośliny: cała roślina
Objawy zatrucia: zaburzenia żołądkowo-jelitowe, zaburzenia świadomości, zapaść, wzrost
ciśnienia we krwi, śmierć
Objawy kontaktu ze skórą: podrażnienia, pęcherze, owrzodzenie , martwica
18.Laurowiśnia wschodnia (Prunus laurocerasus), (Fot. 27)
Toksyczna część rośliny: liście i nasiona
Objawy zatrucia zaburzenia żołądkowo-jelitowe , zaczerwienienie twarzy,
zawroty głowy, przyśpieszony oddech, utrata przytomności
19.Jarząb pospolity (Sorbus acuparia), (Fot. 28)
Toksyczna część rośliny :surowe owoce
Objawy zatrucia: zaburzenia żołądkowo-jelitowe ,wykwity skórne,
podwyższony poziom cukru i białka w moczu
67
Fot. 18 Bukszpan zwyczajny (Buxus
sempervirens), fot. Anna Turek
Fot. 19 Cyprysik Lawsona (Chamaecyparis
lawsoniana), fot. Anna Turek
Fot. 20 Trzmielina pnąca (Euonymus fotrunei
‘Silver Queen’), fot. Anna Turek
Fot. 21 Bluszcz pospolity (Hedera helix),
fot. Anna Turek
Fot. 22 Ostrokrzew kolczasty (Ilex aquifolium),
fot. Anna Turek
Fot. 23 Ligustr pospolity (Ligustrum vulgare),
fot. Anna Turek
68
Fot. 24 Pokrzyk wilcza-jagoda (Atropa
belladonna)
Fot. 25 Wrotycz pospolity (Tanacetum vulgare),
fot. Anna Turek
Fot. 26 Glistnik jaskółcze ziele (Chelidonium
maius), fot. Anna Turek
Fot. 27 Laurowiśnia wschodnia (Prunus
lauroceaus), fot. Anna Turek
Fot. 28 Jarząb pospolity (Sorbus acuparia),
fot. Anna Turek
Fot. 29 Mahonia pospolita (Mahonia aquifolium),
fot. Anna Turek
69
Fot. 30 Rozchodnik okazały (Sedum spectabile
‘Meteor’), fot. Anna Turek
Fot. 31 Narecznica samcza (Dryopteris filix mas),
fot. Anna Turek
Fot. 32 Żywotnik zachodni (Thuja occidentalis),
fot. Anna Turek
Fot. 33 Bieluń (Brugmansia x candida ‘Angels
Flight’ ), fot. Anna Turek
Fot. 34 Robinia Akacjowa (Robinia
pseudoacacia), Fot. Anna Turek
Fot. 35 Ciemiernik biały (Helleborus niger ),
Fot. Anna Turek
70
Rośliny ozdobne, hodowlane:
1. Diffenbachia Seguiny (Dieffenbachia seguine)
Trujące części rośliny: Cała roślina jest bardzo silnie trująca
Objawy zatrucia: zaburzenia żołądkowo-jelitowe, opuchnięcie języka, zakłóceń rytmu serca,
odurzenie, paraliż, działanie strun, głosowych na kilka dni,
Objawy kontaktu ze skórą: podrażnienie
2. Aloes zwyczajny (Aloe vera)
Trujące części rośliny: cała roślina
Objawy zatrucia: działanie przeczyszczające, krwawienie układu pokarmowego, krwotoki z
narządów rodnych,
Objawy kontaktu ze skórą: zapalenia
3. Palma betelowa (Areca katechu)
Trujące części rośliny: owoce
Objawy zatrucia: zaburzenia żołądkowo-jelitowe , pieczenie w ustach i gardle, zawroty głowy,
potliwość,
4. Wilczomlecz nadobny (Euphorbia pulcherrmima)
Trujące części rośliny: cała roślina jest trująca, szczególnie sok mleczny
Objawy otrucia zaburzenia żołądkowo-jelitowe, dreszcze, odurzenie, działanie alergizujące
Objawy kontaktu ze skórą: podrażnienie
5. Kroton pstry (Codiaeum variegatum)
Trujące części rośliny: cała roślina jest silnie trująca
Objawy zatrucia: zaburzenia żołądkowo-jelitowe, pieczenie w ustach i gardle, łzawienie
Objawy kontaktu ze skórą: alergiczne reakcje
6. Anturium-Scherzerianum-Hybr.
Anturium- różne odmiany
Trujące części rośliny: młode liście
Objawy zatrucia: zaburzenia żołądkowo-jelitowe, podrażnienia skóry
7. Obrazki plamiste (Arum maculatum)
Trujące części rośliny: owoce, liście, kłącza
Objawy zatrucia: zaburzenia żołądkowo-jelitowe, zapalenie skóry, obrzęk, pieczenie w ustach,
ślinotok, zaburzenia czynności serca, drgawki, krwawienie przewodu pokarmowego i macicy,
zapaść, śmierć
8.Kliwia pomarańczowa (Clivia miniata), (Fot. 37)
Trujące części rośliny: cała trująca
71
Objawy zatrucia: nudności kaszel wymioty ślinotok
9.Cyklamen perski (Cyklamen persicum)
Trujące części rośliny: cała roślina głównie bulwy
Objawy zatrucia: zaburzenia żołądkowo-jelitowe ,zawroty głowy, silne pocenie, drgawki,
porażenia
10.Monstera dziurawa
Trujące części rośliny: lekko trująca cała roślina głównie liście
Objawy zatrucia: zaburzenia żołądkowo-jelitowe, podrażnienie błon śluzowych jamy ustnej ,
nadmiernie ślinienie, obrzmienie lub świąd warg, pokrzywka, problemy z przełykaniem, , utrata
głosu i chrypa
11.Skrzydłokwiat Wallisa (Spathiphyllum wallisii)
Trujące części rośliny: cała roślina jest trująca
Objawy zatrucia: pieczenie języka, wzmożone pragnienie,
Skórcze, zakłócenia rytmu serca
12.Oleander pospolity (Nerium oleander), (Fot. 36)
Trujące części rośliny: cała roślina jest silnie trująca
Objawy zatrucia: zaburzenia żołądkowo-jelitowe ,brak czucia w jamie ustnej i gardle, zakłócenia
rytmu serca, rozszerzenie źrenic ,duszności, śmierć
Fot. 36 Oleander pospolity (Nerium oleander),
fot. Anna Turek
Fot. 37 Kliwia pomarańczowa (Clivia miniata),
fot. Anna Turek
72
6.1.3 Rośliny bezpieczne
Kot czerpie bardzo dużo korzyści wynikających z kontaktu z roślinami. Nie powinno się
ograniczać go tylko i wyłącznie do kociej trawy do podgryzania w celu usunięcia kul włosowych
np. cibora(Cyperus) bądź do kocich afrodyzjaków. Faktycznie są one nierozłącznymi elementami
pojawiającymi się w temacie kot- ogród lecz trzeba sobie zdać sprawę z faktu, że są one tylko
namiastką naturalnego środowiska w jakim żyją zwierzęta. Człowiek w miarę możliwości chęci i
ochoty może prawie codziennie wyjść z domu zaczerpnąć świeżego powietrza i pozwolić sobie na
spacer w parku. Zwierzęta udomowione jakimi są koty często nie maja tego przywileju a przez
nieznajomość szaty roślinnej oraz ze zwykłej niewiedzy właściciela najczęściej izoluje się je od
zieleni. Nie można także popadać w fobię związaną z faktem, że wszystkie rośliny są trujące dla
naszego pupila. Jest wiele gatunków, które nie odznaczają się wysoka zawartością trucizn w sobie
lub powodują niewielkie zaburzenia żołądkowe czy niegroźne zatrucia lub w ogóle nie odznaczają
się szczególną szkodliwością. Tego typu rośliny powinny znaleźć się w ogrodach wszystkich
miłośników kotów. Rośliny dają
poczucie spokoju i wpływają kojąco na psychikę zwierząt
spędzających większość czasu w domu. Należy pamiętać o tym, że aby utrzymać w możliwie jak
najlepszej kondycji organizm kota musi on otrzymać odpowiednie składniki pokarmowe. Ciało
musi mieć paliwo oraz wiele innych niezbędnych substancji potrzebnych do jego budowy,
utrzymania w jak najlepszej kondycji, możliwości regeneracji, dobrego samopoczucia w tym celu
pożywienie musi być uzupełnione materiałami roślinnymi. Do tego potrzebne są takie rośliny jak
trawy, zioła oraz inne poprawiające stan zdrowia umysłowego fizycznego i utrzymującego je w
odpowiedniej równowadze. Kotom udomowionym poprzez zaplanowanie konkretnych roślin w
ogrodzie można pomóc w znalezieniu potrzebnych mu naturalnych składników, które powinny
wchodzić w skład jego diety. Oprócz roślin jako składników pokarmowych oraz afrodyzjaków
zieleń jest miejscem do zabaw, snu, możliwości znalezienia kryjówki np. w nieskoszonej trawie,
no i przede wszystkim zapewniają możliwość ćwiczeń fizycznych poprzez wspinanie oraz biegi i
skoki na powierzchni o odpowiedniej przyczepności. 69
Kocie afrodyzjaki
Nie każdemu kotu podobają się te same afrodyzjaki. Większość z nich szaleje za kocimiętka
właściwa (Nepeta cataria), nazwa rodzaju pochodzi od wpływu jaki wywiera na koty. Niegdyś ta
69
Gregory L. Tilford & Marry L.Wulff ”Herbs for Pets The Natura Way to Enhance Your Pet’s Life” Bow Tie Press
California 2009; David Taylor “Ty I Twój Kot” Muza S.A Warszawa 1992 Artykól A Garden For Cats By Dr.
Leonard Perry, Extension Profesor University of Vermont
73
roślina była używana jako dodatek do herbaty oraz jako zioło lecznicze o szerokim spektrum.
Uznawana także za odstraszacz komarów. U ludzi nie powoduje ona takiego zainteresowania jak u
kotów, zwyczajnie pachnie świeżym sianem. Koty natomiast bardzo pobudza i intryguje wyzwala
w nich wręcz agresję . Z tego też powodu kot, który znajdzie się w zasięgu miejsca obsadzonego
kocimiętką wariuje, tarza się, chwyta ja łapami, głośno mruczy, pomiałkuje, ociera się o roślinę,
liże ją i gryzie i przybiera bardzo dziwne pozycje. Próba przeszkodzenia mu w tych czynnościach
dla człowieka może się skończyć zdecydowaną dezaprobatą i nawet buntem w postaci agresji.
Dlatego też większość konstrukcji specjalnie zaprojektowanych dla kotów pryska się wyciągiem z
tej rośliny – aby pobudzić kota do drapania, wyżycia się w konkretnym miejscu a tym samym
uniknięcia szkód w postaci zniszczonych mebli czy innych części ogrodu. Należąca do tego
samego gatunku także adorowaną przez duża ilość kotów, wydzielająca słodki miodowy zapach
jest kocimiętka mussina (Nepeta mussinii), (Fot. 38), kocimiętka wielkokwiatowa (Nepeta
grandiflora), (Fot. 40) i kocimiętka faassena (Nepeta faassenii), (Fot. 39). Wywołuje u nich
podobne reakcje co kocimiętka właściwa. Około 2/3 kotów podatnych jest na zapachy kocimiętki i
jest to cecha dziedziczna. Największe zainteresowanie wykazują osobniki dorosłe w wieku
rozrodczym. Mniej podatne są osobniki w wieku dziecięcym lub starczym. W skład tych roślin
wchodzą terpeny, które uznawane są za kocie feromony. Jednym z najbardziej pożądanych
afrodyzjaków, bez którego ogród dla kota niebyły w pełni zadowalający jest kozłek lekarski
(Valeriana officinalis). Na człowieka działa uspokajająco oraz ułatwia zasypianie na kota włącz
przeciwnie pobudzająco a wręcz rozzłaszczająco. Roślina powoduje mrużenie oczu u kota i często
ślinotok wynikający z chęci jej spróbowania. Ten który pierwszy dostanie się w obręb jej
przestrzeni życiowej, dopóki sam nie zaspokoi swoich potrzeb związanych z kontaktu z tą rośliną,
będzie reagował agresywnie w stosunku do innych kotów eliminując tym samym konkurencję.
Posiada także właściwości regulujące zaburzenia oddychania, snu i trawienia.70
70
Artykól A Garden For Cats By Dr. Leonard Perry, Extension Profesor University of Vermont;
Gregory L. Tilford & Marry L.Wulff “Herbs for Pets The Natural Way to Enhance Your Pet’s Life” Bow Tie Press
California 2009; 10 Herbs for Happy Healthy Cats Laura Rogers 2000 United States A Storey
Communications, Inc.
74
Fot. 38 Kocimiętka mussina (Nepeta mussinii),
fot. Turek Anna
Fot. 39 Kocimiętka Faassena (Nepeta faassenii),
fot. Turek Anna
Fot. 40 Kocimiętka wielkokwiatowa (Nepeta
grandiflora), fot. Turek Anna
Kocie zioła, rośliny lecznicze
Zioła są niezbędne do stymulacji, regulacji naturalnego funkcjonowania organizmu i powrócenia
do zdrowej harmonii z resztą ciała. Zioła są używane jako naturalny wspomagacz do życia w
zdrowiu. Koty w naturalnym środowisku instynktownie potrafią zwrócić większą uwagę na
wybieranie oraz konsumowanie traw chwastów i ziół, które zwiększają ich siły witalne. Te rośliny
stanowią naturalną dietę kocią pomagając zwierzęciu w tonizowaniu przewodu pokarmowego
75
wzmacniając różne narządy jak wątroba ,kontrolują poziomu insuliny, wpływają pozytywnie na
serce czy usuwają robaki z organizmu.71
Rośliny , które oprócz afrodyzjaków są uważane za niezbędne w kocim ogrodzie:
(Amy D. Shojai 1999; Anioł-Kwiatkowska 1993;Rogers 2000)
1.Prawoślaz lekarski (Althaea officinalis)
Surowiec zielarski: korzeń i liście
Wskazania: w stanach zapalnych przewodu pokarmowego takich jak podrażnienia, uszkodzenia
nabłonka oraz w schorzeniach górnych dróg oddechowych.
2.Lukrecja gładka (Glycyrrhiza glabra)
Surowiec zielarski: korzeń
Właściwości lecznicze: zwiększa wydzielanie soku żołądkowego i pobudza przemianę materii,
zapobiega wzdęciom oraz kolce jelitowej, wpływa korzystnie na wydzielanie hormonów.
3.Orzech włoski (Juglans regia)
Surowiec zielarski: liście, łupiny, kora, owoc.
Właściwości lecznicze: działanie przeciwbakteryjne, przeciwzapalne, przeciwbiegunkowe i
przeciwkrwotoczne. Zielone orzechy niszczą pasożyty układu pokarmowego.
4. Mięta pieprzowa (Mentha piperita), (fot. 41)
Surowiec zielarski: liście
Właściwości lecznicze: zwiększa wydzielanie soku żołądkowego, usprawnia pracę jelit, posiada
także właściwości przeciwbakteryjne, olejek działa odkażająco i inhalująco przy nieżytach gardła i
oskrzeli.
5. Mniszek lekarski (Taraxacum officinale), (Fot. 42)
Surowiec zielarski: kwiat, korzeń
Właściwości lecznicze: działanie moczopędne, pomaga przy kłopotach trawiennych, wątrobowych,
podnosi odporność organizmu, pomaga w leczeniu początków cukrzycy.
6. Łopian pajęczynowaty (Arctium tomentosum)
Surowiec zielarski: głównie korzenie
Właściwości lecznicze: silne działanie antybakteryjne, grzybobójcze, przeciwzapalne oraz
moczopędnie, zmniejsza wydzielanie soku żołądkowego, zwiększa wydzielanie śluzów w
przewodzie pokarmowym, wspomaga zwalczanie stanów zapalnych dróg moczowych,
zaburzeniach przemiany materii.
71
New choices In natural healing for dogs and Cats Amy D. Shojai 1999 Rodale Inc. United States; Jadwiga AniołKwiatkowska „Rośliny leczące zwierzęta” Wydawnictwa Szkole i Pedagogiczne Warszawa 1993
76
7. Nagietek lekarski (Calendula officinalis), (Fot. 43)
Surowiec zielarski: Kwiaty
Właściwości lecznicze: w stanach zapalnych, infekcjach, problemach wątrobowych ,w ogólnym
ubytku sił i odporności na zakażenia bakteryjne i wirusowe oraz przewlekłych i nie poddających
się innym lekom dolegliwościach różnych narządów wewnętrznych np. serca.
8. Caraway Kminek zwyczajny (Carum carvi )
Surowiec zielarski: owoc
Działanie lecznicze: przeciwskurczowe w obrębie przewodu pokarmowego, poprawia trawienie,
działa wiatropędnie, sokopędnie, bakteriobójczo.
9. Echinacea Jeżówka wąskolistna (Echinacea angustifolia)
Surowiec zielarski: korzeń
Właściwości lecznicze: obniżania gorączki, wzmacnia ona odporność organizmu przeciw
infekcjom bakteryjnym i wirusowym
10.Pietruszka zwyczajna (Petroselinum crispum)
Surowiec zielarski: korzeń, owoc, ziele
Właściwości lecznicze: zwiększają ilość wydalanego moczu, posiada własności antyseptyczne
oraz zmniejsza napięcie mięśni gładkich jelit i dróg moczowych, pobudza wydzielanie śliny i soku
żołądkowego, co ułatwia trawienie i przyswajanie pokarmów.
11.Rosemary Rozmaryn lekarski (Rosmarinus officinalis)
Surowiec zielarski: cale zioło, olejki
Działanie: odkażające, pobudzające, wspomaga trawienie, posiada właściwości przeciwbakteryjne,
przeciw grzybicze.
12. Koper ogrodowy (Anethum graveolens)
Surowiec zielarski: cała roślina ze szczególnym uwzględnieniem liści i nasion, olejek eteryczny
Właściwości lecznicze: uspokajające, wpływa korzystnie na proces trawienia, obniża ciśnienie
krwi, wspomaga trudności związane z trawieniem i spowodowaną tym bezsennością, wzdęciom.
77
Fot. 41 Mięta pieprzowa (Mentha piperita),
fot. Turek Anna
Fot. 43 Nagietek lekarski (Calendula officinalis),
fot.Turek Anna
Fot.42 Mniszek lekarski (Taraxacum officinale),
Fot. Anna Turek
78
Rozdział 7. Perspektywa
7.1.1 Definicja
„Istnieją różne metody prezentacji przestrzeni nowo tworzonego ogrodu, którymi
projektant może posłużyć się do zilustrowania swojej pracy”72.
Perspektywa jest najbardziej realistycznym rodzajem rysunku inżynierskiego. Architekci i
projektanci używają perspektywy w dwojaki sposób: jako techniki projektowania oraz jako
ilustracji projektu sporządzonego w widokach (rzutach prostokątnych). Za pomocą widzenia
matematycznego
przestrzeni nauczono się przekładać rzeczywistość
zgodnie z zasadami
geometrii na papier. Perspektywiczny rysunek, bez znaczenia jakie medium zostało użyte do jego
sporządzenia, ma na celu zachowanie charakteru zapamiętanej sytuacji przestrzennej poprzez
zachowanie takich elementów jak skala, faktury, cienie, oświetlenie, deformacje poszczególnych
elementów otoczenia w zależności od płożenia obserwatora (Rys. 19). Projektant do podkreślenia
ducha swojego projektu wybiera najczęściej perspektywę taką, która według jego uznania będzie
najtrafniejsza. Perspektywę możemy nazwać obserwacją przedmiotu lub grupy przedmiotów z
różnych stron i różnych wysokości. W zależności od położenia i wielkości przedmiotu oraz
obiektów towarzyszących obiekt może wydawać się mniejszy, większy, prosty czy zakrzywiony.
Podczas definiowania perspektywy musimy brać pod uwagę wiele czynników, które składają się
na jej odbiór oraz relacje jakie występują pomiędzy obserwatorem a otoczeniem czyli:73
- usytuowanie w przestrzeni
- wielkość obserwatora
- kierunek patrzenia
- proporcje i relacje pomiędzy obiektami
- użyte faktury
- użyte kolory
-warunki atmosferyczne
-forma
-dystans
-proporcje
72
73
Rys. 19 Sześcian widziany z różnej
wysokości, rys. Anna Turek
Andrew Wilson „Ogrody, Projekty,Realizacje” Arkady Warszawa 2005
William F.Powwel “Perspective an Essentials guide featuring Basic principles , advanced techniques , and
practical applications” Walter Foster Publishing Kalifornia, 1989; Teresa Tomaszkiewicz –Białas “Perspektywa
Praktyczna dla architektów” Oficyna wydawnicza politechniki Wrocławskiej Wrocław 1996
79
-trójwymiarowość
-głębię
-kształt
-ogniskowanie oka
Obserwowany obiekt będzie wyglądał zupełnie inaczej obserwowany przez człowieka stojącego,
leżącego a obserwatora znajdującego się na dużej wysokości. Ten sam przedmiot obserwowany
przez osobnika kilkadziesiąt razy mniejszego będzie wyglądał zupełnie inaczej chociażby po przez
wzgląd na wielkość oglądanego obiektu, który dla dorosłego człowieka będzie niewielki a dla nie
wielkiego zwierzątka przerażająco duży.74 Najczęściej używaną przez projektantów perspektywą
służącą do przedstawienia wizualizacji jest perspektywa widziana z poziomu oka ludzkiego zwana
zbieżną. Kolejną jest perspektywa z lotu ptaka, którą wykorzystujemy do tworzenia planów rzutu z
góry. Najrzadziej wykorzystywaną jest perspektywa żabia przedstawiana jako starcie stosunkowo
małego obserwatora z dużym obiektem oglądanym od dołu. Oczywistym jest jednak fakt, że nie od
razu człowiek zdawał sobie sprawę z zasad działania perspektywy. Oko ludzkie było
przyzwyczajone do deformacji obiektów, które oglądało na co dzień niemniej jednak dopiero po
setkach lat świadomość poznania perspektywy doszła do perfekcji. Teorie perspektywy często
dzieli się na dwie podstawowe części: perspektywę linearną oraz perspektywę atmosferyczną. Ta
pierwsza odnosi się w szczególności do kształtów obiektów, ich krawędzi, wielkości, dystansu,
widoku kątów które zmieniają się relatywnie wraz z zmiana położenia obserwatora. Głębię
uzyskuje się poprzez koncepcyjne nakładanie się na siebie obiektów oraz zmniejszenie rozmiaru
wraz z odległością. Perspektywę atmosferyczną, która ukazuje jak blisko czy daleko jest
obserwator charakteryzują takie cechy jak wyrazistość obrazu, kontrast, kolor czy walor. Jest ona
przede wszystkim uzupełnieniem perspektywy linearnej jako kładzenie nacisku na perspektywę
linearną lub przedstawienia głębi nawet jeśli obiekt jest blisko.76 W raz z zwiększeniem dystansu
pomiędzy obserwatorem a obiektem kontrast ulega redukcji, kolor blednie, obraz jest mniej
wyrazisty a walor ginie. Przed dokładnym poznaniem rodzaju perspektyw, aby lepiej i dokładniej
zrozumieć otaczający nas świat i istniejące w nim przestrzenie powinno się zapoznać z niżej
podaną terminologią:77
74
John Raynes Colins&Brown “The complete guide to perspective” London 2005
76
Kenneth W.Auvil Mayfield “Perspective drawing” Publishing company California 1997
77
William F.Powwel “Perspective an Essentials guide featuring Basic principles , advanced techniques , and practical
applications.” walter Foster Publishing Kalifornia, 1989; Andrew Wilson „Ogrody, Projekty,Realizacje” Arkady
Warszawa 2005 Teresa Tomaszkiewicz –Białas Perspektywa Praktyczna dla architektów Oficyna wydawnicza
80
a)Linia horyzontu (LH) –jest to linia, która określa wysokość na jakiej znajduje się oko
obserwatora. Jest to fundamentalny termin niezbędny do konstrukcji każdej perspektywy. Jeżeli
poziom oczu jest nisko horyzont pojawia się niżej, jeżeli jest wyżej horyzont pojawia się także
wyżej. W otwartych przestrzeniach jakimi mogą być tereny nadmorskie spotykamy się z sytuacją
czarną na białym- linia horyzontu jest w miejscu styku nieba z wodą. W terenie zabudowanym
jakim jest miasto linia horyzontu jest ukryta nazywamy ją ukrytą linią horyzontu gdyż jej
znalezienie wymaga praktyki (Rys. 20, Rys. 21).
Rys. 20 Horyzont, rys. Anna Turek
Rys. 21 Ciągłość horyzontu, rys. Anna Turek
b)Plan Obrazu(PLO) (Rys. 22) jest to wyimaginowany pionowy plan znajdujący się
pomiędzy obserwatorem a obserwowanym obiektem. Może być kwadratowy lub prostokątny
jednak najczęściej odpowiada formatowi kształtowi papieru, medium na jakie jest przenoszony.
c)Plan terenu (PT) jest to cała powierzchnia poniżej horyzontu na jakiej znajduje się zarówno
obserwator jak i obserwowany obiekt. Jego zasięg rozszerza się tak daleko jak oko potrafi sięgnąć.
Umownie przedstawiany koncepcyjnie jako płaska powierzchnia gdyż w naturalnym krajobrazie
raczej nie spotyka się tak dużych idealnie płaskich terenów.
d)Linia terenu(LT)- to linia, która jest prostopadła do planu obszaru i styka się z jego dolną
krawędzią po jego środku.
e)Znikający punkt (ZP)- punkt na horyzoncie znajdujący się dokładnie na wysokości i
naprzeciwko poziomu oczu.
f)Punkt obserwacyjny(PO) – miejsce na którym umiejscowione są oczy, jest odbity na planie
obrazu i w danym przypadku może być znikającym punktem co ma miejsce w perspektywie
równoległej o jednym punkcie.
politechniki Wrocławskiej Wrocław 1996 , Perspective made easy Ernest R.Norling Unabridged Dover 1999 New
York
81
f)Zanikający punkt przekątnych (PZP) (Rys. 23) –są to punkty, które znajdują się zawsze na
linii horyzontu. Każdy pojedynczy przedmiot potrzebuje zanikających punktów na horyzoncie. Są
to umowne punkty na horyzoncie gdzie powinny się zbiegać przedłużenia poprowadzonych
przekątnych przedmiotów na horyzoncie.
Rys. 22 Plan Obrazu
(Parramon, 2003)
Rys. 23 Zanikający punkt
przekatnych (Parramon; 2003)
82
7.1.2 Rodzaje perspektyw
Rozróżniamy kilka rodzajów perspektyw począwszy od tych najbardziej pierwotnych po
używane do dziś:78
1.Rzędowa
2.Kulisowa
3.Zbieżna
4.Równoległa
5.Ukośna
6.Z lotu ptaka
7.Żabia
8.Perspektywa powietrzna
1.Perspektywa rzędowa- najstarsza metoda, znana człowiekowi służąca do oddawania głębi na
malowidłach. Pierwsze zastosowanie tego rodzaju perspektywy zostało upamiętnione na
naskalnych wizerunkach stad zwierząt ok. 15-20 tys. lat temu. Malarzami byli myśliwi, którzy
przenosili na skały zapamiętane widoki i obrazy najczęściej zwierzyny (Fot.44). Cechą
charakterystyczną było umieszczanie osobników znajdujących się bliżej na dole malowidła, te
które były oddalone automatycznie były malowane coraz wyżej. Używana była także w malarstwie
staroegipskim (Fot.45) łączono ją z kompozycją pasową. Obraz najczęściej dzielono na pasy
gdzie wyższe partie ukazywały to co było dalej a niższe to co znajdowało się blisko. Brak w tej
perspektywie było wyrażenia głębi poprzez zmniejszanie oddalonych obiektów, zanikanie ostrości
czy zmiany kolorów.
Fot. 44 Malowidło naskalne
Fot. 45 Malarstwo Staroegipskie,
( Hobhouse;2007)
78
Barbara Osińska “Sztuka i Czas. Część 1 Od prehistorii do rokoka” WSip 2004, Phil Metzger “The art of
Perspective the ultimate guide for artists in every medium” OHIO North Light Books 2007 , Myriam Ferron
“Perspektywa” Bauer- Weltbild Media S.p Warszawa 2006
83
2.Perspektywa kulisowa pojawiła się za czasów późnego paleolitu. Zasadami jakimi się kierowano
była świadomość tego, że obiekty, które znajdują się bliżej przysłaniają obiekty, które znajdują się
dalej. W ten sposób pokazywano dwie lub więcej zachodzących na siebie nieprzeźroczystych form
- pozwalało to ocenić widzowi odległości a tym samym głębię obrazu. Nie brano pod uwagę
ważnego faktu, że w miarę oddalenia obiektu od oczu obserwatora powinien być mniejszy, bledszy
miej wyraźny. Powstałe w tamtych czasach obrazy były nadal płaskie i charakteryzowały się
brakiem spójności obiektów z otaczającą je przestrzenią. Najlepszym przykładem są malowidła
naskalne we Francji w Grocie Lascaux w centralnym pomieszczeniu zwanym Rotundą Byków 15 10 tys. p.n.e. (Fot. 46) Perspektywa kulisowa przez człowieka pierwotnego często była stosowana
wraz z perspektywą rzędową.
Fot. 46 Rotunda byków.
Malowidło naskalne
www.culture.gouv.fr
3.Perspektywa zbieżna(linearna, renesansowa) – jej zasady opracował po raz pierwszy w XV
wieku architekt florencki Filippo Brunelleschi. Przypadło to na epokę renesansu gdzie szuka
chciała najbardziej poznać zasady funkcjonowania świata, w którym żyje. Zostały zauważone
niedoskonałości perspektywy rzędowej oraz kulisowej. Obrazy już nie były płaskie, po raz
pierwszy zwrócono uwagę na
trójwymiarowość obiektów, których linie prostopadłe do
widzianego widoku zbiegają się na horyzoncie, który znajduje się na wysokości oczu obserwatora.
Odkryto, że wszystkie przedmioty można umieścić na wyrysowanej siatce, że obiekty ulegają
złudzeniu optycznemu wraz z odległościom. Zauważono także fakt
udowadniający, że w
zależności od tego na jakiej wysokości kartki umieści się linie horyzontu to od niej będzie zależeć
kąt zbiegania się linii perspektywicznych. Z tego też powodu wyróżniono z perspektywy zbieżnej :
równoległą, ukośną, perspektywę z lotu ptaka, perspektywę żabią . LEONARDO DA VINCI 4.
Ostatnia wieczerza 1495 – 1497, (Rys. 24)
84
Rys. 24 Ostatnia wieczeża
Vallentin A., Leonardo da
Vinci, Malarstwo i rysunek,
wyd. Arkady, Warszawa 1979
4.Perspektywa równoległa (jeden punkt zbiegu), (Rys. 25) – najprostsza forma perspektywy
linearnej, w której wszystkie linie równoległe do siebie, prostopadłe do płaszczyzny obrazu
zbiegają się w jednym punkcie na horyzoncie.
Obserwator jest ustawiony frontalnie do obiektu,
punkt linii zbiegu znajduje się centralnie
na linii horyzontu- jest to tylko jeden punkt
usytuowany na tej linii. Najlepszym przykładem
jest płaski krajobraz zaoranych pól tworzących
linie zbiegające się ku jednemu punktowi na
horyzoncie. Punkt zbiegu jest wyraźny a linie
zdążają ku niemu promieniście.
Rys. 25 Perspektywa równoległa,
Rys. Anna Turek
5.Perspektywa ukośna (skośna, dwa punkty zbiegu), (Rys. 26) - forma perspektywy linearnej, w
której obserwator usytuowany jest z boku obiektu. Tworzą się w ten sposób dwa punkty zbiegu na
linii horyzontu jeden po prawej, drugi po
lewej stronie. Cechują się zasadą – rzutowania
izometrycznego często stosowanego przez
architektów polegającego na tym, że kąt
pomiędzy rzutowanymi osiami jest ten sam.
Uzyskujemy w ten sposób efekt skrócenia
perspektywicznego takiego dla każdej osi.
Rys. 26 Perspektywa ukośna,
rys. Anna Turek
85
6. Perspektywa z lotu ptaka (ptasia, powietrzna, trzy punkty zbiegu), (Rys. 27) forma perspektywy
linearnej, w której żadna z części obiektu nie jest ustawiona w stosunku do obserwatora
równolegle czy prostopadle a obserwator znajduje się ponad obiektem. Powstają trzy punkty
zbiegu , dwa na linii horyzontu oraz jeden pod obiektem czyli pod linia horyzontu. Najlepszym
przykładem są budynki widziane od góry gdzie przedłużenia ścian poziomych spotykają się w
dwóch punktach na horyzoncie a
przedłużenia ścian pionowych spotykają się pod obiektem
-na ziemi. Obiekt ulega złudzeniu optycznemu, w
którym dolna cześć budynku wydaje się być
diametralnie mniejsza i węższa.
Rys. 27 Perspektywa z lotu ptaka,
rys. Anna Turek
7.Perspektywa żabia (trzy punkty zbiegu), (Rys. 28) forma perspektywy linearnej- jest ona odwrotnością
perspektywy z lotu ptaka, w której żadna z części
obiektu nie jest ustawiona w stosunku do obserwatora
równolegle czy prostopadle a obserwator znajduje się
u dołu obiektu z wzrokiem skierowanym ku górze.
Powstają trzy punkty zbiegu, dwa na linii horyzontu
oraz jeden nad obiektem czyli ponad linia horyzontu
na niebie. Ściany obiektu mimo, że są równoległe w tej
perspektywie złudnie wyglądają
na zwężające się ku górze.
Rys. 28 Perspektywa żabia,
Rys. Anna Turek
8.Polega ona na złudnej zamianie kolorów. Najlepszym przykładem są np. wzgórza, które wydają
się z daleka niebieskie czy sinawo purpurowe mimo, że tak naprawdę są porośnięte zielonymi
drzewami, pokryte śniegiem i występuje w nich wiele kolorów jak czerwony, brązowy zielony
żółty itp. Spowodowane jest to tym, że warstwa powietrza znajdująca się pomiędzy obserwatorem
a wzgórzem tworzy zmiany w kolorze. Powietrze jest zanieczyszczone składa się z cząsteczek
86
dymu, kropli wody czy pyłu które odwracają części promieni słonecznych. Działa to na zasadzie
filtra dającego ochłodzenie koloru zniebieszczenia tym samym blokowanie ciepłych czerwieni i
żółci. Dodatkowo atmosfera obcina pewne ilości światła, które docierają do oka ludzkiego więc
dalekie wzgórza wydają się bledsze i obiekty nie wyglądają tak intensywnie jak z bliska. Krótkie
fale – niebieskie światło łatwo przechodzi przez atmosferę a inne kolory są blokowane i
rozpraszane. Należy również brać poprawkę na to, że nie zawsze dalsze wzgórze - dalszy obiekt
będzie bardziej szary niż bliższy ponieważ można się spotkać z takim zjawiskiem jak jedno z
dalszych wzgórz wydaje się być ciemniejsze niżeli bliższe. Przyczyną może być jeśli nad tym
wzgórzem zatrzyma się duża ciemna chmura, która osłoni cieniem wzgórze. Inną przyczyną może
być także dużo gęstsze pokrycie zielonymi drzewami dalszego wzgórza a bliższe pokryte jest
drzewostanem o dużo mniejszym zagęszczeniu, trawą, skalami czy śniegiem. Oczywiście należy
wziąć pod uwagę iż intensywność blokowania kolorów będzie oczywiście zależna od ilości
zanieczyszczeń gęstsze powietrze jest w mieście a zupełnie inne w przestrzeniach naturalnych,
mniej zanieczyszczonych ( Rys. 30). Duży wpływ także będzie miała pora dnia, wystąpienie mgły
czy warunki atmosferyczne, kolor nieba. Jakość widzenia w intensywnie słoneczny dzień będzie
zupełnie różna niż podczas zachmurzonego nieba. Na przykładzie budynków efekt filtru jest
trudniej zauważyć niżeli na wzgórzach ale zasady są dalej te same. Budynki wraz z oddaleniem
stają się bardziej matowe, kolor szarzeje wyrazistość słabnie zmienia się ostrość krawędzi oraz
ilość widzianych detali. Za wynalazcę perspektywy powietrznej w swoich dziełach jest uznawany
Leonardo Da Vinci np. obraz Mona Lisa (Rys.29).
Rys. 29 Mona Lisa,
Rys. Leonardo Da Vinci
Rys. 30 Barwy w perspektywie
rys. Anna Turek
87
7.1.3 Kocia perspektywa
Tłumacząc kocią perspektywę kwalifikującą się wstępnie do perspektywy żabiej można
przyrównać ją do postrzegania otoczenia przez małe dziecko. Nie umie jeszcze mówić, nie zna
świata i otoczenia, chcąc zaspokoić ciekawość musi dotknąć i spróbować najczęściej wszystkiego
co napotka na swojej drodze. Aby sprawdzić co znajduje się na stole, musi najpierw wejść na
krzesło potem na stół a następnie dopiero zaspokoić ciekawość. Dziecko noszone na rękach z
zaciekawieniem ogląda wszystko ponieważ rzeczy chodź znajome wydaja się inne w wyniku
zmiany perspektywy. Podobnie jest z kotem. Poznając nowe otoczenie najpierw poznaje
płaszczyznę, na której się znajduje. Musi obwąchać każdy kąt, spróbować polizać bądź zjeść to co
napotka na podłodze. W pomieszczeniu zamkniętym będą to: zabawki, kapcie, doniczki, przewody
itp. W przestrzeni otwartej odpowiednio: rośliny owady i wszystkie napotkane elementy podłoża.
Następnie stopniowo ciekawy tego czego nie da się ujrzeć z najniższego poziomu wchodzi coraz to
wyżej i wyżej zataczając wzrokiem coraz szerszy krąg przestrzeni jednocześnie. Kot jest
wspaniałym obserwatorem, a jego ciekawość zostaje zaspokojona dopiero wtedy kiedy może
oglądać wszystko z góry, na przykład z poziomu drzewa. Czuje się wtedy bezpieczny kontrolując z
lotu ptaka to co dzieje się w zasięgu wzroku. Możemy z tego wywnioskować, że mamy tutaj do
czynienia z osobnikiem postrzegającym przestrzeń z wielu perspektyw w zależności od potrzeb i
możliwości jakie dają mu otaczające obiekty
88
Rozdział 8 Postrzeganie barw i oświetlenie
8.1.1 Proces widzenia
Na odbieranie bodźców świetlnych, dostarczaniu informacji o barwach, kształtach i
przeróżnych zjawiskach zachodzących w otaczającym nas środowisku odpowiedzialny jest
zarówno u ludzi jak i u kotów zmysł wzroku. Organem odpowiedzialnym za te czynność jest
przyrząd optyczny zwany okiem. Jego czynności można podzielić na dwie grupy: widzenie
odnoszące się do bezpieczeństwa naszego ciała oraz obserwację, której proces zaczyna się w
momencie gdy kończy się widzenie obrazów.79 Wrażenia wzrokowe są odbiciem światła
zewnętrznego odbieranego
dzięki soczewce skupiającej oraz warstwie receptorów. Jest
subiektywnym faktem psychicznym. Istnieje jednak pewna bariera w postaci progu czułości
narządu wzrokowego więc nie zawsze działanie światła zewnętrznego wywoła to odbicie.80 Poza
tym w świecie, który nas otacza istnieją dwa źródła energii świetlnej pierwszymi są ciała, które
same świecą zwane luminescencyjnymi. Zaliczamy do nich słońce, gwiazdy, lampy, świetliki, oraz
inne ciała stałe rozgrzane do bardzo wysokich temperatur. Drugą grupę stanowią wtórne źródła
światła czyli ciała zwane nie luminescencyjnymi, które same z siebie nie świecą tylko odbijają
światło z pierwotnego źródła. Do nich zaliczamy wszystkie inne obiekty takie jak zieleń, budynki
czy księżyc.81
8.1.2 Różnice w widzeniu pomiędzy człowiekiem a kotem
Tak więc wpływ na wrażenie wzrokowe ma nie tylko świadomość lecz przede wszystkim
budowa anatomiczna narządu. Źrenica oka kota jest dużo większa od oka człowieka, dzięki czemu
pozwala na wpuszczanie do niego dużo większej ilości światła. Pole widzenia pojedynczego oka
człowieka wynosi 120 stopni kota 130 stopni w widzeniu obuocznym jest także znacznie większe
u kota 285 stopni niż u człowieka 210 stopni, jest to cecha przystosowująca drapieżnika do
polowań. (Rys. 31, Rys. 32)
79
80
Ernst Neufert ” Podręcznik Projektowania architektoniczno-budowlanego” Arkady Warszawa 2005
Stefan Konarski „Fizjologia i Higiena Pracy Światło i Barwa” Instytut wydawniczy Związków zawodowych
Warszwa 1982
81
Adam Zadusznica „Nauka o Barwie” Państwowe Wydawnictwo Naukowe Warszawa 1959
89
Rys. 31 Pole widzenia
człowieka
Rys. 32 Pole widzenia kota
Przy braku dostępu do światła kot nie widzi zupełnie nic, tak samo jak i człowiek, jednakże jest
on w stanie skupić nawet najmniejszą wiązkę światła z gwiazd czy światła odbitego od księżyca .
W nocy widzi sześć razy lepiej od człowieka. Przyczyną takiej różnicy jest różnica w stosunku
ilościowym występowania czopków i pręcików oraz obecny w oku kota irydyzujący nabłonek
naczyniówki. 82 Widzenie przestrzeni cechuje trójwymiarowość co umożliwia nam określenie cech
objętościowych, plastycznych i przestrzennych obiektów wchodzących w skład otaczającego nas
świata. W widzeniu jednoocznym możliwość odbioru obrazów, z głębią przestrzeni, jest możliwa
tylko dzięki pamięci wzrokowej, porównaniu położenia przedmiotów względem innych, różnica w
napięciu mięśni w oku przy dopasowywaniu soczewki do żądanej ostrości. W widzeniu
obuocznym dodatkową a zarazem najważniejszą rolę odgrywa odległość między osiami
optycznymi zwana bazą oczną. Obrazy z poszczególnego oka różnią się od siebie zarówno
punktem obserwacji jak i barwą razem tworząc trójwymiarową całość.83
8.1.4 Widzenie fototopowe, mezotopowe, ekotopowe, postrzeganie barw
Różnice w wizualnym odbiorze przestrzeni pomiędzy kotem a człowiekiem najlepiej poznać
podczas porównywania możliwości odbioru podczas widzenia fototopowego- dziennego,
mezotopowego - zmierzchowego oraz ekotopowego czyli nocnego.85Za widzenie dzienne
odpowiedzialne są czopki. Dzięki nim istnieje możliwość rozróżniania barw, ostrości i
wyrazistości widzianych obiektów. Źrenica człowieka jest kolistego kształtu podczas dobrych
warunków świetlnych ulega jednolitemu zwężeniu z każdej strony. U kotowatych z rodziny felis (u
dużych kotów takich jak puma źrenice zwężają się jak u człowieka ) źrenica ulega mocnemu
82
83
David Taylor „Ty i Twój Kot” Muza S.A Warszawa 1992
Stefan Konarski „Fizjologia i Higiena Pracy Światło i Barwa” Instytut wydawniczy Związków zawodowych
Warszwa 1982
85
M.Minnaert „Światło i barwa w przyrodzie” Państwowe wydawnictwo naukowe Warszawa 1961 ; Adam
Zadusznica „Nauka o Barwie” PWN Warszawa 1959
90
zwężeniu po bokach natomiast z góry i z dołu pozostają otwarte szczeliny wielkości główek od
szpilek. Czopki przy bardzo ostrym świetle ulegają przesyceniu przez co pogarsza się jakość
widzenia. Ten sposób zamykania źrenicy u kota lepiej chroni oko przed promieniami słonecznymi.
Rozróżniamy trzy rodzaje czopków: czerwone, zielone i niebieskie. Widzenie barwne u człowieka
odgrywa bardzo ważną rolę. Od lat prowadzone są badania mające na celu badanie wpływu barw
na jakość życia człowieka, na jego zdrowie, samopoczucie i zachowanie. Ocena koloru atrakcyjny
czy nie
jest najczęściej oceną bardzo subiektywną. Człowiek od najmłodszych lat uczy się
rozróżniania barw, ich języka oraz używania ich w odpowiednich sytuacjach. Mają one bardzo
duży wpływ na jakość życia chociażby przy projektowaniu wnętrz pomieszczeń mieszkalnych.
Wpływają negatywnie lub pozytywnie na ludzką psychikę. Począwszy od pomieszczeń
mieszkalnych po barwy budynków czy elementów w ogrodzie. Niektóre barwy sprawiają, że w ich
towarzystwie czujemy się swobodnie np. zieleń lub są dla nas na tyle neutralne jak biel, że po
prostu nie przeszkadzają a jeszcze inne jak czerwień mogą wywoływać nawet rozdrażnienie.
Kompozycja, która składa się z barw harmonizujących i o podobnych tonach działa uspokajająco,
podczas gdy kompozycja oparta na barwach kontrastujących sprawia wrażenie dysonansu i może
denerwować. Wprowadza mniej lub bardziej uświadamiany element niepokoju. Barwa wpływa na
emocje .Silna i wyrazista daje wrażenie witalności. Dzięki użyciu małych obszarów o barwach
kontrastujących, nie dominujących nad całością zwracamy uwagę widza. Duże powierzchnie o
kontrastujących barwach mogą mieć ujemny wpływ na odbiór projektowanych motywów, niszcząc
głębię i maskując szczegóły.86Dziki kot w naturze nie uczy się postrzegania barw. Nie jest mu to
potrzebne zarówno podczas polowania myszy jak i w wymalowaniu swojego konta do uwicia
gniazda. Z tego też względu przez wiele lat myślano, że kot nie rozróżnia barw i widzi w czarno
bieli. Teraz już wiadomo, że odróżnia poszczególne barwy, często mając do wyboru zieleń czy
czerwień wybiera to pierwsze. Wpuszczony do nowego pomieszczenia z wyłożoną podłogą w
kształcie szachownicy na początku omija czerwone płytki a za bezpieczne uznaje białe a
wstawiony nowy obiekt do jego przestrzeni zwłaszcza o silnych barwach potrafi go bardzo
irytować, przeszkadzać, wprowadza niepokój i minie sporo czasu zanim pogodzi się z faktem jego
istnienia. Ze względu na mniejszą ilość czopków w oku w stosunku do człowieka twierdzi się, że
kot nie odbiera tak wieku odcieni kolorów jak człowiek. 87Mimo to myśląc o kolorystyce ogrodu
do którego będzie miał wstęp kot należy unikać barw agresywnych takich jak intensywna
czerwień, odblaskowy pomarańcz czy żółć, które w naturze zwykły być kolorami odstraszającymi
drapieżniki, sugerującymi niebezpieczeństwo. Użycie kolorów piaskowych, kremowych, szarych,
86
87
John Gage Teria „Barwa i Kultura i znaczenie koloru od antyku do abstrakcji” Universitas 2005 Kraków
Andrew Kitchener “The Natural History of the Wild Cats “Cornell University Press New York 1997
91
zielonych, brązowych, białych będzie najtrafniejsze. Jeśli miały by być wprowadzone kolory taki
jak czerwony czy żółty powinny to być barwy zgaszone.
Oko człowieka przejawia już pewne zaburzenia podczas widzenia mezotopowego. Kolory
ulegają znacznemu zatarciu. Mózg potrzebuje kilku minut aby przywyknąć do zmiany oświetlenia.
Juz podczas widzenia zmierzchowego człowiek nie jest w stanie tak dobrze oszacować odległości
jak przy widzeniu dziennym dostajemy tzw. złudzenia optycznego. Człowiek nie jest w stanie
określić przybliżonej prędkości poruszających się obiektów. Widzenie zmierzchowe jest etapem
przejściowym do widzenia ekotopowego. Jest to czas, w którym za widzenie zaczynają być
odpowiedzialne pręciki ale jeszcze działają czopki. W 1825 roku czeski biolog Jan Purkinj
zaobserwował i opisał zjawisko, które w późniejszych latach od jego nazwiska nazwano
„Zjawiskiem Purkiniego”. Według niego niebieskie i czerwone pasy namalowane na słupach
drogowych maja jednakową względną jasność w ciągu dnia natomiast o zmierzchu czerwone są
ciemniejsze a niebieskie jaśniejsze. Podobną sytuację można zaobserwować z kolorami
niebieskimi i czerwonymi kwiatów np. mak i chaber. Oko ludzkie potrzebuje czasu aby
przyzwyczaić się do słabszych warunków świetlnych. Barwa niebieska jest odbierana przez oko
dużo wcześniej niż barwa czerwona. Wynika to z tego ze czopki są bardziej czułe na światło żółte
pręciki zaś na niebiesko zielone a przy zmianie oświetlenia zmienia się stosunek jasności różnie
zabarwionych przedmiotów. Zjawisko to zauważył już Leonardo da Vinci. W jego twórczości
zaznaczał głębię przestrzeni i wyraźnie widać, że barwa zielona czy błękitna wzmacnia się w
półcieniu a czerwona i żółta robi się mocniejsza w ciągu dnia a w miarę pogarszania warunków
świetlnych traci na kolorze.88Jakość widzenia u kota w słabszych warunkach oświetleniowych nie
ulega większemu zachwianiu, podobnie sytuacja się przedstawia z widzeniem nocnym, za które
odpowiedzialne są głównie pręciki. Człowiek staje się krótko wzroczny. Obraz, który możemy
zaobserwować nocą jest czarno biały. Widzimy kontury obiektów, ich częściowe kształty, odcienie
szarości, niektóry ruch. W nocy źrenica oka rozszerza się do maksymalności. Dużą rolę w
widzeniu zaczynają odgrywać brzegi soczewki ocznej zdeformowane na krótkowzroczność.
Zarówno człowiek jak i kot widzą na czarnobiało jednak widzenie kota jest dużo lepsze niż
człowieka. Pręciki zawierają rodopsynę zwaną purpurą wzrokową pochodną witaminy A, barwnik,
który pod wpływem światła rozpada się wywołując impuls wzrokowy. Pręcik jest dużo bardziej
czuły na światło niżeli czopek, reaguje nawet na pojedynczy foton. Widzenie nocne kota jest
nieporównywalnie lepsze niż widzenie człowieka, posiada on między innymi dużo większą ilość
pręcików a dużo mniejszą czopków w oku niż człowiek. W ciągu dnia człowiek widzi znacznie
88
Światło i barwa w przyrodzie Państwowe wydawnictwo naukowe Warszawa 1961 M., Adam Zadusznica Nauka o
Barwie Warszawa 1959 Państwowe Wydawnictwo Naukowe
92
więcej szczegółów. Podczas słabych warunków świetlnych źrenica kota maksymalnie się rozszerza
i działa na zasadzie lustra. Oko kota dodatkowo jest wyposażone w irydyzujący nabłonek
naczyniówki składający się z piętnastu warstw odblaskowych komórek. Znajdują się one za
siatkówką oka i tworzą płaszczyznę odblaskową. Promienie świetlne padające
na receptory
świetlne czyli pręciki zostają odbite przez warstwę odblaskową i powtórnie padają na pręciki w
siatkówce po raz drugi. W ten sposób dawka światła ulega podwojeniu. Oczy kota błyszczą w
ciemności dzięki tym komórkom.89 W krajobrazie w świetle księżycowym natężenie światła jest
tysiąc razy mniejsze niż w słońcu.
Wszystkie obiekty wydają się prawie jednakowo ciemne. Mimo to przedmioty takie jak białe
powierzchnie, jak ścieżki, śnieg, wydają się o wiele jaśniejsze w nocy niż w ciągu dnia w stosunku
do pozostałych obiektów. W tym przypadku dużą rolę odgrywa czułość pręcików na kontrasty.
Dlatego też białe ścieżki w ogrodzie są bardzo dobrym rozwiązaniem orientacyjnym, w czasie
złych warunków świetlnych. Biorąc pod uwagę fakt, że kot dobrze widzi w nocy nie ma sensu
planowania dla niego dodatkowego oświetlenia. Powinno być jednak zaplanowane oświetlenie
niezbędne człowiekowi do poruszania się po ogrodzie w nocy czy o zmierzchu. Będzie ono bardzo
pomocne zwłaszcza podczas próby przyprowadzenia zwierzęcia do domu na noc.
89
David Taylor „Ty i Twój Kot” Muza S.A Warszawa 1992
93
Rozdział 9. Inspiracje
Większość inspiracji czerpanych jest z połączenia wybranych konstrukcji
z projektów i
koncepcji ogrodów w poznanych publikacjach naukowych (takich jak „Sztuka Projektowania
Ogrodów”- Tim Newbury, „Projekty Ogrodów”- Hert Simon , „Gartenhaus, Laube, Pergola”Verlag Georg, “Nowoczesne ogrody” - Pearson , Coran oraz wiele innych)
z zdobytymi
informacjami w publikacjach miłośników kotów, światowej sławy weterynarzy publikujących
własne i czyjeś doświadczenia w zakresie potrzeb naszych pupili, publikacji kocich psychologów
na temat planowania ogrodu pod bezpieczeństwo, zabawę oraz wypoczynek oraz własnej wiedzy
jako hodowcy kotów rasowych. Inspiracje pomogły w połączeniu elementów zawierających się w
ogrodach projektowanych pod ludzi z dodatkami konstrukcji dla kotów oraz nadania im
estetycznego wyglądu. Niezwykle inspirujące są pomysły miłośników kotów przekształcających
swój dom w istny labirynt dla kocich zabaw takich jak Bob Walker przedstawiający swoje
pomysły w
książce pt. ”The Cat’s House” lub projekty kocich rozwiązań wplątanych w
środowisko domowe człowieka Marii Cristiny Ruedy i Billa Hilgendorfa pracujących dla firmy
Uhuru Design, którzy stworzyli kocie konstrukcje w skład których wchodzą ścianki
wspinaczkowe, schodki, ścianki możliwe do zamontowania w domu i ogrodzie umożliwiające kotu
swobodne przemieszczanie
z obiektu do obiektu , z piętra na piętro jak również atrakcje
zapewniające zwierzęciu trzeci wymiar. Całość konstrukcji figuruje pod działem „Kittylof”
(www.homeinteriordesignthemes.com). Z drugiej strony pojawia się szereg rozwiązań z brakiem
jakichkolwiek konstrukcji w celu zminimalizowania zagrożeń a ogród wypełnia tylko i wyłącznie
trawa i kocimiętka jak w TLC Garden for the Love of Cats (www.tlconline.org). Pojawiają się
realizacje skrajnie kontrastujących pomysłów na stworzenie idealnego ogrodu dla kotów lecz brak
w nich wypośrodkowania, doboru odpowiedniej kolorystyki itd.
Fot. 47 Konstrukcje dla kota w
pokojach, (Walker; 1996)
Fot. 48 Konstrukcja z serii
„Kittylof”
94
Fot. 49 TLC Cat Garden
(www.tlconline.org)
Fot. 50 Kot na pieńku drewnianym
www.mooseyscountrygarden.com
Kolejną inspiracją okazują się być od niedawna popularne kocie hotele, pierwotnie bazujące na
hotelach dla psów. Tworząc hotel dla kota, bazując się na pomieszczeniach przystosowanych dla
psów popełniane jest wiele błędów konstrukcyjnych, nie do końca przemyślanych pod względem
psychiki i potrzeb konkretnego zwierzęcia tym samym skłaniają ku rozwinięciu tematu i
ulepszeniu istotnych szczegółów. Za przykład mogą posłużyć Colin Park Country Hotel For Cats
w Wielkiej Brytanii -Launceston (www.colinparkcattery.com) czy The Garden Mews A luxury
Country Hotel For Cats w Angli- Norfolk (www.thegardenmews.co.uk) Inspiracje na temat
felinoterapii zostały zaczerpnięte podobnie jak i na inne tematy z wielu źródeł. W różnych krajach
powszechność zooterapii a w szczególności felinoterapii jest różna. Tematem tym zajmują się
przede wszystkim miłośnicy zwierząt oraz osoby uprawnione do wydawania pozwoleń na
prowadzenie takiej działalności. Najbardziej znane są dogoterapie, kot w terapii został dość
niedawno doceniony, pomysł zaczerpnęłam między innymi ze stron „Velman’s Pets as Therapy”
(www.velmaspetsastherapy.com.au), Delta Society The Human –Animal Heath Connection
(www.deltasociety.org) . Zapoznanie się z tematem skłoniło mnie do
pokazania ludziom
możliwości stworzenia warunków do felinoterapii we własnym ogrodzie. (www.happycat.sk)
Fot. 51 Kot w pokoju hotelowym
(www.thegardenmews.co.uk)
Fot. 52 Felinoterapia
(www.happycat.sk)
95
Rozdział 10. Opis do koncepcji
Ogród w kociej perspektywie należy zdefiniować jako małą lub średnią, zamkniętą
ogrodzeniem przestrzeń otaczających posesję. Dla nas przeznaczoną do wypoczynku i obcowania z
naturą, a dla kota będącą terenem do treningów sprawnościowych oraz doskonałym miejscem
ćwiczeń dla jeszcze nie do końca zatraconych przez udomowienie myśliwskich instynktów
łowieckich. Zaspakajanie kociej ciekawości ulegającej drażniącym zmysły dźwiękom i ruchom
przyrody, ma nie pozwolić
naszemu ucywilizowanemu pupilowi zapomnieć o drzemiącej w
ukryciu naturze drapieżnego rozbójnika. Nie można zapomnieć również o ulubionym kocim
zajęciu jakim jest błogie oddawanie się lenistwu na łonie natury.
Nasz ogród zatem nie będzie pełnił funkcji działki do uprawiania warzyw, ani miejsca
głośnych dynamicznych imprez towarzyskich, lecz będzie raczej oazą spokoju i miejscem
rozkoszowania się kontaktem z naturą. Ważną rzeczą jest zaadaptowanie typowych obiektów
ogrodowych do pełnienia funkcji wybiegu, tak aby przy osiągnięciu funkcjonalności nie zatracić
podstawowego celu jakim winna być harmonia i estetyka.
Do celów pracy, prezentacji
możliwych rozwiązań obrano działkę wraz z obiektami
mieszkalnymi o całkowitych wymiarach 40x45m. W pierwszym etapie dokonano strefowania
przestrzeni w celu ustalenia funkcji poszczególnych obszarów. Jest to niezbędna czynność, od
której powinno się zaczynać jakąkolwiek koncepcję w celu uzyskania przejrzystości i zapanowania
nad przypadkowym chaosem.
A Strefa mieszkalna
B Strefa wejściowa
C Koci hotel
D Felinoterapia
E Ogród
96
B Strefa wejściowa
Dzięki wprowadzonemu podziałowi wyraźnie została pokazana możliwość wydzielenia
przestrzeni, do której miałby wstęp kot a do której nie. Strefa wejściowa jest ruchliwa wiąże się z
wchodzeniem i wychodzeniem właścicieli lub gości z posesji, oprócz tego otwieraniem furtki i
bramy, ruchem pojazdów i innych niebezpieczeństw. Takie rozdzielenie przede wszystkim ma
służyć wygodzie dla właściciela, który nie martwiłby się o ucieczkę kota. W związku z tym
ograniczono możliwość wchodzenia kotów do strefy II wejściowej oraz IV koci hotel. Ta część nie
wymaga dodatkowego zabezpieczenia w postaci specjalnego ogrodzenia. W strefie wejściowej
zaplanowano roślinność bez rozróżniania jej w sferze „bezpieczna czy niebezpieczna”: mogą się w
niej znajdować zarówno rośliny trujące jak i dowolnej formy ogrodzenia bez niemiłych
konsekwencji dla naszych pupili.
W tej części zaplanowano między innymi:
I Skalniak
Proponowana roślinność:
1.Wilczomlecz (Euphorbia myrsinities)
2.Ubiorek wiecznie zielony (Iberis sempervirens)
3.Skalnica (Saxifraga tombeanensis)
4.Wierzba arktyczna (Salix polaris)
5.Marzanka barwierska (Asperula tinctoria)
6.Cząber górski (Satureja montana)
7.Wilczomlecz sosnka( Euphorbia cyparissias)
8.Przytulina pospolita (Galium mollugo)
9.Irga płożąca (Cotoneaster horizontalis)
10.Kostrzewa Gautiera( Festuca gautieri)
C Koci hotel (III)
W kolejnej strefie bezpośrednio połączonej z wejściową zaprojektowano komfortowy koci
hotel, który z uwagi na całokształt profesjonalnie dostosowanego otoczenia pozwoli opiekunom
kocich pupili na zachowanie ufności i spokoju w obawie o los pozostawionych pod opieką
ukochanych pociech. Od strony zachodniej został wydzielony pas przestrzeni umożliwiający
klientom obejrzenie obiektu z zewnątrz, bezpośredni wgląd w to co dzieje się w wolierach.
Wejście do obiektu jest od strony ulicy i zaplanowano do tego celu osobne wejście. W obiekcie
znajduje się biuro przyjęcia klientów oraz miejsce kontroli nad resztą obiektu. Proponowane
wyposażenie systemu monitorującego w każdym pokoju z odbiorem obrazu w biurze.
Obowiązkowo oczywiście pomieszczenia takie jak sanitariat, zaplecze gospodarcze i izolatka dla
97
osobników, które dostały objawów chorobowych podczas pobytu. Budynek zawiera 10 pokoi,
każdy z możliwością skorzystania przez kota z wyjścia na świeże powietrze czyli woliery. Każdy
pokój jest wyposażony w urządzenie grzewczo – chłodzące. Wyposażone w drapak, miejsce na
kuwetę, miseczki i legowisko. W celu wyjścia naprzeciw wymaganiom konkretnych ras kotów,
przyzwyczajeń i indywidualnej wrażliwości rozróżniono trzy podtypy wolier. Pierwszym z nich są
zabezpieczone siatką
wybiegi o nieutwardzonej powierzchni dla osobników przyzwyczajonych
do korzystania z wyjść na ogród. Drugi typ prezentują powierzchnie również za siatką lecz o
utwardzonej powierzchni np. dla kotów długowłosych mogących zabrudzić sobie w innym
przypadku futro. Trzeci typ dla najbardziej wymagających o utwardzonej powierzchni i
przeszklonych ścianach woliery, osobników wrażliwych na przeciągi. Każda woliera w celu
uniknięcia sprzeczek zwierzęcych, w miejscach działowych została zabezpieczona tak aby żaden z
osobników niemiał prawa się dotknąć ani nawet zobaczyć. Tego rozwiązania brakuje w wielu
kocich hotelach przez co koty po przebywaniu w takim miejscu mogą być bardzo zestresowane. W
celu zainteresowania użytkowników oraz stworzenia im namiastki „ogrodu” w tym obiekcie
pokoje jak i woliery są wyposażone w bezpieczne gatunki roślin.
D Felinoterapia (XV)
Eksperymentalnym rozwiązaniem będzie prowadzenie w kameralnej wydzielonej części ogrodu
zajęć z felinoterapii. Uzyskanie odpowiedniej atmosfery do pracy terapeutycznej ze zwierzętami w
przypadku kotów jest możliwe, lecz wymaga dołożenia wszelkich starań aby zwierzę czuło się w
otoczeniu swobodnie, ufnie i w nastoju do zabaw. Próby „kociej terapii” o jakiej można się
dowiedzieć od organizacji zajmujących się tym tematem są dość zaskakujące. Kot jest bardzo
nieprzewidywalnym osobnikiem ale przede wszystkim na nie swoim terenie. Próby
wykorzystywania kocich właściwości do osób próbujących przełamać strach mogą okazać się
bardzo niebezpieczne z racji faktu, że przy obcym zapachu w obcym miejscu, przy obcej akustyce
otoczenia nawet najspokojniejszy kot może okazać się niebezpieczny. W związku z powyższym
miejsce felinoterapii wyznaczone na obszarze, który kot zna, uznaje za teren do zabaw,
przyjmowania gości będzie najlepszym rozwiązaniem. Co jednak może być lepszego od kontaktów
terapeutycznych ze zwierzęciem na świeżym powietrzu? Dlatego też w części ogrodu wyznaczono
przestrzeń do przyjmowania gości. Celowo stworzono „pokój na wolnym powietrzu” bez
murowanych ścian, z kwiatami, trawą, szumem wody, ławeczkami i stole . Na co dzień zwierzęta
do tego pokoju miały by normalny wstęp na czas trwania terapii pokój mógłby być czasowo
zamykany aby kot z niego nie uciekł. Zwierze znało by to pomieszczenie i uczone by było zabawy
z człowiekiem konkretnie w nim. Dzięki temu korzyści płynęły by obu stronnie. Z jednej strony
98
osoba chcąca poprzebywać w towarzystwie kota byłaby na wolnym powietrzu, kot nie byłby
zestresowany a włącz przeciwnie miałby gości, którzy poświęcają mu uwagę i się z nim bawią.
E Ogród
Najobszerniejszą częścią jest ogród właściwy strefa V. Podstawą pomysłu jest
zaprojektowanie ogrodu, który cieszyłby swym widokiem właścicieli, był miejscem wypoczynku,
spokoju, obcowania z naturą , był bezpieczny dla zwierząt w tym przypadku kotów i zarazem nie
straszył by klatkami czy różnymi innymi pomysłami przypominającymi więzienia dla zwierząt.
Podstawą jest stworzenie warunków bezpieczeństwa poprzez odpowiedni dobór roślin, konstrukcji
czy rozwiązań w postaci ogrodzenia i elementów wodnych. Należy pamiętać o tym, że pozbycie
się wszystkich zagrożeń jest praktycznie nie możliwe w związku z tym można stworzyć optymalne
warunki i zminimalizować czynniki negatywne w skutkach. Pierwszą najistotniejszą częścią jest
ogrodzenie posesji uniemożliwiające ucieczkę zwierzęciu. Jest to podstawowy punkt, bez którego
dalsze etapy projektowania ogrodu nie miały by najmniejszego sensu. Zaplanowana zieleń wokół
ogrodzenia jest celowa. Często próby przedostania się przez ogrodzenie kończą się upadkiem.
Dlatego też powierzchnia dookoła posesji każdego dobrze zaprojektowanego kociego ogrodu
powinna być zadarniona aby w razie potrzeby zamortyzować upadek.
Roślinność.
Cała roślinność uwzględniona w koncepcji jest w charakterze względnie bezpiecznej dla
kotów. Duża ilość ziół, kocich afrodyzjaków oraz wiele odmian traw. Poprzez odpowiednią
kompozycję roślinności stworzone zostały zarówno przestrzenie otwarte jak i zakamarki, miejsca
ciekawe da kota pod względem intrygujących go zapachów. Koci ogród nie mógłby istnieć bez
drzew umożliwiających wspinaczkę dlatego uwzględniono głównie takie gatunki jak orzech,
rozpatrywane pod względem rozłożystości konarów czy toksyczności dla zwierząt jak wierzba.
IV Pokój afrodyzjaków
Koci ogród nie byłby w pełni zaprojektowany gdyby zabrakło w nim miejsc z kocimi
afrodyzjakami takimi jak kocimiętka. Taki obszar należy wyodrębnić od pozostałych. Takie
afrodyzjaki wywołują u kota zachowanie agresywne więc powinny być z dala od domu oraz nie
tuż przy ogrodzeniu aby nie wabić kotów z okolicy. Najlepiej odgrodzone od ogrodzenia pasmem
innej roślinności.
V Koci zakątek
Wyznaczone miejsce, w którym będą się znajdować różnej wysokości murki tworzące
platformy, przejścia, ścianki, przejścia i zakamarki wykonane z betonu udekorowanego
kamieniami. Miejsce dla kocich zabaw, wyczynowych skoków .
99
VI Drewniane pieńki
Pieńki o różnych wysokościach od 0,2m do 1,5 m oraz o średnicy 0,4 m umożliwiających
kotom balansowanie na różnych wysokościach.
VII Trejaż
Jako wspaniały element nie tylko cieszący oczy właściciela ogrodu ale także cieszący
ciekawość kocią. Wykonany z drewna na niektórych belkach owinięty sznurem sizolowym
ułatwiając w ten sposób wspinaczkę. Z jednej strony posiadający możliwość zejścia w postaci
półeczek. Aby zminimalizować szkody przy ewentualnym upadku proponuje się wysokość nie
większą niż 2,0-2,1 m.
VIII Element wodny jest jednym z najważniejszych elementów ogrodu. Sadzawka ma być
płytka przy brzegu i głębsza tylko w jednej części. Podłoże wysypane żwirkiem. Pompa
umożliwiająca filtrowanie wody i jej napowietrzenie. Zaplanowano wpuszczenie rybek
umożliwiający połowy kocie w wodzie. Dookoła roślinność lubiącą wilgoć.
X Woliera
Jednym z ważniejszych zaproponowanych elementów jest woliera. Zgodnie z wcześniejszymi
zaleceniami została zaplanowana o wyglądzie altany z zabezpieczonymi ściankami siatką.
Umożliwiająca przetrzymywanie kota w jej wnętrzu w ramach potrzeby. Słupy konstrukcyjne
owinięte sznurem sizalowym umożliwiały by wejście na drewniany dach o małym pochyleniu.
Dołączone do obiektu platformy mają na celu ułatwienie zejścia. Proponowana wielkość obiektu to
4x4x2,2 metra. We wnętrzu odpowiednia ilość miejsca na wodopój-fontannę, miski z jedzeniem,
krytą kuwetę legowiska oraz drapak. Proponowany jest obiekt bez utwardzonej nawierzchni,
stawiany bezpośrednio na trawie. Dodatkowo została zaplanowana roślinność zawieszana i
stawiana w wolierze na czas letni.
XI karmnik dla ptaków jako nieodłączny element ogrodu wabiący ptaki umożliwiający kotu
rozwój instynktów łowieckich.
XII Piaskownica dla kotów planowana na bazie koła. Osłonięta od 3 stron drewnianymi
zaokrąglonymi belkami oraz dodatkowo w towarzystwie drzew i krzewów. Miejsce osłonięte
wyciszone. W środku wypełnione piaskiem. Zaplanowane belki od najniższej do najwyższej
umożliwiają zwierzęciu poruszanie się po nich.
XIII Hamak na drzewach
Hamaki to ulubione miejsca do kocich drzemek, są zwykle nieodłącznymi elementami
drapaków dla kotów. Proponuje się umocowanie klasycznego hamaka tylko, że z przeznaczeniem
dla kota pomiędzy dwoma drzewami.
100
VIV Murek oporowy jako przykład rozwiązania z zastosowaniem nie tylko jako murka
oporowego ale także jako stworzenia półek do biegów, balansowania po krawędziach zabawy dla
kotów. Takie rozwiązanie jest nie tylko praktyczne jak również funkcjonalne dla naszych pupili.
Proponowana roślinność:
1.Kostrzewa sina (Festuca glauca)
2.Kostrzewa owcza (Festuca ovina)
3.Kostrzewa blada (Festuca pallens)
4.Kostrzewa makutrzańska (Festuca macutrensis)
5.Kostrzewa Gautiera (Festuca gautieri)
6.Kostrzewa popielata (Festuca cinerea)
7.Kostrzewa czerwona (Festuca rubra)
Ścieżki
Proponowana nawierzchnia TerraWay stanowiąca utwardzony element ogrodu ze względu
jednak na strukturę pozwalający przepuszczać wodę i powietrze do gleby. Ważny jest zarówno
naturalny wygląd jak i trwałość i wytrzymałość materiału na warunki atmosferyczne.
101
Rozdział 11.Bibliografia
1. Anioł-Kwiatkowska Jadwiga,Rośliny leczące zwierzęta, Wydawnictwa Szkole i Pedagogiczne,
Warszawa 1993
2. Bagiński Stefan, Mowszowicz Jakub, Krajowe rośliny trujące, Łódzkie Towarzystwo Naukowe
Szlakami Nauki, PWN Oddział w Łodzi, Łódź 1963
3. Prof.dr.habil. Michał Bohosiewicz „Toksykologia weterynaryjna” Państwowe Wydawnictwo
Rolnicze i Leśne Warszawa 1979
4. Borne Burchard, Dietze Peter ,Rośliny trujące
170 gatunków roślin ozdobnych i dziko
rosnących, Bellona ,Warszawa 2005
5. Broda Bolesław Prof. Dr, Mowszowicz Jakub Prof. Dr ,Przewodnik do oznaczania roślin
leczniczych, trujących i użytkowych, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1979
6. Bruce Annie, Kot doskonały, Galaktyka Łódź 2008
7. Page Dickey, Cats In their gardens,Stewart Tabori&Hang, New York 2002
8. Gotz Ewa-Maria, Mieszkamy z kotem, Bellona,Warszawa 2008
9. Hacker Christopher, The History of Garden, London Editions Ltd., London 1997
10. Hobhouse Penelope, Historia Ogrodów, Arkady, Warszawa 2007
11. Hobhouse Penelope, In search of Paradise Great Gardens of the World, Chicago Botanic
Garden, Chicago 2006
12. Horst Altman, Rośliny Trujące i zwierzęta jadowite, Oficyna Wydawnicza Mulico,
Warszawa 1998
13. Jurgen Pfander, Frohne Hans, Poisonus Plants Dietrich a Handbook for Doctors, Pharmacists,
Toxicologists, Biologists and Veterinarias, Timber Press, Oregon 2004
14. Kitchener Andrew, The Natural History of the Wild Cats, Cornell University Press, New York
1997
15. Konarska - Szubska A. 1989 „ Koty Rasowe” Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne
16. Konarska - Szubska A. 1993 „ Koty europejskie” Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne
17. Konarski Stefan, Fizjologia i Higiena Pracy Światło i Barwa, Instytut wydawniczy Związków
Zawodowych, Warszwa 1982
18. Lasota-Moskalewska Alicja, Zwierzęta udomowione w dziejach ludzkości, Wydawnictwa
Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2005
19. Majdecki Longin ,Historia Ogrodów, T2 od XVIII wieku do współczesności,PWN, Warszawa
2008
20. Mahelkova Kvetoslava, Koci doktor czyli kot w zdrowiu i chorobie, Galaktyka, Łódź 2007
102
21. Mayfield Kenneth W. Auvil, Perspective drawing, Publishing company, California 1997
22. Metzger Phil, Ferron Myriam ,The art of Perspective the ultimate guide for artists in every
medium, North Light Books,Ohio 2007
23. Minnaert M., Światło i barwa w przyrodzie, PWN, Warszawa 1961
24. Neufert Ernst, Podręcznik Projektowania architektoniczno-budowlanego, Arkady, Warszawa
2005
25. Norling Ernest R., Perspective made easy, Unabridged Dover, New York 1999
26. Osińska Barbara ,Sztuka i Czas. Część 1 Od prehistorii do rokoka, WSip 2004
27. Parramón Jose M., Jak rysować w perspektywie, Galaktyka, Łódź 2003
28. Polska Czerwona Księga roślin Akademia Nauk Instytut Botaniki im.W.Szafera Instytut
Ochrony Przyrody Kraków 2001
29. Powwel William F., Perspective an Essentials guide featuring Basic principles , advanced
techniques , and practical applications, Walter Foster Publishing, California 1989;
30. Prokopowicz Danuta, Rośliny trujące zwierzęta jadowite ,Ekonomia i Środowisko, Białystok
1999
31. Raynes John ,The complete guide to perspective, Colins&Brown, London 2005
32. Rogers Laura, 10 Herbs for Happy Healthy Cats , A Storey Communications, Inc., United
States 2000
33. Shojai Amy D.,New choices In natural healing for dogs and Cats , Rodale Inc., United States
1999
34. Simon Herta, Projekty Ogrodów, Delta W-Z ,Warszawa
35. Strzelecka Halina, Kowalski Józef , Encyklopedia Zielarstwa i Ziołolecznictwa,
PWN
Warszawa 2000
36. Strongemer Zuzanna, Koty, Warta, Warszawa 1990
37. Taylor David, Ty I Twój Kot, Muza S.A, Warszawa 1992
38. Teria John Gage, Barwa i Kultura i znaczenie koloru od antyku do abstrakcji, Universitas,
Kraków 2005
39. Tilford Gregory L. &.Wulff Marry L,Herbs for Pets The Natura Way to Enhance Your Pet’s
Life, Bow Tie Press, California 2009
40. Tim Hawcroft, Kompletny poradnik DBamy o Kota,PNT Cybet Sp.z.o.o., Warszawa 1998
41. Tomaszkiewicz –Białas Teresa, Perspektywa Praktyczna dla architektów, Oficyna wydawnicza
politechniki Wrocławskiej, Wrocław 1996
42. Turner Tom, Garden History Philosophy and design 2000 BC- 2000 AD, Spon Press New
43. Vicky Halls, Koci detektyw, Galaktyka Łódź 2007
103
44. Weltbild Bauer , Perspektywa, Media S.p , Warszawa 2006
45. Wilson Andrew, Ogrody, Projekty,Realizacje, Arkady, Warszawa 2005
46. Zausznica Adam, Nauka o Barwie, PWN, Warszawa 1959
47.Zieliński Jarosław, Historia Ogrodów,Skrypt dla studentów kierunku ogrodnictwo, Szczecin
2008
48. Zarys Hodowli Ogólnej” Wydawnictwo Redakcji „Rolnika i Hodowcy” Warszawa 1909
49. Praca zbiorowa 2001 „ 499 porad dla miłośników kotów” Grupa wydawnicza Bertelsmann
Media
Periodyki i artykuły
1. Magazyn dla miłośników kotów Kot, Miesięcznik felinologiczny
2. Artykuł A Garden For Cats By Dr. Leonard Perry, Extension Profesor University of Vermont
Ustawy
1. USTAWA z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt. (Dz. U. z dnia 23 września 1997
2. USTAWA z dnia 7 lipca 1994 Prawo Budowlane.
Źródła internetowe
1. http://www.mp.umk.pl Muzeum Przyrodniczego Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi
Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu
2. http://www.catfence.com/index.htm Montaż ogrodzenia dla kotów.
3. http://www.cat-world.com.au Ogrodzenie uniemożliwiające kotu ucieczkę.
4. http://www.colinparkcattery.com Hotel dla kotów
5. http://www.culture.gouv.fr Rotunda byków. Malowidło naskalne
Fotografie
1. Fot.1 Kot domowy, fot. Anna Turek
2. Fot. 2 Kot domowy rasy Maine Coon, fot: Anna Turek
3. Fot. 3 Kot domowy, fot. Julita Ścierski, http://katzen-hilfe.npage.eu/ 10.05..2009r
4. Fot. 4 Kot domowy – fotografia: Julita Ścierski, http://katzen-hilfe.npage.eu/ 10.05..2009r
5. Fot. 5 Kot domowy, fot. Anna Turek
6. Fot. 6 Kot w ogrodzie, fot. Julita Ścierski
7. Fot. 7 Kot przy bezpiecznym wodopoju, Page Dickey, Cats In their gardens,Stewart
Tabori&Hang, New York 2002
104
8. Fot. 8 Kot przy niebezpiecznym wodopoju Page Dickey, Cats In their gardens,Stewart
Tabori&Hang, New York 2002
9. Fot. 9 Przykład trejaży których styl można zaadaptować do potrzeb kociego toru przeszkód,
Mike Lawrence, „Jak zbudować altane, brame, stół …oraz wiele innych obiektów niezbędnych w
ogrodzie” 1998)
10. Fot. 10 Montaż górnej części ogrodzenia dla kotów, http://www.catfence.com/index.htm
5.11.2008r.
11. Fot. 11 Ogrodzenie uniemożliwiające kotu ucieczkę. http://www.cat-world.com.au
15.11.2008r.
12. Fot. 12 Przykład altany której styl można zaadaptować dla potrzeb kociej woliery, Mike
Lawrence, „Jak zbudować altane, brame, stół …oraz wiele innych obiektów niezbędnych w
ogrodzie” 1998)
13. Fot. 13 Woliera z konstrukcji metalowej. Tim Hawcroft, Kompletny poradnik DBamy o
Kota,PNT Cybet Sp.z.o.o., Warszawa 1998
14. Fot. 14 Koci hotel Colin Park widok na boksy. www.colinparkcattery.com 5.11.2008r
15. Fot. 15 Koci hotel Coli Park widok pokój, www.colinparkcattery.com 5.11.2008r
16. Fot. 16 Konstrukcje dla kota w pomieszczeniu zamkniętym, Walker, The Cat’s House,
Hardcover , Andrews McMeel Publishing 1996)
17. Fot. 17 Konstrukcje dla kota w pomieszczeniu zamkniętym, Walker, The Cat’s House,
Hardcover , Andrews McMeel Publishing 1996)
18. Fot. 18 Bukszpan zwyczajny (Buxus sempervirens), fot. Anna Turek
19. Fot. 19 Cyprysik Lawsona (Chamaecyparis lawsoniana), fot. Anna Turek
20. Fot. 20 Trzmielina pnąca (Euonymus fotrunei ‘Silver Queen’), fot. Anna Turek
21. Fot. 21 Bluszcz pospolity (Hedera helix), fot. Anna Turek
22. Fot. 22 Ostrokrzew kolczasty (Ilex aquifolium), fot. Anna Turek
23. Fot. 23 Ligustr pospolity (Ligustrum vulgare), fot. Anna Turek
24. Fot. 24 Pokrzyk wilcza-jagoda (Atropa belladonna)
25. Fot. 25 Wrotycz pospolity (Tanacetum vulgare), fot. Anna Turek
26. Fot. 26 Glistnik jaskółcze ziele (Chelidonium maius), fot. Anna Turek
27. Fot. 27 Laurowiśnia wschodnia (Prunus lauroceaus), fot. Anna Turek
28. Fot. 28 Jarząb pospolity (Sorbus acuparia), fot. Anna Turek
29. Fot. 29 Mahonia pospolita (Mahonia aquifolium), fot. Anna Turek
30. Fot. 30 Rozchodnik okazały (Sedum spectabile ‘Meteor’), fot. Anna Turek
31. Fot. 31 Narecznica samcza (Dryopteris filix mas), fot. Anna Turek
105
32. Fot. 32 Żywotnik zachodni (Thuja occidentalis), fot. Anna Turek
33. Fot. 33 Bieluń (Brugmansia x candida ‘Angels Flight’ ), fot. Anna Turek
34. Fot. 34 Robinia Akacjowa (Robinia pseudoacacia), Fot. Anna Turek
35. Fot. 35 Ciemiernik biały (Helleborus niger ), Fot. Anna Turek
36. Fot. 36 Oleander pospolity (Nerium oleander), fot. Anna Turek
37. Fot. 37 Kliwia pomarańczowa (Clivia miniata), fot. Anna Turek
38. Fot. 38 Kocimiętka mussina (Nepeta mussinii), fot. Turek Anna
39. Fot. 39 Kocimiętka Faassena (Nepeta faassenii), fot. Turek Anna
40. Fot. 40 Kocimiętka wielkokwiatowa (Nepeta grandiflora), fot. Turek Anna
41. Fot. 41 Mięta pieprzowa (Mentha piperita), fot. Turek Anna
42. Fot.42 Mniszek lekarski (Taraxacum officinale),fot. Anna Turek
43. Fot. 43 Nagietek lekarski (Calendula officinalis), fot.Turek Anna
44. Fot. 44 Malowidło naskalne
45. Fot. 45 Malarstwo Staroegipskie, Hobhouse Penelope, Historia Ogrodów, Arkady, Warszawa
2007
46. Fot. 46 Rotunda byków. Malowidło naskalne, www.culture.gouv.fr
47. Fot. 47 Konstrukcje dla kota w pokojach, Walker, The Cat’s House, Hardcover , Andrews
McMeel Publishing 1996)
48. Fot. 48 Konstrukcja z serii „Kittylof”
49. Fot. 49 TLC Cat Garden (www.tlconline.org)
50. Fot. 50 Kot na pieńku drewnianym www.mooseyscountrygarden.com
Spis rysunków w tekście
1. Rys. 1 Ogrodzenie, rys. Anna Turek
2. Rys. 2 Ogrodzenie2, rys. Anna Turek
3. Rys. 3 Ogrodzenie3, rys. Anna Turek
4. Rys. 4 Ogrodzenie4, rys. Anna Turek
5. Rys. 5 Ogrodzenie uniemożliwiające kotu ucieczkę, rys. Anna Turek;
6. Rys. 6 Niewidzialne ogrodzenie, czerwona linia oznacza granice ogrodzenia rys. Anna Turek
7. Rys. 7 Woliera o konstrukcji drewnianej z metalowymi ramami z siatką zamontowane przy
pomocy stężeń ,widok z przodu, rys. Anna Turek
8. Rys. 8 Woliera Rysunek poglądowy widoku przestrzennego, rys. Anna Turek
9. Rys. 9 Klapka w drzwiach, rys. Anna Turek
10. Rys. 10 Tuba z labiryntem przejść pomiędzy 1,2,3 poziomem, rys. Anna Turek
106
11. Rys. 11 Drapak z budką hamakiem i platformami, rys. Anna Turek
12. Rys. 12 Domek dla kota, rys. Anna Turek
13. Rys. 14 Przykład rozwiązania konstrukcji kociego hotelu 1, rys. Anna Turek
14. Rys. 13 Przykład rozwiązania konstrukcji kociego hotelu 2, rys. Anna Turek,
15. Rys. 15 Przykład rozwiązania konstrukcji kociego hotelu 3, rys. Anna Turek
16. Rys. 16 Tunel naziemny jako rozwiązanie swobodnego wyjścia kota z domu do woliery, rys.
Anna Turek.
18. Rys. 17 Tunel stanowiący połączenie piętra z wolierą, rys. Anna Turek
19. Rys. 18 Ławka, rys. Anna Turek,
20. Rys. 19 Sześcian widziany z różnej wysokości, rys. Anna Turek
21. Rys. 20 Horyzont, rys. Anna Turek
22. Rys. 21 Ciągłość horyzontu, rys. Anna Turek
23. Rys. 22 Plan Obrazu, Parramón Jose M., Jak rysować w perspektywie, Galaktyka, Łódź 2003
24. Rys. 23 Zanikający punkt przekątnych, Parramón Jose M., Jak rysować w perspektywie,
Galaktyka, Łódź 2003
25. Rys. 25 Perspektywa równoległa, rys. Anna Turek
26. Rys. 26 Perspektywa ukośna, rys. Anna Turek
27. Rys. 27 Perspektywa z lotu ptaka, rys. Anna Turek
28. Rys. 28 Perspektywa żabia, rys. Anna Turek
29. Rys. 29 Mona Lisa, Rys. Leonardo Da Vinci
30. Rys. 30 Barwy w perspektywie, rys. Anna Turek
31. Rys. 31 Pole widzenia człowieka, David Taylor „Ty i Twój Kot” Muza S.A Warszawa 1992
32. Rys. 32 Pole widzenia kota, David Taylor „Ty i Twój Kot” Muza S.A Warszawa 1992