Renta szkoleniowa - Orzecznictwo Lekarskie

Orzecznictwo
2009,
6(1): 37-40
Kaczmarek T iLekarskie
wsp. Renta
szkoleniowa
– czy spełnia ona swoje zadanie w aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych?
37
Renta szkoleniowa – czy spełnia ona swoje zadanie
w aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych?
Training benefit – does it fulfill its duty to activate professionally
disable people?
Tadeusz Kaczmarek 1/, Jerzy T. Marcinkowski 2/
1/
2/
Zakład Ubezpieczeń Społecznych – Oddział w Pile
Katedra Medycyny Społecznej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Streszczenie
Summary
Renta szkoleniowa została wprowadzona do polskiego systemu ubezpieczeniowego Ustawą z dnia 28 czerwca 1996 r. o zmianie niektórych
ustaw o zaopatrzeniu emerytalnym i o ubezpieczeniu społecznym (Dz. U.
Nr 100, poz. 461), jako jeden z elementów reformy systemu orzecznictwa lekarskiego w sprawach rentowych. Przysługuje ona ubezpieczonym, którzy spełniają warunki do nabycia renty z tytułu niezdolności
do pracy ze względu na niezdolność do pracy w dotychczasowym
zawodzie, wobec których orzeczona została celowość przekwalifikowania
zawodowego. W pracy dokonano analizy aktualnego stanu prawnego
obowiązującego w tym zakresie, danych statystycznych Centrali ZUS
oraz Oddziału ZUS w Pile za lata 2005-2006 oraz 8 przypadków
z tego okresu, w których w Oddziale ZUS w Pile wydano orzeczenie
o celowości przekwalifikowania zawodowego. Należy stwierdzić, że renta
szkoleniowa nie spełnia swojego zadania jako świadczenia, mającego
zapewnić skuteczne możliwości przekwalifikowania zawodowego osób,
które utraciły zdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie.
Training benefit was introduced into Polish social security system by
the Act of June 28th, 1996 (Dz. U. Nr 100, issue 461), as one of the
elements of the reform of the doctors/court experts certification on
pensions. The insured, who fulfill the conditions to get the disability
pension due to their inability to work in a current job in order to
retrain, are entitled to this benefit. The work includes the analysis of
the current legal status valid in this aspect, statistical data taken from
the Social Security (ZUS) headquarters in Pila in the years 2005‑2006
as well as 8 cases from the same period, in which ZUS in Pila issued
certificates allowing the retraining. It must be stated that the training
benefit does not fulfill its duty as a benefit which is meant to effectively retrain professionally people who lost their ability to work in
their current jobs.
Key words: training benefit, professional retraining
Słowa kluczowe: renta szkoleniowa, przekwalifikowanie zawodowe
© Orzecznictwo Lekarskie 2009, 6(1): 37-40
Adres do korespondencji / Address for correspondence
www.ol.21net.pl
Tadeusz Kaczmarek
Nadesłano: 20.10.2008
Zakwalifikowano do druku: 25.05.2009
Wstęp
Renta szkoleniowa została wprowadzona do polskiego systemu ubezpieczeniowego Ustawą z dnia 28
czerwca 1996 r. o zmianie niektórych ustaw o zaopatrzeniu emerytalnym i o ubezpieczeniu społecznym
(Dz. U. Nr 100, poz. 461), jako jeden z elementów
reformy systemu orzecznictwa lekarskiego w sprawach rentowych. Warunki nabycia prawa do renty
szkoleniowej określa art. 60 cyt. Ustawy: przysługuje ona ubezpieczonemu, który spełnia warunki
do nabycia renty z tytułu niezdolności do pracy ze
względu na niezdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie, wobec którego orzeczona została
celowość przekwalifikowania zawodowego. Stąd też
Zakład Ubezpieczeń Społecznych – Oddział w Pile
ul. Drygasa 28, 64-920 Piła, e-mail: [email protected]
orzeczenie o celowości przekwalifikowania zawodowego może dotyczyć wyłącznie osób częściowo
niezdolnych do pracy – tj. osób, które w stopniu
znacznym utraciły zdolność do pracy zarobkowej,
zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji (art.
12 Ustawy). Orzeczenie o całkowitej niezdolności
do pracy oznacza uznanie danej osoby za całkowicie
niezdolną do wykonywania jakiejkolwiek pracy i nie
uprawnia jej do ubiegania się o rentę szkoleniową.
Nieprecyzyjna redakcja Ustawy emerytalnej [1]
sprawia, że praktycznie w sytuacji orzekania o celowości przekwalifikowania zawodowego w ramach
renty szkoleniowej, rozpatrywane są równocześnie
2 różne kryteria:
38
–zgodnie z art. 12 tej Ustawy, rozpatrywana jest
niezdolność do pracy zgodnie z poziomem posiadanych kwalifikacji, w przypadku orzekania
do celów rentowych
–zgodnie z art. 60 tej Ustawy, do celów renty
szkoleniowej rozpatrywana jest niezdolność od
pracy w dotychczasowym zawodzie (a nie według
poziomu posiadanych kwalifikacji).
Renta szkoleniowa wynosi 75% podstawy wymiaru renty, a w przypadku niezdolności do pracy
w dotychczasowym zawodzie wskutek wypadku
przy pracy lub choroby zawodowej – 100% podstawy wymiaru. Głównym celem renty szkoleniowej
była aktywizacja zawodowa osób, które utraciły
zdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie
ale mogły – poprzez przekwalifikowanie zawodowe
– odzyskać zdolność do pracy w nowym zawodzie,
uzyskanym w okresie pobierania tego świadczenia.
Ustawodawca powierzył zadanie organizacji
szkolenia w celu przekwalifikowania zawodowego
organom samorządu powiatowego. Zgodnie z art.
119 ust. 2 Ustawy, organ rentowy wydaje decyzję
o przyznaniu renty szkoleniowej na okres 6 miesięcy i kieruje ubezpieczonego celem poddania się
przekwalifikowaniu zawodowemu do Powiatowego
Urzędu Pracy. Starosta organizuje szkolenie oraz
finansuje je ze środków Funduszu Pracy [2] pod
warunkiem, że koszt szkolenia nie przekracza 200%
przeciętnego wynagrodzenia, a szkolenie zapewni
uzyskanie odpowiedniej pracy lub podjęcie działalności gospodarczej.
Skierowanie na szkolenie osoby pobierającej
rentę szkoleniową powinno być poprzedzone określeniem przed doradcę zawodowego określonych
predyspozycji zawodowych ubezpieczonego (niezależnie od uprzednio wydanej dla potrzeb organów
orzekających ZUS opinii psychologa, odnośnie
możliwości przekwalifikowania zawodowego danej
osoby). Ponadto, w uzasadnionych przypadkach,
szkolenie może być uzależnione od wyników innych
badań specjalistycznych, finansowanych ze środków
Funduszu Pracy.
W razie braku możliwości przeprowadzenia
szkolenia w celu przekwalifikowania zawodowego,
starosta powiadamia o tym fakcie organ rentowy, który jest zobowiązany ponownie skierować
ubezpieczonego – zgodnie z art.119 ust. 4 Ustawy
emerytalnej – do lekarza orzecznika ZUS. Prawo
do renty szkoleniowej ustaje w przypadku osiągania przychodu z tytułu zatrudnienia lub innej
działalności zarobkowej, bez względu na wysokość
uzyskiwanego przychodu a także:
–po upływie 6 miesięcy, jeśli starosta nie wystąpił
z wnioskiem o jej przedłużenie
Orzecznictwo Lekarskie 2009, 6(1): 37-40
–upływie okresu, na jaki renta szkoleniowa została
przyznana
–uzyskania od starosty powiadomienia o braku
możliwości przekwalifikowania
–otrzymania zawiadomienia starosty, że dana
osoba nie poddaje się przekwalifikowaniu zawodowemu
Celem pracy była ocena skuteczności funkcjonowania renty szkoleniowej, wprowadzonej do
polskiego systemu ubezpieczeniowego – jako jeden
z elementów reformy systemu orzecznictwa lekarskiego w sprawach rentowych.
Według danych Centrali ZUS, w 1999 r. na
ogólną liczbą prawie 280 tys. orzeczeń pierwszorazowych, wydanych w ZUS, rentę szkoleniową
orzeczono jedynie w 0,16% przypadków (455 osób).
W 2004 r. na ogólną liczbę ponad 130 tys. orzeczeń
pierwszorazowych – rentę szkoleniową orzeczono
w 244 przypadkach (0,18% wszystkich orzeczeń)
[3]. Z danych tych wynika, że renta szkoleniowa,
podobnie jak zasiłek wyrównawczy, odgrywają zupełnie marginalną rolę w rehabilitacji zawodowej.
Materiałem badawczym były orzeczenia lekarzy
Oddziału ZUS w Pile, które w latach 2005-2006
ustalały o spełnieniu warunków do przyznania
prawa do renty szkoleniowej.
Dla zilustrowania omawianej problematyki, poniżej przedstawiono dane dotyczące rent szkoleniowych, orzeczonych w latach 2005-2006 w Oddziale
ZUS w Pile.
W 2005 r. orzeczenie takie uzyskały 2 osoby, na
łączną liczbę 11.732 wszystkich orzeczeń wydanych
do celów rentowych, co stanowiło 0,23% pierwszorazowych orzeczeń (a 0,017% wszystkich wydanych
orzeczeń). Gdyby orzeczenie o rencie szkoleniowej
odnieść od ogólnej liczby pierwszorazowych orzeczeń wyłącznie o częściowej niezdolności do pracy
– odsetek ten wynosiłby 0,41%.
W 2006 r. orzeczenie takie uzyskało 6 osób,
na łączną liczbę 13.262 orzeczeń wydanych do
celów rentowych, co stanowiło 0,42% orzeczeń
pierwszorazowych (a 0,045% wszystkich wydanych
orzeczeń). Gdyby orzeczenie o rencie szkoleniowej
odnieść od ogólnej liczby pierwszorazowych orzeczeń wyłącznie o częściowej niezdolności do pracy
– odsetek ten wynosiłby 0,79%.
Spośród ww. 8 osób z rentą szkoleniową orzeczoną w latach 2005-2006, żadna nie odbyła przeszkolenia w ramach przekwalifikowania zawodowego,
choć 2 osoby są wytypowane do takiego szkolenia
od 10 kwietnia 2007 r.
Są to następujące przypadki:
•B.P. lat 25, z zawodu murarz, po leczeniu operacyjnym w marcu 2004 roku z powodu dyskopatii
Kaczmarek T i wsp. Renta szkoleniowa – czy spełnia ona swoje zadanie w aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych?
L5-S1 (nukleoplastyka). W dniu 22.06.2006 r.
lekarz orzecznik ZUS (LO) orzekł częściową
niezdolność do pracy do 10/06 wraz ze skierowaniem ubezpieczonego na rehabilitację ZUS
(odbył turnus rehabilitacyjny w Ciechocinku
w październiku 2006 r.; wypisany z zakazem
dźwigania, gwałtownych skrętów i skłonów tułowia).
18 grudnia 2006 r. lekarz orzecznik ZUS [po konsultacji neurologa ZUS („...wskazane przekwalifikowanie zawodowe, możliwość pogorszenia przy
wykonywaniu ciężkiej pracy”) oraz psychologa
ZUS („zdolny do przekwalifikowania”)] – orzekł
rentę szkoleniową od 1 listopada 2006 r. Z informacji uzyskanych z Urzędu Pracy wynika, że
jest przewidziany przez PUP do szkolenia w zakresie grafiki komputerowej (?) od 10 kwietnia
2007 r.
•B.M. lat 28, z zawodu masarz (8 lat stażu pracy).
LO 03.10.2006 r. z powodu niewydolności serca
I/II NYHA w przebiegu złożonej wady aortalnej
po infekcyjnym zapaleniu wsierdzia w przebiegu
zębopochodnej posocznicy, orzekł rentę szkoleniową w celu przekwalifikowania zawodowego,
od daty wyczerpania zasiłku chorobowego. Z informacji uzyskanych z Powiatowego Urzędu Pracy
(PUP) wynika, że jest przewidziany do szkolenia
w zakresie prac magazynowych (w tym obsługi
komputera oraz obsługi wózków samojezdnych)
od 10 kwietnia 2007 r.
W pozostałych 6-ciu przypadkach szkolenie
w ramach przekwalifikowania zawodowego nie
zostało podjęte z następujących powodów:
Brak możliwości szkolenia przez PUP – 3 osoby:
•I.P. lat 36, z zawodu ślusarz-spawacz: LO
14.03.2006 orzekł rentę szkoleniową – po 6-ciu
miesiącach świadczenia rehabilitacyjnego – z powodu pourazowej dysfunkcji prawego stawu
barkowego wskutek wypadku w pracy (złamanie
łopatki – orzeczono 15% uszczerbku na zdrowiu).
18.10.2006 PUP powiadomił ZUS o dyskwalifikacji ubezpieczonego przez lekarza uprawnionego
do badań profilaktycznych – ze względu na stan
zdrowia – z udziału w organizowanym szkoleniu:
„Operator wózków podnośnikowych”. 9.11.06.
LO orzekł – po konsultacji ortopedycznej – brak
niezdolności do pracy. Od tego orzeczenia ubezpieczony nie wnosił odwołania.
•M.P. lat 24, z zawodu stolarz. 1.02.2005 r. LO
orzeka rentę szkoleniową z powodu dysfunkcji
prawej ręki wskutek wypadku przy pracy: rany
szarpane palców II-V prawej ręki (frezarką do
drewna) z uszkodzeniem prostowników i złamaniem wieloodłamowym palców II-V (uszczerbek
39
na zdrowiu oceniono na 22%). 1.06.2005 r.
PUP powiadamia ZUS, że „...PUP nie może ww.
skierować na szkolenie, gdyż nie jest on zarejestrowany w tut. Urzędzie, a przeszkolenie może
mieć miejsce tylko wtedy, gdy osoba niepełnosprawna, nie pozostająca w zatrudnieniu, jest
zarejestrowana w PUP jako poszukująca pracy”.
Ubezpieczony nie zgłosił się ponownie do ZUS
– celem orzeczenia o niezdolności do pracy.
•R.K. lat 28, mechanik samochodowy.
W wypadku drogowym w lipcu 2003 r. doznał
wielodłamowego załamania miednicy z upośledzeniem funkcji lewego stawu biodrowego,
zanikami mięśni i skróceniem lewej kończyny
dolnej oraz pourazowego zesztywnienia palca
V ręki prawej. Po wyczerpaniu okresu zasiłkowego pobierał świadczenie rehabilitacyjne. LO
22.02.06. orzeka rentę szkoleniową od 1.05.2006
do 31.10.2006.
PUP informuje ZUS 14.09.06. o braku aktualnie
możliwości szkolenia, ponieważ „...ww. wyraził
gotowość udziału w szkoleniu ‘Ochrona fizyczna
osób i mienia’, ale aktualnie nie ma możliwości
odbycia szkolenia, bo nie organizuje takiego
szkolenia żadna jednostka”. Równocześnie PUP
informuje, że w przypadku organizowania takiego
szkolenia powiadomi o tym zainteresowanego. LO
– wobec powyższego – orzeka częściową niezdolność do pracy na okres do grudnia 2007 roku.
Ubezpieczony nie zgłosił się do PUP – 1 osoba:
•U.R. lat 23, stolarz, ubiegający się o rentę z tytułu niezdolności do pracy z powodu choroby
­Perthes’a, z przebytym w sierpniu 1995 r. zabiegiem operacyjnym.
LO 8.03.2006 r. orzekł rentę szkoleniową od
wyczerpania zasiłku chorobowego i celowość
przekwalifikowania zawodowego – ubezpieczony
odwołał się od tego orzeczenia na komisję lekarską ZUS. KL 16.05.2006 podtrzymała orzeczenie
LO.
Do PUP nie zgłosił się – brak dalszych informacji
o jego losie.
Ubezpieczeni nieprzerwanie pozostawali w zatrudnieniu – 2 osoby:
•S.K. lat 27, tokarz, pomocnik malarza.25.10.1999 r.
wypadek w pracy – zmiażdżenie prasą do blach
prawej dłoni z amputacją urazową palców II-IV
na wysokości stawów międzypaliczkowych bliższych. LO 1.06.2000 r. orzeka częściową niezdolność do pracy w związku z wypadkiem przy pracy
(procentowy uszczerbek na zdrowiu – 32%). LO
13.07.01. – orzeka jak wyżej, podobnie w 2002,
2003 i 2004 r. (ubezpieczony cały czas pracował
na ½ etatu jako tokarz ślusarz, potem jako „pomoc warsztatowa” – w tej samej firmie). Badanie
40
przez LO 30.05.2006.: według adnotacji LO, jest
zatrudniony na ½ etatu jako pomocnik na stanowisku malarza-lakiernika ale już w innej firmie.
LO orzeka rentę szkoleniową od 1.05.2006 r.
Według informacji uzyskanej w PUP, szkolenia
nie podjął, ponieważ cały czas pracował i nie
zamierzał rezygnować z dotychczasowej pracy.
Do ZUS – nie zgłosił się ponownie.
•F.D. lat 33, z zawodu stolarz. W 23 roku życia
przebył wypadek samochodowy z następową
ślepotą pourazową oka prawego.Od kwietnia
1997 r. miał orzeczoną III-grupę inwalidzką
z narządu wzroku, potem w kolejnych latach
podtrzymywano orzeczenie o częściowej niezdolności do pracy. LO w październiku 2005 r. orzekł
rentę szkoleniową, ale ubezpieczony odwołał się
od tego orzeczenia na komisję lekarską. Jednak
na KL nie stawił się, a równocześnie ZUS wydaje
decyzje o braku uprawnień do renty szkoleniowej, ponieważ ubezpieczony cały czas pracował
i osiągał stały dochód z pracy (950 zł). Od tej
decyzji nie odwołał się.
W grudniu 2005 r. składa ponowny wniosek
o ustalenie uprawnień do renty z tytułu niezdolności do pracy. LO 4 stycznia 2006 r. orzeka
brak niezdolności do pracy z uzasadnieniem, że
ubezpieczony „...od 7 lat pracuje na ¾ etatu jako
pracownik ochrony a więc sam przekwalifikował
się i stąd nie ma potrzeby przekwalifikowania zawodowego i orzekania o rencie szkoleniowej”.
Od tej decyzji ubezpieczony odwołał się na komisję lekarską, ale wobec nie stawienia się na
nią mimo kilkakrotnych wezwań – odstąpiono
od dalszego załatwiania sprawy.
Dyskusja
Jak już wspomniano, zgodnie z danymi Departamentu Statystyki C/ZUS z 2005 r., rentę szkoleniową
w 2004 r. orzeczono zaledwie w przypadku 0,18%
wszystkich orzeczeń. Dane z Oddziału ZUS w Pile za
lata 2005-2006 potwierdzają utrzymywanie się tej
tendencji. Wynika to w znacznej części zarówno z:
Orzecznictwo Lekarskie 2009, 6(1): 37-40
–braku większego zainteresowania ubezpieczonych
tą formą rehabilitacji zawodowej, wobec możliwości pobierania renty z tytułu niezdolności do
pracy (zwłaszcza renty z tytułu wypadku przy
pracy lub choroby zawodowej),
–ograniczonych możliwości zarówno finansowych jak i organizacyjnych Urzędów Pracy, jako
organizatorów szkoleń.sytuacji na rynku pracy,
gdyż uzyskanie nowych kwalifikacji w ramach
renty szkoleniowej nie oznacza przecież wcale
uzyskania stosownej pracy po zakończeniu jej pobierania, podczas gdy renta z tytułu niezdolności
do pracy daje rencistom poczucie jakiejś – przynajmniej przejściowej – stabilizacji finansowej.
Konsekwencją przedstawionych faktów jest
– w praktyce orzeczniczej – orzekanie zamiast renty
szkoleniowej:
•albo uprawnień do renty z tytułu niezdolności
do pracy,
•albo też uznanie danej osoby za zdolną do pracy.
Wnioski
Należy zatem uznać, że renta szkoleniowa – przysługująca ubezpieczonym, wobec których orzeczona
została celowość przekwalifikowania zawodowego,
ze względu na niezdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie z powodu jej utraty w następstwie
naruszenia sprawności organizmu – nie spełnia, jak
dotąd, zadania jakie postawił przed nią ustawodawca. Jej zasadniczym celem miała być aktywizacja
zawodowa osób, które utraciły zdolność do pracy
w dotychczasowym zawodzie ale mogły, poprzez
przekwalifikowanie zawodowe, odzyskać zdolność
do pracy w nowym zawodzie, uzyskanym w okresie
pobierania tego świadczenia. Jednak liczba przyznawanych rent szkoleniowych jest znikoma (wyraża się
odsetkiem rzędu ok. 0,4-0,7% w stosunku do liczby
wydanych orzeczeń o częściowej niezdolności do
pracy), a z tego nieznaczny odsetek osób jest przekwalifikowywanych, natomiast praktycznie, nikt
z przekwalifikowanych nie podjął pracy wg nowo
nabytych kwalifikacji.
Piśmiennictwo
1. Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004 r.
Nr 39, poz. 353 z późn. zm.).
2. Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia
i instytucjach rynku pracy (Dz. U. Nr 99, poz. 101 z późn.
zm.).
3. Orzecznictwo lekarskie o niezdolności do pracy w 2004 r.
Departament Statystyki ZUS, Warszawa 2005: 12.