Sytuacja dziecka w rodzinie zastępczej

Sytuacja dziecka w rodzinie zastępczej
... dziecko, dla pełnego i harmonijnego rozwoju swojej osobowości powinno wychowywać
się w środowisku rodzinnym, w atmosferze szczęścia, miłości i zrozumienia ...
... Dziecko pozbawione czasowo lub na stałe swego środowiska rodzinnego lub w przypadku,
gdy ze względu na swoje dobro nie może pozostawać w tym środowisku, będzie miało prawo
do specjalnej ochrony i pomocy ze strony państwa: tego rodzaju opieka może obejmować,
między innymi umieszczenie w rodzinie zastępczej, adopcję...
Konwencja o Prawach Dziecka
Rodzina zastępcza jest całkowitą formą opieki nad dziećmi osieroconymi lub z innych
powodów pozbawionymi opieki rodziców biologicznych. „ Rodzina zastępcza to rodzina
wychowująca dzieci, których rodzice nie żyją bądź nie są w stanie ich wychować”.1
Utworzenie rodziny zastępczej nie powoduje powstania więzi rodzinno-prawnej pomiędzy
rodzicami zastępczymi a dzieckiem, jak to się dzieje w adopcji. Na rodziny zastępcze czekają:
•
dzieci, które chociaż ze względu na sytuację prawną mogą być adoptowane, to jednak ich
szanse na znalezienie rodziny adopcyjnej są niewielkie (dzieci starsze, z problemami
zdrowotnymi i rozwojowymi, liczne rodzeństwa),
•
dzieci z nieuregulowaną sytuacja prawną, tzn. których rodzice mają ograniczoną lub
zawieszoną władzę rodzicielską.
Dzieci w rodzinie zastępczej przebywają do czasu uregulowania ich sytuacji prawnej.
Potem mogą być adoptowane przez rodzinę zastępczą lub inną rodzinę oraz mogą powrócić
do rodziny naturalnej, jeżeli zapewnia ona dziecku pełne bezpieczeństwo. Dzieci mogą
przebywać w rodzinie zastępczej również do czasu usamodzielnienia się, dotyczy to
szczególnie pierwszej z wymienionych grup dzieci. Rodzina zastępcza w wypełnianiu swoich
1
Z. Węgierski „Opieka nad dzieckiem osieroconym. Teoria i praktyka”, s.75
funkcji kieruje się dobrem przyjętego dziecka i poszanowaniem jego praw. Pełnienie funkcji
rodziny zastępczej może być powierzone małżonkom lub osobie niepozostającej w związku
małżeńskim.
1. Historia formy opieki
Rodzina zastępcza jako instytucjonalna forma opieki pojawiła się już pod koniec XVI w.,
głównie we Francji za sprawą działalności duchownego Wincentego a Paulo, który to chcąc
uchronić dzieci przed śmiercią w sierocińcach umieszczał je u kobiet wiejskich. Szybko
zauważył, śmiertelność u rodziców zastępczych malała- co miało zasadniczy wpływ na
organizowanie tej formy opieki, aczkolwiek już o charakterze świeckim.
W Polsce sierotami w pierwszej połowie XVIII w. zajmował się również duchownyksiądz Gabriel Piotr Baudouin.
Istotne zmiany w założeniach opieki spowodowało stanowisko pedagogów K.
Jeżewskiego i Cz. Babickiego, działających w pierwszej połowie minionego stulecia.
Powiedzieli oni, iż dziecku należy tworzyć środowiska opiekuńczo-wychowawcze jak
najbardziej zbliżone do wzorca rodziny. Pierwszego z wymienionych pedagogów uważa się
za „ojca rodzin zastępczych”, tworzone przez niego „ gniazda sieroce” w dużym stopniu
spełniały założenia rodzicielstwa zastępczego.
Jeżewski stawiał wiele wymagań małżeństwom kandydatom na rodziców zastępczych.
Musieli to być ludzie w odpowiednim wieku, uczciwi, dobrzy, kulturalni, uspołecznieni, „o
dobrym i prostym sercu”. W Gniazdach dzieci przebywając w rodzinnej atmosferze
gwarantującej dobre samopoczucie, uczyły się pracy, wytrwałości, obcowania z ludźmi i
funkcjonowania w ówczesnej rzeczywistości. Problematyką dzieci osieroconych zajmował się
również Czesław Babicki. Jego zdaniem najdoskonalszą instytucją wychowawczą jest
rodzina, w której dziecko może mieć zaspokojone wszystkie potrzeby rozwojowe i ma szanse
na pełny rozwój własnej indywidualności. Krytykował on dotychczasowe wychowanie
zakładowe, dlatego zreformował wewnętrzną strukturę zakładów wprowadzając system
oparty na wzorcach rodzinnych. Dzieci wraz z wychowawcą tworzyły tzw. "rodzinkę"- stąd
wzięła się nazwa systemu Babickiego - rodzinkowy. W systemie tym bardzo odpowiedzialną
funkcję pełnił wychowawca, który był inspiratorem i nadzorcą życia grupy - rodzinki.
Problemy sieroctwa oraz konieczność pomocy materialnej rodzinom zmusiły państwo do
podjęcia próby uregulowania opieki nad dzieckiem. Problem opieki został poruszony w
Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z roku 1921, której artykuł 103 mówił: "Dzieci bez
dostatecznej opieki rodzicielskiej, zaniedbane pod względem wychowawczym, mają prawo
do opieki i pomocy państwa w zakresie określonym ustawą" Artykuł ten nie znalazł jednak
odbicia w nowych aktach prawnych. Została wydana jedynie ramowa ustawa o opiece
społecznej w dnia 16 sierpnia 1923 roku. Miała ona charakter bardzo ogólny.
Ustawodawstwo okresu międzywojennego nie miało żadnych konkretnych uregulowań
dotyczących rodzin zastępczych. Tego typu działalność wchodziła w zakres kompetencji
samorządów terytorialnych.
W roku 1938 powstały w Warszawie propozycje regulaminów - instrukcji, jednakże
wybuch II wojny św. nie pozwolił na wcielenie w życie tych projektów. W latach po
wojennych Ministerstwo Oświaty na podstawie uchwały RM z 12.06.1945r przejęło opiekę
na d dziećmi od 3 do 18 lat.
2. Rodziny zastępcze dziś
2.1 Obowiązujące akty prawne dotyczące rodzicielstwa zastępczego
Ustawa z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2004 r., nr 64, poz. 593)
Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z 18 października 2004 r. w sprawie
rodzin zastępczych (Dz. U. z 2004 r., nr 233, poz. 2344)
Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z 23 grudnia 2004 r. w sprawie
udzielania pomocy na usamodzielnienie, kontynuowanie nauki oraz
zagospodarowanie (Dz. U. z 2005 r., nr 6, poz. 45)
Kodeks rodzinny i opiekuńczy
Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie jest instytucją czuwającą merytorycznie i wspierająco
nad rodzinami zastępczymi. Obowiązki PCPR-u to:
•
praca z dzieckiem i rodziną której zabrano dziecko
•
organizacja opieki zastępczej, pozyskiwanie kandydatów, kierowanie na szkolenia dla
kandydatów lub samodzielne prowadzenie szkoleń
•
wypłacanie świadczeń rodzinom zastępczym
•
wydawanie decyzji o utworzeniu rodziny zastępczej zawodowej
•
opiniowanie umieszczenia w istniejącej już rodzinie kolejnych dzieci
•
kierowanie do specjalistycznych placówek wsparcia lub prowadzenie poradnictwa
pedagogicznego, psychologicznego lub prawnego.
2.2 Rodzaje rodzin zastępczych
Zgodnie z polskim prawodawstwem istnieją następujące typy rodzin zastępczych:
•
spokrewnione z dzieckiem: według zapisów ustawy mogą ją utworzyć osoby
spokrewnione lub spowinowacone z dzieckiem, jeżeli dają gwarancję poprawy
sytuacji dziecka,
•
niespokrewnione z dzieckiem: to rodzina „obca”, która tymczasowo bądź na
stałe opiekuje się i wychowuje dzieci osierocone lub którym rodzice nie są w
stanie zapewnić opieki i wychowania. Rodzina taka pełni funkcję rodziców
zastępczych bez zrywania więzi z rodziną biologiczną dziecka.
•
zawodowe niespokrewnione z dzieckiem:
a) wielodzietne – umieszcza się w niej w tym samym czasie nie mniej niż troje i nie
więcej niż sześcioro dzieci. W przypadku konieczności umieszczenia w rodzinie
licznego rodzeństwa liczba dzieci w wielodzietnej rodzinie zastępczej może się
zwiększyć.
b) specjalistyczne – umieszcza się w niej dzieci niedostosowane społecznie albo dzieci
z różnymi dysfunkcjami, problemami zdrowotnymi wymagającymi szczególnej opieki
i pielęgnacji. W rodzinie tej może wychowywać się w tym samym czasie nie więcej
niż troje dzieci.
c) o charakterze pogotowia rodzinnego – umieszcza się w niej nie więcej niż troje
dzieci na pobyt okresowy do czasu unormowania sytuacji życiowej dziecka, nie dłużej
niż na 12 miesięcy. W szczególnie uzasadnionych przypadkach pobyt dziecka może
być przedłużony, jednak nie więcej niż o kolejne trzy miesiące.
W rodzinie zastępczej niespokrewnionej z dzieckiem w pierwszej kolejności umieszcza
się dziecko•
w wieku do dziesięciu lat,
•
oczekujące na przysposobienie,
•
rodziców, w stosunku do których toczy się postępowanie o pozbawienie władzy
rodzicielskiej
2.3 Przygotowanie rodziców do rodzicielstwa zastępczego
Zastępcze rodzicielstwo jest szczególnym rodzajem rodzicielstwa. W związku z tym,
wymaga od kandydatów szczególnego przygotowania się do pełnienia tej roli. W ostatnich
latach, zwłaszcza w przypadku dzieci młodszych, instytucjonalne formy opieki traktowane są
jako ostateczność. Rodzinne domy dziecka i pogotowia rodzinne są prowadzone przez osoby,
które otrzymują wynagrodzenie za swoją pracę, natomiast w rodzinach zastępczych
opiekunowie dostają wyłącznie środki na utrzymanie dziecka.
W rodzinie zastępczej dziecko z czasem staje się jej pełnoprawnym członkiem. W
placówce natomiast stale jest osobą, która podlega wychowywaniu. Aby zminimalizować
ryzyko niepowodzenia w opiece zastępczej, został wprowadzony obowiązek szkolenia dla
kandydatów na rodziny zastępcze niespokrewnione, a więc te rodziny, które są najbardziej
potrzebne. Kwestię obowiązku szkoleń określa Ustawa „Prawo o Pomocy Społecznej” z dnia
29 listopada 1990 roku z późniejszymi zmianami /art.33 e pkt.2/. Szkolenia prowadzone są
przez publiczne i niepubliczne ośrodki adopcyjno – opiekuńcze oraz PCPR-y. Ministerstwo
Pracy i Polityki Społecznej zatwierdziło ponad 15 programów szkoleniowych.
Poczesne miejsce wśród listy programów (ze względu na liczbę trenerów
uprawnionych do szkoleń) zajmują programy PRIDE i RODZINA.
2.4 Szkolenie PRIDE
Obejmuje dziewięć trzygodzinnych spotkań grupowych. Zajęcia odbywają się w
formie warsztatów, w programie są też rozmowy indywidualne i wizyty w domach
kandydatów. Wspólnie spędzony czas pozwala przyszłym rodzicom zastępczym, nie tylko
zapoznać się z problematyką opieki zastępczej, ale również poznać swoje mocne strony i
potrzeby w tym zakresie. Jest to bardzo ważne, gdyż pomaga ludziom podjąć odpowiedzialną
decyzję, często na całe życie. Program oparto na założeniu, że życie rodzinne ma dla dzieci
ogromną niezaprzeczalną wartość, bez względu na to, jaka rodzina im je zapewnia. Dlatego
opiekunowie zastępczy o rozległej wiedzy i wysokich umiejętnościach są niezbędni dla
zapewnienia efektywności systemu opieki nad dzieckiem. PRIDE pomaga odkryć w sobie i
rozwinąć pięć podstawowych kompetencji:
•
umiejętności opiekuńcze umiejętność zaspokajania potrzeb rozwojowych
dzieci i kompensowania ich opóźnień rozwojowych,
•
umiejętność wspierania więzi uczuciowych pomiędzy dziećmi i ich rodzinami
naturalnymi,
•
umiejętność
zapewnienia
dzieciom
bezpiecznych,
wychowawczo i trwałych związków,
•
umiejętność pracy w profesjonalnym zespole. 2
2.5 Prawa i obowiązki rodziny zastępczej
Przyjmując dziecko do rodziny zastępczej opiekunowie mają prawo do:
2
Informacje na podstawie materiałów Towarzystwa NASZ DOM
pozytywnych
•
uzyskania szczegółowych informacji o dziecku, jego sytuacji rodzinnej, specyficznych
potrzebach
•
nawiązania kontaktu z dzieckiem przed umieszczeniem w rodzinie
•
wsparcia i pomocy ze strony powiatowego centrum pomocy rodzinie w rozwiązywaniu
problemów związanych z opieką nad przyjętym dzieckiem
•
reprezentowania dziecka w dochodzeniu świadczeń przeznaczonych na zaspokojenie
potrzeb związanych z jego utrzymaniem w tym alimentów, renty rodzinnej.
Przyjmując dziecko do rodziny zastępczej rodzina nabywa prawo i obowiązek wykonywania
nad nim bieżącej-to jest faktyczna, codzienna troska o stan zdrowia dziecka, jego naukę,
wypoczynek,
sposób
spędzania
wolnego
czasu,
zapewnienie
dziecku
poczucia
bezpieczeństwa, stabilizacji i pozostawanie z nim we wspólnocie rodzinnej.
Do obowiązków opiekunów przyjmujących dziecko do rodziny zastępczej należy:
•
sprawowanie osobistej opieki nad powierzonym dzieckiem,
•
zapewnienie warunków rozwoju i wychowania odpowiednio do jego stanu zdrowia i
poziomu rozwoju w tym:
odpowiednie warunki bytowe
możliwości rozwoju fizycznego, psychicznego i społecznego
możliwości zapewnienia indywidualnych potrzeb dziecka
możliwości właściwej edukacji i rozwoju zainteresowań
odpowiednie warunki do wypoczynku i organizacji czasu wolnego
2.6 Problemy rodzicielstwa zastępczego
a) problemy związane z sytuacją prawną dziecka
opieszałość sądów w sprawach związanych z regulowaniem sytuacji prawnej
dziecka,
proces usamodzielniania dziecka,
usamodzielnieni wychowankowie chcący studiować za granicą, tracą prawo do
dofinansowania, należnego im w wypadku nauki w Polsce
b) problemy związane z sytuacją prawną rodziców zastępczych, warunkami ich
pracy oraz organizacją opieki nad dziećmi
rodzice zastępczy, którzy już opiekują się dziećmi napotykają duże trudności
w zawarciu umowy o utworzenie rodziny zawodowej,
zatrudnianie prowadzących zawodowe rodziny zastępcze na umowę zlecenie,
wpisywanie do umów z prowadzącymi placówki rodzinne punktu o
ośmiogodzinnym dniu pracy,
ogrom obowiązków spoczywa na barkach jednej osoby zatrudnionej na
jednym etacie,
brak możliwości przechodzenia na wcześniejszą emeryturę
c) problemy dotyczące kompetencji pedagogicznych i psychologicznych rodziców
zastępczych oraz profesjonalnej pomocy specjalistycznej
brak profesjonalnej diagnozy dzieci trafiających do rodziny zastępczej,
brak psychologów i psychoterapeutów specjalizujących się w pracy z dziećmi
przebywającymi w opiece zastępczej, jak też specjalizujących się w pracy z
osobami świadczącymi opiekę,
rodzice sprawujący opiekę powinni uczestniczyć w procesie szkolenia
następnych rodzin
d) problemy współpracy rodzin zastępczych z organami prowadzącymi i ośrodkami
pomocy społecznej
brak współpracy i zrozumienia ze strony ośrodków pomocy społecznej,
brak profesjonalnej, przyjaznej kontroli rodzin zastępczych przez ośrodki
pomocy społecznej,
brak określonych standardów rozwiązywania umów z rodzinami zastępczymi,
brak uregulowań pozwalających na podpisywanie umów przez powiaty z
rodzinami mieszkającymi poza ich terenem
e) praca z rodziną naturalną dziecka
brak kompletnego systemu opieki nad dzieckiem i rodziną naturalną,
kontakty z rodziną naturalną dziecka przebywającego w rodzinie zastępczej,
f) problemy dotyczące sytuacji materialnej rodzin zastępczych
czasami wymaga się od rodziny zbierania dokumentów na każdy wydatek
związany z dzieckiem,
brak wsparcia finansowego w zakresie wypoczynku letniego i zimowego
dzieci pozostających w opiece zastępczej,
prowadzący placówki nie mają możliwości zwrotu kosztów związanych z
eksploatacją i utrzymywaniem samochodu
3.Dziecko w rodzinie zastępczej
3.1 Trudności adaptacyjne
Wejście dziecka do rodziny zastępczej jest sytuacją trudną zarówno dla niego jak i dla
rodziny. Opiekunowie jednak podejmują świadomą decyzję i aby uzyskać kwalifikacje
przechodzą 3 miesięczne szkolenie. Dziecko, nawet, jeśli będąc w placówce marzy o rodzinie
z reguły zupełnie nie jest przygotowane do tak ogromnej zmiany, jaką jest wejście do rodziny.
W omach dziecka wychowawcy przygotowują swoich podopiecznych do opieki
zastępczej. Warunki życia w placówce wymagają od dzieci szybkiego wypracowania takich
mechanizmów obronnych, które pozwolą im dobrze funkcjonować i osiągnąć jak najwyższą
pozycję w hierarchii grupy. Społeczność domu dziecka rządzi się swoimi prawami i wcale nie
są to zasady akceptowane przez dorosłych. Aby nie narażać się ani kolegom ani
wychowawcom dziecko musi uzbroić się w dwie, często zupełnie różne twarze. Ta swoista
dwulicowość pozwala mu przetrwać w tym nienaturalnym dla dziecka środowisku. Z jednej
strony musi podporządkować się zasadom i regulaminom określanym przez wychowawców, z
drugiej zaś nie „podpaść” kolegom. Nawyki ułatwiające zdobycie wysokiej pozycji w
placówce często utrudniają dziecku prawidłowe funkcjonowanie w rodzinie zastępczej. W
domu dziecka dobrze widziane przez innych wychowanków są kłamstwa, wulgaryzmu czy
agresja. Te zaś są zupełnie nie do zaakceptowania przez opiekunów zastępczych. Do tego
dochodzą inne zaburzenia zachowania wynikające z problemów emocjonalnych. Dziecko
pozbawione opieki rodziców i umieszczone w zupełnie nowym dla niego środowisku często
nie radzi sobie ze swoimi emocjami i w sytuacjach dla niego trudnych reaguje nieadekwatnie.
Jeśli na przestrzeni stosunkowo krótkiego czasu spotyka je kolejna zmiana i trafia do rodziny
zastępczej zaburzenia te mogą się jeszcze nasilić.
Kolejną przyczyną problemów zwłaszcza w początkowej fazie pobytu w rodzinie
zastępczej są oczekiwania opiekunów wobec dziecka. Placówka to miejsce, w którym łatwo
„zniknąć w tłumie”. Bardzo ograniczony wachlarz dostępnych wychowawcom kar i nagród i
brak więzi pomiędzy nimi a dziećmi powodują znikomy wpływ na zachowanie
wychowanków. Dziecko, które dotychczas nie musiało szczególnie się wysilać, aby być
postrzeganym jako pozytywne trafiając do rodziny zastępczej nagle staje w sytuacji trudnej i
zupełnie dla siebie nowej. Nagle, ci nowi, mili skądinąd ludzie oczekują od nich czegoś
zupełnie innego. Normalne w warunkach rodziny zachowania i zasady są czymś kompletnie
nowym dla dziecka wychowanego do tej pory w domu dziecka. Tak ogromny natłok zmian
powoduje często dodatkowy stres i zaburzenia zachowania. Zdarza się, że dziecko zupełnie
nie rozumie, czego się od niego oczekuje. Tak oczywiste dla nas sprawy jak codzienne
chodzenie do szkoły i odrabianie lekcji czy konieczność uzgadniania z opiekunami wyjść z
domu są wielokroć ogromnym problemem dla dotychczasowego wychowanka placówki.
Często, zwłaszcza w przypadku rodzin zastępczych spokrewnionych dziecko trafia do
opieki zastępczej prosto ze swojego domu rodzinnego. Tu jednak też pojawiają się problemy
związane z ogromnymi różnicami pomiędzy tymi rodzinami. Wydawałoby się, że przejście z
rodziny do rodziny nie będzie stanowić większego problemu, jednak w tym przypadku
różnice między nimi potrafią być ogromne. Często są to po prostu dwa różne światy. W
domach, z których najczęściej pochodzą dzieci trafiające do opieki zastępczej nikt najczęściej
się nimi nie przejmował. Nikomu nie zależało jak dziecko się uczy, czy śpi odpowiednio
długo i czy zabrało drugie śniadanie do szkoły. Zdarza się, że jedynym rodzajem bliskich
kontaktów, w jakie dziecko wchodzi z rodzicami są przemoc, krzyk czy innego rodzaju
karcenie. Czasem świadomie prowokuje rodzica, robiąc coś co na pewno przyciągnie jego
uwagę, bo chce aby ten go zauważył. Dzieci żyjące do tej pory jak „wolne ptaki” wielokroć
nie potrafią się odnaleźć w rodzinie, gdzie dorośli uzurpują sobie prawo do nadzoru czy
decydowania o nim. Nadmierna, w ich przekonaniu troska bardzo szybko staje się uciążliwa.
Dziecko, które dotychczas spędzało całe dnie na ulicy, myło się kiedy samo miało na to
ochotę, chodziło do szkoły od czasu do czasu i ogólnie robiło co chciało, z reguły ma
ogromne problemy z poddaniem się „władzy” dorosłego, zwłaszcza obcego dorosłego.
Posłuszeństwo wobec kogoś, kto nie jest rodzicem, nawet jeśli jest to członek rodziny często
przerasta możliwości dziecka. Jeśli dodatkowo nie akceptuje separacji z rodziną biologiczną
przejawy protestu mogą się nasilić.
Z czasem z reguły udaje się rodzinie zastępczej doprowadzić do sytuacji, w której
dziecko zaczyna normalnie funkcjonować, jednak zanim do tego dojdzie opiekunowie muszą
uzbroić się w cierpliwość i dużą mądrość.
Trudności adaptacyjne manifestują się w rozmaity sposób w zależności od
indywidualnej historii i konstrukcji psychicznej dziecka. Niektóre dzieci zamykają się w
sobie, wycofują i blokują na kontakt z opiekunami. Ci z kolei pełni zapału i chęci pomocy,
pozytywnie „naładowani” podczas szkolenia chcą jak najszybciej pomóc dziecku przełamać
blokadę i często popełniają błąd „nadaktywności”. Starają się organizować dziecku czas,
być przy nim w każdej chwili, rozmawiać z nim i każdym gestem pokazać mu swoją troskę i
sympatię. Zdarza się, że taka właśnie postawa wywołuje u ich podopiecznego zupełnie inną
reakcję. Wycofuje się jeszcze bardziej i ucieka w siebie. Czasem dziecko potrzebuje odrobinę
większej autonomii czy po prostu czasu na „oswojenie”.
Część dzieci zupełnie inaczej reaguje na tak ogromne zmiany, jakie towarzyszą
umieszczeniu w rodzinie zastępczej. Zdarza się, że buntują się, są agresywne czy nadmiernie
pobudzone. Nie radząc sobie z nadmiarem emocji i uczuć wyładowują się na tych, którzy są
najbliżej i na dodatek mają jakieś oczekiwania wobec nich. Taka postawa jest jeszcze
trudniejsza dla opiekunów zastępczych. Ważne jest jednak, aby pamiętać, że każde
zachowanie ma po pierwsze jakieś przyczyny, a po drugie jakiś cel. Dziecko robi coś z
określonych powodów i w określonym celu. Reakcja opiekuna powinna przede wszystkim
spowodować przerwanie zachowania i zapewnienie bezpieczeństwa dziecku i innym. Należy
jednak pamiętać, że na tym etapie szczególnie ważne jest budowanie dobrej relacji z
dzieckiem i przekonanie go, że może zaufać dorosłemu. Dopiero później przyjdzie czas na
uczenie dziecka radzenia sobie ze swoimi emocjami czy zmianę jego zachowania.
Początkowy okres pobytu dziecka w rodzinie zastępczej jest czasem ogromnej próby i
bardzo wiele zależy od tego jak opiekunowie ją przejdą. Jej trudność wzmaga też dysonans
pomiędzy ich entuzjazmem i szczerą chęcią pomocy dziecku, a jego postawą. Dziecko często
zupełnie nie widzi potrzeby odseparowania go od rodziny biologicznej i w opiekunach
zastępczych upatruje częściową przyczynę swoich problemów. Kiedy oni próbują budować
ciepłe i dobre relacje z dzieckiem, starają się jak potrafią sprawić, aby poczuło się u nich
dobrze ono właśnie wtedy sprawia największe problemy. A przecież dla nich to też nie jest
sytuacja łatwa. Ich życie staje „na głowie” z dnia na dzień, w ich domu pojawia się nowy
mieszkaniec z całym bagażem swoich doświadczeń i przeżyć. Miejsce, które do tej pory było
dla nich bezpieczną przystanią i azylem, w którym czuli się swobodnie i bezpiecznie nagle
zmienia się nie do poznania. Jeśli posiadają własne dzieci dochodzi do tego często troska o
ich poczucie bezpieczeństwa i samopoczucie. O ile dorośli podejmując decyzję o przyjęciu
dziecka do rodziny liczyli się z kosztami jakie poniosą, o tyle ich dzieci nie miały takiej
świadomości, nawet jeśli wyraziły zgodę na przyjęcie nowego członka do rodziny. Relacje
między własnymi dziećmi, a tymi umieszczonymi w opiece zastępczej są chyba najczęstszą
przyczyną niepowodzeń i są najtrudniejsze do przewidzenia. Kiedy dzieje się krzywda
naszemu dziecku trudno rozumieć jego krzywdziciela. Przecież ochrona własnej rodziny jest
naszym najważniejszym obowiązkiem. Należy jednak mieć świadomość, że z reguły
problemy będące reakcją dziecka na sytuację nową i trudną ustępują z czasem i należy mieć
nadzieje i nie poddawać się w tej trudnej, ale szczytnej „walce” prowadzącej do
wprowadzenia dziecka w dorosłe życie, do jego samoakceptacji. Dużo tutaj zależy od
mądrości i rozsądku opiekunów, od ich bystrego postrzegania świata dziecka, a także od
słusznych decyzji wychowawczych.
3.2 Perspektywa realizacji potrzeb dziecka
W zastępczej formie opieki jaką jest rodzina zastępcza istnieje szeroka gama możliwości do
zaspokojenia i realizacji potrzeb przyjętego do rodziny dziecka.
•
POTRZEBA BEZPIECZEŃSTWA. Ludzie, którym zapewniono poczucie
bezpieczeństwa i uczyniono je silnymi w najwcześniejszych latach życia, mają
tendencję do pozostania takimi w obliczu jakichkolwiek zagrożeń.3
•
POTRZEBA PRZYNALEŻNOŚCI I MIŁOŚCI. Każde dziecko nieustannie pyta: Czy mnie kochacie? Dziecko zadaje to emocjonalne pytanie głównie swoim
zachowaniem, rzadko słownie. Odpowiedź na nie jest bezwzględnie najważniejszą
rzeczą w życiu każdego dziecka
•
POTRZEBA UZNANIA. Niezaspokojenie potrzeby dodatniej samooceny jest jedną z
najczęstszych przeszkód emocjonalnych w rozwoju umysłowym dzieci.
•
POTRZEBA SAMOREALIZACJI. Od najmłodszych lat dziecko normalnie ujawnia
potrzebę nieustannego przekraczania swego aktualnego stanu rozwojowego, to objaw
wrodzonego pędu do rozwoju.
3.3. Zalety rodzin zastępczych
•
Zapewnienie optymalnych warunków rozwoju psychofizycznego dziecka.
To najważniejsza zaleta, decydująca z punktu widzenia dobra dziecka o jej pierwszeństwie i
przewadze nad różnymi formami wychowania instytucjonalnego. Tylko w rodzinie dziecko
realizuje swoje podstawowe potrzeby życiowe, w tym przede wszystkim potrzeby "wyższego
rzędu" niezbędne dla prawidłowego rozwoju i wychowania jednostki ludzkiej(patrz strona
wstępna). Niezaspokojenie wrodzonej potrzeby przywiązania i przynależności, potrzeb
miłości i bezpieczeństwa u dzieci prowadzi do narastania trudności w sferze emocjonalnospołecznej.
•
3
Ochrona dziecka przed krzywdą
Maslow A.H. Teoria hierarchii potrzeb
System rodzin zastępczych winien chronić dziecko przed nadużyciami, zaniedbaniami,
czy porzuceniami najczęściej przez biologicznych rodziców lub opiekuna prawnego.
Rodzina zastępcza chroni również w jakimś sensie przed wypaczeniami części środowisk
rówieśniczych zintegrowanych w pogotowiach opiekuńczych i innych zakładach
wychowawczych ("drugie życie"), czy też na ulicach i osiedlach ("gangi").
Specjalistyczna, indywidualna opieka nad dzieckiem okazywana przez rodziców
zastępczych jest najczęściej najlepszym panaceum na wszystkie choroby, kłopoty i
zmartwienia dorastającego młodzieńca.
•
Szansa dla rodziny naturalnej
Kwalifikowana rodzina zastępcza współpracując z ośrodkiem rodzin zastępczych lub z
ośrodkami pomocy dla rodzin powinna zapewniać środki, oparcie i wiedzę potrzebną do
pokonania przez rodzinę biologiczną problemów, które przyczyniły się do umieszczenia
dziecka na okres przejściowy w rodzinie zastępczej. Rodzice biologiczni, których dziecko
znalazło się w rodzinie zastępczej winni otrzymać wsparcie i ofertę wielozakresowej pomocy
w celu wyeliminowania czynników, które były źródłem krzywd dziecka. Jeśli z oferty tej nie
zechcą skorzystać ze swojej winy należy rozważyć możliwość przekształcenia rodziny
zastępczej krótkoterminowej w docelową, długoterminową lub możliwość adopcji w
przypadku dzieci najmłodszych.
•
Ciągłość rodziny
Rodzina zastępcza umożliwia kontakty i wzajemną pomoc pomiędzy rodzicami zastępczymi i
biologicznymi co zapewnia ciągłość rodziny i umacnia u dziecka poczucie przynależności do
niej. Dziecko ponadto ma możliwość poznać prawidłowe wzorce i relacje w rodzinie, role
rodziców i poszczególnych członków rodziny oraz doświadczenia związane z życiem
rodzinnym. Jest to niezwykle cenne doświadczenie, które może procentować w przypadku
powrotu dziecka do rodziny biologicznej lub w jego samodzielnym, dorosłym życiu.
•
Pozytywne stosunki rodzinne
Rodzina zastępcza zapewnia dziecku posiadanie zdrowych i normalnych stosunków
rodzinnych poprzez bycie częścią rodziny, która funkcjonuje w społeczności. Dzieci
uczęszczają do miejscowych szkół, mają przyjaciół wśród sąsiadów, uczęszczają z kolegami
na zajęcia w klubach osiedlowych i sportowych . Rodzina zastępcza pozwala dziecku czuć się
osobą, która jest częścią normalnej rodziny, a nie rodziny rozbitej.
•
Zalety ekonomiczne
BIBLIOGRAFIA
KSIĄŻKI
1. Badora S.: Rodziny adopcyjne i rodziny zastępcze W: System opieki kompensacyjnej
w Zjednoczonej Europie /pod red. S. Badory i D. Marzec. – Kraków 2002 s. 123-166
2.
Kolankiewicz Maria: Rodziny zastępcze W: Zagrożone dzieciństwo: rodzinne i
instytucjonalne formy opieki /pod red. Marii Kolankiewicz. – Warszawa 1998
s. 259-291
3. Kosmala J.: Rodzina zastępcza jako środowisko opiekuńczo-wychowawcze W:
System opieki kompensacyjnej w Zjednoczonej Europie /pod red. S. Badory i D.
Marzec. – Kraków 2002 s. 219-230
4. Węgierski Zbigniew .: Opieka nad dzieckiem osieroconym. Teoria i praktyka.
Warszawa 2006
CZASOPISMA
1. Instytucja rodzin zastępczych w świetle nowych regulacji prawnych /Marek
Andrzejewski //Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze. – 1999, nr 8, s. 9-16
2. Katalog umiejętności rodziców zastępczych /Andrzej Łabądź //Problemy OpiekuńczoWychowawcze. – 2002, nr 8, s. 24-27
3. Kodeks etyczny rodzin zastępczych /Zofia Waleria Stelmaszuk //Problemy
Opiekuńczo-Wychowawcze. – 1998, nr 8, s. 21-25
4. Kontakty dziecka z rodziny zastępczej z rodzicami /Marek Andrzejewski //Problemy
Opiekuńczo-Wychowawcze. – 2001, nr 3, s. 8-15
INNE
1. Materiały promocyjne Towarzystwa Nasz Dom
2. www.dzieciakidodomu.pl
Irmina Sosnowska
Pedagog-terapeuta
ZPPPPWZ