Rola i funkcje oceny w procesie kształcenia.

Rola i funkcje oceny w procesie
kształcenia.
Obowiązkiem nauczyciela jest stworzenie uczniowi,
niezależnie od poziomu jego rozwoju, takich warunków,
aby mógł odnosić sukces na miarę swoich możliwości.
Jednym z takich warunków jest prawidłowe rozumie roli i
funkcji oceny.
Trzeba wiedzieć o tym, że ocena może wyzwalać
aktywność ucznia wzmacniając jego dążenie w pokonywaniu
trudności, ale jeśli ocenianie jest niewłaściwie
rozumiane i źle stosowane budzi w uczniach niechęć,
apatię i wyzwala niską samoocenę. Niewłaściwy proces
oceniania rozbudza wśród uczniów niezdrową rywalizację
niszcząc stosunki przyjaźni i sympatii między uczniami a
nauczycielem, między uczniami a jego rodzicami,
rozniecając skłonność do kłamstwa, pozorów,
nieuczciwości. Oceny stają się celem a nie środkiem
edukacji. Czynność uczenia się przekształca się w
czynność zdobywania stopni.
Co mówi rozporządzenia MEN w sprawie zasad oceniania... Ideą oceniania wewnątrzszkolnego, w świetle Rozporządzenia Ministra
Edukacji Narodowej w sprawie zasad oceniania, klasyfikowania i
promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i
sprawdzianów w szkołach publicznych, z dnia 19 kwietnia 1999 roku, jest
wspieranie rozwoju ucznia poprzez dostarczeniu najpierw jemu, a potem
nauczycielowi, takiej informacji zwrotnej o postępach w nauce i
kształtowaniu postaw, która zostanie wykorzystana do lepszego osiągania
szeroko rozumianych celów kształcenia. Zatem, inaczej niż w poprzednim
systemie, ocena szkolna ma służyć przede wszystkim uczniowi, a dopiero
potem nauczycielowi. To przesunięcie punktu ciężkości jest bardzo ważne.
Przypomnijmy zatem jak pojęcie oceny definiuje dydaktyka i jakie
warunki powinna ona spełniać.
CO TO JEST OCENA SZKOLNA?
OCENA jest to ustosunkowanie nauczyciela do
osiągnięć ucznia, czego wyrazem może być określony
stopień szkolny albo opinia wyrażona w formie pisemnej
lub ustnej, także zewnętrzne objawy zachowania się
nauczyciela (mina, gest).
JAKA POWINNA BYĆ OCENA?
•
•
•
•
•
•
Obiektywna
Niezawodna
Symptomatyczna
Prognostyczna
Uzasadniona
Jawna Obiektywność należy oprzeć na takim ustaleniu wymagań,
które doprowadzą do uzyskania zbliżonych wyników w
stosunku do innych osób i pomiarów prowadzonych w różnym
czasie. Aby być obiektywnym, należy wyzbyć się uprzedzeń
związanych m.in. z zachowaniem, wyglądem, ze strojem,
nie kierować się tym, co było, lecz rzeczowo podejść do
stanu obecnego.
Niezawodność zapewnia przyjęcie sprawdzalnych i
mierzalnych narzędzi kontrolnych, pytań, testów, itp.
Symptomatyczność oceny polega na takim ustaleniu
zakresu kontroli, by dotyczyła obszaru objętego tą
kontrolą (i tylko tego obszaru).
Prognostyczność
oceny umożliwia przewidywanie, jakie
postępy będzie uzyskiwał uczeń z przedmiotu w dalszym
okresie nauki w szkole.
Uzasadnienie oceny oraz jawność zapewnić należy przez
udostępnienie uczniowi informacji o pozytywnych
elementach w jego pracy, o brakach i usterkach wraz ze
wskazaniem sposobów ich usunięcia oraz przez podanie w
formie pisemnej lub w formie ustnej stopnia szkolnego. Wystawiając ocenę, zwłaszcza jeżeli jest ona
negatywna, nauczyciel powinien wyjaśnić, dlaczego uczeń
otrzymuje taką ocenę, wskazać na możliwość jej poprawy,
wyznaczyć materiał konieczny do uzupełnienia i podać
termin planowanej poprawy.
W procesie oceniania istotna jest także świadomość
celowości tego procesu oraz uzmysłowienie sobie co
powinno podlegać ocenie.
CZEMU MA SŁUŻYĆ OCENIANIE?
OCENIANIE jest procesem, który ma wspomagać pracę
nauczycieli i rodziców nad sprawnym i mądrym wchodzeniem w dorosłe
życie młodego pokolenia. CO POWINNO BYĆ PRZEDMIOTEM OCENY?
Teoretycy współczesnej dydaktyki przyjmują, że
przedmiotem oceny szkolnej winny być wiadomości,
umiejętności i nawyki, jak również poprawność logicznego
myślenia ucznia.
GŁÓWNE CELE OCENIANIA:
•
•
•
•
•
Diagnozowanie Informowanie o efektywności procesu nauczania
Różnicowanie i klasyfikowanie uczniów
Upowszechnienie osiągnięć uczniów
Ewaluacja programów nauczania ROLE OCENY
Ocena szkolna ma do spełnienia różne role i
funkcje, które z nich wynikają. Można wyróżnić
następujące role oceny szkolnej:
a)
b)
c)
dydaktyczną – ma być miernikiem wyników pracy
ucznia, określać na jakim poziomie występuje
wiedza, jakie są w niej luki, co należy uzupełnić
wychowawczą – poprzez ocenianie nauczyciel może
wychowywać w zakresie kształtowania właściwych
postaw, rozwijania zainteresowań nauką, pobudzania
woli do samodzielnej pracy społeczną – ocena wskazuje miejsce ucznia w grupie
społecznej.
FUNKCJE OCENY I KONTROLI W PROCESIE KSZTAŁCENIA
W procesie kształcenia zawodowego ocena i
kontrola powinna spełniać następujące funkcje:
•
funkcję selekcyjną
; służy ona w pierwszej kolejności
do wyłonienia w klasie uczniów wybitnych i
szczególnie uzdolnionych,
•
funkcję
wychowawczą
; związana ona jest ze
wspomaganiem rozwoju postaw uczniów wobec uczenia
się, wobec swoich obowiązków, ukierunkowania ku
osiąganiu satysfakcji z osiągniętych sukcesów,
•
funkcja
dydaktyczna
; polegająca na porządkowaniu
wiedzy uczniów i wskazywaniu sposobów usuwania ewentualnych błędów,
•
funkcja diagnostyczna
; pozwala ona na przewidywanie
dalszego rozwoju intelektualnego ucznia, na
podstawie przeprowadzonej analizy efektów
kształcenia,
•
funkcja
motywacyjna
; powinna zapewnić właściwy
stosunek do pracy, uczenia się, jako podstawowych
źródeł zaspokajania potrzeb edukacyjnych, dopinguje
ucznia do pogłębiana wiedzy i poszerzania własnych
zainteresowań.
•
funkcja
kontrolna
; ta z kolei powinna umożliwić
ustalenie faktycznego stanu świadomości i
umiejętności uczniów w stosunku do wymagań
programowych, sprawdza postępy ucznia, jego
możliwości i kierunek rozwoju; ułatwia nauczycielowi
określenie drogi doskonalenia i rozwoju ucznia,
wytyczenie mu nowych zadań dostosowanych do jego
możliwości, •
funkcja
metodyczna
; dzięki niej możliwe staje się
usprawnianie procesu edukacyjnego poprzez analizę i
krytyczną samoocenę własnej działalności dydaktyczno
– wychowawczej. Umożliwia ona również wdrażanie
odpowiednich środków zaradczych, korygujących proces
edukacyjny.
•
funkcja informacyjna
­ daje wyczerpującą informację
na temat poziomu wiedzy, stanu wiadomości i
umiejętności oraz przewidywań na przyszłość, Aby ocena szkolna spełniała swoją rolę i właściwie
realizowała założenia i funkcje, konieczny jest
komentarz słowny i pisemny. Jeśli nauczyciel nie powie,
co kryje się pod określoną cyfrą i jakie uczeń powinien
wykonać zadania (działania), żeby podnieść poziom swoich
umiejętności i wiedzy – nie osiągnie zamierzonych celów,
którym ma służyć ocenianie. Nauczyciel powinien stwarzać
atmosferę życzliwości, nie dopuszczać do lęku przed
negatywną oceną, gdyż to prowokuje ucznia do
oszukiwania. Zawsze należy dać szansę poprawienia oceny, a ta
możliwość wymaga od nauczyciela komentarza
określającego, jakie uczeń ma braki i co powinien
opanować, aby ocenę poprawić. Oceniając ucznia nie można
stawiać barier niemożliwych do pokonania i nie można
stosować tych samych wymagań wobec wszystkich w klasie.
Należy pamiętać, że inaczej przebiega droga rozwoju
dzieci z rodzin o wysokim poziomie wykształcenia, gdy
rodzice mogą pomóc dziecku przebrnąć przez trudne
dziedziny nauki, a inaczej dzieci zaniedbanych
wychowawczo lub dzieci o małych możliwościach
intelektualnych. Kryteria ocen muszą również znać
rodzice, aby nie było sytuacji, w której zachodzi
podejrzenie, że nauczyciel uwziął się na ucznia.
Zasadnym jest informowanie rodziców o kryteriach
oceniania na zebraniach z rodzicami. Najbardziej optymalną formą zapoznania rodzica z
danymi kryteriami jest przekazanie im na piśmie wymagań
z poszczególnych przedmiotów (głównie z matematyki i
języka polskiego, gdyż te przedmioty stanowią dla
uczniów największy problem) i tym samym uniemożliwiają
podejrzenia rodziców o niesprawiedliwe ocenianie.
Konieczne jest jednak zróżnicowanie wymagań w zależności
od indywidualnego tempa rozwoju i w oparciu o badania
psychologiczne uczniów, którzy wykazują trudności w
nauce. NAJBARDZIEJ POŻĄDANE FUNKCJE OCENIANIA TO:
funkcja instruktażowa – nauczyciel oceniający
postępy ucznia w sposób opisowy w oparciu o diagnozę
proponuje mu określone formy aktywności ze względu
na lepsze wykorzystanie potencjału rozwojowego
• funkcja motywacyjna – polegająca na tym, że
nauczyciel oceniający dotychczasowe osiągnięcia
ucznia mobilizuje go do dalszych wysiłków i
ukierunkowuje je,
• funkcja afirmacyjna – polegająca na tym, że
nauczyciel doceniający osiągnięcia ucznia stwarza mu
•
tym samym okazję do wzmocnienia poczucia własnej
wartości
• funkcja informacyjna – polega na tym, że nauczyciel
dostarcza uczniowi informacji zwrotnych
umożliwiających mu dokonanie samooceny własnych
kompetencji i samokontroli własnego działania.
• funkcja diagnostyczna – polegająca na wspieraniu
kariery ucznia, monitorowaniu jego postępów i
określeniu indywidualnych potrzeb.
Ocena szkolna daje inne korzyści samemu
nauczycielowi, a jeszcze inne uczniowi.
JAKIE KORZYŚCI DAJE OCENA NAUCZYCIELOWI?
Ocena szkolna daje nauczycielowi szerokie
możliwości wyrażania własnego stosunku do osiągnięć lub
niepowodzeń uczniów. JAKIE KORZYŚCI DAJE OCENA UCZNIOWI?
Ocenianie ma pomóc uczniowi w następujących
dziedzinach:
1. Poznanie własnych możliwości – poddając się
ocenianiu uczeń dowiaduje się, jaki ma zakres wiedzy,
jakie nabył umiejętności oraz co jeszcze musi zrobić,
aby podnieść swój poziom wiedzy. Nauczyciel wystawiając
ocenę informuje jakie miejsce w skali 1÷6 uczeń zajmuje
pod względem posiadanych wiadomości i umiejętności.
Informacja ta jest rzetelna przy stosowaniu komentarza
do oceny cyfrowej oraz przy założeniu, że uczeń zna
kryteria ocen na dany poziom. 2. Kształtowanie zainteresowań – odpowiedni komentarz do
oceny, zachęcający ucznia do pracy w tym kierunku, może
ukierunkować i rozwinąć zainteresowania związane z przedmiotem. Ocena
może zniechęcić ucznia jak i pobudzić do nauki i
doskonalenia swoich umiejętności.
3. Budowanie właściwej motywacji – w szkole bardzo
rzadko spotyka się ucznia, który chciałby się regularnie
i systematycznie uczyć. Rodzice nie rozwijają motywacji
do pracy, a tym bardziej do nauki. W szkole jedynym z
czynników motywacyjnych może być ocenianie. Wystawienie
i skomentowanie oceny przyczynia się do wzbudzenia
nadziei, że może być lepiej. Jeśli nauczyciel nie
posiada autorytetu, nie cieszy się dobrą opinią wśród
uczniów nie może pozytywnie wpływać na motywację uczniów
do nauki. 4. Rozwój psychospołeczny – ocena ma wpływ na określenie
siebie w stosunku do innych uczniów. Może ona spowodować
obniżanie się lub podnoszenie statusu ucznia w klasie w
zależności od poczucia sprawiedliwego oceniania. Takie
poczucie może mu zapewnić właściwy komentarz
nauczyciela, wyjaśniający ocenę oraz wskazujący drogę do
jej poprawienia. Wyjaśnienie przez nauczyciela
zasadności wystawionej oceny ma wpływ na wszechstronny
rozwój ucznia.
5. Nabywanie wiedzy – stan wiedzy ucznia musi być co
pewien czas sprawdzany i oceniany przez nauczyciela, aby
uczeń zdawał sobie sprawę z posiadanych wiadomości i
umiejętności. Dlatego nie wystarczy jedynie wystawienie
oceny w skali 1÷6, ale konieczny jest komentarz
wyjaśniający, w czym uczeń ma poziom wystarczający,
jakie ma braki oraz co powinien uzupełnić. Te wszystkie warunki i cele oceniania są
spełnione, jeśli nauczyciel właściwie rozumie proces
oceniania, rzetelnie zbiera informacje o drodze
edukacyjnej ucznia, jasno mu przekazuje informacje
zwrotne. Traktowanie oceny jako mechanizm przymusu z
reguły kończy się zniechęceniem do nauki, negatywnym
ocenianiem pracy nauczyciela oraz porażką dydaktyczną
nauczyciela. Nowoczesne ocenianie wyznacza nauczycielowi pewne
cele. JAKIE CELE STAWIA PRZED SOBĄ NOWOCZESNE OCENIANIE? •
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Diagnozowanie osiągnięć dydaktycznych ucznia
Obserwowanie rozwoju ucznia
Dostarczanie informacji zwrotnej głównym podmiotom
Wspieranie rozwoju
Rozbudzanie motywacji uczenia się.
Uczenie systematyczności, organizowanie uczenia się.
Kształtowanie obrazu samego siebie.
Uświadamianie oceny jako elementu rzeczywistości.
Uczenie umiejętności oceny, korzystania z niej.
Wdrażanie do samooceny
Sprawdzanie wiadomości i umiejętności
Przygotowanie do „zdrowej rywalizacji"
Wdrażanie do przestrzegania norm, zasad
funkcjonujących w różnych organizacjach
Rozpoznawanie
uzdolnień,
zainteresowań,
predyspozycji
Gromadzenie informacji Psychiczne wzmacnianie ucznia (wskazywanie „mocnych"
stron).
Niwelowanie stresu, lęku, agresywnych zachowań.
JAK FORMUŁOWAĆ OCENĘ?
Ocena, aby spełnić swe zasadnicze funkcje
dydaktyczne i wychowawcze, musi być sformułowana zgodnie
ze swoimi cechami, do których należą: obiektywność,
jawność, konstruktywność i element mobilizacji do
dalszej pracy.
SPOSÓB ZAKOMUNIKOWANIA OCENY
Nauczyciel nie zawsze jest w stanie ustalić ocenę adekwatną do wiedzy i
umiejętności ucznia. Zawsze jednak może tę ocenę tak zakomunikować
uczniowi, że albo wspiera jego rozwój, albo go hamuje. Albo motywuje do
pracy, albo zniechęca. Pomaga lub przeszkadza osiągać lepsze wyniki.
Należałoby zatem wskazać, w jaki sposób tę ocenę komunikować,
podawać, aby zasługiwała na miano wspierającej. Ocena musi zostać uzasadniona, wyposażona w komentarz ­ mówią o tym
przepisy szkolne. Bardzo ważne jest, jaki będzie komentarz towarzyszący
ocenie. Nauczyciel w przypadku każdej oceny powinien nie tylko wyjaśnić,
dlaczego uczeń uzyskał taki a nie inny stopień (nie to jest najważniejsze),
ale powinien wskazać uczniowi sposób uzyskania lepszej oceny lub
doskonalszego wykonania zadania. I to dotyczy nie tylko ocen najniższych,
ale także najwyższych. Ocena wspierająca zawiera więc wskazówki dalszej pracy ucznia i w ten
sposób pomaga mu w uzyskiwaniu osiągnięć. Częste sformułowania typu:
"nie zrozumiałeś tematu" są niecelowe. Podają przyczynę zamiast
instrukcji. Trzeba uczniowi wyjaśnić, co ma zrobić, żeby temat zrozumieć.
Niczemu nie służy uwaga: "Piszesz fatalnym stylem". Potrzebne są
wskazówki, jak ten styl doskonalić. Należy także unikać komentarzy
wyrażających li tylko odrazę nauczyciela, a pustych treściowo, jak na
przykład: "Temat został płytko ujęty" albo: "Treść mierna", albo nawet:
"Praca zawiera stek bzdur" (w ostatnim przypadku dodatkowo obrażamy
ucznia, więc możemy mówić o odwrotności oceny wspierającej, można to
nazwać oceną dołującą). [...] Podczas oceniania dochodzi czasem do konfliktów. Jak uniknąć tego
problemu? JAK UNIKAĆ KONFLIKTÓW PODCZAS OCENIANIA? Ks. Jan Szpet proponuje stosowanie dwóch zasad:
Zasada klarowności
i konsekwentnego stosowania kryteriów
przy poszczególnych ocenach ­ nauczyciel winien unikać
ciągłego zmieniania kryteriów w zależności od własnego
nastroju, zawyżania kryteriów uniemożliwiając spełnienie
ich przez uczniów, zaniżanie kryteriów.
Zasada równości uczniów wobec ustalonych kryteriów ­
zasada ta wymaga nie manipulowania własnymi kryteriami
ocen w zależności od sympatii, bądź antypatii –
nauczyciel staje się wówczas w oczach uczniów
niesprawiedliwy i zniechęca.
Ocena szczególnie lekcyjna (cząstkowa) ma przede
wszystkim służyć uczniowi zatem ocenianie powinno być
nakierowane na ucznia.
CECHY OCENIANIA NAKIEROWANEGO NA UCZNIA
• Zasadniczym celem każdego systemu oceniania uczniów powinno
być promowanie rozumnej nauki
• Ocena powinna skłaniać uczniów do autentycznego wysiłku,
umacniać motywację i zaangażowanie w zajęciach.
• Ocena powinna uwierzytelnić i odzwierciedlać uzdolnienia oraz
osiągnięcia uczniów w miarę realizacji programu szkolnego.
• Oceny powinny być formułowane w klasie w sposób ciągły, tak, aby
dostarczyć świadectwa indywidualnego rozwoju uczniów na
przestrzeni czasu.
•
Ocenianie powinno opierać się na logicznych, czytelnych zadaniach,
zgodnych z przyjętym programem i zasobem wiedzy dostarczanym przez
nauczyciela w toku zajęć.
• Ocenianie powinno być uczciwe i sprawiedliwe dla wszystkich, bez
względu na wcześniejsze osiągnięcia, wygląd, pochodzenie, poglądy,
zachowanie itp.
• Ocenianie powinno analizować motywacje, postawy i efektywne
reakcje uczniów w stosunku do programu nauczania, jak również ich
zdolności poznawcze, strategie uczenia się i wiedzę
• Ocena powinna uwzględniać prezentacje, portfolia i rozmaite
dokonania uczniów w celu wszechstronnego zaprezentowania
zachowań i osiągnięć.
• Pomiędzy ocenianą aktywnością ucznia i wynikiem oceniania
powinien istnieć jasny, zrozumiały i bezpośredni związek.
Profesor Bolesław Niemierko, wybitny polski
specjalista w zakresie oceniania, sformułował kodeks
etycznego oceniania. KODEKS ETYCZNEGO OCENIANIA SZKOLNEGO
• Powiadom uczniów o celu, dacie, zakresie programowym
i formie planowanej ewaluacji osiągnięć oraz normach
wymagań, jakie powinni spełnić. • Nie wybiegaj w sprawdzaniu poza wiadomości i
umiejętności, które uczniowie mieli okazję opanować
w szkole lub poza szkołą. Upewnij się, że forma
zadań jest im znana i została odpowiednio
przećwiczona. • Unikaj nie sprawdzonych narzędzi pomiaru oraz
narzędzi, co do których masz istotne wątpliwości, a
narzędzia i procedury standaryzowane stosuj
dokładnie według instrukcji.
• Przeciwdziałaj stresowi egzaminacyjnemu uczniów,
szanuj ich godność i prawa. • Otocz opieką uczniów mających szczególne trudności z
udziałem w sprawdzaniu i ocenianiu osiągnięć, nie
obniżając wszakże obiektywizmu ewaluacji. Nie
wykluczaj z egzaminu żadnego ucznia bez ważnego i
jawnego powodu.
• Zapobiegaj nieuczciwości uczniów w toku sprawdzania
i oceniania osiągnięć. • Ujawnij uczniom reguły punktowania, obliczania i
interpretacji wyników sprawdzania ich osiągnięć, a
także ewentualne odstępstwa od tych reguł i
przyczyny odstępstw. • Wyniki oceniania przedstawiaj zawsze z komentarzem
na temat sposobu ich uzyskania i z ostrzeżeniem o
ich przybliżonej wiarygodności. Uczciwie przyznaj
się do własnych pomyłek i rozczarowań.
• Unikaj czynienia porównań na niekorzyść słabszych
uczniów. Przedstawiaj głównie ich osiągnięcia, a nie
brak osiągnięć. Ogranicz komentarze przed frontem
klasy na temat niepowodzeń poszczególnych uczniów,
zachowaj dyskrecję. Opracował: Michał Jemioło