docArkusz 1
download 
Reklamacja Transkrypt
Arkusz 1
MATURA ZESZYTY EDUKACYJNE Arkusz nr dysleksja Miejsce na naklejk´ z kodem szko∏y MPO-P1A1P-062 EGZAMIN MATURALNY Z J¢ZYKA POLSKIEGO Arkusz nr 1 Arkusz nr 1 POZIOM PODSTAWOWY Czas pracy 170 minut MAJ ROK 2007 Instrukcja dla zdajàcego 1. Sprawdê, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 15 stron. Ewentualny brak zg∏oÊ przewodniczàcemu zespo∏u nadzorujàcego egzamin. 2. Rozwiàzania zadaƒ zamieÊç w miejscu na to przeznaczonym. 3. Pisz czytelnie. U˝ywaj d∏ugopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie u˝ywaj korektora, a b∏´dne napisy przekreÊl. 5. Pami´taj, ˝e zapisy w brudnopisie nie podlegajà ocenie. 6. Mo˝esz korzystaç ze s∏ownika poprawnej polszczyzny i ortograficznego. 7. Wype∏nij t´ cz´Êç karty odpowiedzi, którà koduje zdajàcy. Nie wpisuj ˝adnych znaków w cz´Êci przeznaczonej dla egzaminatora. 8. Na karcie odpowiedzi wpisz swojà dat´ urodzenia i PESEL. Zamaluj ■ pola odpowiadajàce cyfrom numeru PESEL. B∏´dne zaznaczenie otocz kó∏kiem ■ i zaznacz w∏aÊciwe. Za rozwiàzanie wszystkich zadaƒ mo˝na otrzymaç ∏àcznie 70 punktów Cz´Êç 1 – 20 pkt Cz´Êç 2 – 50 pkt Wype∏nia zdajàcy przed rozpocz´ciem pracy PESEL ZDAJÑCEGO 1 KOD ZDAJÑCEGO MATURA Egzamin maturalny z j´zyka polskiego Arkusz nr 1 Cz´Êç 1 – Rozumienie czytanego tekstu Przeczytaj uwa˝nie tekst, a nast´pnie wykonaj zadania umieszczone pod nim. Odpowiadaj tylko na podstawie tekstu i tylko w∏asnymi s∏owami – chyba ˝e w zadaniu polecono inaczej. Udzielaj tylu odpowiedzi, o ile jesteÊ proszony. W zadaniach zamkni´tych wybierz tylko jednà z zaproponowanych odpowiedzi. Strona Tocqueville’a 1. Tocqueville’a interesowa∏y konkretne mo˝liwoÊci dzia∏ania otwierane przez instytucje mieszkaƒcom kraju. By∏o to wyznanie antyideologiczne. Wbrew republikanom system prezydencki nie jest najlepszy ze swej istoty. Wbrew libera∏om parlamentarna tradycja brytyjska nie wsz´dzie stanowi idealne rozwiàzanie. Wbrew rojalistom osoba króla nie jest koniecznym spoiwem organizmu spo∏ecznego. Instytucje powinny podlegaç zmianie, otwieraç cz∏owiekowi nowe mo˝liwoÊci. Je˝eli zamykajà mu horyzonty, nale˝y je odrzuciç. Decydujàc si´ na to stwierdzenie rojalista Tocqueville stawa∏ si´ najlepszym analitykiem i teoretykiem demokracji. Nazwa systemu sama w sobie nie wyznacza∏a dla niego wartoÊci, dystans wobec demokracji zachowa∏ do koƒca. 2. Nie wszystkie drogi rozwoju wydawa∏y mu si´ w∏aÊciwe. Âledzi∏ w Ameryce mechanizmy umacniajàce swobod´ jednostki. Dostrzega∏ tak˝e mo˝liwoÊci nowych form zniewolenia, tym bardziej niebezpiecznych, ˝e jeszcze trudno uchwytnych. WolnoÊç i godnoÊç jednostki by∏y dla niego wartoÊciami najwy˝szymi. Pyta∏, w jakim stopniu przemiany wspó∏czesnego spo∏eczeƒstwa prowadzà w tym kierunku. Jaka jest cena demokracji, rosnàcej równoÊci szans? Interesowa∏o go nie tylko, w czyim imieniu sprawowane sà rzàdy, lecz przede wszystkim – w jaki sposób w∏adza, jakkolwiek by si´ nazywa∏a, jest ograniczana i kontrolowana. 3. Francuscy podró˝nicy zwiedzili s∏ynne wi´zienie Sing-Sing. Zastanawiali si´, dlaczego garstka stra˝ników mo˝e panowaç nad t∏umem wi´êniów. Otó˝ wi´êniowie sà zrównani, poddani Êcis∏ej kontroli, aby nikt nie przyw∏aszczy∏ sobie dodatkowych przywilejów, nie si´gnà∏ po wolnoÊç. Oddzielono ich od Êwiata i od siebie, pozbawiono mo˝liwoÊci swobodnej organizacji. Stra˝nicy sà doskonale zorganizowani, mogà si´ ze sobà porozumiewaç, majà do dyspozycji narz´dzia przemocy. Mogà ∏àczyç poddanych sobie ludzi w grupy i mogà rozdzielaç. Zmuszaç do pracy. Demoralizowaç, zmuszaç do wzajemnego szpiegowania. Rozdajà kary i wyró˝nienia. Je˝eli wi´êniowie nie porozumiejà si´ mi´dzy sobà, je˝eli nie wytworzà mechanizmów obronnych, b´dà ca∏kowicie w r´kach stra˝ników. 4. Spo∏eczeƒstwo zatomizowane, równe wobec w∏adzy, równe w tym sensie, ˝e pozbawione form niezawis∏ej organizacji, ∏atwo przemieni si´ w wi´zienie. Tocqueville dostrzega∏ to niebezpieczeƒstwo. Scentralizowane paƒstwo ludowe, bez wolnoÊci stowarzyszeƒ, wolnoÊci prasy, wolnoÊci gospodarczej i religijnej, stanowi∏oby przyk∏ad tyranii nieznanej w dziejach Europy. Trzeba by zwróciç si´ ku tradycjom azjatyckim, aby znaleêç system podobnego zniewolenia. RównoÊç w po∏àczeniu z centralizmem godzi w wolnoÊç jednostkowà i spo∏ecznà. RównoÊç w po∏àczeniu z wolnoÊcià pobudza wzmo˝onà aktywnoÊç politycznà i ekonomicznà. To w∏aÊnie uderzy∏o Tocqueville’a: w Ameryce ludzie z w∏asnej woli zbierajà si´, aby zbudowaç koÊció∏, poprowadziç drog´, wydawaç pismo, dyskutowaç o swoich potrzebach bàdê zaspokoiç swoje dziwactwa. 5. Despotyczny w∏adca obiecuje, ˝e zaradzi wszystkim bolàczkom. Przyst´puje energicznie do dzie∏a. Dla wi´kszej skutecznoÊci podporzàdkowuje sobie ca∏e spo∏eczeƒstwo. Nie pozwala przeszkadzaç w realizacji zbo˝nego celu. Inaczej myÊlàcym zamyka usta. Zadowolony ze swych dokonaƒ milczenie ludu t∏umaczy jako poparcie. Do chwili wybuchu, gdy nieznajdujàce ujÊcia pragnienia, spi´trzone, obalajà tamy. Sen spo∏eczeƒstwa okazuje si´ pozorny, lecz koszty p∏aci ono samo. Kto dokona odbudowy? Ziemia niczyja, stworzona przez upad∏y despotyzm, nie potrafi si´ broniç przed nowà tyranià. Rzàd demokratyczny musi s∏uchaç g∏osu wyborców. Porusza si´ w ramach wyznaczonych przez ustawy. Wià˝e go szacunek dla praw obywatelskich. A jednak demokracja tak poj´ta ma jednà kapitalnà przewag´. Stwarza wolne pole dla samorzàdnego dzia∏ania. Nie tylko nie ogranicza aktywnoÊci jednostek, lecz jeszcze pobudza wiar´ w trwa∏oÊç poczynaƒ, ich zgodnoÊç z osobistym interesem. 6. Nie przywileje stanowe i nie odgórnie narzucana równoÊç sà wed∏ug Tocqueville’a motorem spo∏ecznego rozwoju i gwarantem jednostkowych swobód, lecz równoÊç szans, wolnoÊç dzia∏ania, organizowania si´ dla w∏asnych celów. Tak uczy si´ ludzi szacunku dla praw – dajàc im mo˝noÊç korzystania z praw. Tak ∏àczy si´ obywateli z rzeczà publicznà, z ojczyznà. Ujednolicenie aktywnoÊci politycznej (choçby w najlepszych intencjach) godzi w obywatelskie swobody. Zwielokrotnienie i uniezale˝nienie form politycznej organizacji jest szko∏à demokratycznej ÊwiadomoÊci, szko∏à wolnoÊci. Ekonomiczny monopol jednostek czy grup, odgórne reglamentowanie handlu i rzemios∏a prowadzà do zatamowania indywidualnej inicjatywy, najsilniejszego motoru spo∏ecznego dobrobytu. 2 ZESZYTY EDUKACYJNE Arkusz nr Egzamin maturalny z j´zyka polskiego Arkusz nr 1 7. Na scen´ wspó∏czesnej historii wesz∏y masy. To konstatacja faktu. Mogà przerodziç si´ w t∏um, niszczyç siebie i innych, oddaç swà wolnoÊç w r´ce jednostkowego bàdê zespo∏owego despoty. Zostanie wówczas nagromadzona, choçby na krótki czas, wielka si∏a uderzenia. System na wzór Sing-Sing, wszyscy jednakowo pozbawieni g∏osu, wyzuci z prawa do organizowania si´, do swobodnej realizacji indywidualnych celów, zale˝ni jedni od drugich, niemajàcy na swà obron´ niczego, spychajàcy si´ wzajemnie do roli niewolników, pozbawieni sfery prywatnoÊci, sfery, której nikomu nie by∏oby wolno naruszaç. Takà zbiorowoÊç ∏atwo zorganizowaç. Sprzyja temu powszechna równoÊç. A co broni przed takim zamachem? Pragnienie niezawis∏oÊci utrwalone w obyczajach, instytucjach i prawach. 8. Tocqueville zauwa˝y∏, ˝e zw∏aszcza w czasach demokratycznych wytworzenie jednostkowej suwerennoÊci i lokalnych autonomii jest dzie∏em sztuki politycznej. Tak silna jest presja ku centralizacji, ku poddaniu wszystkich despotycznej kontroli, wyzuciu ich z wolnoÊci. Na stra˝y swobód muszà staç niezawis∏e instytucje, a skàd niezale˝noÊç od w∏adzy centralnej w wieku demokracji? Anarchia nie jest g∏ównym zagro˝eniem nowoczesnych spo∏eczeƒstw. Pojawia si´ na krótko, w momentach przesilenia. Daje si´ ujàç w karby odpowiednich instytucji, które sprzyjajà roz∏adowaniu napi´ç i tworzà podstaw´ nowej organizacji. Groêbà bez porównania wi´kszà jest zniewolenie spo∏eczeƒstwa, nowy rodzaj absolutyzmu. 9. Nowy, przejawiajàcy si´ inaczej ni˝ dotychczas znane. B´dzie to zdaniem Tocqueville’a bàdê w∏adza tyraniczna, w imi´ ludu sprawowana przez jednostk´, bàdê cia∏o nieodpowiedzialne, bàdê, co mniej straszne i bardziej w Ameryce prawdopodobne, w∏adza ∏agodnie paternalistyczna, opiekujàca si´ zatomizowanym t∏umem, utrzymujàca go w stanie politycznego zdziecinnienia, oduczajàca od obywatelskich odruchów, od poczucia odpowiedzialnoÊci. Nie twoja sprawa, my myÊlimy o twoim szcz´Êciu, bierzemy na siebie ci´˝kie brzemi´ odpowiedzialnoÊci. Ty pracuj. I cichy t∏um rezygnuje ze swoich prerogatyw. Boi si´ odpowiedzialnoÊci. Ma opiekuna i obroƒc´. Wówczas jednak wszechmocny opiekun staje si´ w∏aÊcicielem jednostki. Nikt jej nie obroni przed arbitralnoÊcià jego poczynaƒ. 10. Masy muszà si´ broniç same. Przed sobà i przed w∏adzà. Jest to mo˝liwe pod warunkiem, ˝e przestanà byç t∏umem, przemienià si´ w spo∏eczeƒstwo. Zaakceptujà jednostkowe swobody. Oddadzà si´ pod rzàdy praw. Wytworzà niezawis∏e instytucje. W spo∏ecznoÊciach arystokratycznych istnia∏y niezale˝ne elity. Kr´powa∏y w∏adz´ królewskà. By∏y zaporà przed absolutyzmem jednostki. Odbudowa dawnych elit jest utopià, w dodatku niebezpiecznà, bo niebezpieczna, ograniczajàca wolnoÊç jest mo˝liwoÊç odgórnego narzucania wszystkim praw przez uprzywilejowane grupy. Nast´puje wówczas usztywnienie spo∏eczeƒstwa. Krà˝enie idei, dóbr, ludzi zostaje zatamowane. Narastajà zwyrodnienia systemu. Jak wi´c stworzyç nowe „cia∏a poÊredniczàce”, broniàce s∏abe jednostki i grupy przed wszechmocà w∏adzy? 11. Jednà z podstawowych gwarancji jest prawo do g∏oszenia swoich poglàdów i prawo do stowarzyszeƒ. Jednostki ∏àczà si´ w grupy, zyskujà wobec w∏adzy centralnej silniejszà pozycj´. Nie tylko wielkie zbiorowoÊci powinny dysponowaç swobodà wypowiedzi, tak˝e rzecznicy poglàdów ma∏o popularnych. Tocqueville obawia∏ si´, ˝e demokracja amerykaƒska stworzy∏a wcià˝ za ma∏o gwarancji instytucjonalnych broniàcych jednostk´ przed wszechw∏adzà wi´kszoÊci. Swobodna opozycja we wspó∏czesnym spo∏eczeƒstwie pe∏ni funkcj´ podobnà do arystokracji w monarchii. Strze˝e inaczej myÊlàcych, stwarza tamy wszechmocy w∏adzy. Na podst.: Wojciech Karpiƒski, W Central Parku, Warszawa 1989, ss. 88-91 Zadanie 1. (1 pkt) Wypisz z akapitu 1. przyk∏ad instytucji politycznej zdaniem Tocqueville’a nie do koƒca spe∏niajàcej na∏o˝one na nià funkcje i zadania. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. Zadanie 2. (2 pkt) Czego obawia∏ si´ Tocqueville, obserwujàc ˝ycie polityczne w Ameryce (akapit 2.)? Odpowiedê uzasadnij. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. Uzasadnienie: ..................................................................................................................................................... 3 MATURA Egzamin maturalny z j´zyka polskiego Arkusz nr 1 .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. Zadanie 3. (2 pkt) Na podstawie sytuacji wi´êniów Sing-Sing podaj dwa przejawy zniewolenia (akapit 3.). 1. .......................................................................................................................................................................... .............................................................................................................................................................................. 2. .......................................................................................................................................................................... .............................................................................................................................................................................. Zadanie 4. (1 pkt) WyjaÊnij poj´cie spo∏eczeƒstwo zatomizowane (akapit 4.). .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. Zadanie 5. (2 pkt) Podaj cztery cechy rzàdów demokratycznych (akapit 5.). 1. .......................................................................................................................................................................... 2. .......................................................................................................................................................................... 3. .......................................................................................................................................................................... 4. .......................................................................................................................................................................... Zadanie 6. (1 pkt) W podanym zdaniu: Nie przywileje stanowe i nie odgórnie narzucana równoÊç jest wed∏ug Tocqueville’a motorem spo∏ecznego rozwoju i gwarantem jednostkowych swobód… podkreÊlony wyraz zastàp wyrazem lub zwrotem bliskoznacznym – tak aby nie zmieniç znaczenia zdania (akapit 6.). .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. Zadanie 7. (1 pkt) W akapicie 7. powo∏anie si´ na Sing-Sing pe∏ni funkcj´: a) tezy, b) przyk∏adu, c) antytezy, d) hipotezy. Zadanie 8. (2 pkt) Podaj dwie przyczyny, które zdaniem Tocqueville’a sprawiajà, ˝e anarchia nie jest g∏ównym zagro˝eniem nowoczesnych spo∏eczeƒstw (akapit 8.). 1. .......................................................................................................................................................................... 2. .......................................................................................................................................................................... Zadanie 9. (1 pkt) WyjaÊnij znaczenie terminu arbitralnoÊç (akapit 9.). .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. Zadanie 10. (1 pkt) Czym wed∏ug Tocqueville’a ostatecznie skoƒczà si´ rzàdy w∏adzy paternalistycznej (akapit 9.)? 4 ZESZYTY EDUKACYJNE Arkusz nr Egzamin maturalny z j´zyka polskiego Arkusz nr 1 .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. Zadanie 11. (2 pkt) Wska˝ na dwa uwarunkowania, które sprawiajà, ˝e t∏um staje si´ spo∏eczeƒstwem (akapit 10.). 1. .......................................................................................................................................................................... .............................................................................................................................................................................. 2. .......................................................................................................................................................................... .............................................................................................................................................................................. Zadanie 12. (1 pkt) Dlaczego wed∏ug Tocqueville’a odbudowa dawnych, arystokratycznych elit jest niebezpiecznà utopià (akapit 10.)? .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. Zadanie 13. (2 pkt) Jak spo∏eczeƒstwo mo˝e broniç si´ przed wszechmocà w∏adzy? Podaj dwa sposoby (akapit 11.). 1. .......................................................................................................................................................................... .............................................................................................................................................................................. 2. .......................................................................................................................................................................... .............................................................................................................................................................................. Zadanie 14. (1 pkt) Uzupe∏nij podane zdanie tak, aby by∏o zgodne z treÊcià powy˝szego artyku∏u: Tocqueville by∏ z przekonania ……....................., ale zajmowa∏ si´ teorià ................................................... Cz´Êç 2 – Pisanie w∏asnego tekstu w zwiàzku z tekstem literackim zamieszczonym w arkuszu. Wybierz temat i napisz wypracowanie nie krótsze ni˝ dwie strony, tj. ok. 250 s∏ów. Temat 1. Porównaj postaw´ i poglàdy bohatera D˝umy, ksi´dza Paneloux, wyra˝one w podanych fragmentach powieÊci. WyjaÊnij przyczyny ró˝nic, odwo∏ujàc si´ do ca∏ego utworu. Fragment I Zapach kadzid∏a i wilgotnych ubraƒ unosi∏ si´ w katedrze, kiedy ojciec Paneloux wszed∏ na kazalnic´. G∏os mia∏ mocny, nami´tny, który rozbrzmiewa∏ daleko, i kiedy natar∏ na audytorium gwa∏townym i dobitnie powiedzianym zdaniem: „Bracia moi, doÊcign´∏o was nieszcz´Êcie, bracia moi, zas∏u˝yliÊcie na nie” – pràd przebieg∏ po zebranych a˝ do kruchty. Zaraz po tym zdaniu Paneloux zacytowa∏ tekst z Exodusu dotyczàcy d˝umy w Egipcie i powiedzia∏: „Po raz pierwszy ta plaga zjawi∏a si´ w historii, ˝eby poraziç nieprzyjació∏ Boga. Faraon sprzeciwi∏ si´ odwiecznym zamiarom i d˝uma zmusi∏a go, by pad∏ na kolana. Od poczàtku historii plaga boska rzuca do stóp Boga pysznych i Êlepych. Rozwa˝cie to i padnijcie na kolana. Sprawiedliwi mogà byç bez obawy, ale s∏usznie dr˝à êli. W ogromnej stodole Êwiata nieub∏agany bicz wybije zbo˝e ludzkie, a˝ s∏oma zostanie oddzielona od ziarna. B´dzie wi´cej s∏omy jak ziarna, wi´cej powo∏anych ni˝ wybranych i tego nieszcz´Êcia nie chcia∏ Bóg. Zbyt d∏ugo ten Êwiat paktowa∏ ze z∏em, zbyt d∏ugo liczy∏ na mi∏osierdzie boskie. Tak! To nie mog∏o trwaç. Bóg, który tak d∏ugo pochyla∏ nad ludêmi tego miasta twarz pe∏nà litoÊci, zm´czony czekaniem, zawiedziony w swej wiekuistej nadziei, odwróci∏ oczy. Pozbawieni Êwiat∏a bo˝ego, na d∏ugo znaleêliÊmy si´ w ciemnoÊciach d˝umy!”. 5 MATURA Egzamin maturalny z j´zyka polskiego Arkusz nr 1 Ojciec Paneloux urwa∏; w∏osy opad∏y mu na czo∏o, cia∏o przebieg∏o dr˝enie, które przez jego r´ce udziela∏o si´ ambonie, po czym przemówi∏ bardziej g∏ucho, ale oskar˝ycielskim tonem: „Tak, nadesz∏a chwila zastanowienia. SàdziliÊcie, ˝e wystarczy wam odwiedzaç Boga w niedziel´, abyÊcie byli panami waszych dni. MyÊleliÊcie, ˝e kilka razy kl´knàwszy, zap∏acicie mu doÊç za waszà zbrodniczà beztrosk´. Ale Bóg nie jest letni. Oto dlaczego, zm´czony czekaniem na wasze przybycie, kaza∏ pladze przyjÊç do was, jak przychodzi ona do wszystkich miast grzechu, odkàd istnieje historia ludzka. Wiecie teraz, co to grzech, jak wiedzieli o tym Kain i jego synowie, ci sprzed potopu, ci z Sodomy i Gomory. Wielu z was, wiem o tym, s∏usznie zadaje sobie pytanie, dokàd zmierzam. Chc´ was przywieÊç do prawdy i nauczyç was radowaç si´ mimo wszystko, co powiedzia∏em. Minà∏ ju˝ czas, kiedy rady i braterska r´ka mog∏y was pchnàç ku dobru. DziÊ prawda jest rozkazem. Drog´ zbawienia wskazuje wam czerwony oszczep i on was na nià popycha. Tu, bracia moi, przejawia si´ wreszcie mi∏osierdzie bo˝e, które do wszystkiego wnosi dobro i z∏o, gniew i litoÊç, d˝um´ i zbawienie. Nawet ta plaga, która was zabija, uszlachetnia was i wskazuje drog´. Dawno temu chrzeÊcijanie z Abisynii widzieli w d˝umie skuteczny i boski Êrodek osiàgni´cia nieÊmiertelnoÊci. Ci, którzy nie byli dotkni´ci zarazà, zawijali si´ w przeÊcierad∏a zad˝umionych, by przywo∏aç Êmierç. Ten sza∏ zbawienia z pewnoÊcià nie zas∏uguje na pochwa∏´. Dowodzi po˝a∏owania godnego poÊpiechu, który bliski jest pychy. Nie trzeba byç bardziej szybkim niêli Bóg, i wszystko, co pragnie przyspieszyç niewzruszony porzàdek, ustalony raz na zawsze, prowadzi do herezji. Niemniej ten przyk∏ad zawiera w sobie nauk´. Naszym widzàcym jaÊniej umys∏om ukazuje tylko doskona∏e Êwiat∏o wiecznoÊci, które kryje si´ w ka˝dym cierpieniu. Objawia wol´ bo˝à, która niechybnie przemienia z∏o w dobro”. Fragment II Paneloux mówi∏ tonem ∏agodniejszym, z wi´kszym namys∏em ni˝ za pierwszym razem, i zebrani zauwa˝yli kilkakrotnie, ˝e z wahaniem dobiera s∏owa. Rzecz ciekawsza jeszcze, ˝e nie mówi∏ ju˝ „wy”, ale „my”. Ksiàdz powiedzia∏ mniej wi´cej tyle, ˝e nie nale˝y wyjaÊniaç sobie zjawiska d˝umy, ale nauczyç si´ tego, czego mo˝na si´ nauczyç. Rieux zrozumia∏ niejasno, ˝e wed∏ug ojca Paneloux nie ma nic do wyt∏umaczenia. Zainteresowanie doktora wzros∏o, kiedy Paneloux powiedzia∏ z mocà, ˝e sà rzeczy, które mo˝na wyjaÊniç w stosunku do Boga, i inne, których wyjaÊniç nie mo˝na. OczywiÊcie jest dobro i z∏o, i na ogó∏ mo˝na sobie wyt∏umaczyç ∏atwo, co je dzieli. Ale trudnoÊç rozpoczyna si´ wewnàtrz z∏a. Na przyk∏ad bywa∏o z∏o z pozoru konieczne i z∏o z pozoru bezu˝yteczne. JeÊli jest bowiem sprawiedliwe, ˝e piorun uderza w niedowiarka, nie mo˝na zrozumieç cierpieƒ dziecka. I doprawdy nie ma na ziemi nic wa˝niejszego od cierpienia dziecka, l´ku, jakie to cierpienie przynosi, i racji, jakie trzeba dlaƒ znaleêç. Wszystko inne w ˝yciu u∏atwia Pan Bóg i zanim dojdziemy do tego punktu, religia nie ma zas∏ug. Natomiast tu przypiera nas do muru. Ojciec Paneloux odmawia sobie nawet ∏atwych korzyÊci p∏ynàcych z przedostania si´ przez ten mur. Wygodnie by∏oby mu powiedzieç, ˝e rozkosze czekajàce dziecko mogà wynagrodziç jego cierpienia, ale doprawdy nic o tym nie wie. Któ˝ móg∏by bowiem twierdziç, ˝e wieczna radoÊç mo˝e wynagrodziç chwil´ ludzkiego cierpienia? Na pewno nie by∏by to chrzeÊcijanin, którego Pan zazna∏ cierpieƒ na ciele i duszy. Nie, ojciec Paneloux pozostanie u stóp muru, wierny tej m´ce, której symbolem jest krzy˝, twarzà w twarz z cierpieniem dziecka. I powie bez l´ku tym, którzy go dziÊ s∏uchajà: „Bracia moi, chwila nadesz∏a. Trzeba we wszystko uwierzyç albo wszystkiemu zaprzeczyç. A któ˝ spoÊród was oÊmieli∏by si´ wszystkiemu zaprzeczyç?”. Kaznodzieja z si∏à podjà∏ wàtek, stawiajàc si´ jak gdyby na miejscu swych s∏uchaczy i zapytujàc, jakà postaw´ nale˝y przyjàç. Ksiàdz spodziewa∏ si´ tego, zaraz padnie przera˝ajàce s∏owo: fatalizm. Có˝, nie cofnie si´ przed tym s∏owem, jeÊli wolno mu b´dzie uzupe∏niç je przymiotnikiem: „czynny”. Na pewno, powtarza to raz jeszcze, nie nale˝y naÊladowaç chrzeÊcijan z Abisynii, o których mówi∏. Nie nale˝y te˝ post´powaç jak owi zad˝umieni Persowie, którzy rzucali swoje odzienie na sanitarne pikiety chrzeÊcijaƒskie, wielkim g∏osem wzywajàc niebo, by zes∏a∏o d˝um´ na tych niewiernych, którzy chcà walczyç z chorobà zes∏anà przez Boga. Ale, z drugiej strony, nie nale˝y naÊladowaç równie˝ mnichów z Kairu, którzy podczas epidemii w ubieg∏ym wieku komunikowali bioràc hosti´ szczypczykami, by uniknàç dotkni´cia wilgotnych i goràcych ust, gdzie mog∏a si´ kryç infekcja. Zad˝umieni Persowie i mnisi zgrzeszyli jednakowo. Dla pierwszych bowiem nie liczy∏o si´ cierpienie dziecka, dla drugich zaÊ, na odwrót, ludzki strach przed bólem zagarnà∏ wszystko. Sà jednak inne przyk∏ady, które Paneloux chce przypomnieç. JeÊli wierzyç kronikarzowi wielkiej d˝umy w Marsylii, na osiemdziesi´ciu jeden zakonników klasztoru Mercy czterech tylko prze˝y∏o d˝um´. Z tych czterech trzech uciek∏o. Tak mówià kronikarze i nie ich rzeczà jest powiedzieç wi´cej. Ale kiedy ojciec Paneloux to czyta∏, myÊl jego wybiega∏a ku temu, który pozosta∏ sam, mimo siedemdziesi´ciu siedmiu trupów, przede wszystkim zaÊ mimo przyk∏adu owych trzech braci. I ksiàdz, uderzajàc pi´Êcià w por´cz kazalnicy, zawo∏a∏: „Bracia moi, trzeba byç tym, który zostaje!”. Nie chodzi o to, ˝eby odrzucaç wszelkà ostro˝noÊç, rozumny porzàdek, który spo∏eczeƒstwo wprowadza do anarchii zarazy. Nie nale˝y s∏uchaç tych moralistów, którzy powiadajà, ˝e trzeba paÊç na kolana i poniechaç wszystkiego. Trzeba 6 ZESZYTY EDUKACYJNE Arkusz nr Egzamin maturalny z j´zyka polskiego Arkusz nr 1 tylko iÊç naprzód w ciemnoÊciach, troch´ na oÊlep i próbowaç czyniç dobrze. JeÊli zaÊ idzie o reszt´, trwaç i zdaç si´ na Boga, nawet wówczas, gdy jest to Êmierç dzieci, i nie szukaç pomocy dla siebie. Na podst.: Albert Camus, D˝uma, Warszawa 1987, ss. 64-67, 146-149 Temat 2. Na podstawie podanego fragmentu scharakteryzuj Rodiona Raskolnikowa i Soni´ Marmie∏adownà – bohaterów Zbrodni i kary Fiodora Dostojewskiego. Szczególnà uwag´ zwróç na podobieƒstwa i ró˝nice w ich postawach ˝yciowych. – Pojà∏em wtedy, Soniu – ciàgnà∏ uroczyÊcie dalej – ˝e w∏adz´ posiada tylko ten, kto si´ odwa˝y schyliç po nià i wziàç jà w r´ce. Tylko to jedno, jedno: trzeba si´ odwa˝yç! I wtedy zrodzi∏a si´ we mnie myÊl, po raz pierwszy w ˝yciu, myÊl, której nikt nigdy nie mia∏ przede mnà! Nikt! Nagle sta∏ mi si´ jasny jak s∏oƒce fakt, ˝e dotychczas nie by∏o i nie ma nikogo, kto odwa˝y∏by si´, przechodzàc obok tego ca∏ego nonsensu, wziàç wszystko po prostu za ∏eb i wyrzuciç do diab∏a! Ja… ja chcia∏em si´ odwa˝yç i zabi∏em… chcia∏em si´ tylko odwa˝yç, Soniu, to wszystko! Nie chcia∏em si´ oszukiwaç! Zabi∏em, nie ˝eby pomóc matce – to nonsens! Zabi∏em nie dlatego, ˝eby zdobyç pieniàdze i staç si´ dobroczyƒcà ludzkoÊci – to bzdura! Po prostu zabi∏em dla samego siebie. By∏o mi ca∏kowicie oboj´tne, czy zostan´ czyimÊ dobroczyƒcà, czy te˝ przez ca∏e ˝ycie b´d´ pajàkiem wysysajàcym ˝ywà krew ze swych omotanych paj´czynà ofiar!… Pieniàdze równie˝ nie by∏y g∏ównym motywem zabójstwa, Soniu! Co innego by∏o mi potrzebne, nie pieniàdze… Wszystko teraz zrozumia∏em… S∏uchaj: gdybym dalej poszed∏ tà drogà, to zapewne nigdy wi´cej bym nie zabi∏. Chcia∏em si´ o czymÊ przekonaç, pcha∏a mnie ch´ç dowiedzenia si´, przekonania si´ natychmiast, czy jestem jak inni wszà, czy te˝ cz∏owiekiem? Czy potrafi´ przekroczyç ów próg, czy nie? Czy odwa˝´ si´ schyliç i wziàç w∏adz´, czy nie? Czy jestem dr˝àcym, n´dznym stworem, czy te˝ mam prawo… – Zabijaç? Pan ma prawo zabijaç? — za∏ama∏a, r´ce Sonia. – Och, Soniu! – przerwa∏ jej zniecierpliwiony. Chcia∏ jej coÊ odpowiedzieç, ale zamilk∏ z pogardà. – Nie przerywaj mi, Soniu! Chcia∏em ci tylko dowieÊç, ˝e to w∏aÊnie diabe∏ wtedy mnie skusi∏ po to, by mi pokazaç, ˝e nie mia∏em prawa i ˝e jestem taka sama wesz jak wszyscy. Zadrwi∏ ze mnie, a ja, widzisz, przyszed∏em do ciebie! No, baw teraz swego goÊcia! Gdybym nie by∏ wszà, czy˝ przyszed∏bym do ciebie? S∏uchaj: gdy wtedy poszed∏em do starej, poszed∏em tylko na prób´, wiedz o tym… – I zabi∏ pan, zabi∏! – Ale jak zabi∏em? Czy tak si´ zabija? Czy tak si´ idzie mordowaç, jak poszed∏em? Opowiem ci kiedyÊ, jak si´ przygotowywa∏em. Czy ja zabi∏em t´ starowin´? Nie, siebie zamordowa∏em, a nie jà! Ze sobà zrobi∏em koniec, raz na zawsze!… T´ bab´ diabe∏ zabi∏, nie ja… Dosyç ju˝, dosyç, Soniu, dosyç! Zostaw mnie! – krzyknà∏ nagle z nerwowym j´kiem. – Zostaw mnie! Opar∏ ∏okcie na kolanach i niczym kleszczami Êciska∏ g∏ow´ d∏oƒmi. – Co za m´ka! – j´kn´∏a boleÊnie Sonia. – I có˝ mam teraz poczàç ze sobà, powiedz? – zapyta∏, podniós∏szy g∏ow´ i patrzàc na nià z twarzà wykrzywionà rozpaczà. – Co zrobiç? – krzykn´∏a Sonia, zerwawszy si´ z miejsca z b∏yskiem w oczach pe∏nych ∏ez. – Wstaƒ! – Chwyci∏a go za rami´, a on podniós∏ si´, patrzàc na nià ze zdziwieniem. – Idê zaraz, w tej chwili, staƒ na ludnym placu, naprzód uca∏uj ziemi´, którà splugawi∏eÊ, a potem bij pok∏ony na cztery strony Êwiata i wo∏aj, g∏oÊno wo∏aj do ludzi: „Zabi∏em!”. Wtedy Bóg znowu tchnie w ciebie ˝ycie. Pójdziesz? Zrobisz tak? — pyta∏a, dr˝àc jak w febrze, mocno Êciskajàc jego r´ce i przeszywajàc go p∏omiennym wzrokiem. Raskolnikow by∏ zdumiony i przera˝ony jej nag∏ym wybuchem. – Czy˝byÊ mówi∏a o katordze, Soniu? Mam si´ sam oskar˝yç? – zapyta∏ ponuro. – PowinieneÊ wziàç na siebie krzy˝ i odpokutowaç. Tak, powinieneÊ. – Nie, nie pójd´ tam, Soniu. – A ˝yç, b´dziesz móg∏ tak ˝yç? Jak b´dziesz z tym ˝y∏? Czy odwa˝ysz si´ spojrzeç w oczy matce? Co z nià b´dzie, co si´ z nià teraz stanie? Ale co ja mówi´! Przecie˝ ty ju˝ porzuci∏eÊ matk´ i siostr´. Ju˝ je rzuci∏eÊ! O, Bo˝e! On ju˝ zro- 7 MATURA Egzamin maturalny z j´zyka polskiego Arkusz nr 1 zumia∏ to! Jak b´dziesz móg∏ ˝yç taki samotny! Co si´ z tobà teraz stanie? – Nie bàdê dzieckiem, Soniu – odezwa∏ si´ Raskolnikow ∏agodnie. – Có˝ ja im zawini∏em? W jakim celu mam pójÊç do ludzi? Co im powiem? Wszystko to tylko jakaÊ zmora… Sami niszczà miliony innych, w dodatku poczytujà to sobie za cnot´. OszuÊci i nikczemnicy!… Nie pójd´! I có˝ powiem, ˝e zabi∏em, ale ba∏em si´ wziàç pieniàdze i ukry∏em je pod kamieniem? – doda∏ ze zgryêliwà ironià. – WyÊmiejà mnie, powiedzà: to ci g∏upiec, pieni´dzy nie wzià∏. Tchórz i g∏upiec! Nic nie zrozumiejà, Soniu, i nie sà warci tego, ˝eby zrozumieç. Po có˝ mam iÊç? Nie pójd´. Nie bàdê dzieckiem, Soniu… – Zadr´czysz si´, zam´czysz – powtarza∏a, z rozpaczliwym b∏aganiem wyciàgajàc do niego r´ce. – A mo˝e ja si´ za surowo sàdz´? – zastanawia∏ si´ Raskolnikow, jakby pogrà˝ony w ponurej zadumie. – Mo˝e jednak jestem cz∏owiekiem, a nie wszà, mo˝e si´ zbyt poÊpiesznie pot´pi∏em... B´d´ jeszcze walczy∏. UÊmiechnà∏ si´ wynioÊle. – Tak si´ m´czyç! Ca∏e ˝ycie przecie˝, ca∏e ˝ycie… Up∏yn´∏o kilka chwil. – Czy nosisz krzy˝yk na szyi? – zapyta∏a niespodzianie, jakby sobie nagle przypomnia∏a. Raskolnikow zrazu nie zrozumia∏ pytania. – Nie, prawda, ˝e nie? Masz, weê mój, z cyprysowego drzewa. Mam drugi, miedziany, od Lizawiety. Zamieni∏am si´ z nià: ona mi da∏a swój krzy˝yk, a ja jej szkaplerz. B´d´ nosi∏a krzy˝yk Lizawiety, a ten weê sobie. Weê… przecie˝ to mój! Mój! – prosi∏a. – B´dziemy razem cierpieli, razem b´dziemy dêwigali krzy˝!… – Daj! – powiedzia∏ Raskolnikow. Nie chcia∏ jej robiç przykroÊci. Ale zaraz cofnà∏ wyciàgni´tà po krzy˝yk r´k´. – Nie teraz, Soniu. Lepiej póêniej – doda∏, aby jà uspokoiç. – Tak, tak, lepiej póêniej – podchwyci∏a z uniesieniem – w∏o˝ysz, gdy b´dziesz szed∏ na m´k´. Przyjdziesz do mnie, ja ci go w∏o˝´, pomodlimy si´ i pójdziemy. Na podst.: F. Dostojewski, Zbrodnia i kara, Warszawa 1987, ss. 422-433 WYPRACOWANIE na temat nr................ .............................................................................................................................................................................. .............. ............................................................................................................................................................... .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............. ............................................................................................................................................................... .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. 8 ZESZYTY EDUKACYJNE Arkusz nr ZESZYTY EDUKACYJNE Egzamin maturalny z j´zyka polskiego Arkusz nr 1 .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. 9 MATURA Egzamin maturalny z j´zyka polskiego Arkusz nr 1 .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. 10 ZESZYTY EDUKACYJNE Arkusz nr ZESZYTY EDUKACYJNE Egzamin maturalny z j´zyka polskiego Arkusz nr 1 .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. 11 MATURA Egzamin maturalny z j´zyka polskiego Arkusz nr 1 BRUDNOPIS (nie podlega ocenie) 12
