Analiza powiatu tatrzańskiego i gmin wchodzących w jego skład w

Transkrypt

Analiza powiatu tatrzańskiego i gmin
wchodzących w jego skład w kontekście
aktualnie prowadzonej polityki kulturalnej oraz
możliwości redefinicji tej polityki
Analiza społeczna obszaru oddziaływania projektu pn. „Obywatelskie
kształtowanie polityki kulturalnej Podhala” z uwzględnieniem istniejących
barier w rozwoju nowoczesnej polityki kulturalnej, ich przyczyn i skutków,
potencjału, możliwych rozwiązań i kierunków działań
Opracował zespół
na zlecenie Stowarzyszenia im. Mieczysława Karłowicza w Zakopanem
Dąbrowa Górnicza, październik 2014
Analiza powiatu tatrzańskiego i gmin wchodzących w jego skład
w kontekście aktualnie prowadzonej polityki kulturalnej oraz możliwości redefinicji tej polityki
Spis treści:
1.
Wstęp............................................................................................................................................... 6
2.
Powiat tatrzański – charakterystyka ogólna. ................................................................................... 7
3.
Analiza otoczenia kulturalnego powiatu tatrzańskiego z podziałem na poszczególne gminy....... 14
3.1
3.1.1
Cykliczne wydarzenia kulturalne ................................................................................... 14
3.1.2
Muzea ............................................................................................................................ 16
3.1.3
Galerie ........................................................................................................................... 17
3.1.4
Wystawy etnograficzne .................................................................................................. 19
3.1.5
Kino i teatr ...................................................................................................................... 19
3.1.6
Inne wydarzenia ............................................................................................................. 20
3.1.7
Instytucje działające w sferze kultury ............................................................................ 20
3.2
Gmina Poronin ....................................................................................................................... 22
3.2.1
3.2.2
3.3
Gmina Biały Dunajec ............................................................................................................. 23
3.3.1
3.3.2
3.4
Gmina Kościelisko ................................................................................................................. 25
3.4.1
3.4.2
3.5
Gmina Bukowina Tatrzańska ................................................................................................. 26
3.5.1
Cykliczne imprezy kulturalne ......................................................................................... 26
3.5.2
3.6
4.
Gmina Miasto Zakopane ....................................................................................................... 14
Zabytki powiatu tatrzańskiego ............................................................................................... 27
Plany strategiczne i wizje rozwoju obszaru powiatu tatrzańskiego oraz gmin wchodzących w jego
skład dotyczące kultury ......................................................................................................................... 32
4.1
Rola kultury w Strategii Rozwoju Powiatu Tatrzańskiego na lata 2012-2020 ....................... 32
2
4.2
Rola kultury w Strategii Rozwoju Miasta Zakopane na lata 2004-2013 oraz Strategii Promocji
Marki Zakopane na lata 2012 -2020 .................................................................................................. 33
4.3
Rola kultury z Strategii Rozwoju Gminy Poronin na lata 2007 - 2015................................... 34
4.4
Rola kultury w strategii Rozwoju Gminy Biały Dunajec na lata 2014 - 2020 ......................... 36
4.5
Rola kultury w Strategii Rozwoju Gminy Kościelisko 2008 – 2015 ....................................... 38
4.6
Rola kultury w Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych
w Gminie Bukowina
Tatrzańska na lata 2007 - 2013 ......................................................................................................... 39
5.
Działania kulturalne realizowane przez jednostki samorządu terytorialnego obszaru powiatu
tatrzańskiego ......................................................................................................................................... 40
5.1
Powiat Tatrzański .................................................................................................................. 40
5.2
Gmina Miasto Zakopane ....................................................................................................... 42
5.3
Gmina Kościelisko ................................................................................................................. 46
5.4
Gmina Biały Dunajec ............................................................................................................. 50
5.5
Gmina Poronin ....................................................................................................................... 52
5.6
Gmina Bukowina Tatrzańska ................................................................................................. 55
6.
Specyfika kultury Podhala i rozpoznawalność kulturalna powiatu tatrzańskiego .......................... 59
7.
Stan przemysłów kreatywnych/kultury w powiecie tatrzańskim .................................................... 66
7.1
Przemysły kreatywne, a przemysły kultury – definicje .......................................................... 66
7.2
Przemysły kreatywne, w tym kultury powiatu tatrzańskiego na tle pozostałych powiatów
województwa małopolskiego ............................................................................................................. 74
8.
9.
Odbiorcy kultury ............................................................................................................................. 82
8.1
Zmiana paradygmatów uczestnictwa w kulturze ................................................................... 82
8.2
Wybrane formy praktyk kulturalnych ..................................................................................... 83
8.3
Powody nie uczestniczenia w kulturze .................................................................................. 89
8.4
Preferencje zagospodarowania czasu wolnego .................................................................... 90
8.5
Samodzielne poszukiwanie informacji na temat kultury i ich źródła ...................................... 93
Wnioski dotyczące stanu założeń i wdrażania polityki kulturalnej obszaru powiatu tatrzańskiego
oraz zdefiniowane bariery.................................................................................................................... 100
10. Rekomendacje dotyczące nowej polityki kulturalnej dla obszaru powiatu tatrzańskiego ............ 109
3
Spis wykresów:
Wykres 1. Bezrobocie w powiecie tatrzańskim na przestrzeni 4 ostatnich lat ...................................... 11
Wykres 2. Wykształcenie mieszkańców powiatu tatrzańskiego ............................................................ 12
Wykres 3. Liczba działających twórców ludowych według uprawianej dyscypliny ............................... 59
Wykres 4. Struktura twórców ludowych według wieku .......................................................................... 60
Wykres 5. Działalność kulturalno–artystyczna ...................................................................................... 61
Wykres 6. Uczestnictwo w kulturze ....................................................................................................... 62
Wykres 7. Wykres rozrzutu dla liczby korzystających z turystycznych obiektów i zwiedzających muzea,
instytucje paramuzealne, galerie i salony sztuki dla województwa małopolskiego. .............................. 75
Wykres 8. Struktura podmiotów przemysłów kreatywnych oraz osób pracujących w tych podmiotach w
województwie małopolskim ................................................................................................................... 78
Wykres 9. Struktura podmiotów przemysłów kreatywnych w województwie małopolskim pod względem
uzyskanego wyniku finansowego według powiatów. ............................................................................ 81
Wykres 10. Praktyki kulturalne wg ich popularności. ............................................................................ 83
Wykres 11. Odsetek zwiedzających galerie sztuki i galerie handlowe. ................................................ 85
Wykres 12. Odsetek respondentów uczestniczących w festynach. ...................................................... 87
Wykres 13. Odsetek respondentów uczestniczących w koncertach „na świeżym powietrzu”. ............. 88
Wykres 14. Powody nie uczestnictwa w kulturze. ................................................................................. 90
Wykres 15. Wykorzystanie czasu wolnego. .......................................................................................... 91
Wykres 16. Spędzanie wolnego czasu w zależności od grup wiekowych. ........................................... 92
Wykres 17. Poszukiwanie informacji o wydarzeniach, imprezach, zajęciach kulturalnych ................... 94
Spis rysunków:
Rysunek 1. Położenie powiatu tatrzańskiego na terenie województwa małopolskiego. ......................... 7
Rysunek 2. Gminy leżące na terenie powiatu tatrzańskiego ................................................................... 8
Rysunek 3. Liczba ludności w powiecie tatrzańskim ............................................................................... 8
Rysunek 4. Tendencje przyrostu naturalnego w powiecie tatrzańskim ................................................ 10
Rysunek 5. Główne motywy przyjazdu turystów na obszar powiatu tatrzańskiego .............................. 63
Rysunek 6. Typy wydarzeń kulturalnych powiatu tatrzańskiego, w których uczestniczą turyści .......... 64
Rysunek 7. Skojarzenia powiatu tatrzańskiego z rodzajami muzyki ..................................................... 64
Rysunek 8. Dominujące rodzaje muzyki w wydarzeniach muzycznych powiatu .................................. 65
Rysunek 9: Koncentryczny model przemysłów kultury ....................................................................... 117
Rysunek 10. Schemat nowego ujęcia roli instytucji kultury w rozwoju społecznym. ........................... 118
4
Spis tabel:
Tabela 1. Podmioty przemysłów kreatywnych w województwie małopolskim wg powiatów................. 76
Tabela 2. Osoby pracujące w podmiotach przemysłów kreatywnych w województwie małopolskim ... 77
Tabela 3. Wybrane wyniki ekonomiczne podmiotów przemysłów kreatywnych w województwie
małopolskim według powiatów .............................................................................................................. 79
Tabela 4. Podmioty przemysłów kreatywnych, osoby pracujące w tych podmiotach, turyści korzystający
z obiektów zbiorowego zakwaterowania oraz udzielone im noclegi w tych obiektach według powiatów
województwa małopolskiego. ................................................................................................................ 80
Tabela 5. Wydatki ogółem gmin powiatu tatrzańskiego na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego.
............................................................................................................................................................. 105
5
1. Wstęp
Niniejsza analiza dotyczy założeń, jakości oraz stanu realizacji polityki kulturalnej obszaru
powiatu tatrzańskiego, w tym poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego
wchodzących w jego skład.
Celem analizy jest zobrazowanie istniejących polityk kulturalnych w/w obszaru oraz ich
diagnoza w oparciu o elementy porównawcze dotyczące zmian zachodzących w strukturach
społecznych, tak w wymiarze globalnym jak i regionalnym i lokalnym.
Podstawą przeprowadzenia analizy są przekrojowe dane dotyczące powiatu tatrzańskiego
odnośnie przyjętych i wdrażanych aktualnie strategii odnośnie kultury, jej rozwoju i znaczenia
w kontekście mieszkańców oraz innych rezydentów, bezpośrednich działań w zakresie kultury,
otoczenia kultury, zasobów i potencjału. Pod względem metodologicznym etapy analizy
danych jakościowych objęły:

selekcję i porządkowanie danych;

poszukiwanie kategorii analitycznych (wybór typu kodowania);

analizę i interpretację danych;

wnioski i prezentację wyników.
Wynikiem przeprowadzonej analizy jest zdefiniowanie istniejących barier dotyczących
aktualnie prowadzonej polityki kulturalnej, wynikających ze specyfiki diagnozowanego obszaru
oraz wpływ tych barier dla rozwoju w kontekście cech i zmian zachodzących w otoczeniu
społecznym i nim samym.
Końcowym elementem analizy są rekomendacje dotyczące kształtowania nowej polityki
kulturalnej regionu w oparciu o założenie niwelowania istniejących barier, trendy
redefiniowania polityk kulturalnych oraz zmian w podejściu do kultury jako czynnika
społecznego rozwoju oraz samych form uczestnictwa w kulturze.
6
2. Powiat tatrzański – charakterystyka ogólna.
Położenie:
Powiat tatrzański położony jest w południowej części Polski u podnóża Tatr Wysokich.
Wschodnią i południowo-zachodnią granicę powiatu stanowi granica państwa ze Słowacją (na
odcinku 81 km). Od strony północnej na długości ok. 53 km sąsiaduje z powiatem nowotarskim.
Wysokość terenu waha się w granicach od 300 do 1300 m n.p.m. – centrum miasta Zakopane
położone jest na wysokości 838 m n.p.m. Na terenie powiatu znajdują się 32 miejscowości
wiejskie oraz miasto Zakopane. Tereny wiejskie stanowią 82,2% powierzchni powiatu. Około
58% powierzchni stanowią lasy, natomiast 40% tereny górskie, w tym ok. 202 ha wód
powierzchniowych.
W skład powiatu wchodzi 5 gmin: Bukowina Tatrzańska, Biały Dunajec, Kościelisko, Poronin
oraz Zakopane.
Rysunek 1. Położenie powiatu tatrzańskiego na terenie województwa małopolskiego.
Źródło: http://zasoby-ludzkie.wup-krakow.pl/powiat-18-powiat_tatrzanski.html
7
Rysunek 2. Gminy leżące na terenie powiatu tatrzańskiego
Powierzchnia, gęstość zaludnienia:
Powierzchnia powiatu tatrzańskiego wynosi 472 km² i stanowi 0,15% powierzchni kraju oraz
3,1% powierzchni województwa małopolskiego. Pod względem powierzchni powiat tatrzański
zajmuje 15 miejsce wśród powiatów województwa. Gęstość zaludnienia wynosi 144 os./km2,
co daje 13 miejsce w województwie.
Liczba ludności w powiecie tatrzańskim:
W powiecie tatrzańskim wg stanu na 31.12.2013 roku zamieszkuje 66 887 osób w tym 32 153
mężczyzn oraz 34 734 kobiet. Większość ludności powiatu zamieszkuje na obszarze wiejskim
(39 847 osób), natomiast w samym Zakopanem 27 040 osób. W gminach zamieszkuje
następująca liczba osób: Bukowina Tatrzańska 13 075, Biały Dunajec 7 122, Kościelisko
8 407, Poronin 11 243, Zakopane 27 040. Długoterminowa prognoza demograficzna (wg
danych GUS) przewiduje spadek liczby mieszkańców powiatu o 0,3% w 2020 roku do 1,2 %
w 2035 roku.
Rysunek 3. Liczba ludności w powiecie tatrzańskim
8
Wiek przedprodukcyjny i poprodukcyjny w powiecie tatrzańskim:
Struktura ludności powiatu tatrzańskiego w wieku przedprodukcyjnym, produkcyjnym
i poprodukcyjnym wg danych za 2012 roku przedstawia się następująco:
- ludność w wieku przedprodukcyjnym 11 041, tj. 16% (w tym 5 693 mężczyzn, czyli 17% oraz
5348 kobiet, co stanowi 15%;
- ludność w wieku produkcyjnym 45 004 (66%), w tym 23 406 mężczyzn (72%) i 21 598 kobiet
(61%) ;
- ludność w wieku poprodukcyjnym 11 786 (17%), w tym 3587 mężczyzn (11%) oraz 8199
kobiet (23%).
Przyrost naturalny w latach 2002-2013 w powiecie tatrzańskim:
W latach 2002-2013 przyrost naturalny na 1000 ludności wykazuje wartości dodatnie za wyjątkiem roku 2007, w którym odnotowano wskaźnik ujemny (-0,1). W latach j/w najwyższy
wskaźnik odnotowano w 2011 roku (2,6 tj. 176 osób), natomiast najniższy w 2006 roku (0,1).
W roku 2013 wskaźnik przyrostu naturalnego wynosi 1,5 (104 osoby, w tym mężczyzn 48,
kobiet 56). W latach 2008-2013 we wszystkich gminach powiatu odnotowano dodatni wskaźnik
przyrostu naturalnego, przy czym najwyższy występował w gminach Poronin i Bukowina
Tatrzańska, natomiast ujemny wskaźnik na przestrzeni ostatnich lat utrzymuje się
w Zakopanem (w 2013 roku -1,7).
Dane liczbowe dotyczące przyrostu naturalnego na 1000 ludności w powiecie tatrzańskim
w latach 2008-2013 przedstawiają się następująco:
Rok
Wskaźnik Osoby
Mężczyźni Kobiety
2008
1,2
78
30
48
2009
1,3
83
25
58
2010
2,0
133
86
47
2011
2,6
176
111
65
2012
1,2
79
45
34
2013
1,5
104
48
56
W wyżej wymienionym okresie wskaźnik przyrostu naturalnego wykazuje wartości dodatnie –
przy czym najwyższy wskaźnik przyrostu występował w 2011 roku (2,6), a najniższy w 2008
roku i 2012 roku (1,2). Tendencje wzrostowe przyrostu naturalnego wystąpiły w roku 2010
i 2011, w pozostałych latach wskaźnik przyrostu utrzymuje się na stałej lub zbliżonej wartości
(1,2 – 1,5).
9
Rysunek 4. Tendencje przyrostu naturalnego w powiecie tatrzańskim
Struktura bezrobocia w powiecie tatrzańskim:
Spośród 3 888 zarejestrowanych na dzień 31.12.2013 roku osób bezrobotnych większość
stanowią mężczyźni, których udział wynosił 58,6% (średnia wojewódzka to 48,6%). Biorąc pod
uwagę kryterium wieku – większość stanowią osoby młode, do 34 roku życia (1982 osób).
Równocześnie uwagę zwraca systematyczny wzrost liczby bezrobotnych powyżej 55 roku
życia, którzy na koniec 2013 roku stanowili 13,4% zarejestrowanych - w porównaniu do
średniej wojewódzkiej jest to więcej o blisko 2 punkty procentowe. Według kryterium
wykształcenia wśród bezrobotnych dominują osoby z wykształceniem co najwyżej
gimnazjalnym, których udział w ogólnej liczbie osób bezrobotnych wynosi 31,8% (średnia
wojewódzka to 20,6%). Najmniej zarejestrowanych posiada wykształcenie wyższe – 9,4%
ogółu (w województwie jest to 13,9%). 1798 bezrobotnych, czyli 46,2 % ogółu, jest
nieprzerwanie zarejestrowanych powyżej 12 miesięcy – w przypadku województwa wskaźnik
ten jest wyraźnie niższy i wynosi 38,3%. Według stanu na koniec 2013 roku w powiecie było
zarejestrowanych 3 888 osób, co oznacza że stopa bezrobocia dla powiatu wynosiła 13,6%.
10
Wykres 1. Bezrobocie w powiecie tatrzańskim na przestrzeni 4 ostatnich lat
Na przestrzeni ostatnich 4 lat liczba bezrobotnych wzrosła o 1 081 osób, czyli od 2010 roku
o 38, 5%. W tym okresie odnotowywano coroczny przyrost liczby bezrobotnych, z tym że jego
dynamika uległa obniżeniu w 2013 r. (wzrost w stosunku do 2012 roku o 8%). W odniesieniu
do wielkości stopy bezrobocia uwagę zwraca jej systematyczny przyrost w tym okresie –
w 2010 roku: 10,4%, w 2011 roku: 11,1%, w 2012 roku: 12,9%, w 2013 roku: 13,6%.
Równocześnie w 2013 roku wielkość stopy dla powiatu była wyższa zarówno od średniej
wojewódzkiej (11,6%) i krajowej (13,4%).
Osoby bezrobotne wg zawodów:
Wśród zarejestrowanych bezrobotnych na koniec 2013 roku dominowały osoby w zawodzie
sprzedawców (342), kucharzy (119), robotników budowlanych (112), kelnerów (110),
techników budownictwa (94) oraz stolarzy (83). Struktura ta jest związana ze strukturą
gospodarczą powiatu – m.in. dużym udziałem podmiotów z sektora związanego z obsługą
ruchu turystycznego i handlu.
Wykształcenie mieszkańców powiatu tatrzańskiego:
W powiecie tatrzańskim poziom wykształcenia mieszkańców kształtuje się w następujący
sposób:

13% - osoby z wykształceniem wyższym;
11

15% - osoby z wykształceniem średnim i policealnym – średnim zawodowym;

13% - osoby z wykształceniem średnim i policealnym – średnim ogólnokształcącym;

22% - osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym;

36% - osoby z wykształceniem gimnazjalnym i niższym.
Wykres 2. Wykształcenie mieszkańców powiatu tatrzańskiego
Ze względu na specyfikę regionu wybierane są głównie:

kierunki budowlane: technik budowy, cieśla, stolarz, monter instalacji sanitarnych,

kierunki
hotelarsko
–
turystyczne:
technik
hotelarstwa,
kucharz,
kelner,
oraz ekonomista, informatyk.
Absolwenci szkół kończących się maturą kontynuują naukę na uczelniach w formie głównie
zaocznej: Politechnika Krakowska, Akademia Górniczo – Hutnicza, Akademia Ekonomiczna,
Uniwersytet Pedagogiczny, Uniwersytet Jagielloński, Akademia Wychowania Fizycznego,
Podhalańska Wyższa Szkoła Zawodowa oraz inne wyższe szkoły niepubliczne.
Walory przyrodnicze powiatu tatrzańskiego:
Szata roślinna Powiatu Tatrzańskiego w znacznym stopniu ukształtowała się pod wpływem
działalności człowieka. Stan zachowania cennych elementów flory oraz naturalnych
i półnaturalnych ekosystemów jest na terenie powiatu zróżnicowany. Oprócz obszarów
niezwykle cennych przyrodniczo, charakteryzujących się znacznym udziałem przedstawicieli
12
rzadkich i ginących gatunków roślin, rozpoznano tereny przekształcone przez człowieka,
w obrębie których dominują obszary bezleśne, często silnie zurbanizowane. Generalnie jednak
szata roślinna powiatu charakteryzuje się szczególnie dużym, jak na tak niewielki obszar,
bogactwem gatunków i zbiorowisk roślinnych. Odrębność szaty roślinnej polskiej części Tatr,
należących do powiatu, wyraża się m. in. obecnością kilku niezwykle cennych, endemicznych
dla tych właśnie gór zespołów roślinnych. Bogactwo zespołów tej części powiatu związane jest
przede wszystkim ze zmieniającymi się wraz ze wzrostem wysokości warunkami
klimatycznymi, które decydują o charakterystycznym dla gór, piętrowym układzie roślinności.
W powiecie tatrzańskim lasy zajmują 48 % powierzchni powiatu. Wskaźnik lesistości powiatu
jest wysoki, blisko dwukrotnie wyższy od wskaźnika lesistości dla województwa (28,5 %) i kraju
(27,5 %). W granicach powiatu znajduje się Tatrzański Park Narodowy o powierzchni 21 164
ha. W obrębie powiatu znajduje się unikatowa w skali kraju grupa zwierząt wysokogórskich1.
Walory turystyczne powiatu tatrzańskiego2:
W powiecie tatrzańskim funkcjonuje ok. 300 km oznakowanych szlaków o różnym stopniu
trudności. Do najciekawszych należą m.in. spacerowa Droga pod Reglami z ciekawymi
widokami na Kotlinę Zakopiańską, Dolina Białego - piękny szlak wśród wspaniałego lasu i
oryginalnych form skalnych; Hala Gąsienicowa i Czarny Staw Gąsienicowy, szlak przez
Czerwone Wierchy do Doliny Kościeliskiej, w której warto zaglądnąć do Jaskini Mroźnej.
Bardziej wysportowanym piechurom niezapomnianych wrażeń dostarczą m.in. szlaki z
Morskiego Oka przez Czarny Staw na Rysy lub do Doliny Pięciu Stawów Polskich oraz słynna
Orla Perć. W rejonie Pasma Gubałowskiego, również jest 110 km oznakowanych ścieżek
spacerowych np. szlak im. Kostki Napierskiego, skąd rozciąga się śliczna panorama Tatr.
Amatorzy "białego szaleństwa" mają do dyspozycji w granicach powiatu tatrzańskiego wyciągi
krzesełkowe i orczykowe. Nie zapomniano również o rowerzystach, dla których przygotowano
"Tatrzański Szlak Rowerowy" (8 tras rowerowych). Na terenie powiatu tatrzańskiego
wytyczony jest również "Szlak Oscypkowi", który umożliwia przyjeżdżającym na Podhale
dotrzeć bezpośrednio do 15 najpopularniejszych bacówek. Można tam skosztować nie tylko
najsmaczniejszego oscypka, ale również, bundz, żętyce i samemu zobaczyć wyrób
wspomnianych produktów regionalnych. W rejonie Gubałówki i Czarnej Góry uprawia się dość
specyficzny sport - paralotniarstwo.
1
Prognoza oddziaływania na środowisko „Aktualizacji programu ochrony Środowiska i planu gospodarki
odpadami dla powiatu tatrzańskiego na lata 2010-2013 z perspektywą na lata 2014-2017”, Zakopane 2010
2
http://z-ne.pl/s,menu,1568,charakterystyka_powiatu.html
13
3. Analiza otoczenia kulturalnego powiatu tatrzańskiego z podziałem na
poszczególne gminy
3.1
Gmina Miasto Zakopane
3.1.1

Cykliczne wydarzenia kulturalne
Festiwal Folkloru Ziem Górskich - Międzynarodowy Festiwal Folkloru Ziem Górskich
w Zakopanem to wielkie wydarzenie kulturalne, które od ponad czterdziestu lat odbywa
się
w stolicy Tatr w ostatnim tygodniu sierpnia. Zespoły folklorystyczne z całego świata
przyjeżdżają do Zakopanego, by zaprezentować autentyczny folklor góralski, rywalizując
jednocześnie o główne nagrody konkursowe. Celem festiwalu jest kultywowanie i ochrona
dziedzictwa kulturowego górskich regionów, a także promocja polskiej kultury ludowej
i folkloru podhalańskiego. Festiwalowi towarzyszy szereg atrakcyjnych imprez
towarzyszących. Organizatorem Festiwalu jest Biuro Promocji Zakopanego.

Tatrzańskie Wici - cykl imprez plenerowych, których tradycja sięga kilkunastu lat. Każdego
roku, w niezwykle ciekawych wydarzeniach uczestniczą tłumnie turyści i mieszkańcy
regionu. Największym zainteresowaniem cieszą się co roku Wybory Nośwarniyjsyj
Górolecki w Białym Dunajcu, a także Wybory Cepra i Ceperki Roku w Białce Tatrzańskiej.
Organizatorem imprez jest Tatrzańska Agencja Rozwoju, Promocji i Kultury (powiat
tatrzański).

Jazz Camping – odbywa się co roku w okresie jesiennym. Historia imprezy sięga
1956 roku Od tego czasu spotkania na Kalatówkach odbywają się corocznie. Jest to
impreza kulturowa, gdzie pod Tatry przybywają muzycy starszego i młodszego pokolenia.
Na Kalatówki przyjeżdża wiele znanych polskich wykonawców jazzowych nie tylko
z Polski. Organizatorem są Hotel Górski Kalatówki oraz Fundacja „Okularnicy” im.
Agnieszki Osieckiej.

Wielka Majówka - plenerowa impreza odbywająca się na placu pod Gubałówką.
Umożliwia przyjrzenie się bliżej góralskiemu folklorowi, a także degustację tradycyjnych
potraw.

Dni Szymanowskiego - po raz pierwszy Dni Muzyki Karola Szymanowskiego odbyły się
1977 r. Pierwszy festiwal zorganizowano dzięki Maciejowi Pinkwartowi, który był wówczas
kustoszem Muzeum Karola Szymanowskiego. Dawniej, impreza odbywała się we
wrześniu. Począwszy od X edycji festiwalu, wydarzenie odbywa się w lipcu. Przybywający
pod Giewont turyści mogą wziąć udział w niezwykłych koncertach. Organizatorem imprezy
jest Towarzystwo Muzyczne im. Karola Szymanowskiego.
14

Wiosna Jazzowa – ma miejsce na przełomie kwietnia i maja. Każdego roku, pod
Giewontem organizowana jest Zakopiańska Wiosna Jazzowa, która odbywa się w ramach
United Europe Jazz Festival. W tym czasie, do Zakopanego zjeżdżają gwiazdy muzyki
jazz, gospel, blues i fusion z różnych zakątków świata, w tym z USA, Niemiec, Wielkiej
Brytanii, Węgier, Czech i Słowacji. Organizatorem imprezy jest Biuro Promocji
Zakopanego.

Międzynarodowy Festiwal Muzyki Organowej i Kameralnej Zakopane - jest to największy
festiwal organowy w Polsce. Koncerty odbywają się w każdy wakacyjny weekend, będąc
ciekawą propozycją dla turystów oraz mieszkańców. Organiści przyjeżdżający z całego
świata wykonują utwory najznakomitszych kompozytorów. Organizatorem Festiwalu jest
Biuro Promocji Zakopanego.

Dni Zakopanego - cykl wydarzeń kulturalnych i rozrywkowych, odbywających się na
terenie Dolnej Równi Krupowej w Zakopanem oraz w muzeach i galeriach zakopiańskich,
stanowiących atrakcje dla turystów i mieszkańców Zakopanego. Ich organizatorem jest
Biuro Promocji Zakopanego.

Międzynarodowy Festiwal Muzyki Kameralnej „Muzyka na Szczytach" - jest to impreza
cykliczna, odbywająca się w Zakopanem od 2009 roku. Zawarte w nazwie projektu słowa
„…na szczytach” są symbolem miejsca, w którym festiwal się odbywa, ale przede
wszystkim są odwołaniem do wysokiego poziomu artystycznego wydarzenia. Misją
imprezy jest popularyzacja muzyki polskiej na całym świecie, poprzez włączanie jej
w repertuar światowych gwiazd, co wpływa na integrację europejską w dziedzinie kultury
muzycznej i sztuki. Organizatorem Festiwalu jest Stowarzyszenie im. M. Karłowicza
w Zakopanem.

Spotkania z Filmem Górskim - festiwal filmów górskich, odbywający się w Zakopanem.
Spotkania to przede wszystkim Międzynarodowy Konkurs Filmu Górskiego, któremu
towarzyszą projekcje filmów pozakonkursowych, w tym filmów archiwalnych z całego
świata, pokazy slajdów, spotkania z ludźmi gór, promocje książek, wystawy fotografii,
koncerty i zawody wspinaczkowe. Organizatorem jest Stowarzyszenie Spotkania
z Filmem Górskim.

Orange Kino Letnie Sopot – Zakopane – od 1 lipca do końca sierpnia odbywa się
największy wakacyjny festiwal filmowy. Przy zakopiańskich Krupówkach wyświetlane są
najlepsze filmy z całego świata. Organizatorem jest firma Outdoor Cinema, sponsorem
tytularnym Orange, a jednym ze współorganizatorów Biuro Promocji Zakopanego.

Zakopiańskie Lato Teatralne – impreza, która odbywa się podczas wybranych weekendów
wakacyjnych. Celem projektu jest ożywienie Zakopanego pod względem tzw. „kultury
15
wysokiej” w sezonie letnim. Organizatorem spotkań z teatrem jest Biuro Promocji
Zakopanego i Teatr OFF Tatrzański
3.1.2

Muzea
Muzeum Tatrzańskie im. Dra Tytusa Chałubińskiego – jedno z najstarszych muzeów
regionalnych w Polsce. Działalność muzeum do dnia dzisiejszego związana jest
z regionem i stylem zakopiańskim, Tatrami oraz ludźmi, którzy na stałe wpisali się w
historię miasta i okolic. W gmachu głównym Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem
znajdują się wystawy stałe:
- historyczna;
- etnograficzna;
- przyrodnicza.
W muzeum znajduje się również największa specjalistyczna biblioteka w Polsce, gdzie
zgromadzone są różnego rodzaju publikacje związane z Tatrami, Podtatrzem oraz historią
i tradycją Regionu

Willa Koliba – Muzeum Stylu Zakopiańskiego – pierwszy budynek w stylu zakopiańskim
w Zakopanem zaprojektowany przez Stanisława Witkiewicza. Od 4 grudnia 1993 r. mieści
się w niej Muzeum, gdzie można poznać historię pierwszej teoretycznie opracowanej
i praktycznie realizowanej koncepcji polskiego stylu narodowego, opartego na
budownictwie i zdobnictwie górali podhalańskich.

Muzeum Kornela Makuszyńskiego Willa „Opolanka” – znajduje się w willi, gdzie Państwo
Makuszyńscy mieszkali w czasie pobytów w Zakopanem, a po drugiej wojnie światowej
osiedlili się na stałe. Dla zwiedzających udostępniono liczne utwory pisarza, zbiory
rękopisów, korespondencję, wycinki z czasopism, fotografie oraz dzieła sztuki, a także
gipsowy odlew jego ręki.

Muzeum Karola Szymanowskiego Willa „Atma” - Muzeum mieści się na parterze willi
i prezentuje podstawowe informacje o życiu i twórczości kompozytora, ukazuje jego
kontakty z Zakopanem i folklorem Podhala, gromadzi zachowane po nim rzeczy osobiste,
zawiera także rekonstrukcję gabinetu Karola Szymanowskiego. Zwiedzaniu „Atmy”
towarzyszy muzyka, kompozycje Karola Szymanowskiego. Nie brakuje również wykonań
„na żywo”, których można posłuchać można w czasie koncertów tam organizowanych.

Muzeum Jana Kasprowicza - w 1950 roku, z inicjatywy żony Kasprowicza, w willi
„Harenda” powstało muzeum upamiętniające literata, a w roku 1964 Stowarzyszenie
Przyjaciół Twórczości Jana Kasprowicza, które do tej pory organizuje liczne, poświęcone
mu spotkania i wieczory poetyckie. W pokojach muzeum eksponowane są pamiątki po
poecie i jego rodzinie: rękopisy, fotografie, obrazy, książki, meble. Wnętrza mieszkalne
16
zachowano w takim stanie w jakim pozostawiła je zmarła w 1968 roku żona poety. Obok
willi, pośród drzew znajduje się granitowe Mauzoleum, gdzie spoczywają Maria i Jan
Kaspowiczowie.

Muzeum Walki i Męczeństwa „Palace” Katownia Podhala - muzeum powstało głównie
dzięki staraniom dr Wincentego Galicy w 1994 roku. Na początku II wojny światowej
Niemcy urządzili w budynku placówkę Gestapo. Przetrzymywali, torturowali i mordowali
w niej tysiące mieszkańców Zakopanego i Podhala, a także cudzoziemców Ze względu
na okrutne tortury stosowane w czasie przesłuchań miejsce to zostało nazwane Katownią
Podhala.

Muzeum Powstania Chochołowskiego (filia Muzeum Tatrzańskiego) - zostało otwarte
w 1978 roku Mieści się w zabytkowej Chałupie Bafiów, naprzeciwko Kościoła św. Jacka
w
Chochołowie.
W
muzeum
znajduje
się
ekspozycja
dotycząca
Powstania
Chochołowskiego z 1846 roku, w której skład wchodzą eksponaty dotyczące tego
wydarzenia, między innymi broń i dokumenty. Ponadto wnętrze urządzone jest na wzór
typowego góralskiego domu wiejskiego z połowy XIX wieku. Znajdują się tu sprzęty
gospodarstwa domowego, wyposażenie codziennego użytku, ceramika, a także dzieła
sztuki, poezji i prozy – również współczesne, nawiązujące do Powstania Chochołowskiego

Muzeum Pod Kuźniczym Młotem - prezentuje dziedzictwo kulturowe górali podhalańskich
w budownictwie ludowym i architekturze regionalnej. Ukazuje dawne tradycje literackie
i postacie wybitnych luminarzy kultury polskiej, będących ich reprezentantami.

Muzeum Misiów – Muzeum mieści się w centrum miasta na ulicy Kościuszki. Na
ekspozycji muzealnej można poznać historię Misia Pluszowego, jak i kiedy powstały misie,
a ponadto obejrzeć wystawę Misiów Kolekcjonerskich, sceny rodzajowe z udziałem
misiów, pokazy ruchomych tańczących misiów oraz ludzkie misie naturalnej wielkości.
3.1.3

Galerie
Miejska Galeria Sztuki im. Władysława hr. Zamoyskiego - galeria sztuki w Zakopanem
utworzona w 2001 roku na miejscu dawnej galerii Biura Wystaw Artystycznych. Prezentuje
polską sztukę współczesną, organizuje pokazy filmów, koncerty, spotkania autorskie,
a także ogólnopolskie targi sztuki współczesnej – coroczne Salony Marcowe. Budynek
Galerii został wzniesiony w 1911 roku i od początku istnienia służył jako miejsce wystaw
sztuki. Jest miejscem spotkań nie tylko artystów plastyków, ale również muzyków,
literatów, filmowców, aktorów. Swoje prace prezentowali tutaj m.in.: Witkacy, Hasior,
Kantor, Brzozowski, Duda-Gracz, Nowosielski, Bereś. Spektakle wystawiał Mądzik i Teatr
Witkacego.
17

Galeria Władysława Hasiora (filia Muzeum Tatrzańskiego) - galeria autorska Władysława
Hasiora, Istnieje od 1985 roku. Ekspozycję stałą Galerii stanowi ok. 150 prac artysty m.in.
sławne sztandary, kompozycje przestrzenne, rzeźby, których tworzywem są różnorakie
materiały, zwyczajne przedmioty, często rupiecie, które w rękach artysty nabierają nowych
znaczeń. Opatrzone metaforycznymi, dowcipnymi, przekornymi tytułami skłaniają do
zastanowienia nad światem współczesnym i sztuką.

Galeria Sztuki na Kozińcu im. Włodzimierza i Jerzego Kulczyckich - muzeum mieści
kolekcję orientalnych tkanin i kobierców, której gromadzenie rozpoczął w 1906 roku
Włodzimierz Kulczycki, a kontynuował jego syn Jerzy 65 obiektów - kobierców i tkanin
pochodzących z różnych obszarów Azji: Iranu, Turkiestanu, Afganistanu, Azji Zachodniej
i Kaukazu - zachwyca subtelnością i harmonią zestawień kolorystycznych oraz
bogactwem i pełną tajemnic symboliką ornamentyki. W Galerii prezentowane są także
obrazy i grafiki współczesnego artysty Marka Żuławskiego - ponad 100 prac malarza.

Galeria Sztuki Współczesnej „Dom Doktora” - pamiątki po doktorze Wacławie
Kraszewskim i wyposażenie jego mieszkania stanowią część stałą galerii. Poza tym
prezentowane są wystawy zmienne sztuki współczesnej. Galerię prowadzi wnuczka
doktora, Magdalena Kraszewska, plastyczka.

Galeria Antoniego Rząsy - została wybudowana przez samego Rząsę. Jest czynna
nieprzerwanie od lipca 1976 roku. Po śmierci artysty w 1980 roku prowadzi ją syn, Marcin
Rząsa. W Galerii organizowane są wystawy czasowe, spotkania autorskie, seminaria,
warsztaty fotograficzne oraz rzeźby w drewnie.

Galeria M. i J. Gruszczyńskich - mieści się w domu "Halica" wybudowanym ok. 1880 roku.
W "Halicy" Maria i Jerzy Gruszczyńscy od sierpnia 1988 roku prowadzą swoją Galerię prezentują w niej swoje prace malarskie (głównie Marii Gruszczyńskiej). Wieczorne
spotkania urozmaicają koncertami muzyki elektronicznej.

Galeria Ryszarda Orskiego - mieści się w Zakopanem, w specjalnie do tego celu
wzniesionym budynku obok domu rzeźbiarza, przy ulicy Broniewskiego 4. Galeria jest
udostępniona zwiedzającym od lata 2002 roku. Rzeźby są wyeksponowane w dwóch
pomieszczeniach. Prezentują cały dotychczasowy dorobek artystyczny rzeźbiarza, dając
obraz rozwoju jego twórczości, ewolucji i doskonalenia warsztatu.

Galeria Biżuterii WW - ekspozycja prezentuje prace artystów i rzemieślników nie tylko
z Podhala, ale również z innych zakątków Polski. Znajdziemy tu ręcznie wykonaną
biżuterię z kamieni szlachetnych, półszlachetnych, metali i wielu nietypowych materiałów.

Galeria YAM - w galerii wystawiają swe prace najwybitniejsi artyści zakopiańscy,
krakowscy i warszawscy. Wielką zasługą właścicieli YAMU jest promowanie artystów
z Białorusi czy Ukrainy. Obok prac artystów współczesnych bogato jest reprezentowana
18
sztuka ludowa, zwłaszcza rzeźba drewniana i malarstwo na szkle, tak charakterystyczne
dla Podhala. Wernisaże są wydarzeniami artystycznymi i towarzyskimi, pozwalającymi
obcować gościom również ze sztuką kulinarną.
3.1.4

Wystawy etnograficzne
Dwór Tetmajerów (filia Muzeum Tatrzańskiego) - w muzeum oglądać można wnętrze
kuchni dworskiej i ekspozycję etnograficzną wnętrz Niżnego Podhala z XIX w. Obok
zabudowań dworskich znajdują się tutaj również piwnica i chałupa Stanisława Klamerusa
z ekspozycją, przedstawiająca wnętrze domu chłopskiego z okresu międzywojennego.
W piwnicy zlokalizowana jest galeria sztuki współczesnego artysty Mariana Gromady.

Zagroda Korkoszów (filia Muzeum Tatrzańskiego) - najstarsze budynki zagrody
wzniesione zostały przez Alojzego Chyżego pod
koniec XIX w. Ekspozycja -
wykorzystująca oryginalne wyposażenie oraz przedmioty użytkowe, uzupełniona
sprzętami z Czarnej Góry - prezentuje spiskie gospodarstwo chłopskie z przełomu XIX
i XX.

Zagroda Sołtysów (filia Muzeum Tatrzańskiego) - w muzeum-skansenie prezentowana
jest ekspozycja etnograficzna ukazująca wnętrza bogatego gospodarstwa spiskiego
z przełomu XIX i XX wieku. Drewniany budynek przykryty jest półszczytowym dachem
podbitym gontami, a część gospodarcza – dachem dwuspadowym. Budynek, w którym
mieści się muzeum, został wybudowany w 1861 roku. W części mieszalnej możemy
zapoznać się z wyposażeniem dwóch pomieszczeń:
- sieni, w której znajdują się różne przedmioty potrzebne w gospodarstwie, naczynia
bednarskie, urządzenia do produkcji lnu i inne;
- skromnie urządzonej izby, w której znajduje się piec i najpotrzebniejsze i najprostsze
przedmioty gospodarstwa domowego.
3.1.5

Kino i teatr
Teatr Witkacego - został założony w Zakopanem przez grupę absolwentów PWST
z Krakowa. Po zawarciu oficjalnego porozumienia z Towarzystwem Miłośników Teatru
im. Heleny Modrzejewskiej teatr rozpoczął działalność 24 lutego 1985 roku od
wystawienia sztuki Autoparodia na podstawie zakopiańskich tekstów Witkacego
w reżyserii Andrzeja Dziuka. Siedzibą Teatru przy ulicy Chramcówki jest sala w Hotelu
Chałubiński. W holu teatralnym odbywają się też liczne wystawy plastyczne, koncerty
i festiwale teatralne. Obecnie Teatr jest instytucją kultury województwa małopolskiego

Kino Sokół – jest to jedno z dwóch kin znajdujących się w Zakopanem, mieści się w pobliżu
Krupówek. Kino funkcjonuje od 1929 roku.
19

Kino Giewont – jest jednym z dwóch kin znajdujących się w mieście. Umiejscowione jest
niedaleko Krupówek. Oprócz wyświetlania filmów, odbywają się tam również różnego
rodzaju imprezy kulturalne, jak kabarety czy przedstawienia.
3.1.6

Inne wydarzenia
Mistrzostwa Polski w skokach narciarskich – na skoczniach narciarskich zlokalizowanych
w Zakopanem odbywają się również doroczne zawody indywidualne i drużynowe
wyłaniające mistrza Polski. Przeprowadzane są tutaj również zawody w Ramach Pucharu
Świata od roku 1980.

Tour de Pologne - wieloetapowy szosowy wyścig kolarski, organizowany cyklicznie na
terenie Polski, którego etapy przebiegają ulicami Zakopanego Puchar Zakopanego w
narciarstwie alpejskim – otwarte zawody dla amatorów w narciarstwie alpejskim. Do tej
pory odbyły się dwie edycje zawodów. Ich organizatorem jest Biuro Promocji Zakopanego
wraz z zakopiańskimi stacjami narciarskimi.

Zlot Starych Samochodów – cykliczna (do tej pory odbyło się XIV edycji) impreza,
odbywająca się w Zakopanem. Jest to okazja do zaprezentowania publiczności
zabytkowych samochodów oraz motocykli. Jednocześnie w ramach imprezy skorzystać
można z wielu atrakcji, jak konkursy, zawody, czy koncerty. Organizatorem jest Tatrzański
Klub Motoryzacyjny.

Wielkie Targi Staroci - nieodłącznym elementem wydarzeń kulturalnych w Zakopanem są
Wielkie Targi Staroci, na które zjeżdżają antykwariusze z całego kraju. Co roku, w sierpniu
można podziwiać przepiękne kolekcje starych przedmiotów lub wziąć udział w licytacji. Ich
organizatorem jest Tatrzański Klub Kolekcjonerów.
3.1.7

Instytucje działające w sferze kultury
Tatrzańskie Centrum Kultury i Sportu „Jutrzenka” - działa od 1953 r. Jest jedyną w swoim
rodzaju galerią dziecięcej i młodzieżowej sztuki wszelakiej. Posiada bogatą kolekcję prac
plastycznych dzieci i młodzieży dostępną dla zwiedzających. Jego siedzibą jest
zabytkowa willa w stylu zakopiańskim, a organem założycielskim jest Powiat Tatrzański.

Miejska Biblioteka Publiczna im. Stefana Żeromskiego - rozpoczęła swoją działalność
w 1900 roku pod nazwą Czytelnia Zakopiańska, a od 1904 roku przemianowana została
na Bibliotekę Publiczną i pod tą nazwą funkcjonuje do dzisiaj. Zbiory biblioteczne (stan na
koniec 2011 roku) liczą ogółem 140005 wol., 4.634 wol. czasopism oprawnych, 557 wol.
zbiorów specjalnych. Biblioteka posiada ciekawy zestaw książek obcojęzycznych, są to
głównie pozycje wydane na początku XX wieku. Biblioteka zgromadziła bogaty dział
zbiorów regionalnych, gromadzone są wszelkie druki, prospekty, afisze i inne materiały
20
dotyczące Tatr i Zakopanego. W zbiorach MBP znajduje się 97 wol. Starodruków. Od
13.10.1955 roku organizowane są w Bibliotece Czwartki Literackie, które odgrywają
istotną rolę w kalendarzu imprez kulturalnych Zakopanego.

Związek Polskich Artystów Plastyków – Okręg Zakopane - jego rodowód sięga roku 1909,
kiedy to powstało „Towarzystwo Sztuka Podhalańska”. Od początku istnienia zajmuje się
przewijającymi się tu tendencjami do pielęgnowania sztuki podhalańskiej, dbaniem
o zabytki Podhala i utrzymywaniem ich stylowości, a także dążeniem do organizacji
różnego rodzaju wydarzeń, w tym wystaw połączonych ze sprzedażą dzieł. Zakopiańskie

Centrum Edukacji im. H. Modrzejowskiej - Zakopiańskie Centrum Edukacji, w którym
mieszczą się: Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych, Zespół Szkół Społecznych,
Zasadnicza Szkoła Zawodowa Cechu Rzemiosł Różnych i Przedsiębiorczości
w Zakopanem. Organizowane są tu koncerty i wydarzenia kulturalne. Obiekt dysponuje
halą sportową oraz salą widowiskową. W jego ramach działa na terenie Zakopanego Teatr
Plejada z Krakowa.

Stowarzyszenie im. Mieczysława Karłowicza w Zakopanem - celem Stowarzyszenia jest
działalność publiczna na rzecz upowszechniania i pielęgnowania muzyki, ze szczególnym
uwzględnieniem społeczności Podhala. Stowarzyszenie działa na rzecz utworzenia
nowego wizerunku Zakopanego jako centrum kultury.

Towarzystwo Muzyczne im. Karola Szymanowskiego - celem Towarzystwa jest
propagowanie
twórczości
Karola
Szymanowskiego
i
wiedzy
o
kompozytorze,
popularyzowanie muzyki kompozytorów związanych z Tatrami oraz upowszechnianie
kultury muzycznej w najszerszym zakresie.

Zakopiańska Fundacja Narodowa SKANSEN - celami Fundacji jest stworzenie
Podhalańskiego Parku Etnograficznego, ochrona dóbr Kultury i Sztuki Podhalan, a także
ratowanie cmentarza na "Pęksowym Brzyzku" w Zakopanem oraz małej architektury
cmentarnej i przydrożnej Podhala.

Zakopiański Klub Literacki Tra-WERS - Zakopiański Klub Literacki Tra-WERS jest
kontynuacją Klubu Literackiego w Zakopanem. Tradycje Klubu sięgają połowy lat
pięćdziesiątych.

Stowarzyszenie „Spotkania z Filmem Górskim” - Stowarzyszenie powstało żeby
propagować wszelkie przejawy działalności twórczej związanej z górami, przede
wszystkim filmu i fotografii. Jego celem jest wspieranie organizacyjne i rzeczowe osób
fizycznych i jednostek organizacyjnych, które podejmują działania z taką działalnością
związane. Organizuje ono Spotkania z Filmem Górskim oraz inne imprezy kulturalne
związane tematycznie z górami.
21

Towarzystwo Edukacji Artystycznej - zostało założone 19 października 1996 roku
w Zakopanem. Jego głównymi celami są pomoc materialna, naukowa i intelektualna
dla Państwowej Ogólnokształcącej Szkoły Artystycznej w Zakopanem, tworzenie
płaszczyzny integracji środowiska twórczego i intelektualnego w Zakopanem oraz
przyczynianie się do rozwoju współpracy europejskiej, szczególnie w dziedzinie edukacji
twórczej.

Tatrzańska Fundacja Muzyczna – jest fundacją non-profit. Statutowe cele jej działania to
między innymi podtrzymywanie muzycznych tradycji Zakopanego i regionu wokół Tatr,
wspieranie działalności Tatrzańskiej Orkiestry Klimatycznej (Zakopanem w roku 2004.
Tworzą ją profesjonalni artyści muzycy mieszkający i działający na Podhalu.
W podstawowym składzie zespołu grają instrumenty smyczkowe oraz flet i klarnet.),
wspieranie działalności popularyzatorskiej i edukacyjnej w dziedzinie muzyki.
Na terenie Zakopanego funkcjonują jeszcze inne organizacje pozarządowe, których
działalność związana jest w większym, bądź mniejszym stopniu z kulturą. Wśród nich
wymienić należy: Towarzystwo Muzeum Tatrzańskiego, Towarzystwo Miłośników Teatru
im. Heleny Modrzejewskiej, Stowarzyszenie Przyjaciół Twórczości Jana Kasprowicza,
Zakopiańskie Stowarzyszenie Kulturalne, Fundacja im. Antoniego Rząsy, Fundacja
Edukacyjno-Artystyczna „a love supreme”.
3.2
Gmina Poronin
3.2.1

Poroniańskie Lato – jedna z najstarszych, folklorystyczna impreza kulturalno –
promocyjna o 40-letniej tradycji. Główną atrakcją tej największej imprezy gminnej są
występy zespołów regionalnych, konkursy i wystawy. Towarzyszą mu również takie
wydarzenia jak kiermasz twórców ludowych,
czy promocja książek. Impreza
organizowana jest przez Urząd Gminy Poronin, Związek Podhalan oddział Poronin, GOK
oraz Gminne Centrum Informacji i Promocji w Poroninie.

Święto Misia, miodu i bartników (impreza w ramach Tatrzańskich Wici) - w drugiej połowie
sierpnia, rok rocznie, Poronin uroczyście świętuje dzień pszczelarza. W trakcie trwania
imprezy, prezentowane są miody i produkty pochodzące z tego smakołyku. Podczas
imprezy odbywają się także liczne kiermasze. Festiwal uświetnia jarmark lokalnego
rękodzieła, biesiada oraz wieczorne koncerty. Współorganizatorem imprezy jest Gminny
Ośrodek Kultury w Poroninie.

Poroniańskie Śpasy – impreza cykliczna, która odbywa się zawsze w pierwszej połowie
lipca, oferująca szeroki wybór atrakcji. Odbywają się między innymi liczne wernisaże
22
zarówno rzeźb, jak i malarstwa. Imprezie towarzyszą również wydarzenia rozrywkowe
i humorystyczne. Gospodarzami imprezy jest zespół regionalny „Regle”.
3.2.2

Gminny
Ośrodek
Kultury
–
jego
celem
jest
upowszechnianie
i rozwój kultury na terenie Gminy Poronin. Ośrodek zajmuje się również organizacją
wystaw (np. malarstwa na szkle, fotograficznych, malarstwa dziecięcego i twórczości
ludowej). Jest również współorganizatorem imprez plenerowo-kulturalnych odbywających
się na terenie gminy.

Związek Podhalan Oddział Poronin - skupia w swoim gronie górali, którzy pielęgnują swoją
odrębność kulturową i obyczajową oraz sympatyków związanych z subregionem Poronina

Zespoły regionalne – w rejonie Poronina funkcjonuje kilka zespołów regionalnych
reprezentujących taniec, śpiew i muzykę górali podhalańskich. Największym i najbardziej
popularnym z nich jest zespół „Regle”, który może się pochwalić licznymi osiągnięciami.
Funkcjonuje on od roku 1974. Zespół kultywuje tradycje folkloru rodzinnego, a występy
uświetniają tradycyjne stroje z regionu. Pozostałe zespoły to: Zawrat, Mali Cichowianie,
Sichlańskie Regle, Małe Bartusie, Bystrzanie, Harnasie oraz Zbójnicek.

Twórcy ludowi – gmina Poronin to znany ośrodek ludowych artystów, czerpią oni inspiracje
z lokalnych tradycji, a ich dzieła dzięki swojej oryginalności cieszą się dużym
zainteresowaniem.
Wymienić
tutaj
można
Stanisławę
Łukaszczyk,
Stanisława
Łukaszczyka, Andrzeja Stasika, Małgorzatę Bustrycką, Antoninę Styrczulę, Stanisławę
Marusarz i Romana Głogowskiego.

Na terenie Poronina działają również dwie instytucje związane z kulturą. Pierwsza z nich
to Stowarzyszenie Przyjaciół Kultury Podhalańskiej „Regle”, a druga z nich to
Poroniańskie Koło Twórców Ludowych.
Gmina Biały Dunajec
3.3
3.3.1

Dzień Pstrąga (impreza w ramach Tatrzańskich Wici) – coroczna impreza organizowana
w lipcu, którą rozpoczynają zawody wędkarskie, następnie odbywa się konkurs na
potrawę z pstrąga. Zwieńczeniem całości są różnorodne koncerty (scena muzyczna gości
zespoły dziecięce regionalne, grupy młodzieżowe, zespoły folkowe, a także bandy
międzynarodowe). Organizatorami imprezy są: Urząd Gminy Biały Dunajec, Gminny
Ośrodek Kultury w Białym Dunajcu, Polski Związek Wędkarski Koło w Zakopanem,
Stowarzyszenie Promocji Przedsiębiorczości, Kultury, Sportu i Turystyki na Rzecz
23
Rozwoju Gminy Biały Dunajec „Kalina”, Ochotnicze Straże Pożarne oraz Tatrzańska
Agencja Rozwoju, Promocji i Kultury.

Konkurs Młodych Toniecników - coroczny konkurs, odbywający się w listopadzie,
w którym prezentują się najmłodsi tancerze pochodzący z Podhala, Spisza, Orawy
i Pienin. Oceniane są tańce solowe, a także grupy zbójnickie. Organizatorem Konkursu
jest Gminny Ośrodek Kultury im. gen. bryg. A. Galicy w Białym Dunajcu. Jego celem jest
kultywowanie podhalańskiej tradycji, zaszczepienie szacunku i umiłowania kultury ludowej
oraz zainteresowanie dzieci i młodzieży tradycyjnym śpiewem i tańcem ludowym.

Festiwal Papieski – wydarzenie kulturalne organizowane corocznie w drugiej połowie
października. Celem Festiwalu jest popularyzacja utworów literackich, teatralnych,
muzycznych poświęconych Papieżowi - Polakowi i Jego dziejowemu posłannictwu, oraz
obecnemu Papieżowi, zebranie dzieł piśmienniczych o tej tematyce dotąd nie
publikowanych, a także szersze upowszechnianie twórczości artystycznej ks. Karola
Wojtyły. Festiwal organizowany jest przez Gminną Bibliotekę Publiczną im. Zofii
Solarzowej w Białym Dunajcu.

Festyn Gliczarowski - impreza odbywająca się w sierpniu w Gliczarowie Górnym, której
towarzyszą występy zespołów regionalnych oraz kiermasze twórców ludowych.
Organizatorem imprezy jest Kościół Parafialny w Gliczarowie Górnym oraz mieszkańcy
miejscowości.
3.3.2

Gminny Ośrodek Kultury - został stworzony 26 maja 1982 roku, jest organizatorem lub
współorganizatorem cyklicznych imprez odbywających się w Białym Dunajcu. Jego cel to
upowszechnianie i rozwój kultury w gminie Biały Dunajec.

Związek Podhalan Oddział Biały Dunajec – zrzesza górali oraz sympatyków związanych
z regionem Białego Dunajca.

Zespoły regionalne – na terenie Białego Dunajca działają takie zespoły jak:
Białodunajcanie, Wierchy, Zowierucha i Mali Holni. Zespołem, który zdobył ogromną
popularność zarówno w Polsce, jak i za granicą są Trebunie Tutki. Jest to zespół, którego
ostatni album uzyskał status złotej płyty Twórcy ludowi – podobnie jak Poronin, Biały
Dunajec również może pochwalić się twórcami ludowymi i tak zamieszkują tutaj Andrzej
Bukowski, Stanisław Buńda oraz Stanisław Łukaszczyk. Zajmują się oni takimi
dziedzinami jak metaloplastyka, rzeźba w drewnie, czy wyroby ze skóry.
24
Gmina Kościelisko
3.4
3.4.1

Lato w Kościelisku – cykl imprez oraz warsztatów wakacyjnych organizowany co roku na
terenie gminy Kościelisko przez Gminny Ośrodek Kultury. Imprezy mają promować
miejscowości gminy Kościelisko oraz folklor góralski.

Majowe Granie - w Domu Ludowym w Kościelisku od 2003 roku odbywa się Majowe
Granie poświęcone pamięci Marka Łabunowicza i Bartka Olszańskiego, którzy zginęli pod
Szpiglasową Przełęczą w czasie akcji ratunkowej. Wydarzenie zorganizowane przez
Fundację Majowe Granie to koncert muzyków z całego Podhala.

Polaniarski Osod (impreza w ramach Tatrzańskich Wici) – imprezy plenerowe
organizowane końcem lata, mające na celu ukazanie bogatych tradycji pasterskich.
Całemu wydarzeniu towarzyszą liczne koncerty lokalnych zespołów. Organizatorami
imprezy są Związek Podhalan Oddział Kościelisko, Gminny Ośrodek Kultury Regionalnej
Kościelisko, Urząd Gminy Kościelisko.

Witowiańska Watra (impreza w ramach Tatrzańskich Wici) – impreza kulturalna
organizowana corocznie przez Oddział Związku Podhalan w Witowie wraz z gminą
Kościelisko. Całość rozpoczyna się od góralskiej mszy świętej, a następnie rozpoczyna
się część artystyczna – występy zespołów ludowych, a także liczne konkursy i zabawy .

Przednówek w Polanach - tradycyjna folklorystyczna impreza, która zawsze na początku
maja odbywa się na Chotarzu w Kościelisku. Przez cały dzień na wielkiej scenie, która
stoi naprzeciwko Domu Ludowego w Kościelisku odbywają się przeglądy kapel góralskich
a także przesłuchania pytacy weselnych (drużbów weselnych). Organizatorami
Przednówka w Polanach są: Urząd Gminy Kościelisko, Związek Podhalan Oddział
Kościelisko, Gminny Ośrodek Kultury Regionalnej Kościelisko oraz Starostwo Powiatowe
w Zakopanem Gminny Przegląd Dziecięcych Zespołów Regionalnych - organizowany jest
od 1996 r. Impreza odbywa się w Domu Ludowym. W przeglądzie biorą udział zespoły z
gminy Kościelisko. Po części oficjalnej zawsze mają miejsce koncerty muzyki góralskiej).
3.4.2

Gminny Ośrodek Kultury Regionalnej „Kościelisko” - rozpoczął działalność 2003 roku.
Przedmiotem działania Ośrodka jest wykonywanie zadań upowszechnieniowych i rozwoju
kultury. Do jego działań należy m.in. organizacja imprez kulturalnych na terenie gminy
Związek Podhalan Oddział Kościelisko - zrzesza górali oraz sympatyków związanych
z regionem Kościeliska.

Zespoły regionalne – na terenie Kościeliska funkcjonuje 5 zespołów regionalnych. Są to
Mali Dzianiszanie, Mali Witowianie, Polany, Polaniorze oraz Góralski Zespół Młodzieżowy
25
Gminy Kościelisko. Najstarszy z zespołów – Polaniorze, zespół działający od ćwierć wieku
jest grupą prezentującą góralski taniec, śpiew i zwyczaje w najdawniejszej postaci. Zespół
może pochwalić się licznymi nagrodami, w tym „Złotą Ciupagą” Międzynarodowego
Festiwalu Folkloru Ziem Górskich Twórcy ludowi – Gmina Kościeliska to potężna i znana
stolica ludowych artystów. Uprawiają oni do dziś tradycyjne rzemiosło Podtatrza. Wśród
nich wymienić można Annę Kubiniec-Nędzę, Andrzeja Łowisza, Zofię Łukaszczyk, Annę
Michalik, Annę Słowińską i Zofię Kin).
Gmina Bukowina Tatrzańska
3.5
3.5.1

Cykliczne imprezy kulturalne
Góralski Karnawał – jedna z najstarszych imprez organizowanych na terenie gminy
Bukowina Tatrzańska. Historia góralskiego karnawału w Bukowinie Tatrzańskiej sięga
1973 roku, kiedy to z inicjatywy folklorysty i ówczesnego prezesa Domu Ludowego, Józefa
Koszarka, po raz pierwszy zorganizowano międzyregionalny, a w latach następnych
Ogólnopolski Konkurs Grup Kolędniczych. Obok konkursu grup kolędniczych odbywa się
żywiołowy konkurs tańca zbójnickiego i przegląd par tanecznych. Z imprez wymienić
należy spektakle w wykonaniu Amatorskiego Zespołu Teatralnego im. Józefa Pitoraka
z Bukowiny Tatrzańskiej, występy zespołów regionalnych z kraju i z zagranicy, a także,
organizowane przez Stowarzyszenie Twórców Ludowych, wystawy i kiermasze, na
których prezentowane są prace z zakresu wszystkich dziedzin twórczości ludowej.
Głównym organizatorem jest Bukowiańskie Centrum Kultury „Dom Ludowy”.

Małe Bajania – Przegląd Dorobku Kulturalnego Gminy Bukowina Tatrzańska – coroczny
przegląd dziecięcych zespołów regionalnych z terenu całej gminy. Głównym celem
imprezy jest kultywowanie i popularyzowanie ruchu regionalnego wśród dzieci i młodzieży.

Sabałowe Bajania – Festiwal Folkloru Polskiego - to ogólnopolski konkurs gawędziarzy,
instrumentalistów, śpiewaków, pytacy i mowy starosty weselnego. Zrodził się
z pielęgnowanej na Podhalu tradycji przekazywania opowieści, miłości do tańca, śpiewu
i tradycyjnej muzyki góralskiej. Pierwsze "Sabałowe Bajania" w Bukowinie Tatrzańskiej
zorganizowano w 1967 roku. Jedną z największych atrakcji jest impreza plenerowa
Sabałowa Noc odbywająca się na terenie Bukowiańskich Term - podczas której wyróżnia
się osoby, wpisujące się swoją postawą w kontynuowanie tradycji i rozwój kultury Podhala.

Spotkania Muzyk Podhalańskich „Dziedońcyne Granie” – jest to coroczny przegląd muzyk
i muzykantów góralskich, spotkania mają na celu propagowanie oraz zachowanie
charakterystycznego stylu muzyki podhalańskiej. "Dziadońcyne Granie" upamiętnia
najsłynniejszą góralkę muzykantkę Bronisławę Konieczną-Dziadońkę z Bukowiny
Tatrzańskiej.
26
3.5.2

Bukowiańskie Centrum Kultury „Dom ludowy” - stanowi centrum kulturalne wsi i całej
bukowiańskiej gminy. Od wielu lat Dom ludowy pozostaje organizatorem licznych imprez.
Odbywają się tutaj również spotkania teatralne – „Sejmik Wiejskich Zespołów
Teatralnych”.

Zespoły regionalne – na terenie gminy Bukowina Tatrzańska funkcjonuje 14 zespołów
regionalnych. Większe z nich to Białcanie, Mali Wiyrchowianie, Podhale, Czardasie, Mali
Brzegowianie, Brzegowianie, Ślebodni, Zawaternik, Trzy Potoki.

Twórcy ludowi - w Bukowinie działają liczne pracownie i izby twórcze artystów ludowych.
Poprzez różnego rodzaju twórczość i działalność artystyczną ubogacają oni oraz
przyczyniają się do wzrostu kulturowego i promocji gminy. Łącznie jest ich około 40.
3.6
Zabytki powiatu tatrzańskiego
Na terenie powiatu tatrzańskiego znajdują się ruchomości oraz nieruchomości objęte ochroną
prawną na podstawie przepisów ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami.
Najcenniejsze nieruchomości posiadają wpis do rejestru zabytków prowadzony przez
Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Krakowie. Ochroną prawną objęte są również
tereny określone w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego.

Biały Dunajec - dom („Dom Lenina”), ul. Piłsudskiego 9, drewn.,

Białka Tatrzańska - kościół p.w. śś. Szymona i Judy Ap., drewn., ok. 1700,

Bukowina Tatrzańska - kościół par. p.w. Najśw. Serca Jezusa, mur.-drewn., 1887; - dom
ludowy, 1928; - zagroda, ul. Dolna 60, 2 poł. XIX,

Czarna Góra - zagroda Korkoszów, ul. Za Gorą 86, k. XIX,

Dolina Pięciu Stawów Polskich - szałas kamienny, kam,

Jurgów - kościół par. p.w. św. Sebastiana, 1670-XIX, drewn., - dzwonnica, 1881;
- cmentarz przykościelny; - ogrodzenie, nr rej.: j.w; - zagroda nr 215, 2 poł. XIX,

Morskie Oko - schronisko turystyczne „Nowe”, drewn., 1907-1908; - schronisko
turystyczne „Stare”, drewn., 1890, 1898,

Polana Nowa Roztoka - szałas, drewn.,

Polana Pańszczyca - bacówka, drewn., - szałas mieszkalno-inwentarski, drewn., - szałas
gospodarczy, drewn.,

Polana Płaśnia - 2 szałasy inwentarskie, drewn.,

Polana Pod Okólnem - wieś letnia - zespół 57 szałasów z budynkami gospodarczymi,

Polana Rusinowa - zespół 7 szałasów,
27

Polana Szałasińska - Hala Kopy Sołtysie - szałas nr 3 – bacówka; - szałas inwentarski
nr 4,

Polana Waksmundzka - zespół 7 szałasów,

Rzepiska - zagroda, Grocholów Potok 42, pocz. XX,

Kościelisko - willa „Dyrektorowka” (dom Dłuskich) w zespole Wojskowego Domu
Wypoczynkowego, 1907, 1928,

Polana Chochołowska - zespół 20 szałasów,

Polana Długa - bacówka,

Polana Huty Lejowe - bacówka,

Polana Iwanówka - szałas nr 2 – bacówka; - szałasy inwentarskie nr 3 i 5,

Polana Jamy - bacówka,

Polana Jarząbcze Równieńki - szałas inwentarski,

Polana Jaworzyna Lejowa - bacówka,

Polana Jaworzyna Pod Furkaską - szałasy mieszkalno-inwentarskie nr 1 i 3; - szałasy
inwentarski nr 4,

Polana Kira Miętusia - 2 szałasy gospodarcze,

Polana Kryta - szałas inwentarski,

Polana Pisana - szałas gospodarczy,

Polana Pod Jaworki - szałas gospodarczy,

Polana Pod Kominami Niżnymi - zespół 5 szałasów,

Polana Przysłop - szałasy nr 2, 3, 4 – bacówki; - szałasy inwentarskie nr 1, 5,

Polana Przysłop Kominiarski - zespół 3 szałasów,

Polana Rówień Za Wodą - bacówka,

Polana Stoły – bacówka - 2 budynki gospodarcze,

Polana Upłaz - szałas pasterski nr 1, drewn., po 1925,

Polana Wyżna - Rówień Dudowa - szałas inwentarski; - bacówka,

Polana Słowiańskie Równieńki - zespół 3 szałasów,

Poronin - zajazd (d. Muzeum Lenina), ul. Kasprowicza 4, drewn., 1901; willa „Stryjnia
Podhalańska”, ul. Piłsudskiego 28, 1927-29,

Polana Jaworzynka - zespół 4 szałasów,

Polana Kondratowa - bacówka,

Polana Kopieniec - zespół 4 szałasów gospodarczych,

Polana Królowa Niżna – bacówka; - 2 szałasy gospodarcze,

Polana Olczyska - szałas gospodarczy nr 1; - szałas mieszkalno-gospodarczy nr 11;
- szałas mieszkalno-inwentarski nr 12,

Polana Strążyska - szałas mieszkalno-inwentarski; - szałas inwentarski,
28

Zakopane:
- kościół p.w. św. Anny na Harendzie, drewn.,
- zespół „starego” kościoła p.w. św. Klemensa, ul. Kościeliska,
- cmentarz „Na Pęksowym Brzyzku”,
- zespół klasztorny albertynek, Kalatowki, 1898,
- kaplica p.w. MB Krolowej Apostołow, ul. Chramcowki, drewn., 1893,
- kaplica p.w. Najświętszego Serca Jezusowego, Jaszczurowka, drewn., 1904-1905,
- kapliczka „Na Bachledach”, 1872,
- rówień krupowa (tereny parkowe), ul. Nowotarska-Sienkiewicza-Witkiewicza,
- dworzec kolejowy PKP (2 budynki), XIX/XX, 1930,
- willa „Witkiewiczowka”, ul. Antałowka 6, drewn., 1903,
- willa „Rialto”, ul. Chałubińskiego 5, drewn., 1897-98,
- hotel „Palace” z ogrodem, ul. Chałubińskiego 7, 1930,
- willa „Dora”, ul. Chałubińskiego 19, drewn., 1896-97,
- willa, ul. Chałubińskiego 27 a, drewn., 1932,
- willa „Pyszna”, ul. Chramcowki 22, drewn., 1905,
- dom, ul. Chramcowki 24, drewn., 1905,
- willa „Goralka”, ul. Chramcowki 27 b, drewn., po 1920,
- zagroda, ul. Droga do Rojow 2, drewn., 1884,
- „chałupa Łukaszczyka”, ul. Droga do Rojow 6, drewn., 1 poł. XIX,
- dom, ul. Droga na Antałowkę 8, 1924, 1938,
- dom, ul. Droga na Buńdowki 8, drewn., XIX/XX,
- willa „Jutrzenka”, ul. Grunwaldzka 3, drewn., 1900,
- willa „Ornak”, ul. Grunwaldzka 20, drewn., 1902,
- willa „Bałamutka”, ul. Jagiellońska 6, drewn., k. XIX,
- leżakownia przy hotelu „Warszawianka”, ob. pracownia-galeria W. Hasiora, ul. Jagiellońska
7 a, drewn., ok. 1920,
- pensjonat, Dafne I”, ul. Jagiellońska 32, po 1920, - willa „Atma”, ul. Kasprusie 19, drewn.,
- willa „Czerwony Dwor”, ul. Kasprusie 27, drewn.,
- dom (chałupa) ze Skibowki, ul. Kościeliska 3, drewn, 1 ćw. XX,
- „karczma Wnuka”, ul. Kościeliska 8, drewn., ok. 1848, 1870,
- willa „Koliba”, ob. muzeum, ul. Kościeliska 18, drewn., 1892,
- zabudowa wschodniej części ul. Kościeliskiej,
- zagroda Gąsienicow Sieczkow, ul. Kościeliska 52, drewn.,
- zagroda Majerczykow, ul. Kościeliska 66,
- zagroda, ul. Kościeliska 73,
29
- willa „Turnia”, ul. Kościuszki 9,
- pensjonat „Marilor”, ul. Kościuszki 18, drewn., 1905, 1920,
- willa „Pod Jedlami”, Koziniec 1, drewn., k. XIX,
- willa „Obrochtowka”, ul. Kraszewskiego 10 (a), drewn., 1897-1898,
- willa „Staszeczkowka”, ul. Krupowki 3, drewn., 1 ćw. XX,
- szkoła przemysłu drzewnego, ul. Krupowki 8, drewn.-mur., 1882-1925,
- Muzeum Tatrzańskie, ul. Krupowki 10, 1918-22,
- „Dworzec Tatrzański”, ul. Krupowki 12, 1902-03,
- willa „Poraj”, ul. Krupowki 50, drewn., 1891-92,
- willa „Kasprowy Wierch”, ul. Krupowki 50 b, drewn., 1890-92,
- dom, ul. Krupowki 52, drewn., pocz. XX,
- willa „Zośka”, ul. Krupowki 77, drewn., 1903,
- dom Sabały, ul. Krzeptowki 17 (113), drewn., k. XVIII,
- zagroda, ul. Łukaszowki 7, 1900,
- pracownia Tadeusza Brzozowskiego, Al. 1 Maja 5/13,
- willa „Osobita”, ul. Nowotarska 20, drewn., 1901,
- willa „Płazowka”, ul. Nowotarska 59, drewn., 1905,
- willa „Pod Wykrotami”, osiedle Szymaszkowa 4, drewn.,
- willa „Koszysta” z ogrodem, ul. Piłsudskiego 69, ok. 1900,
- założenie dworskie Kuźnice, ul. Przewodnikow Tatrzańskich,
- wozownia, drewn.mur., k. XVIII,
- lamus (spichrz), drewn., pocz.XIX,
- krzyż żeliwny, 1839 → dec. zabytki ruchome,
- teren z pozostałościami parku (otoczenie w/w zabytkow),
- pensjonat „Bajka”, ul. Sienkiewicza 12 a, drewn., 1913, 1927,
- willa „Grabowka III”, ul. Sienkiewicza 31, drewn., po 1880,
- budynek gospodarczy, drewn.,
- willa „Grabowka”, ul. Sienkiewicza 35, drewn., 1888,
- willa „Malinowka”, ul. Sobczakowka 9, drewn., 1930,
- willa „Opolanka”, ul. Tetmajera 15, po 1930,
- willa, ul. Witkiewicza 19, drewn., 1897,
- willa „Oksza”, ul. Zamoyskiego 25, 1894,
- willa „Jadwiniowka”, ul. Zamoyskiego 32, drewn., 1886,
- ogród (działka ze starym drzewostanem),
30
- willa „Jadwiniowka II”, ul. Zamoyskiego 32 a, drewn., 1910,
- ogród (działka ze starym drzewostanem),
- willa „Irmik”, ul. Zwierzyniecka 5, 1933.
31
4. Plany strategiczne i wizje rozwoju obszaru powiatu tatrzańskiego oraz gmin
wchodzących w jego skład dotyczące kultury
4.1
Rola kultury w Strategii Rozwoju Powiatu Tatrzańskiego na lata 2012-2020
Jednym z kluczowych czynników i wyzwań rozwoju dla powiatu tatrzańskiego zawartych
w Strategii Rozwoju Powiatu Tatrzańskiego na lata 2012-2020 jest zachowanie wartości
przyrodniczych, krajobrazowych i kulturalnych w celu zrównoważonego rozwoju. Uroda
tradycyjnego krajobrazu przyrodniczego i kulturowego, atrakcyjne środowisko przyrodnicze
i naturalna uroda lasów, łąk i pól, bogate dziedzictwo kulturowe – są walorami, które decydują
o atrakcyjności turystycznej obszaru powiatu tatrzańskiego, szczególnie dla bardziej
wymagającego klienta, ich ewentualna degradacja w sposób nieunikniony doprowadzić może
do obniżenia atrakcyjności turystycznej, a także mieszkaniowej obszaru.
W dziedzinie edukacji i kultury najważniejszym dla rozwoju powiatu zagadnieniem jest
w dłuższej perspektywie wyraźne podniesienie poziomu wykształcenia mieszkańców, ich
kompetencji edukacyjnych i kulturowych. Ważnym elementem strategii rozwoju powiatu jest
też działanie na rzecz zachowania oraz upowszechnienia lokalnego dziedzictwa kulturowego,
zważywszy na specyfikę kulturową obszaru – przede wszystkim góralskiego. W tym zakresie
działania powinny obejmować ochronę dóbr materialnych – porządkowanie, waloryzację
zabytkowych i historycznych obiektów i parków, odnowę i kulturową rewitalizację centrów wsi,
opracowanie programów i podjęcie rewitalizacji innych szczególnie cennych kulturowo
obszarów oraz systematyczną promocję i wsparcie dla rozwoju twórczości regionalnej,
rodzimego rękodzielnictwa, rzemiosła i wytwórczości, bazujących na tradycyjnym dziedzictwie
kulturowym.
KULTURA I EDUKACJA
SŁABOŚCI
ATUTY
- różnorodność produktów regionalnych
- brak wystarczającej bazy szkolnej
- liczne środowisko twórców ludowych
- niskie wyniki uczniów w kilku szkołach
- bogactwo i dostępność oferty kulturalnej
w egzaminach zewnętrznych
- różnorodność propozycji edukacyjnych na - brak systemu monitoringu w części szkół
poziomie szkolnictwa ponadgimnazjalnego
i placówek
- dobre i bardzo dobre wyniki uczniów kilku szkół w egzaminach zewnętrznych
niewystarczająca
oferta
kulturalna,
sportowa dla dzieci i młodzieży miejscowej
32
ZAGROŻENIA
SZANSE
- sport jako „okno na świat”
- niestabilne (zmienne) przepisy prawa
- wykorzystanie funduszy UE na rozwój oświatowego
infrastruktury
- odpływ wykształconych, młodych ludzi
- możliwości finansowania zewnętrznego z regionu
rozwoju kształcenia ustawicznego
Źródło: Strategia Rozwoju Powiatu Tatrzańskiego na lata 2012-2020
4.2
Rola kultury w Strategii Rozwoju Miasta Zakopane na lata 2004-20133 oraz
Strategii Promocji Marki Zakopane na lata 2012 -2020
Marka Zakopane wywodzi się z bogatej tradycji Podhala. Wyjątkowość i odrębność kulturowa
Podhala dotycząca mowy, ubioru, obyczajów, muzyki, tańca czy architektury sprawiła, że
Zakopane zaczęło przyciągać ludzi nieszablonowych i twórczych, którzy inspirując się
miejscem i jego dorobkiem kulturowym wyznaczali trendy kultury i sztuki. Zakopane stało się
ośrodkiem kulturalnym, odwiedzanym lub zamieszkanym przez sławne postacie polskiej
kultury, które wybitnie przyczyniły się do rozwoju polskiej myśli filozoficznej, sztuki (w tym stylu
zakopiańskiego), a w dalszej perspektywie powstania licznych instytucji takich jak galerie czy
muzea. Powstały w ten sposób wyjątkowy klimat przedwojennego Zakopanego jest źródłem
tożsamości miasta i punktem odniesienia dla przyszłych działań.
Znajdująca się na terenie miasta galeria miejska jest zmodernizowana, organizuje prestiżowe
wydarzenia kulturalne (w tym targi sztuki współczesnej), animuje działania artystyczne (w tym
plenery) i angażuje w inicjatywy nową publiczność. Z kolei Biblioteka Miejska rozwija się
w kierunku lokalnego ośrodka informacji i edukacji naukowej i kulturowej. Zakopiańskie
Centrum Edukacji rozwija się jako ośrodek kultury, sportu i edukacji. Oprócz tego na bieżąco
prowadzone są prace remontowe i modernizacje w bazie kulturalnej i sportowej miasta, tak,
aby zapewnić ich wysoki standard i nowoczesne wyposażenie. W Zakopanem funkcjonują
przejrzyste, oparte o jasne kryteria wieloletnie programy grantów dla organizatorów wydarzeń
kulturalnych oraz organizatorów wydarzeń sportowych. Miasto prowadzi również własny stały
program mecenatu artystycznego, w ramach którego udostępnia na preferencyjnych
warunkach lokale dla otwartej dla publiczności działalności artystycznej.
Jednym z głównych celów strategicznych przyjętych w Strategii Rozwoju Miasta na lata 20042013 jest doprowadzenie do sytuacji, w której Zakopane będzie postrzegane jako miejsce
3
Brak upublicznienia strategii na następne lata w postaci nowego dokumentu lub aktualizacji.
33
spotkań różnorodnych form kultury i ochrony dziedzictwa kulturowego. I tak działania do
wykonania z terminem realizacji wyznaczonym na rok 2013 to:
- rozbudowa Muzeum Tatrzańskiego poprzez utworzenie Galerii Sztuki Współczesnej;
- modernizacja Ośrodka Swojszczyzny. Modernizacja: sali koncertowej, zapewnienie
zaplecza, studio nagrań;
- realizacja programu renowacji i rekonstrukcji zabytków kultury materialnej i krajobrazu
kulturowego z udziałem partnerów spoza gminy.
Wizja miasta Zakopane obejmuje takie założenia z dziedziny kultury jak:
- nowoczesne centrum sportu i turystyki;
- centrum kulturalne polskiego i słowackiego Podtatrza.
Jednym z rekomendowanych kierunków zmian w wizerunku Zakopanego jest nacisk na
organizację i eksponowanie wydarzeń kulturalnych nawiązujących do dziedzictwa kulturowego
Zakopanego, ale reprezentujących wysoki poziom; niedopuszczanie do przedstawiania
folkloru w kiczowatym wydaniu. Wymienić należy tutaj również stworzenie bogatej wysokiej
jakości oferty kulturalnej, rozpowszechnianie i eksponowanie przykładów „ambitnego”
czerpania z tradycji Podhala. Zakopane ma ambicję stać się dynamicznym centrum regionu
zawierającym jego kulturową esencję, miejscem tętniącym życiem w szerokim tego słowa
znaczeniu – wydarzeń kulturalnych i atrakcji związanych z turystyką i wypoczynkiem,
potrafiącym zaspokoić różnorodne potrzeby odwiedzających.
4.3
Rola kultury z Strategii Rozwoju Gminy Poronin na lata 2007 - 2015
Gmina Poronin jest stosunkowo niewielką liczebnie społecznością, natomiast wyróżnia się
niezwykle silną identyfikacją – poczuciem własnej odrębności, wartości, przywiązaniem do
tradycji i dziedzictwa kulturowego. Bardzo silnie akcentowane są potrzeby mieszkańców
w dziedzinie kultury.
Postulowane kierunki działania i zasady postępowania Gminy w dziedzinach związanych
z bezpośrednim zaspokojeniem potrzeb kulturalnych mieszkańców obejmują następujące
zalecenia:
- pozyskiwanie i zabezpieczenie środków finansowych na działalność kulturalno-społeczną
(pozyskanie informacji o osobach i instytucjach wspierających działalność kulturalno –
społeczną oraz pozyskiwanie funduszy unijnych i ministerialnych na kulturę, sport i
edukację);
-
kultywowanie tradycji rodzinnych i regionalnych;
34
-
stworzenie izb regionalnych na terenie sołectw z pełną obsługą instruktorską;
-
organizacja Szkolnego Muzeum Historycznego w Poroninie;
-
budowa kompleksu obiektów kulturalnych (kino, sala widowiskowa, amfiteatr);
-
poszerzenie oferty GOK (Gminnego Ośrodka Kultury) w sferze kultury (kółka
zainteresowań: fotograficzne, malarskie, tkackie, teatralne, taneczne; zatrudnienie
instruktorów);
promowanie najlepszych rzemieślników i twórców ludowych (strona internetowa, konkursy
-
na wyroby, wystawy) i nagradzanie osób szczególnie udzielających się społecznie.
Gmina Poronin jako miejsce do prowadzenia działalności społecznej i kulturalnej
Uwarunkowania wewnętrzne
Słabości
Atuty
-
Bogate zasoby dziedzictwa kulturowego
-
Słaba promocja Gminy i sołectw
-
Duża liczba organizacji społecznych
-
Niski poziom wykształcenia i wynikająca
(OSP,
Związek
Podhalan,
Kluby
z tego mała aktywność lokalna
-
Sportowe)
-
Duża liczba zespołów regionalnych
-
Organizacja imprez kulturalnych dla
-
wyniki
ze
sprawdzianów
zewnętrznych w szkołach
-
Niewystarczająca
gości i mieszkańców Gminy
sportowych
Propagowanie kultury regionu przez
w sołectwach
szkoły
-
Słabe
-
Dostęp do informacji przez biblioteki,
baza
i
rekreacyjnych
Słaba świadomość ekologiczna
-
Brak współpracy ludzi
Gminne Centrum Informacji i Promocji
-
Antagonizmy lokalne
pracownie
i
edukacja ekologiczna
komputerowe,
internet,
obiektów
(GCIi P)
-
Współpraca Gminy, sołectw i szkół
z
parafiami
-
Współpraca
z
Polonią,
zwłaszcza
amerykańską
-
Pomoc
finansowa
lokalnych
przedsiębiorców
Uwarunkowania zewnętrzne
Szanse
Zagrożenia
-
Popyt na wyroby regionalne
-
-
Kultywowanie tradycji regionalnej
Słaba
promocja
rodzimej
kultury
podhalańskiej poza Podhalem
35
-
Dostęp do funduszy unijnych
-
Koncentracja na dobrach materialnych
-
Zaangażowanie społeczne jednostek
-
Negatywny wpływ zachowań z zewnątrz
-
Nawiązanie
kontaktów
z
innymi
regionami Polski i Europy
Źródło: Strategia Rozwoju Gminy Poronin na lata 2007-2015
Aktywność samorządu lokalnego podporządkowana jest realizacji celów strategicznych.
Jednym z nich jest zaspokojenie potrzeb kulturalnych i społecznych mieszkańców. Zakłada
się również, że trwałe efekty realizacji Strategii powinny doprowadzić do korzystnych zmian
w poziomie i jakości życia mieszkańców. Jako miary szeroko pojętego sukcesu kulturalnego
przyjęto następujące obiektywne wskaźniki:
- wzrost liczby wydarzeń kulturalnych w Gminie
- wzrost liczby nowych i zmodernizowanych obiektów sportowych
4.4
Rola kultury w strategii Rozwoju Gminy Biały Dunajec na lata 2014 - 2020
W ramach kluczowych działań związanych z rozwojem gminy, planowanych w Strategii
Rozwoju Gminy Biały Dunajec na lata 2014-2020 przewidziano poprawę dostępności
podstawowych usług publicznych w zakresie lokalnej infrastruktury społecznej, w tym
o charakterze kulturalnym.
Jednym z celów strategicznych jest wysoka atrakcyjność turystyczna i rekreacyjna gminy przy
wykorzystaniu potencjału przyrodniczego i dziedzictwa kulturowego. Bogactwo walorów
przyrodniczych, bliskość Tatr, bacówki, żywa kultura ludowa, folklor, patriotyzm lokalny –
pielęgnowane przez wielopokoleniowe rodziny stanowią nieodłączne elementy krajobrazu
gminy Biały Dunajec. Ochronę i promocję dziedzictwa kulturowego, stanowiącego naturalną
przewagę konkurencyjną gminy, uznano zatem za jedno z najważniejszych wyzwań
rozwojowych w perspektywie 2020 roku. Obok pasywnej i biernej ochrony, obejmującej
działania służące poprawie stanu i sposobu użytkowania zabytków oraz przeciwdziałaniu
procesowi ich degradacji zakłada się implementację sprawnego i efektywnego systemu
zarządzania kulturą i dziedzictwem gminy, ukierunkowanego na wykorzystanie walorów
przyrodniczych i kulturowych. Generowanie impulsów do rozwoju polegać będzie m.in. na
aktywnej i skutecznej promocji oraz wsparciu lokalnej oferty przemysłów czasu wolnego,
w szczególności markowych produktów turystycznych i wydarzeń kulturalnych o zasięgu
ponadlokalnym, bazujących na obrzędach i zwyczajach góralskich. Ochrona i zachowanie
dziedzictwa kulturowego możliwe będzie ponadto dzięki utrzymaniu wielokulturowego
bogactwa oraz tożsamości lokalnej i regionalnej, szczególnie poprzez wspieranie folkloru,
36
tradycji i sztuki ludowej. Zwiększenie popytu na kulturę możliwe będzie ponadto dzięki
intensyfikacji działań promocyjnych, w tym przy współpracy z mediami lokalnymi
i regionalnymi, a także rozwój informacji turystycznej oraz odpowiednie oznakowanie szlaków
i obiektów turystycznych na terenie gminy. Właściwe wykorzystanie zasobów dziedzictwa
gminy i regionu, zarówno kulturowego, jak i przyrodniczego, jest warunkiem wzmocnienia jej
konkurencyjności oraz atrakcyjności jako miejsca zamieszkania i spędzania czasu wolnego
oraz rekreacji. I tak kierunki interwencji to:
-
skuteczna promocja walorów turystyczno-rekreacyjnych gminy;
-
opieka nad lokalnym dziedzictwem kulturowym, m.in. poprzez poprawę stanu i sposobu
użytkowania zabytków oraz przeciwdziałanie procesowi ich degradacji;
-
utrzymanie wielokulturowego bogactwa oraz tożsamości lokalnej i regionalnej szczególnie
poprzez wspieranie folkloru, tradycji i sztuki ludowej;
-
aktywna i skuteczna promocja oraz wsparcie lokalnej oferty przemysłów czasu wolnego,
w szczególności markowych produktów turystycznych i wydarzeń kulturalnych, w tym
artystycznych i twórczych;
-
rozwój informacji turystycznej;
-
oznakowanie szlaków i obiektów turystycznych;
-
współpraca z mediami lokalnymi i regionalnymi w zakresie promocji gminy;
-
zintegrowana ochrona krajobrazu kulturowego i środowiska przyrodniczego, szczególnie
w zakresie wysokiego poziomu estetycznego otoczenia i ładu przestrzennego.
KULTURA
Słabe strony
Silne strony
-
-
dostępność
terenów
rekreacyjnych
-
niewystarczający
stopień
i przestrzeni publicznych w dolinach
zagospodarowania
rzecznych;
plenerowych nad rzeką Biały Dunajec;
dostępność
terenów
zagospodarowanie
pod
turystyczne
i rekreacyjno-sportowe (głównie tereny
-
mała
ilość
publicznych
miejsc
gminnych
(większość
imprez
terenów
prywatnych
działek).
prywatne);
-
żywa kultura ludowa, folklor, patriotyzm
lokalny
–
pielęgnowane
przez
wielopokoleniowe rodziny;
-
bacówki na terenie gminy;
-
duża ilość imprez kulturalnych, wysoki
poziom uczestnictwa w kulturze;
37
-
działalność
Gminnej
Biblioteki
Publicznej;
-
rozwinięta baza sportowa i rekreacyjna;
-
promocja
gminy
Pologne
–
wszystkie
poprzez
trasa
Tour
biegnąca
miejscowości
de
przez
gminy,
cykliczna obecność wyścigu na terenie
gminy.
4.5
Rola kultury w Strategii Rozwoju Gminy Kościelisko 2008 – 2015
Strategia Rozwoju Gminy Kościelisko 2008-2015 stanowi podstawę merytoryczną działań
w zakresie rozwoju gminy. Jednym ze zdefiniowanych w niej celów strategicznych jest
pielęgnacja kultury i tradycji poprzez:
-
powstanie nowych obiektów infrastruktury kulturalnej;
-
poszerzenie oferty kulturalnej
-
aktywnie uczestniczących dzieci i młodzieży w zajęciach organizowanych przez Gminny
Ośrodek Kultury Regionalnej Kościelisko.
Kościelisko jest gminą o wyjątkowych zasobach dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego,
miejscem gdzie kultura tradycyjna, obyczaje, rękodzieło artystyczne są przekazywane
z pokolenia na pokolenie. Jest to równocześnie miejsce, gdzie istnieją jeszcze stare zabytki
architektury podhalańskiej, które ze względu na wysokie koszty konserwatorskie trudno jest
odpowiednio zabezpieczyć przed zniszczeniem. Pomimo chęci ze strony młodych pokoleń na
kultywowanie tradycji, chęci poznawania specyficznego dla regionu folkloru (tańca i muzyki
góralskiej) na terenie Gminy brak jest miejsc, gdzie młodzież mogłaby doskonalić swoje
zainteresowania. Gmina nie posiada obiektu, w którym mogłaby zorganizować ośrodek
kultury, a budynek będący własnością Związku Podhalan, w którym obecnie mieści się
siedziba
Gminnego
Ośrodka
Kultury
Regionalnej
Kościelisko
wymaga
gruntownej
modernizacji.
Postulowane kierunki działania i zasady postępowania w zakresie rozwoju kultury obejmują:
-
budowę scen plenerowych w Kościelisku, Dzianiszu i Witowie;
-
budowę szlaku pasterskiego i hamerskiego;
-
modernizację Domu Ludowego w Kościelisku i przekształcenie go w żywe muzeum kultury
regionalnej w Kościelisku;
-
budowę centrum kulturalno- oświatowego oraz punktu informacji turystycznej w Dzianiszu;
38
-
budowę centrum kultury w Witowie;
-
utworzenie izby regionalnej w Dzianiszu;
-
zwiększenie nakładów na działalność kulturalną;
-
wspieranie działalności zespołów regionalnych, orkiestry dętej i innych organizacji
zajmujących się kultywowaniem tradycji podhalańskich;
-
utworzenie szkoły ginących zawodów;
-
tworzenie dokumentacji kultury i tradycji w Centrum Kultury i Sportu w Kościelisku;
-
zacieśnienie współpracy z Podhalańską Lokalną Grupą Działania oraz organizacjami
pozarządowymi działającymi na terenie gminy;
-
budowę centrum kultury i sportu w Kościelisku;
-
budowę parku etnograficznego – skansenu.
4.6
Rola
kultury
w
Strategii
Rozwiązywania
Problemów
Społecznych
w Gminie Bukowina Tatrzańska na lata 2007 - 20134
W gminie Bukowina Tatrzańska elementy dziedzictwa kulturowego są pieczołowicie
kultywowane, o czym najlepiej świadczą liczne organizacje kulturalne, zespoły folklorystyczne,
imprezy kulturalne i świadomość mieszkańców. Elementy te charakteryzują mieszkańców
poszczególnych sołectw gminy i oddziaływają na przybywających tu turystów, stając się
produktem turystycznym.
Do szczególnie popularnych dziedzin twórczości ludowej – oprócz tańca, muzyki i śpiewu –
należy
rzeźbiarstwo,
hafciarstwo,
kowalstwo,
bednarstwo,
garncarstwo,
skórnictwo
i metaloplastyka, ludwisarstwo i odlewnictwo, malowanie na szkle, meblarstwo i snycerstwo,
wyrób instrumentów muzycznych oraz wiele innych. Na terenie gminy aktywną działalność
prowadzą różne placówki kulturalne. Największą i najsłynniejszą jest jedyna w Polsce
spółdzielnia kulturalno-oświatowa prowadząca w Bukowinie Tatrzańskiej Dom Ludowy –
Spółdzielnia Kulturalno-Oświatowa im. Franciszka Ćwiżewicza „Dom Ludowy”. Spółdzielnia
jest organizatorem licznych imprez kulturalnych o znaczeniu międzynarodowym.
4
Brak upublicznionej strategii na następna lata lub jej aktualizacji
39
5. Działania kulturalne realizowane przez jednostki samorządu terytorialnego
obszaru powiatu tatrzańskiego5
Powiat Tatrzański
5.1
Realizacja polityki kulturalnej Powiatu Tatrzańskiego wdrażana jest głównie poprzez
działalność Tatrzańskiej Agencji Rozwoju, Promocji i Kultury – instytucji kultury Starostwa
Powiatowego w Zakopanem.
Zgodnie z założeniami statutowymi Tatrzańskiej Agencji Rozwoju, Promocji i Kultury
odpowiedzialna pozostaje za m.in.:

organizację imprez kulturalnych, promocyjnych i rekreacyjnych;

organizację imprez kulturalnych, turystycznych i gospodarczych na terenie Powiatu
Tatrzańskiego;

organizację imprez o charakterze masowym, konferencji, wystaw, pokazów, kursów,
konkursów i targów;

współdziałanie
z
samorządami,
placówkami
oświatowymi,
instytucjami
oraz
stowarzyszeniami w celu włączenia ich oferty w system promocji walorów kulturowych
i turystycznych Powiatu Tatrzańskiego

działalność impresaryjna w zakresie kultury;

organizację własnych wydawnictw oraz współpracę z mediami regionalnymi.
Główne działania Tatrzańskiej Agencji Rozwoju, Promocji i Kultury obejmują poniższe
wydarzenia kulturalne:
Tatrzańskie Wici – to cykl imprez plenerowych organizowanych już od kilkunastu lat w okresie
letnim przez Tatrzańską Agencję Rozwoju, Promocji i Kultury. Poszczególne imprezy
organizowane są na terenie gmin wchodzących w skład Powiatu Tatrzańskiego. Celem
Tatrzańskich Wici jest promocja folkloru, zespołów regionalnych, twórców ludowych,
produktów regionalnych, kultywowanie tradycji, a przede wszystkim dostarczenie licznie
przybywającym turystom i mieszkańcom znakomitej zabawy i dobrej muzyki rozrywkowej na
żywo. Każde wydarzenie odbywa się w innym miejscu i ma własny, niepowtarzalny charakter
oraz wątek przewodni.
5
W analizie pominięto współpracę jednostek samorządu terytorialnego z organizacjami pozarządowymi, z uwagi
na fakt iż współpraca ta ma charakter w pierwszej kolejności wypełnienie wymogów ustawowych w zakresie
dwustronnej współpracy.
40
XIII Tatrzańskie Wici w 2014 roku obejmowały cykl imprez:

III Ogólnopodhalańskie Wybory Nośwarniyjsyj Górolecki - Biały Dunajec;

IV Bustrycańskie Nomowiny – Bustryk;

XIII Dzień Pstrąga - Biały Dunajec;

IX Festyn „Brzegowskie Nucicki – Brzegi;

XII Dzień Polowaca – Jurgów;

XIV Witowiańsko Watra –Witów;

Międzypowiatowy Piknik Sportowy XI Dunajeckie Granie - Biały Dunajec;

Wybór Cepra i Ceperki Roku - Białka Tatrzańska;

Bieg Nartorolkowy o Puchar Prezesa LKS Poroniec – Poronin;

II Międzynarodowa Wystawa Psów Rasowych - Kościelisko-Kiry;

Święto Olczy - Zakopane-Olcza;

Strażackie Śpasy – Ząb;

Święto Lasu - Siwa Polana;

Harendziańskie Zwyki - Harenda – Zakopane;

XIII Dzień Misia Miodu i Bartników – Poronin;

Osod w Nowem Bystrem - Nowe Bystre;

Powiatowe Zawody Sportowo – Pożarnicze - Kościelisko-Kiry;

X Wykopki w Dzianisz – Dzianisz;

X Polaniarski Osod” - Kościelisko – Kiry;

IX Festyn Bacowski” Leśnica – Groń.
Wielka Majówka Tatrzańska – cykl imprez plenerowych, organizowanych na terenie powiatu
tatrzańskiego, obejmujących występy zespołów regionalnych, festyny. W tym roku 2014 XIV
Wielka Majówka Tatrzańska obejmowała:

XXIII Ogólnopolski Wiosenny Zlot Rodzin Abstynenckich - Małe Ciche;

VI Majówka Wędkarska - Biały Dunajec;

XII Gminny Festyn „U zbiegu kultur Lindada 2014” - Leśnica – Groń;

29. Przegląd Dorobku Kulturalnego Gminy Bukowina Tatrzańska „Małe Bajania 2014”
- Bukowina Tatrzańska;

XXXIV Święto Bacowskie - Małe Ciche;

XXII Przednówek w Polanach – Kościelisko;

„Architektura to muzyka zamarzająca w drewnie i kamieniu” - wystawa prac młodych
artystów i plastyków z Rosji i Ukrainy – Ośrodek Wczasowy „Jasny Pałac" w
Zakopanem.
41
„Galeria Jednego Autora” w Tatrzańskiej Agencji Rozwoju, Promocji i Kultury organizująca
cykliczne wieczory literacko – muzyczne, pokazy, prelegencie.
Dodatkowo Tatrzańska Agencja Rozwoju, Promocji i Kultury aktywnie wspiera festiwale
organizowane przez Urząd Miasta Zakopane.
5.2
Gmina Miasto Zakopane
Realizacja polityki kulturalnej Gminy Miasta Zakopane wdrażana jest głównie poprzez
działalność dwóch zakopiańskich instytucji kultury: Biura Promocji Zakopanego oraz Miejskiej
Galerii Sztuki im. im. Władysława hrabiego Zamoyskiego.
Celem Działalności Biura Promocji Zakopanego jest prowadzenie działań promujących walory
turystyczne, kulturowe, przyrodnicze i gospodarcze Zakopanego i Podtatrza, działanie na
rzecz budowy pozytywnego wizerunku miasta i regionu, upowszechniania i ochrona dóbr
kultury Podhala, w tym m.in.:

prowadzenie wielokierunkowej działalności promocyjnej w oparciu o opracowaną i
przyjętą strategię promocji i działań marketingowych,

organizowanie imprez o charakterze artystycznym, rozrywkowym, turystycznym,
rekreacyjnym i gospodarczym w Zakopanem, w tym Międzynarodowego Festiwalu
Folkloru Ziem Górskich,

tworzenie bazy danych w zakresie turystyki, gospodarki i kultury.
Miejska Galeria Sztuki, której początki działalności sięgają roku 1911, prezentuje przede
wszystkim współczesną sztukę polską. Tu odbywają się spotkania autorskie, pokazy filmów o
sztuce, wieczory poezji oraz już od roku 1977 koncerty kameralne i okolicznościowe. Galeria
organizuje również targi sztuki współczesnej.
42
Bezpośrednia działalność kulturalna Gminy Miasta Zakopane w okresie listopad 2013 –
październik 2014 roku6:
Wydarzenia kulturalne organizowane, współorganizowane przez Gminę Miasto
Zakopane o charakterze folklorystycznym lub gdzie pielęgnowanie
ludowości/tradycji miało przeważające znaczenie

46. Międzynarodowy Festiwal Folkloru Ziem Górskich – występy folklorystyczne zespołów z
różnych części świata, spotkania ich tradycją, muzyką, tańcem, rzemiosłem i kuchnią, w tym
m.in.
- konkurs na wiersz o tematyce górskiej, promocja książki Tadeusza Staicha „Góry wołają,
- mistrzostwa Podhala w Powożeniu i Konkurs na Śpiew Pytacki, konkurs „Fiakier roku”,
- parada dorożek,
- warsztaty folklorystyczne dla młodzieży „Śpiew podhalański - jego specyfika i przeobrażenia”;
- koncert „Na folkową nutę”. z gwiazdą wieczoru zespołem Megitza,
- międzynarodowa konferencja naukowa „Podporządkowana czy zarządzająca. Kulturowe
role kobiet w społecznościach wiejskich dawniej i dziś”,
- prezentacja laureatów V Tatrzańskiego Przeglądu Dziecięcych Zespołów Regionalnych o
Złote Kierpce. Scena Plenerowa, Wioska Festiwalowa,
- spotkanie grup festiwalowych z mieszkańcami Zakopanego na terenie całego miasta,
- orszak weselny – parada. Parada z Placu Niepodległości do Wioski Festiwalowej.
- tradycyjne wesele góralskie w wykonaniu zespołu „Watra” z Czarnego Dunajca,
- prezentacja zespołów festiwalowych, ogniska integracyjne z udziałem zespołów
uczestniczących w Festiwalu.
- warsztaty wycinanki łowickiej i zabawki ludowej dla dzieci,
- międzynarodowy Konkurs Kapel, Instrumentalistów i Śpiewaków Ludowych. Scena
Plenerowa, Wioska Festiwalowa.
- warsztaty bibułkarstwa dla dzieci,
- warsztaty malarstwa na szkle dla dzieci.

Festiwal Kolęd, Pastorałek i Pieśni Bożonarodzeniowych, w tym prezentacja ludowych tradycji
świątecznych.

Wystawa "Dawnej koronki czar" - wystawa koronek klockowych wykonanych przez Magdalenę
Cięciwę.
6
Żródło: www.zakopane.pl
43

Konkurs na Pisankę Wielkanocną i na Kartkę Świąteczną - zwyczaje i tradycje wielkanocne opowiadania znanych regionalistów, obrzędy wielkanocne w wykonaniu Zespołu Regionalnego
"Regle" z Poronina.

Dudaski Tłusty Czwartek: występy dudziarzy z różnych stron Polski, a także ze Słowacji,
promocja dawnej sztuki gry na tym instrumencie.
.Wydarzenia kulturalne organizowane, współorganizowane przez Gminę Miasto
Zakopane nie posiadające charakteru folklorystycznego lub gdzie pielęgnowanie
ludowości/tradycji nie miała przeważającego znaczenia

Apres Ski Zakopane – cykl wydarzeń artystycznych w ciągu 74 dni, 25 artystów muzycznych, 5
programów edukacyjnych dla najmłodszych. Kluczowym elementem projektu jest muzyka –
codzienne koncerty połączenia różnych gatunków muzycznych tworzone przez najlepszych
DJ’ów oraz występy gwiazd Dawid Podsiadło, Maria Sadowska czy Yetz, DJ Benito – mistrz
łączenia stylów breaks, funk z mocnymi gitarowymi dźwiękami, Break Da Funk - duet DJ’a
Benito z jednym z wirtuozem bębnów – Jarkiem „Justinem” Kulikiem, DJ Chill & Retro – jeden z
najlepszych DJ’ów na Podhalu.

Wiosna Jazzowa Zakopane/United Europe Jazz Festival: min. cykl koncertów jazzowych,
Urszuli Dudziak, Gala Jazz Top, World Music spotyka Jazz, LABORATORIUM feat. Krzysztof
Ścierański & Bernard Maseli, Wyszehrad spotyka Zakopane, Klub Festiwalowy. Historia jazzu
w Zakopanem sięga lat 30-ych ubiegłego wieku, który na stałe zadomowił się pod Tatrami za
sprawą jesiennych koncertów jazzowych na Kalatówkach. Pierwszy koncert Jazz Camping
Kalatówki odbył się w 1959 r. Co roku ta kultowa, jesienna impreza ściąga na jazz session kilka
pokoleń polskich muzyków jazzowych. W 2004 roku jazz pojawił się w Zakopanem także w maju
w ramach Zakopiańskiej Wiosny Jazzowej. Wraz z wiosną przybywają pod Tatry najlepsi polscy
jazzmani zwycięzcy plebiscytu czytelników miesięcznika Jazz Forum. Nie brakuje też gwiazd z
zagranicy.

Międzynarodowy Festiwal Muzyki Organowej i Kameralnej w Zakopanem jest największym
festiwalem organowym w Polsce, koncerty odbywają się w każdy wakacyjny weekend,
stanowiąc ciekawą propozycję dla turystów oraz mieszkańców. Organiści przyjeżdżający z
całego świata wykonują utwory najznakomitszych kompozytorów. W 2014 roku byli to m.in.
Żeński Zespół Wokalny FLORES ROSARUM, Bogusław Grabowski - organy, Maciej Sikała –
saksofon, Henryk Jan Botor – organy, AMADRUMS TRIO, Gail Archer - organy (USA), CELTIC
TRIANGLE, CARILLON męski kwartet wokalny.
44

III Festiwal "Inspirowane górami..." – prezentacja różnych przedsięwzięć artystycznych, dla
których wspólnym mianownikiem jest hasło GÓRY: m.in.: plenerowa wystawa Towarzystwa
Gimnastycznego „Sokół” - 120 lat pod Tatrami, koncert w 60. Urodziny Maćka Berbeki (utwory
w wykonaniu Pauliny Martini oraz Aktorów Teatru im. S.I. Witkieiwcza), wystawy: Skądkolwiek
wieje wiatr, zawsze ma zapach Tatr. Zdjęcia - Adam Brzoza, Edward Lichota i Bartek Solik,
instalacje - Jakub Brzosko. Aranżacja - Ewa Dyakowska-Berbeka, Pachnące jarzębiną. Zdjęcia
- Barbara Caillot-Dubus, promocja książki autorstwa Urszuli Janickiej-Krzywdy i Katarzyny
Ceklarz Góralskie Czary. Słownik magii Podtatrza i okolic, pokaz filmu Czarodziejska góra.
Ekranizacja powieści Tomasza Manna, koncert Zespołu Tango Conspiration (Mikołaj Gruszecki
– fortepian, Bartłomiej Chojnacki – kontrabas, Jakub Hubicki – akordeon, Maciej Cisło – gitara),
jazzowa aranżacja klasycznego tanga, oparta na utworach Astora Piazzoli .

Siła i Patos. Barokowy Świat Mistrza Rubensa - 81 grafik pracowni mistrza i jego autorstwa.

XII Dni Zakopanego obejmujące VII Szkolne Obchody Światowego Dnia Środowiska „World
Environment Day”, Międzyszkolne Warsztaty Twórczości Edukacyjnej, spektakl Sceny A2 :
"Sklep potrzeb kulturalnych" wg Antoniego Kroha, Promocja książki „Tatrzańska Atlantyda”,
„Turniej edukacyjnych gier planszowych” z udziałem młodzieży szkolnej oraz prezentacje
artystyczne i quizy historyczne, koncert szant w wykonaniu Shantychor Geeste E.V. z Niemiec
z okazji 50-lecia chóru, koncert zespołu „Holeviaters” z okazji Dni Zakopanego, spektakl Teatru
Rabcio „Ośle serduszko” dla dzieci z zakopiańskich przedszkoli i szkół podstawowych.

Wydarzenia związane z kanonizacją Jana Pawła II: m.in. wystawa "U stóp Krzyża na Giewoncie"
poświęcona nauce Jana Pawła II, Jego obecności w Zakopanem, pokaz gobelinu pt. "Werset"
z 1983 roku wykonanego przez Ewę Fortunę i Ewę Januszkowską z tekstem modlitwy do Matki
Boskiej
Częstochowskiej
wg
Kazimiery Iłłakowiczówny,
prelekcja
wraz
z pokazem
multimedialnym z okazji kanonizacji Jana Pawła II, wystawa Uczniów i Nauczycieli "Ojciec
Święty Jan Paweł II - rysunek, malarstwo, rzeźba", prezentacja "Tryptyk Rzymski" - recytują:
Ewa Czamańska, Jacek Zięba Jasiński - oprawa muzyczna: Tatrzański Chór "Szumny" pod
dyrekcją Mirosławy Lubowicz, Andrzej Guziak.

Sezon Letni „Spotkajmy się w Zakopanem”: rodzinny piknik ze wspólnym grillowaniem oraz
warsztatami kuglarskimi, pokaz Just Edi Show, czyli Adriana Pruskiego - komika i iluzjonisty
ulicznego, koncert zespołu Turnioki oraz Eweliny Lisowskiej, występ instruktorów cyrkowych w
spektaklu "Ogniste Tango", pokaz Akro Dance.

Koncert Noworoczny - podczas koncertu wystąpili: słynna śpiewaczka amerykańska Gwendolyn
Bradley (gwiazda Metropolitan Opera w Nowym Yorku i Deutsche Oper w Berlinie) oraz Janusz
Wolny mieszkający w Kanadzie. Na program koncertu: musical amerykański, muzyka filmowa
45
oraz negro spirituals z udziałem ok. 30-osobowa orkiestra Filharmonii Śląskiej pod dyrekcją
Janusza Powolnego.

Występy gościnne Teatr Plejada z Krakowa.

Wystawa konkursowej "Kadr z szamotem w tle" w ramach Ogólnopolskiego Triennale Ceramiki.

Wiosenny Czwartek Literacki dla Dzieci - zajęcia dla najmłodszych.

XIV Tatrzański Zlot Pojazdów Zabytkowych – wystawa ponad 40 starych samochodów.

Wystawa Thomasa Kellnera - Wystawa kompozycje fotograficzne "KONTAKT".

Wystawa "Akta sztuki" Ewy Bilan-Stoch.

25-lecie pierwszych wolnych wyborów - Spotkanie ze Stanisławem Żurowskim i projekcja filmów
celem spotkania jest upamiętnienie rocznicy pierwszych wolnych wyborów parlamentarnych w
Polsce oraz przemian demokratycznych, które miały miejsce 25 lat temu. Projekcje filmowe maja
także ukazać wpływ sztuki na historię, a zwłaszcza jej społeczne zaangażowanie oraz
historyczny kontekst.

Wystawa "EDEN" Ewy Ross-Baczyńskiej.

Wystawa "Przedcienie" artystów z Siegen (19 artystek i artystów, pięć z Zakopanego i 14
z Siegen, stworzyło do zaproponowanego tematu indywidualne i estetycznie różnorodne prace).
5.3
Gmina Kościelisko
Realizacja polityki kulturalnej Gminy Kościelisko wdrażana jest poprzez działalność Gminnego
Ośrodka Kultury Regionalnej Kościelisko, który funkcjonuje w oparciu o miejscowe oddziały
Związku Podhalan - regionalne stowarzyszenia kulturalne o wieloletniej tradycji. Swoją
działalnością GOKR Kościelisko obejmuje teren administracyjny gminy Kościelisko.
Ośrodek posiada osobowość prawną i jest wpisany do rejestru instytucji kultury prowadzonej
przez Urząd Gminy. Nadzór nad jego działalnością sprawuje wójt Gminy Kościelisko, zaś
funkcję kontrolną Komisja Wspólna Rady Gminy Kościelisko i Związku Podhalan Oddział
Kościelisko. Gmina zapewnia warunki do rozwoju i działania Ośrodka.
46
Przedmiotem działania Ośrodka jest wykonywanie zadań upowszechnieniowych i rozwoju
kultury. Do zadań GOKR-u należą między innymi:
- organizacja imprez kulturalnych na terenie gminy;
- informacja turystyczna;
- promocja gminy.
W programie działania GOKR szczególny nacisk został położony na kulturę regionalną,
mecenat nad kulturą ludową (opieka nad twórcami i twórczością), promocja w kraju i za
granicą, edukacja kulturalna, tj. przekazywanie dziedzictwa kulturowego młodemu pokoleniu
i kształtowanie w nim poczucia tożsamości regionalnej.
Gmina Kościelisko wspiera i promuje działalność zespołów regionalnych działających na jej
terenie:

Zespół "Mali Dzianiszanie" przy Zespole Szkół w Dzianiszu;

Zespół "Mali Witowianie" przy Zespole Szkół w Witowie;

Zespół "POLANY" przy Zespole Szkół w Kościelisku;

Zespół „POLANIORZE” Związku Podhalan Oddział Kościelisko.
Bezpośrednia działalność kulturalna Gminy Kościelisko w okresie listopad 2013 – październik
2014 roku:7
Wydarzenia kulturalne organizowane, współorganizowane przez Gminę Kościelisko
o charakterze folklorystycznym lub gdzie pielęgnowanie ludowości/tradycji miało
przeważające znaczenie

XVIII Międzygminny Konkurs Recytatorski im. Stanisława Nędzy Kubińca. podczas konkursu
zaprezentowało
się
61
uczestników,
z
ponad
20
szkół
-
przedstawicieli
z terenu Podhala i Orawy w dwóch kategoriach językowych: gwarowej i literackiej oraz w
czterech kategoriach wiekowych.

Wystawa fotograficznej pt. „ Polaniarskie osody”.

Jubileuszowy X POLANIARSKI OSOD: m.in. muzyka dudziarska zespołu “Zornica”
z Zakopanego, Międzygminny Konkurs
7
na potrawy z mleka owczego,
widowisko
Źródło danych: www.kościelisko.com
47
w wykonaniu zespołu góralskiego “Polaniorze” z Kościeliska, występ zaproszonego zespołu
regionalnego “Oravan Senior” ze Słowacji.

Jubileuszowe X Wykopki w Dzianiszu.

Wystawa starych fotografii pt. „Polaniarscy toniecnicy” z wykonaniem muzyki góralskiej.

Festyn Polaniarski: występy zespołów góralskich - Polany i Polaniorze z Kościeliska oraz
zespołu Tabor, który zaprezentował tańce węgierskie.

XIV Witowiańska Watra: m.in. muzyka folkowa polskich i zagranicznych artystów, mistrzostwa
świata w jedzeniu bundzu;

Lato w Kościelisku 2014 - cykl imprez (festynów rodzinnych) z występami zespołów góralskich
Mali Dzianiszanie, Mali Witowianie, Dzianiszanie oraz grupy tanecznej "Dancing Stars" .

XVI Majówka w Dzianiszu: m.in. występy zespołów folklorystycznych.

Wystawa fotografii
pt. „Gmina Kościelisko- kolebka artystycznych rodów podhalańskich” -
wystawa poświęcona obdarzonym wieloma talentami mieszkańcom Gminy Kościelisko, którzy
z pokolenia na pokolenie przekazują ginące dziś zawody i czynności.

"Przednówek w Polanach": m.in. imprezy i śpiew w wykonaniu zespołu „Polaniorze”
z Kościeliska, koncert zespołu „Future folk”, przeglądy regulaminowe śpiewu obrzędu
weselnego, gry na instrumentach pasterskich, śpiewu pasterskiego i muzyk góralskich.

"Przegląd tradycji i zwyczajów podhalańskich" realizowany jest w ramach projektu "Zatrzymać
dla potomnych – przegląd tradycji i zwyczajów podhalańskich oraz doposażenie zespołów
góralskich".

Cykl wydarzeń związanych z okresem Wielkiej Nocy m.in. warsztaty wykonywania ozdób
wielkanocnych, Kiermasz wielkanocny, VII Konkurs na tradycyjny koszyczek wielkanocny.

Cykl wydarzeń pn. "Świąteczne spotkania z folklorem".
48
Wydarzenia kulturalne organizowane, współorganizowane przez Gminę Kościelisko
nie posiadające charakteru folklorystycznego lub gdzie pielęgnowanie
ludowości/tradycji nie miało przeważającego znaczenia

Konkurs plastyczny na temat pytania przewodniego: „Czemu służy kompostownik ?” lub
„Dlaczego nie wolno palić śmieci ?” skierowany do uczniów Zespołu szkół w Witowie
i w Dzianiszu, Cele konkursu: uświadomienie dzieciom i młodzieży szkolnej źródeł
zanieczyszczenia środowiska, wzbogacenie wiedzy uczniów na temat zanieczyszczeń
powietrza i kompostowania, kształtowanie dobrych nawyków związanych z prawidłowym
postępowaniem z odpadami komunalnymi, przybliżenie i uświadomienie uczniom wagi
problemów ekologicznych, uświadomienie zysków dla zdrowia i środowiska, wynikających
z prawidłowego gospodarowania odpadami komunalnymi.

Wystawę zegarów autorstwa Pana Jakuba Krugera.

Projekt "Inkubator Inicjatyw" skierowany do wszystkich mieszkańców powiatu tatrzańskiego,
którzy ukończyli 16 rok życia i mają pomysł na działanie na rzecz swojego otoczenia. Do
wygrania cykl 8 szkoleń, dostosowanych do oczekiwań uczestników, indywidualna opieka
tutora, z którym będzie można dopracować swój własny projekt na każdym z etapów (od
pomysłu, przez planowanie, pozyskanie środków, promocję, realizację aż po ewaluację),
mikrodotacja na start.

Wystawa malarstwa na szkle autorstwa Bożeny Mickiewicz.

X Gminny Konkurs Poezji i Pieśni Maryjnej.

Małopolskie Dni Książki ,,Książka I Róża’’ w Bibliotece Publicznej w Kościelisku.

Wieczór autorski z pisarką Katarzyną Grocholą.

Wystawa prac autorstwa Jacka Kulisy.

Wystawa fotografii autorstwa Roberta Gąsienicy, pt. "Fascynacje tatrzańskie".

Wystawa rzeźby autorstwa Tadeusza Miętusa.
49
Gmina Biały Dunajec
5.4
Realizacja polityki kulturalnej Gminy Biały Dunajec wdrażana jest przede wszystkim za
pośrednictwem Gminnego Ośrodka Kultury w Białym Dunajcu, stworzonego 1982 roku. Przez
lata działalności GOK sprawował opiekę nad zespołami regionalnymi: „Małe Podhale” – grupa
białodunajecka, „Mali Szaflarzanie”, „Mali Wierchowi” ze Skrzypnego”, zespół regionalny im.
A. Skupnia Florka, kapelami Józefa Maciaty, Józefa Gandery, Mrozów z Bańskiej Górnej,
Grzychów z Gliczarowa Górnego, Gawronów z Maruszyny, Jan Fąfrowicza z Szaflar.
Współpracował także z plastykami i twórcami ludowymi. Przy Ośrodku w grudniu powstał
dziecięcy zespół regionalny im Zośki Gracy od Tatara. Organizowane były posiady góralskie,
wystawy, zimowe Parady Gazdowskie. Białodunajeckie zespoły często dawały koncerty poza
Polską i przyjmowały zagraniczne zespoły.
W białodunajeckim Ośrodku Kultury prowadzone są następujące zajęcia dla dzieci i młodzieży:

malarstwo na szkle i rysunek na dużym formacie;

ceramika (wykonywanie figurek ceramicznych, naczyń na kole garncarskim);

grafika (linoryt);

nauka gry na skrzypcach (muzyka góralska).
Gminny Ośrodek Kultury jest również organizatorem lub współorganizatorem cyklicznych
imprez odbywających się w Białym Dunajcu.
Bezpośrednia działalność kulturalna Gminy Biały Dunajec w okresie listopad 2013 –
październik 2014 roku:8
Wydarzenia kulturalne organizowane, współorganizowane przez Gminę Biały
Dunajec o charakterze folklorystycznym lub gdzie pielęgnowanie ludowości/tradycji
miało przeważające znaczenie.

Konkurs Młodych Talencików: m.in. konkurs tańca zbójnickiego i solowego dla dzieci
i młodzieży z terenu całego Podhala, Spisza i Orawy. Głównym celem Konkursu jest
kultywowanie podhalańskiej tradycji, zaszczepienie szacunku i umiłowania kultury ludowej,
zainteresowanie dzieci i młodzieży tradycyjnym śpiewem i tańcem ludowym. Istotna jest również
wymiana doświadczeń między instruktorami i zespołami, popularyzacja folkloru.
8
Źródło: www.gokbialydunajec.pl
50

Festyn Gliczarowski
- impreza odbywająca się w Gliczarowie Górnym, której towarzyszą
występy zespołów regionalnych, kiermasze twórców ludowych, loterie fantowe. Zwieńczeniem
imprezy jest zabawa na wolnym powietrzu.

Dzień Pstrąga - impreza plenerowa, której nazwa wywodzi się od herbu Gminy Biały Dunajec.
Głównym punktem programu jest konkurs wędkarski oraz konkurs dla restauratorów na
przyrządzenie najlepszych potraw z pstrąga. Impreza połączona jest występami zespołów
regionalnych, koncertami i zabawą na wolnym powietrzu.

Wybory Nojśwarniyjsyj Górolecki – konkurs umiejętności w zakresie: śpiewu, tańca góralskiego,
posługiwania się gwarą podhalańską, wiadomości o regonie. W konkursie napotykają również
na konkurencje codzienne takie jak: robienie wykrowków, plecenie na drutach, dojenie krowy,
układanie kopy z sianem, a także konkurencje świąteczne, czyli sznurowanie gorsetów
i kierpców na czas. Imprezie towarzyszą liczne występy zespołów regionalnych oraz koncerty,
festyny.

Wielkanocna Kosołecka - konkurs dla dzieci na najpiękniejszy i najbardziej tradycyjny koszyczek
ze święconym odbywający się zawsze podczas święcenia potraw w Wielką Sobotę przed
kościołem parafialnym w Białym Dunajcu. Celem konkursu jest podtrzymywanie pięknej tradycji
przygotowywania i święcenia koszyka wielkanocnego (wielkanocnej kosołecki).

Całoroczne bezpłatne zajęcia z gry na skrzypcach (tradycyjna muzyka góralska).
Wydarzenia kulturalne organizowane, współorganizowane przez Gminę Biały
Dunajec nie posiadające charakteru folklorystycznego lub gdzie pielęgnowanie

Kurs malowania na szkle, warsztaty ceramiki w ramach projektu „Aktywny Senior"
realizowanego przez Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Białym Dunajcu we współpracy z
Gminnym Ośrodkiem Kultury i Gminną Biblioteką Publiczną w Białym Dunajcu. mających na
celu integrację i aktywizację osób starszych.

Warsztaty muzyczno – taneczne z udziałem około 40 osób, w tym kilkuosobowej grupy
uczestniczącej w lekcjach nauki gry na fortepianie i akordeonie. Warsztaty z tańca
współczesnego dla dzieci i młodzieży. Ponadto grupa młodzieżowa miała okazję nauczyć się
"bachaty" - gorącego, kobiecego tańca wywodzącego się z Dominikany.

Warsztaty nauki gry w warcaby 64 i 100-polowe dla dzieci.
51

I Ogólnopolski Turniej Warcabowy Młodziczek i Młodzików.

Konkurs plastyczny "Mój lekarz" dla uczniów szkół podstawowych i gimnazjum. Klasy
gimnazjalne mają projektowały także logo Ośrodka Zdrowia.

Warsztaty decoupage (ozdabiania przedmiotów).

Wystawa prac Bronisława Cudzicha.

Festiwal Papieski obejmujący konkurs plastyczny, recytatorski i muzyczny poświęcony Janowi
Pawłowi II i Benedyktowi XVI. Celem Festiwalu jest popularyzacja utworów literackich,
teatralnych, muzycznych i plastycznych poświęconych Papieżowi - Polakowi i Jego dziejowemu
posłannictwu, zebranie dzieł piśmienniczych o tej tematyce dotąd nie publikowanych a także
szersze upowszechnianie twórczości artystycznej ks. Karola Wojtyły. Uczestnikami Festiwalu
są: chóry, grupy śpiewacze i obrzędowe, szkoły, zespoły muzyczne i teatralne oraz soliści:
recytatorzy, gawędziarze i śpiewacy, poeci oraz autorzy prac plastycznych.
5.5
Gmina Poronin
Realizacja polityki kulturalnej Gminy Poronin wdrażana jest głównie poprzez Gminny Ośrodek
Kultury powołany 1995 roku W swojej strukturze organizacyjnej GOK podlega pod
Administrację Placówek Oświatowych i Kulturalnych. Dotychczasowa oferta kulturalna GOK
została wzbogacona konkurencjami sprawnościowo-sportowymi.
Gminny Ośrodek Kultury w Poroninie jest instytucją prowadzącą działalność statutową mającą
na celu upowszechnianie i rozwój kultury na terenie Gminy Poronin. GOK jest administratorem
dwóch budynków w których znajduje się: Filia Państwowej Szkoły Muzycznej, Gminne
Przedszkole, klasa „0” oraz świetlica. W Wańkówce mieści się Gminna Biblioteka Publiczna,
biuro GOK, Gminne Centrum Informacji i Promocji, siedziba Związku Podhalan oraz siedziba
zespołu „Regle”. Na świetlicy odbywają się stałe zajęcia dla młodzieży: nauka gry na
skrzypcach, aerobik, próby dla dzieci tańca i śpiewu góralskiego w zespole „Małe Regle”. Poza
tym młodzież może uczestniczyć w grze w ping-ponga, grach planszowych, szachach,
poczytać czasopisma pod okiem opiekuna. Istnieje również możliwość korzystania ze świetlicy
dla szkół, instytucji i osób prywatnych.
52
Przy GOK działa również Młodzieżowa Orkiestra Dęta pod kierownictwem Antoniego Malca.
Bierze udział w uroczystościach kościelnych (Pasterka, Rezurekcja, Boże Ciało, Odpust),
Świętach Narodowych, uroczystościach gminnych a także w Przeglądach Orkiestr Dętych na
terenie powiatu tatrzańskiego i nowotarskiego.
Działa także Poroniańskie Koło Twórców Ludowych z Panią Prezes Stanisławą Łukaszczyk,
organizując kiermasze i wystawy podczas imprez plenerowych „Poroniańskie Lato” i „Święto
Misia”.
Gminny Ośrodek Kultury samodzielnie organizuje konkursy plastyczne dla uczniów szkół
podstawowych i gimnazjalnych tj.: „Wielkanocna pisanka”, „Tradycje i zwyczaje na Podhalu”,
„Dziecięcy plakat Poroniańskiego Lata”, „Miejsca zwykłe i niezwykłe w Gminie Poronin”,
„Szopka Bożonarodzeniowa” a także we współpracy z Związkiem Podhalan konkurs
recytatorsko-gawędziarski im. Anieli Gut-Stapińskiej oraz Gminne Eliminacje do Przeglądu
Młodych Recytatorów i Gawędziarzy im. Andrzeja Skupnia-Florka.
W okresie wakacyjnym GOK jest współorganizatorem dwóch imprez plenerowo-kulturalnych:
„Poroniańskie Lato” i „Dzień Misia, Miodu i Bartników”. Dla gości przebywających na
wypoczynku na terenie Gminy Poronin GOK organizuje wystawy: malarstwa na szkle,
fotograficzne, malarstwa dziecięcego i twórczości ludowej. W listopadzie odbywają się dwa
konkursy przewidziane dla mieszkańców Gminy: Konkurs Potraw Regionalnych dla gospodyń
i karczm oraz Przegląd Zespołów Regionalnych dla zespołów działających na terenie Gminy.
Bezpośrednia działalność kulturalna Gminy Poronin w okresie listopad 2013 – październik
2014 roku:9
Wydarzenia kulturalne organizowane, współorganizowane przez Gminę Poronin o
charakterze folklorystycznym lub gdzie pielęgnowanie ludowości/tradycji miało
przeważające znaczenie

XII Osod w Nowem Bystrem: m.in. występ zespołu ,,Mali Bystrzanie'', zespołu „Watra" z Bańskiej
Wyżnej, mistrzostwa w piciu żyntycy, koncert zespołu „Góralski Band", zabawa taneczna przy
muzyce zespołu ,,Giganci".
9
Żródło danych: www.poronin.pl
53

XIII Dzień Misia, Miodu i Bartników: impreza w ramach Tatrzańskich Wici – m.in. koncerty
zespołów regionalnych, grupy dudziarskiej, orkiestry dętej, Chóru Archikatedry Częstochowskiej
Basilica Cantans.

IV Bustrycańskie Nomowiny: m.in. występy zespołów regionalnych prezentujących polski i
europejski, przedstawienie fragmentu sztuki pt: Nomowiny w wykonaniu Zespołu „Zawrat” z
Bustryku.

40 Jubileuszowe Poroniańskie Lato: m.in. występy zespołów regionalnych także z poza Poronina
oraz koncerty, konkursy, wystawy i kiermasze, promocja albumu pn. „Na szlaku kultury sakralnej
Gmina Poronin – Obec Štrba, rozstrzygnięcie XIV Konkursu poetyckiego pt. „Śladami naszych
podhalańskich poetów”, Przegląd Instrumentów Pasterskich i Śpiewu im. Stanisława Budza –
Mroza, festyn, korowód weselny ulicami Poronina, XIV Konkurs na „Najpiękniejszy warkocz”
Dodatkowo:
- Wystawa rzeźb „Głos góralskiej dusy” z pleneru rzeźbiarskiego
- Prezentacja dorobku kulturalnego Podhala - Kiermasz Regionalny
- Wystawa „Co mi w dusy gro…” w świetlicy GOK
- Wystawa dorobku Związku Podhalan Oddział Poronin w Wańkówce
- Pokonkursowa wystawa na plakat 40 Jubileuszowego Poroniańskiego Lata
- Konkurs plastyczny dla dzieci.

II. Przegląd Solistów i Kapel i Muzyk Weselnych im. Tadeusza Szostaka Berdy: wystawa
podhalańskich lutników, przegląd solistów, kapel i muzyk weselnych, występ zespołu „Regle" z
Poronina.

„Taniec i śpiew – organizacja warsztatów tańca i śpiewu góralskiego oraz imprezy promującej
miejscową kulturę” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach działania 413
„Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju” odpowiadających warunkom przyznania pomocy
w ramach działania „Małe Projekty” Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 – 2013.
„Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: Europa inwestująca w
obszary wiejskie ”.
Wydarzenia kulturalne organizowane, współorganizowane przez Gminę Poronin nie
posiadające charakteru folklorystycznego lub gdzie pielęgnowanie
Brak
54
5.6
Gmina Bukowina Tatrzańska
Realizacja polityki kulturalnej w Gminie Bukowina Tatrzańska realizowana jest w głównej
mierze przez Bukowiańskie Centrum Kultury „Dom Ludowy”, która za główny cel obrała
pielęgnowanie tradycji, a także promowanie kultury góralskiej w Polsce oraz poza jej
granicami.
W Domu Ludowym działają 3 zespoły regionalne: przedszkolny „Orlynta”, szkolny „Mali
Wiyrchowianie” i młodzieżowy „Wiyrchowianie”. W sumie skupiają około 100 młodych
bukowian, którzy pod okiem instruktorów podnoszą swoje umiejętności z tańca, śpiewu i gry
na instrumentach. Jednostka ta patronuje również 11 zespołom regionalnym z Gminy
Bukowina Tatrzańska: „Mali Białcanie” i „Białcanie” z Białki Tatrzańskiej, Zespół Regionalny
„Małe Podhale” i „Podhale” Grupa Spiska z Jurgowa, Zespół Regionalny „Ciardasie” i „Koce
Łapki” z Czarnej Góry, Zespół Regionalny „Trzy Potoki” z Rzepisk, Zespół Regionalny „Mali
Brzegowianie” i „Brzegowianie” z Brzegów Zespół Regionalny „Ślebodni” i „Zawaternik”
z Leśnicy – Gronia. Zespoły te można zobaczyć podczas czwartkowych „Posiadów góralskich”
(styczeń – luty oraz lipiec – sierpień), a także podczas wydarzeń kulturalnych odbywających
się nie tylko w Bukowinie Tatrzańskiej.
Dom Ludowy to miejsce, gdzie od 1999 roku uczy swoich podopiecznych Szkoła Ginących
Zawodów. Dzieci biorą udział w zajęciach z ceramiki, malarstwa na szkle i snycerki. Chlubą
Domu Ludowego jest, działający, już od ponad 90 lat Amatorski Zespół Teatralny im. Józefa
Pitoraka. Wielokrotnie nagradzany, ciepło przyjmowany przez publiczność wystawia sztuki
zaadaptowane do realiów i gwary góralskiej. Zarówno podczas sezonu zimowego jak i
letniego, w środowe wieczory scena Domu Ludowego należy do aktorów Teatru.
Bezpośrednia działalność kulturalna Gminy Bukowina Tatrzańska w okresie listopad 2013 –
październik 2014 roku10:
Wydarzenia kulturalne organizowane, współorganizowane lub promowane przez
Gminę Bukowina Tatrzańska o charakterze folklorystycznym lub gdzie
pielęgnowanie ludowości/tradycji miało przeważające znaczenie

10
V Gminny Konkurs Gawędy i Recytacji im. Hanki Nowobielskiej.
Źródło: www.domludowy.pl
55

Warsztaty, których przedmiotem są złóbcoki (gęśliki podhalańskie) – góralski instrument
pasterski. Celem programu „Szkoła mistrzów budowy instrumentów ludowych” jest wsparcie
procesu nauki i przekazywania młodemu pokoleniu praktycznych umiejętności w zakresie
technik budowy polskich ludowych instrumentów muzycznych oraz propagowania wiedzy o ich
roli w kulturze na ziemiach polskich na przestrzeni dziejów metodą bezpośredniego przekazu
mistrz-uczeń. Zwieńczeniem prowadzonych warsztatów była prezentacja wykonanych
instrumentów, na Spotkaniach Muzyk Podhalańskich „Dziadońcyne Granie”. Realizacja
warsztatów była możliwa dzięki współpracy z Instytutem Muzyki i Tańca w ramach programu
„Szkoła mistrzów budowy instrumentów ludowych”.

Wystawa prac Jana Jachymiaka – obrazów na szkle.

„Posiady góralskie” - potkanie z zespołami regionalnymi z Jurgowa: „Małe Podhale” i „Podhale”.

„Posiady góralskie” – spotkanie z zespołem regionalnym „Mali Wiyrchowianie” z Bukowiny
Tatrzańskiej.

Spotkania autorskie z prezentacją prac Moniki Stanisławskiej–Pitoń (portrety górali) oraz
Stanisława Wintera z Tokarni (rzeźba sakralna). Na wystawie pokazana była również moda
góralska czyli naturalne kożuchy w wykonaniu Pana Mieczysława Guziaka z Nowego Targu.

48. „Sabałowe Bajania” – cykl imprez związanych z kultywowaniem tradycji: gawędy, śpiew
i muzyka przekazywane z pokolenia na pokolenie w różnych zakątkach Polski, występy
kilkunastu kapel prezentujących folklor z różnych stron Polski. Podczas wydarzeń artystycznych
prezentowana jest również sztuka ludowa. Wyroby rękodzielnicze można zobaczyć
na kiermaszu przed Domem Ludowym, jak i na Wystawie Twórczości Ludowej Stowarzyszenia
Twórców Ludowych mającej miejsce w świetlicy Domu Ludowego. Koronki, rzeźba, malarstwo
na szkle, odlewnictwo, krawiectwo to tylko nieliczne dziedziny, które zdobiły wnętrze sali
wystawowej. Chętni mogli skorzystać z warsztatów prowadzonych przez twórców ludowych.

„Posiady góralskie” – spotkanie z zespołem regionalnym „Zawaternik” z Gronia – Leśnicy
Program opierał się na dziecięcych grach i zabawach przeplatanych pełnymi humoru
wierszykami, gawędami, tańcem i śpiewem góralskim.

Wystawa z cyklu „Dusza na dłoni” oraz spotkanie z dwoma Artystkami: Anielą Stanek
z Chochołowa, która maluje obrazy na szkle i Stanisławą Majdą ze Świniarska (kwiaty z bibuły).

„Posiady góralskie” – spotkanie z zespołem regionalnym „Orlynta” z Bukowiny Tatrzańskiej.
56

„Posiady góralskie” – spotkanie z z zespołem regionalnym „Ciardasie” z Czarnej Góry. Podczas
występu publiczność mogła przyjrzeć się dziecięcym zabawom, tańcom, a także posłuchać
muzyki, śpiewu oraz gawęd snutych przez kierownika zespołu Mariana Kiklę.

Wystawa z cyklu „Dusza na dłoni”: ekspozycja stała i cotygodniowa. Pierwsza z nich prezentuje
zdjęcia związane z historią Domu Ludowego i Bukowiny Tatrzańskiej, stroje górali
podhalańskich i spiskich, portrety górali namalowane w latach 50-tych ubiegłego wieku, a także
prace dzieci i młodzieży – uczniów Szkoły Ginących Zawodów. Druga część wystawy to prace
Artystów zarówno z Podhala jak i różnych zakątków Polski, w tym wystawa rzeźb Andrzeja
Kuźmy z Nowego Bystrego oraz mebli i płaskorzeźb Jana Łukaszczyka z Bukowiny Tatrzańskiej.

„Wakacyjne śpasy” - zajęcia folklorystyczno-plastyczne dla dzieci (malowanie, lepienie
z plasteliny, wycinanie z papieru i bibuły, gry i zabawy na świeżym powietrzu).

XXX Jubileuszowy Międzywojewódzki Sejmik Teatralny - prezentacja się 5 teatrów ludowych
ukazujących życie na polskiej wsi, w głównej mierze to, które pozostało już tylko
we wspomnieniach mieszkańców: pranie w rzece, dobry ożenek, zabawa ostatkowa czy wypas
bydła.

„Małe Bajania” – przegląd dziecięcych zespołów regionalnych z terenu całej gminy. Podczas
występów zaprezentują publiczności swoje umiejętności zdobyte w ciągu całego roku.

XII Gminny Festyn „Lindada – u zbiegu kultur”: m.in. występy zespołów regionalnych
oraz występ bukowiańskich zespołów dziecięcych „Orlynta” i „Mali Wiyrchowianie”.

42. Góralski Karnawał: m.in. występy zespołów regionalnych i kapel, występ Amatorskiego
Zespołu Teatralnego im. Józefa Pitoraka, pokazy grup kolędniczych, konkurs tańca zbójnickiego
górali i pary taneczne.

VIII Spotkania Muzyk Podhalańskich „Dziadońcyne Granie” - celem spotkań jest propagowanie
muzyki podhalańskiej, a w szczególności tradycji muzycznej słynnej muzykantki z Bukowiny
Tatrzańskiej Bronisławy Dziadoń – Koniecznej. Spotkania mają również na celu zachowanie
charakterystycznego stylu muzyki podhalańskiej. Są też okazją do wymiany doświadczeń
na temat tradycyjnej i współczesnej muzyki góralskiej i prezentacji zapominanych nut góralskich.
Na „Dziadońcyne Granie” przyjeżdżają do Bukowiny Tatrzańskiej najlepsi muzykanci
oraz miłośnicy kultury ludowej.
57
Wydarzenia kulturalne organizowane, współorganizowane przez Gminę Bukowina
Tatrzańska nie posiadające charakteru folklorystycznego lub gdzie pielęgnowanie

Spotkanie z Zbigniewem Sikorą autorem książki pt. „Krwawy Ślad” o bohaterskiej postawie
mieszkańców Podhala oraz partyzantów oddziału ZWZ – AK na Podhalu dowodzonego przez
Wojciecha Duszę „Szarotę”.

Wystawa z cyklu „Dusza na dłoni” i spotkanie autorskie z artystami Bartłomiejem Kolbusz
„Burym” oraz Dariuszem Lesiak Eastwood. Podczas wernisażu obydwaj artyści mówili o swoich
pasjach i twórczości.

VIII Ferie z Muzyką Organową – trzy koncerty

Wystawa z cyklu „Dusza na dłoni” wraz z spotkaniem z artystami Agnieszką Remiasz z Białki
Tatrzańskiej – fotograf z zamiłowania Małgorzatą Rynarzewską z Poznania – malarki,
scenografa, kostiumologa.

II Gminny Konkurs Recytatorski p.t. „Polscy Poeci Dzieciom” – dzieci ze szkół podstawowych i
przedszkola zmierzyły się z dziełami polskich poetów takich jak np.:J. Brzechwa, J. Tuwim,
M. Konopnicka, A. Fredro, L. J. Kern, A. Frączek i in.

Powarsztatowa wystawa „Być Artystą”- efekt czteromiesięcznej pracy Małgorzaty Mirgi Tas
z młodymi artystami: około 340 prac (rysunek, malarstwo, grafika), 160 osób biorących udział
w warsztatach.

„Gala Kultury Romskiej”
podsumowująca rocznego projektu „Droga do lepszego jutra”,
mającego na celu aktywizację Romów. Podczas gali zostały zaprezentowane wyroby rękodzieła
– efekt cyklicznych, kilkudniowych warsztatów dla Romów z Ochotnicy, Limanowej, Szczawnicy,
Nowego Sącza, Maszkowic i Czarnej Góry: pięknie zdobione drewniane kasetki, wyroby
z wikliny, bukiety, biżuterię a nawet misternie malowane płytki ceramiczne (tiling).
58
6. Specyfika
kultury
Podhala
i
rozpoznawalność
kulturalna
powiatu
tatrzańskiego
Podhale, w tym powiat tatrzański zajmuje w tym sensie szczególne miejsce na kulturalnej
mapie Polski, obfitując w wiele cyklicznych imprez folklorystycznych i tradycyjnych. Oferta
kulturalna regionu obejmuje festiwale, konkursy i przeglądy twórczości ludowych artystów,
teatrów, jaślikarzy i kolędników, recytatorów, gawędziarzy i zespołów folklorystycznych.
Działalność kulturalna polegająca na tworzeniu czy upowszechnianiu kultury prowadzona jest
w regionie nie tylko w formie instytucjonalnej, prężna jest także działalność artystyczna
społeczności lokalnej i współczesna twórczość ludowa.
Wykres 3. Liczba działających twórców ludowych według uprawianej dyscypliny
Źródło: Urząd Statystyczny w Krakowie.
Najczęściej uprawianą dyscypliną sztuki ludowej okazuje się być hafciarstwo. Wyłącznie
haftem trudni się 19% ze wszystkich 184 zarejestrowanych twórców ludowych16, co nie dziwi,
jako że zdobiący odzież haft kolorowy (parzenice i cyfry) i jednobarwny płaski o ornamentach
geometrycznych i roślinnych jest charakterystyczny dla regionu i bardzo silnie kojarzony jako
59
jeden z jego symboli. Kolejne najpopularniejsze dziedziny twórczości ludowej to szeroko
rozumiany folklor (w tym taniec ludowy, muzyka i śpiew), uprawiany przez 16,8% ogółu
twórców oraz metaloplastyka i kowalstwo artystyczne, uprawiane przez 10,3%. 7,6% ogółu
twórców uprawia więcej niż jedną dyscyplinę sztuki ludowej. Wśród najchętniej łączonych
dyscyplin wyróżniają się snycerstwo, meblarstwo i rzeźba, co prawdopodobnie wynika z ich
bliskiego pokrewieństwa.
Wykres 4. Struktura twórców ludowych według wieku
Zdecydowana większość twórców ludowych na Podhalu to ludzie w dojrzałym i starszym wieku
- 41,3% z nich jest powyżej 60 roku życia, a 24,5% w wieku 50-59 lat. Łącznie obie te,
najliczniejsze grupy wiekowe, stanowią 65,8% ogółu zarejestrowanych twórców. Dla
porównania twórcy poniżej 30 roku życia stanowią tylko 4,9% ogółu, a w wieku 30-39 lat –
7,6%. Niemal 2/3 (65,8%) wszystkich zarejestrowanych twórców stanowią mężczyźni.
60
Wykres 5. Działalność kulturalno–artystyczna
Na terenie Podhala funkcjonuje wiele gminnych i powiatowych instytucji oraz placówek kultury
z prowadzonymi przezeń licznymi filiami, klubami i świetlicami. Różnorodne formy aktywności
społecznej o charakterze kulturalnym podejmowane są w regionie także przez rozmaite
stowarzyszenia, fundacje, zrzeszenia kulturalne jak również liczne grupy nieformalne.
Podhale wyróżnia się znacznie na tle Polski pod kątem liczby członków zespołów
artystycznych (odpowiednio: 8,2 – Podhale i 7,4 - Polska) oraz kół i klubów (9,4 - Podhale i 6,6
- Polska). Świadczy to o wysokiej aktywności kulturowej mieszkańców regionu, związanej
prawdopodobnie z szeroko rozwiniętą kulturą i sztuką ludową oraz pielęgnowaniem lokalnych
tradycji i obyczajów. Spośród obszarów terytorialnych przedstawionych na wykresie,
najbardziej intensywne działania kulturalno - artystyczne w przeliczeniu na 1000 ludności
charakteryzują jednak Małopolskę.
61
Wykres 6. Uczestnictwo w kulturze
Obszar Podhala wyróżnia się wysoką wartością wskaźnika liczby zwiedzających muzea na
1000 mieszkańców, znacznie przewyższającą średnią wartość dla Polski (976 w przypadku
Podhala wobec 556 w przypadku kraju), co wiąże się z turystyczną atrakcyjnością i dużą liczbą
odwiedzających ten region. Niższa od średniej krajowej i wojewódzkiej jest natomiast na
Podhalu liczba widzów kin przypadająca na 1000 mieszkańców regionu. Jest ona
spowodowana ograniczoną dostępnością tego typu placówek: na Podhalu na każde miejsce
na widowni kin przypada aż 328 mieszkańców, podczas gdy w województwie i kraju jest to
przeciętnie ponad dwuipółkrotnie mniej (odpowiednio 139 i 153).
62
Rysunek 5. Główne motywy przyjazdu turystów na obszar powiatu tatrzańskiego
Główne motywy przyjazdu turystów
8%
Wędrówki po górach
4%
6%
Uczestnictwo w wydarzeniach
kulturalnych
Bierny wypoczynek
8%
Inne formy aktywnego wypoczynku
9%
65%
Zwiedzanie zabytków i placówek
muzealnych
Inny cel
Źródło: http://prezi.com/whlwooev4pdy
Turyści odwiedzają powiat w głównej mierze ze względu na jego walory naturalne. Mimo
rozbudowanej oferty kulturalnej, najczęściej podejmują aktywności związane z turystyką
górską. Rzadko wydarzenia kulturalne są głównym motywem przyjazdu do powiatu.
63
Rysunek 6. Typy wydarzeń kulturalnych powiatu tatrzańskiego, w których uczestniczą turyści
Typy wydarzeń kulturalnych, w których
uczestniczą turyści
6%
Duże, rozbudowane imprezy,
koncerty plenerowe
10%
Pojedyncze występy, koncerty
kameralne
12%
Imprezy klubowe
51%
Wystawy, przeglądy, odczyty
21%
Przedstawienia teatralne
Turyści, którzy podczas pobytu na terenie powiatu tatrzańskiego uczestniczą w imprezach
kulturalnych, w głównej mierze pojawiają się na dużych i rozbudowanych imprezach, w tym na
koncertach plenerowych.
Rysunek 7. Skojarzenia powiatu tatrzańskiego z rodzajami muzyki
Skojarzenia powiatu tatrzańskiego z rodzajami
muzyki
60%
50%
50%
40%
30%
23%
20%
10%
10%
8%
3%
3%
3%
0%
Tradycyjna Nowoczesna Piosenka
muzyka
muzyka turystyczna
góralska folklorowa
czerpiąca z
muzyki
góralskiej
Jazz
Muzyka
poważna,
muzyka
organowa
Muzyka Inne rodzaje
klubowa
64
Powiat tatrzański jest kojarzony głównie z tradycyjną muzyką góralską, co jednak nie pokrywa
się z rodzajami prezentacji muzycznych powiatu
Rysunek 8. Dominujące rodzaje muzyki w wydarzeniach muzycznych powiatu
Dominujące rodzaje muzyki w wydarzeniach
muzycznych powiatu
Muzyka poważna
3%
4%
7%
Muzyka góralska
Muzyka folkowa
Pop
30%
6%
8%
Rock
Jazz
Muzyka klubowa
18%
24%
Inna
Mimo, że największa liczba wydarzeń muzycznych odnosi się do muzyki poważnej, to turyści
częściej mają szansę spotkać się z muzyką góralską – odbywa się to nie tylko podczas
wydarzeń, ale także bezpośrednio na ulicy czy podczas (bardzo popularnych) występów kapel
w lokalach gastronomicznych.
65
7. Stan przemysłów kreatywnych/kultury w powiecie tatrzańskim
7.1
Przemysły kreatywne, a przemysły kultury – definicje
W pierwszym dziesięcioleciu XXI wieku pojęcie „przemysłów kreatywnych” ze zwiększoną
intensywnością pojawia się w dyskursie publicznym. Kryjące się za nim zjawisko coraz
częściej bywa również problematyzowane w publikacjach naukowych oraz na gruncie
statystyki publicznej. Dzieje się tak jak można przypuszczać za sprawą zmieniającej się roli
kultury we współczesnej ekonomii. Kultura powoli przestaje być postrzegana, jako sektor, do
którego państwo (w postaci rządu centralnego lub samorządów) jest zmuszone dopłacać, ale
jako sfera gospodarki sama zdolna generować zysk finansowy oraz tworzyć nowe miejsca
pracy, a nawet może przede wszystkim wywołując efekt synergii w spierać rozwój innych
sektorów.
Teoretyczne podejścia do analizy komercyjnego wykorzystania kultury odmiennie ujmują to
zjawisko, z czego wynika różnorodność nadawanych mu nazw, takich jak: „przemysły
kreatywne”, „przemysły kultury”, „przemysły czasu wolnego”, „przemysły oparte o prawo
własności intelektualnej”, czy „kreatywna gospodarka”. Przemysły kreatywne i przemysły
kultury są to „przemysły zaangażowane w kreację i dostarczające produktów i usług
rynkowych, które wynikają z kulturowego i kreatywnego wkładu, decydującego o ich wartości”
Obszar sektora kreatywnego składa się z dziesięciu domen kultury:

dziedzictwo narodowe;

biblioteki;

archiwa;

książki i prasa;

sztuki wizualne;

sztuki performatywne;

multimedia i sztuki audiowizualne;

architektura;

reklama;

rękodzieło artystyczne.
Wymienione dziedziny obejmują działalności zróżnicowane pod względem pełnionej funkcji
ekonomicznej w obszarach: kreacji, produkcji, publikacji, dystrybucji, sprzedaży, konserwacji,
edukacji.
66
Pojęcie „sektora kultury” definiowane jest od ujęcia możliwie najszerszego (zbiór wszelkich
możliwych podmiotów kultury – instytucji kultury, szkół artystycznych, organizacji
pozarządowych, przedsiębiorstw prywatnych) po zawężone (np. zbiór podmiotów
reprezentujących przemysły kultury czy przemysły kreatywne. Słowo „sektor”, podobnie jak
„branża” odwołuje do pojęć gospodarki (economy) i przemysłu (industry). Można wskazać,
że gospodarka bywa raczej rozpatrywana przestrzennie w kontekście kraju czy regionu wraz
jej rożnymi obszarami: rynkiem pracy, kapitałem finansowym, kapitałem intelektualnym,
produktywnością, innowacyjnością, otoczeniem społecznym; przemysł ma raczej konotacje
związane z produkcją materialną: funkcjonowaniem przedsiębiorstw danej branży, ofertą
produktów, inwestycjami, rozwojem technologicznym. Stąd, kiedy mówimy o sektorze kultury,
zwykle chcemy wskazać, że jest to:

rynek pracy dla kadr kultury, artystów (nowe miejsca pracy);

obszar kultury związany z gospodarką (neoindustrializacja, rozwój gospodarki wiedzy);

kluczowy obszar wzrostu innowacyjności i kreatywności (badania + rozwój);

rynek usług związanych z czasem wolnym, rozrywką, turystyką;

potencjał
rozwoju
metropolitarnego
i
regionalnego
(nowoczesne
miasto,
zrównoważony rozwój, wysoka jakość życia).
Sektor kultury jest zatem „pojęciem pozytywnym”, pożądaną branżą w gospodarce. Sektor
kultury jest też ekspansywny, zagarnia do własnej domeny coraz to nowe obszary związane
z „kulturą”, np. Internet, technologie multimedialne, turystykę, rozrywkę. Im go więcej w danej
gospodarce, tym lepiej świadczy to o jej poziomie rozwoju, kreatywności, innowacyjności,
szansach na przyszłość. Stąd sektor kultury (i związane z nim pojęcia takie jak: kreatywność,
przemysły kultury, własność intelektualna, rozwój w oparciu o zasoby kultury) dominuje
w obecnej debacie na temat kultury. Pojęcie to dotyczy także rozważań o kapitale społecznym
i kulturowym, kulturze w sieci, upodmiotowieniu obywatelskim społeczności lokalnych.
Potrzebne jest zatem lokalne zdefiniowanie sektora kultury, tak, aby pokazać, że sektor kultury
to realnie funkcjonujący obszar działań wielu podmiotów i aktorów kultury. Działania te mają
znaczenie gospodarcze (nie zawsze innowacyjne i kreatywne), choć tylko część podmiotów
można uznać za przedsiębiorstwa generujące dochody, współtworzące gospodarkę.
Pozostałe mają ogromne znaczenie w obrocie gospodarczym:

uczestnicząc w redystrybucji dóbr i zapewniając usługi publiczne w zakresie kultury;

szkoląc kadry sektora kultury;

tworząc system wsparcia dla rozwoju biznesu i przedsiębiorczości;

zapewniając komunikację społeczną;
67

generując obiegi kulturalne;

finansując rozwój sektora kultura;

kreując polityki rozwoju sektora kultury;

chroniąc zasoby kultury i dziedzictwa kulturowego.
Można zatem mówić o pewnym „ekosystemie kulturalnym”, w którym rozwija się gospodarka
korzystająca z zasobów kultury.
Sektor kultury – typologia instytucjonalna:
Samorządy odpowiadają za program usług publicznych w sektorze kultury, koordynację
polityk rozwoju, finansowanie działalności kulturalnej, marketing terytorialny. Od ich
sprawności i skuteczności zależy lokalna przestrzeń rozwoju kultury. Zazwyczaj są mocno
zaangażowane w rozwój lokalnej gospodarki;
Samorządowe instytucje kultury odpowiadają za realizację programu usług publicznych
w obszarze kultury, są animatorami działań kulturalnych, poprzez różnego typu partnerstwa
generują
wokół
siebie
obiegi
kultury:
współpracując
z
podmiotami
prywatnymi
i pozarządowymi. Są znaczącymi odbiorcami usług, tym samym uczestniczą w obiegu
gospodarczym. Kreując kapitał kulturowy poprzez edukację artystyczną i kulturalną stymulują
potencjał dla rozwoju usług kulturalnych. Instytucje artystyczne i muzea są znaczącymi
graczami w rozwoju turystyki;
Podmioty prywatne (przedsiębiorstwa) tworzą, jeśli można tak powiedzieć, najważniejszą
część sektora kultury będąc realnymi podmiotami gospodarczymi, kreując najwięcej miejsc
pracy, będąc bardziej eksporterami niż importerami, chłonąc innowacje, stymulując coraz
bardziej zaawansowane potrzeby w zakresie rozwoju systemu szkolnictwa, przyciągając tzw.
klasę kreatywną. Można wskazać następujące branże: przemysł filmowy, video i produkcji
audiowizualnej; przemysł muzyczny; przemysł wydawniczy; przemysł medialny (telewizja,
radio, prasa, internet); przemysł reklamy; projektowanie graficzne i wzornictwo przemysłowe
(design); projektowanie ubioru (fashion design); architektura; sztuki sceniczne (teatr, opera,
taniec); działalność artystów i rzemiosło artystyczne; galerie i handel sztuką; konserwacja
zabytków i dzieł sztuki; gry komputerowe i oprogramowanie; prywatne instytucje kultury
(klubokawiarnie, centra animacji kultury, kluby muzyczne). Można jeszcze dodać przemysł
turystyczny (biura podróży, hotele, centra konferencyjne i kongresowe, restauracje, parki
rozrywki, usługi związane z turystyką aktywną, operatorzy szlaków kulturowych);
68
Organizacje pozarządowe stanowią równie dużą część sektora kultury. Różnorodność form
i zakresu działań, interdyscyplinarność projektów, łącznie celów komercyjnych i społecznych
są tu przeogromne. Funkcjonują organizacje o charakterze korporacji, jak i maleńkie podmioty
powołane do realizacji jednego projektu, a później uśpione do kolejnego. Fundacje
i stowarzyszenia tworzą najgęstszą sieć podmiotów kultury (poza metropoliami przemysły
kreatywne
trudniej
znaleźć)
z
największą
ilością
projektów kulturalnych
i
liczbą
zaangażowanych weń osób (pracowników i wolontariuszy). Organizacje pozarządowe
pozyskują też bardzo duże wsparcie finansowe z zewnątrz (fundusze unijne i krajowe), są
blisko z lokalnym biznesem. Tworzą również system rozwoju dla ekonomii społecznej.
Następnie warto wskazać instytucje o charakterze podmiotów otoczenia biznesu. Wskazać
można parki technologiczne, strefy inwestycyjne, inkubatory rozwoju, agencje rozwoju
gospodarki, inicjatywy klastrowe, centra transferu technologii, instytucje szkoleniowe,
samorządy gospodarcze, fundusze celowe. To bardzo wiele instytucji zapewniających
wsparcie rozwojowe. Równie istotne są instytucje wsparcia III sektora (centra wolontariatu,
inkubatory organizacji pozarządowych, specjalistyczne fundacje systemowe). Część z nich
powołana jest specjalnie dla rozwoju sektora kultury. Lokalne Grupy Działania mogą być
przykładem tego typu instytucji;
Parafie i wspólnoty religijne są też istotnymi podmiotami kultury. Organizują działalność
społeczną,
zajmuję
się
edukacją,
są
związane
z
rozwojem
turystyki
kulturowej
i pielgrzymkowej, mają pod swoją opieką bardzo dużą część zabytków i pomników historii;
Szkoły i placówki oświatowe (w tym młodzieżowe domy kultury) mogą również wchodzić
w zakres sektora kultury. Szczególnie istotne są szkoły artystyczne. Rozwój edukacji będzie
wzmacniał obecność kultury w tym systemie (rozwój współpracy z artystami, edukacja
pozalekcyjna, nowe programy zajęć z zakresu edukacji kulturalnej mogą o tym świadczyć);
Szkoły wyższe (w tym wydziały humanistyczne, nauk społecznych, zarządzania, pedagogiki)
oraz wyższe szkoły artystyczne to ważny podsystem sektora kultury. Prowadzą one biblioteki,
muzea, w ich ramach działają placówki badawcze. Bardzo dużą część ich działalności można
uznać za kulturalną. A przede wszystkim zajmują się edukacją kadr kultury w tym artystów,
animatorów, menadżerów kultury, specjalistów sektora kultury;
Instytucje ochrony przyrody takie jak parki narodowe czy krajobrazowe są też częścią
sektora kultury. Oprócz ochrony przyrody zajmuję się również ochroną dziedzictwa kultury,
69
posiadają placówki muzealne i edukacyjne. Są najliczniej odwiedzanymi instytucjami kultury!
Są „zapleczem” dla rozwoju turystyki kulturowej i przyrodniczej, a dzika przyroda jest zasobem
kulturowym.
Odrębną grupę mogą stanowić osoby fizyczne i prawne, które posiadają lub zarządzają
zabytkami. Ich ochrona generuje przychody w branży konserwatorskiej. Są licznie
odwiedzanymi atrakcjami turystycznymi. Zabytki dość często są przekształcane w zyskowne
przedsięwzięcia w ramach przemysłów czasu wolnego (hotele, centra konferencyjne,
prywatne muzea, modne obiekty mieszkaniowe).
Na koniec należy jeszcze dodać grupy nieformalne, np. zespoły artystyczne, grupy
zainteresowań, lokalne grypy aktywności, nieformalne zrzeszenia. Funkcjonują w sieci
i w realu, aby działać wydają pieniądze w „sklepach potrzeb kulturalnych” takich jak księgarnie,
sklepy ze sprzętem muzycznym czy grami planszowymi, ale też osprzętem działkowicza czy
turysty. Stanowią ogromny rynek potrzeb w ramach sektora kultury. Stąd też wywodzą się
nowe biznesy kulturalne i organizacje pozarządowe.
Prezentowany tu schemat instytucjonalny sektora kultury nie wyczerpuje w pełni problematyki
jego kształtu i wielkości. Obrazowo pokazuje jednak, jak można myśleć o nim w kontekście
znaczenia gospodarczego, które można rozpatrywać w kilku zakresach:

przedsiębiorczości w sektorze kultury;

rynku pracy dla kadr kultury;

obiegów gospodarczych integrujących trzy sektory: prywatny, publiczny, pozarządowy;

kreatywności i innowacyjności gospodarki z dobrze rozwijającym się sektorem kultury.
Coraz częściej kultura rozumiana jest jako przedsiębiorczość, produkcja i sprzedaż, dział
gospodarki korzystający z zasobów sztuki, kultury, dziedzictwa, twórczości intelektualnej,
rynek usług kreatywnych (takich jak reklama, design, architektura) oraz dóbr związanych
z czasem wolnym przeznaczonym na konsumpcję ofert kulturalnych.
Dyskursy kultury, początkowo elitarne, związane z filozofią i historią, sztuką, które potem trafiły
do dyskursów narodowych, ochrony tożsamości, upowszechniania „kulturalności” i budowania
„obywatelskości”, dziś są częścią dyskursów zarządzania i rozwoju, eksperckiej debaty
o produktywności, neoindustrializacji, innowacyjności, czy kreatywności. Kultura związała się
z politykami rozwoju czyli np. kreowaniem prorozwojowych polityk publicznych (kultura –
gospodarka),
zintegrowanym
planowaniem
przestrzennym
(kultura
–
potencjał
70
rezydencjonalny) oraz samorządową infrastrukturą rozwoju w obszarze kultury (kultura –
kapitał społeczny).
Polityki publiczne są mechanizmami programowania i wdrażania działań państwa
i samorządów. System ten działa następująco: na początku jest diagnoza problemu lub
wyzwania, następnie opracowuje się metodę interwencji, potem tworzy się harmonogram
działań i schemat finansowania oraz alokacji środków, charakteryzuje się cele i wskaźniki ich
osiągnięcia, wreszcie wdraża się zaprojektowane działania, ewaluacja mierzy ich skuteczność
i efektywność. Rozwój przemysłów kreatywnych i trzech pozostałych trafił do systemu polityk
publicznych, w połowie lat 90-tych, na początku w Wielkiej Brytanii, następnie został
upowszechniony przez Unię Europejską w kontekście rozwoju innowacyjności i kreatywności
oraz wykorzystania zasobów kultury i dziedzictwa kulturowego. Do Polski trafiły one dzięki
wdrożeniu systemu zarządzania strategicznego, który twórczo wykorzystał europejskie trendy
w myśleniu o rozwoju w oparciu o kulturę. Dziś zatem nowoczesne publiczne polityki kultury
nie mają już charakteru mecenatu kulturalnego ani ochrony dziedzictwa kulturowego,
ale stanowią je wielowątkowe schematy działań na rzecz rozwoju gospodarczo-społecznego
w oparciu o zasoby kultury (od stymulowania rozwoju przemysłów kultury, przez rozwój
kompetencji digitalnych po budowanie kapitału kulturowego).
Planowanie przestrzenne można scharakteryzować jako prowadzenie polityk rozwoju
w ramach zdefiniowanych obszarów funkcjonalnych w powiązaniu z tworzeniem stref
zagospodarowania przestrzennego wraz z odpowiednimi metodami interwencji. Kataloguje się
zatem i oznacza przestrzeń jako strefy ochrony przyrody, obszary zdegradowane społecznie
lub środowiskowo, strefy aktywności gospodarczej, zespoły o wartości krajobrazowej, obszary
metropolitalne i peryferyjne. Przestrzenne potencjały i problemy stają się tematem interwencji
i działań prorozwojowych. Podejmowane działania mają charakter rewitalizacji, tworzenia
parków technologicznych i stref inwestycyjnych, parków kulturowych, budowy flagowych
inwestycji infrastrukturalnych. Przemysły kultury i przemysły czasu wolnego zostały uznane
za najbardziej wydajne (innowacyjne i nowoczesne) sposoby rewitalizacji/ rozwoju miast czy
aktywizacji społeczności lokalnych. Jako przykład, wielokrotnie przywoływany, można
wskazać Zagłębie Ruhry, w którym ze zlikwidowanych kopalń i hut postanowiono stworzyć
postindustrialną przestrzeń dla rozwoju przemysłów kultury. Istotny jest też kontekst tworzenia
zintegrowanych polityk miejskich spajających w jedną całość planowanie urbanistyczne,
rozwój gospodarki, inkluzję społeczną, program usług publicznych. Obecnie większość
polskich metropolii rozwija działania o charakterze rewitalizacji lub tworzenia „stref
71
kreatywnych”, na obszarach wiejskich stawia się z kolei na rozwój przemysłów czasu wolnego
(produktów turystycznych).
Samorządy (szczególnie regiony i duże miasta) coraz mocniej funkcjonują jako agencje
rozwojowe. Zarządzają funduszami inwestycyjnymi, tworzą długofalowe plany rozwoju
i projekty strategiczne. Zajmują się marketingiem terytorialnym i tworzeniem ofert
inwestycyjnych. Posiadają parki technologiczne, inicjują sieci branżowe i klastry współpracy,
pośredniczą w transferze technologii, są udziałowcami spółek badawczych i rozwojowych, jak
również są właścicielami szkół wyższych. Wspierają przedsiębiorczość. Przemysły kreatywne
stały się poszukiwanym inwestorem i partnerem, obiecując sobą tak ważny rozwój
innowacyjności oraz przestrzeń rozwoju przedsiębiorczości wśród młodych talentów (klasy
kreatywnej). Stało się tak, że departamenty rozwoju regionalnego są istotniejszymi podmiotami
dla rozwoju kultury od tych zajmujących się sektorowo kulturą, ponieważ finansują rozwój
przedsiębiorczości, koordynują rozwój infrastruktury kultury, animują działania związane
z tworzeniem systemu wsparcia dla innowacyjności i partnerstw kreatywnych, inicjują działania
rewitalizacyjne i rozwój kompetencji kadr kultury.
Rozwój kultury w trzech wyżej wskazanych aspektach wymaga dużych kompetencji
związanych z metodologiami interwencji oraz wiedzy związanej z diagnozami potencjalnych
obszarów rozwoju (gdzie i jak najefektywniej będzie alokować środki inwestycyjne). Z tego
powodu samorządy i państwo poszukują użytecznej wiedzy o tym, jak wpierać rozwój
przemysłów kreatywnych i czasu wolnego. Mogą wspomagać inicjatywy przedsiębiorców,
twórców czy artystów poprzez zapewnienie dostępu do kapitału, szkoleń, technologii,
partnerów rozwojowych, poprzez promocję osiągnięć oraz tworzenie specjalnych stref
rozwoju. Bardzo często samodzielnie lub zlecając to zadanie innym wyspecjalizowanym
instytucjom budują system otoczenia tego biznesu (inkubatory, obserwatoria rozwoju, itp.).
Sami przedstawiciele branż kreatywnych zwracają uwagę na edukację odbiorców w zakresie
uczestnictwa w kulturze (od kompetencji związanych z odbiorem dzieł sztuki po kształtowanie
kompetencji digitalnych), rozwój zamówień publicznych związanych z usługami/ produktami
kulturalnymi i kreatywnymi (np. w zakresie urbanistyki i architektury, design’u przemysłowego,
outsoursingu usług kulturalnych), rozwój marketingu terytorialnego.
Przemysły związane z kulturą z jednej strony wchodzą w zakres polityk kultury i stanowią część
sektora kultury (obok publicznych instytucji kultury czy organizacji pozarządowych). Analizując
sektor kultury częściej wskazuje się na jego znaczenie w zakresie usług społecznych,
podnoszenia jakości życia, czy kreowania aktywności obywatelskiej. Z drugiej strony
72
przemysły sektora kultury stanowią ważny obszar gospodarki związany z innowacyjnością,
rozwojem kapitału intelektualnego, generowaniem przychodów, funkcjonowaniem rynku pracy
dla kadr o wysokich kompetencjach. Polityki kultury i polityki przemysłowe wzajemnie się
przenikają.
Przemysły kultury, a przemysły kreatywne:
Nie ma jednej uznanej definicji przemysłów kultury oraz spisu branż wchodzących w ich
zakres. W Polsce wymiennie stosuje się nazewnictwo „kreatywne” i „kulturalne”. Źródłosłów
nazwy „przemysły kreatywne” znajduje się w Wielkiej Brytanii, gdzie słowo „kultura” było
kojarzone elitarnie, a „kreatywność” było zdecydowanie bardziej demokratyczne i egalitarne
i bardziej nadawało się do wykorzystania w nowym dyskursie aktywizacji miast tracących
miejsca pracy w przemyśle.
Rozróżnienie pomiędzy przemysłami kreatywnymi a przemysłami kultury może być istotne
z powodu ich funkcjonowania na odmiennych rynkach. Przemysły kultury będą bardziej
zależne od rynku lokalnego, bo to na nim znajdują się ich odbiorcy. Opery, teatry,
klubokawiarnie, parki rozrywki, pracownie edukacji twórczej, muzea, rzemieślnicy, muzycy,
artyści muszą podstawową grupę odbiorców znaleźć na „pobliskim rynku”. Przemysły
kreatywne będą mogły rywalizować na rynku globalnym, wspólnym dla dużych metropolii, ich
ekspansja jest potencjalnie bardziej otwarta również na rynkach międzynarodowych. Innymi
narzędziami zatem należy wspierać rozwój obu branż (jeśli przyjąć, że da się je funkcjonalnie
rozdzielić). Dla przemysłów kultury ważniejszy będzie rozwój kapitału kulturowego
i kompetencji społecznych w zakresie uczestnictwa w kulturze. Dla sektora kreatywnego
istotny będzie rozwój kompetencji kadr, wspieranie innowacji i zarządzania, marketing, rozwój
potencjału kreatywnego przedsiębiorstw.
73
Sektor kultury jest niezwykle pojemnym pomysłem. Jego powodzenie (jak i klasy kreatywnej,
czy
przemysłów
kreatywnych)
ma
związek
z
odmaterialnieniem
gospodarki
w postindustrialnych społeczeństwach i największych miastach rozwiniętego świata. W obiegu
pojawiły się wartości niematerialne, kapitały społeczny i kulturowy, innowacje i idee, które
w wymiernej skali współtworzą gospodarkę. Stąd wszyscy (samorządowcy, pracownicy
kultury, przedsiębiorcy) mówią o przemysłach kultury. Dla wielu z nich to sposób na „bycie
nowoczesnym”. Dla mniejszej grupy przedsiębiorców sektora kultury to rzeczywistość i ciężki
sposób zarabiania na życie.
7.2
Przemysły kreatywne, w tym kultury powiatu tatrzańskiego na tle
pozostałych powiatów województwa małopolskiego
Możemy zaobserwować, że istnieje pewna dodatnia zależność pomiędzy liczbą osób
korzystających z turystycznych obiektów województwa małopolskiego, a sumą zwiedzających
małopolskie muzea, instytucje paramuzealne, galerie i salony sztuki. Co oznacza, że
wzrostowi wartości na jednej zmiennej towarzyszy wzrost wartości pozostałej zmiennej.
Ponadto
możemy
zaobserwować
sześć
przypadków
odstających.
W
powiatach:
oświęcimskim, nowotarskim i wielickim oraz w Krakowie liczba osób zwiedzających znacznie
przewyższa sumę osób korzystających z turystycznych obiektów, natomiast w powiecie
nowosądeckim i tatrzańskim sytuacja jest odwrotna – zdecydowanie więcej jest nocujących
niż zwiedzających.
74
Wykres 7. Wykres rozrzutu dla liczby korzystających z turystycznych obiektów i zwiedzających muzea,
instytucje paramuzealne, galerie i salony sztuki dla województwa małopolskiego.
Powiat tatrzański to tereny typowo górski, uzdrowiskowi. Możemy, zatem domniemywać, że
przewyższająca liczba osób korzystających z obiektów turystycznych nad zwiedzającymi
wynika z charakteru ich pobytu. Motywem przyjazdu do powiatu nie są muzea i inne atrakcje
kulturalne, lecz obcowanie z przyrodą.
75
Tabela 1. Podmioty przemysłów kreatywnych w województwie małopolskim wg powiatów
Podmioty przemysłów kreatywnych zapewniały miejsca pracy łącznie 52,4 tys. osobom, czyli
mniej niż 4,5% osobom pracujących w podmiotach gospodarczych położonych na terenie
województwa. Osoby pracujące w 12 branżach sektora kreatywnego stanowiły największy
odsetek wszystkich pracujących w danym powiecie w przypadku miast na prawach powiatu:
Krakowa i Nowego Sącza oraz w powiecie wielickim. Powiaty o najwyższym odsetku osób
pracujących w przemysłach kreatywnych posiadały jednocześnie najniższą stopę bezrobocia
w województwie (poniżej 11%). Powiat tatrzański wykazuje średnią wartość w tym zakresie.
76
Tabela 2. Osoby pracujące w podmiotach przemysłów kreatywnych w województwie małopolskim
77
Wykres 8. Struktura podmiotów przemysłów kreatywnych oraz osób pracujących w tych podmiotach
w województwie małopolskim
Zestawienie liczby podmiotów sektora kreatywnego z liczbą osób pracujących w tych
podmiotach w poszczególnych powiatach Małopolski dostarcza informacji o kondycji sektora
kreatywnego. W zdecydowanej większości podmiotów (83,1%) pracowało 2 lub mniej osób.
78
Tabela 3. Wybrane wyniki ekonomiczne podmiotów przemysłów kreatywnych w województwie
małopolskim według powiatów
79
Tabela 4. Podmioty przemysłów kreatywnych, osoby pracujące w tych podmiotach, turyści korzystający
z obiektów zbiorowego zakwaterowania oraz udzielone im noclegi w tych obiektach według powiatów
województwa małopolskiego.
80
Wykres 9. Struktura podmiotów przemysłów kreatywnych w województwie małopolskim pod względem
uzyskanego wyniku finansowego według powiatów.
Zestawienie wymienionych wyżej wielkości wskaźnikujących poziom rozwoju sektora
kreatywnej gospodarki w poszczególnych powiatach pozwala dostrzec, że powiat tatrzański
osiągnął wśród 22 małopolskich powiatów i miast na prawach powiatu dopiero 12 pozycję ze
względu na średnią wartość przychodów podmiotów przemysłów kreatywnych i dopiero
dwunastą, gdy pod uwagę wzięta jest ich liczba lub liczba osób w nich pracujących. Przypadek
powiatu tatrzańskiego odpowiada sytuacji, gdy sektor kreatywny jest słabo rozwinięty
w regionie, lecz na jego terytorium znajduje się kilka bardzo dobrze prosperujących
podmiotów. Położenie to może być postrzegane, jako szansa na rozwój przemysłów
kreatywnych w formie klastra tworzącego się wokół grupy sprawnie funkcjonujących
przedsiębiorstw.
81
8. Odbiorcy kultury11
8.1
Zmiana paradygmatów uczestnictwa w kulturze
Z aktualnych badań dotyczących aktywności kulturalnej Polaków wyłania się wyraźna
„hierarchia”
form
aktywności
kulturalnej.
Na
przeciwległych
biegunach
continuum
„popularności” praktyk, wykonywanych zazwyczaj w tzw. wolnym czasie, leżą chadzanie do
centrów handlowych oraz – niemal na równi – chodzenie do opery oraz spotkania z pisarzami
i poetami. Do centrów handlowych, i to bardzo często, chodzą niemal wszyscy („niemal” jednak
wcale nie znaczy, że do centrów handlowych chodzi znacząca reprezentacja wszystkich
kategorii respondentów). W operze – wedle deklaracji – była znacząca mniejszość, podobnie
jak w wypadku spotkań z literatami, choć w jednym i w drugim wypadku wcale nie jest to
niewielka liczba, bo ponad 13 procent respondentów.
Wedle badań GUS w roku 1990 uczęszczanie do opery deklarowało 3,6 procent Polek
i Polaków, z kolei w roku 2000 w badaniach sondażowych TNS OBOP chodzenie do opery
deklarowało zaledwie 2 procent respondentów. Dane GUS z 2009 roku wskazują, że bywanie
w operze i operetce deklarowało wtedy 4.9 procent respondentów. Wydaje się zatem, że w
ciągu ostatnich kilkunastu lat odnotować można znaczący liczebny wzrost respondentów
deklarujących uczestnictwo w praktykach, które zawsze jawiły się jako najbardziej elitarne, do
czego z pewnością przyczynił się wzrost odetka osób legitymujących się w Polsce wyższym
wykształceniem, rosnące zarobki i silnie zmieniające się obyczaje, związane z chętnym
uczestniczeniem w wydarzeniach opartych na sztukach performatywnych.
Elitarne praktyki kulturalne, przypisane zazwyczaj do bardzo wąskiej elity, nie są już tak bardzo
elitarne, przynajmniej na poziomie deklaracji. Co ważne, podobny – bardzo wąski i bardzo
elitarny charakter – utraciły takie formy aktywności jak chodzenie do filharmonii, muzeów
i teatrów. Owszem, nadal praktykuje je mniejszość, nie jest to już jednak mniejszość
mikroskopijna.
11
Na podstawie „Praktyki kulturalne Polaków” Rafał Drozdowski, Barbara Fatyga, Mirosław Filiciak, Marek
Krajewski, Tomasz Szlendak
82
Wykres 10. Praktyki kulturalne wg ich popularności.
Bywanie w operze kojarzone jest z „najwyższym” poziomem uczestnictwa w kulturze,
wymagającym odpowiednio wysokiego kapitału kulturowego i ekonomicznego oraz bardzo
wysokich kompetencji kulturowych. Bywanie na dyskotekach czy potańcówkach kojarzone jest
z kolei z „najniższym” poziomem uczestnictwa w kulturze i wymaga – jakoby – kompetencji
niewielkich.
Udział w kulturze w postaci chodzenia do opery, filharmonii, teatrów, muzeów, centrów
kulturalnych, uczestnictwa w wystawach i spotkaniach literackich deklaruje średnio 23%
respondentów.
8.2
Wybrane formy praktyk kulturalnych
TEATR
Wedle badań GUS, w roku 1990 do teatru chodziło 13,8 procent Polaków. Taki odsetek
utrzymywał się przez całe niemal dwadzieścia lat, aż do roku 2009. W roku 2010 do
uczestnictwa spektaklach teatralnych przyznawało się 17 procent respondentów, w tym 14,8
procent do uczestniczenia w nich „czasami”.
83
Do teatru przynajmniej raz w ciągu ostatniego roku udało się 6.7 procent mężczyzn, 8.6
procent kobiet, 2.7 procent rolników, 3.8 procent osób pracujących na stanowiskach
robotniczych, 17.2 procent osób pracujących na stanowiskach nierobotniczych oraz
5.7 procent emerytów. Odsetki respondentów deklarujących wedle CBOS, że przynajmniej raz
w ciągu ostatniego roku byli w teatrze wahały się od 8 procent w 1992 roku do 18 procent
w roku 2008. Najnowsze dane wskazują zatem na znaczący skok w ramach tej formy
aktywności, ponieważ pójście do teatru przynajmniej raz w ciągu ostatniego roku
zadeklarowało 25.8 procent respondentów.
Wedle ustaleń, ani razu w ciągu minionego roku nie było w teatrze aż 72.7 procent. Może to
oznaczać, że wąska pula teatromanów chodzi do teatrów przynajmniej kilka razy w roku,
wypełniając sale i będąc odpowiedzialna za brak biletów na przeglądy i teatralne festiwale.
Dane do pewnego stopnia potwierdzają to spostrzeżenie, skoro 16.6 procent osób
z wykształceniem wyższym deklaruje, że chadza do teatru kilka razy w roku, a podobnie
deklaruje 27.6 procent studentów i 15.6 procent osób wykonujących zawody „inteligenckie”.
Sale teatralne na ogół nie są duże, mieszczą najwyżej tysiąc widzów, z reguły dwieście–
trzysta.
Do
teatru
chodzi
ponad
60
procent
studentów
i
osób
pracujących
w zawodach wymagających wyższego wykształcenia, ponad połowa osób z wykształceniem
wyższym oraz prawie połowa uczniów. Nie było w teatrze w ciągu 2013 roku 82.6 procent
emerytów, 85.6 robotników i 82.2 procent bezrobotnych i gospodyń domowych. Nie ma
w teatrach osób najgorzej wykształconych (92.6 procent) i osób z wykształceniem
zasadniczym zawodowym (88.6). Nieco częściej chodzą do teatru kobiety (30.6 procent było
przynajmniej raz), niż mężczyźni (23.6 procent).
GALERIA SZTUKI, WYSTAWA PLASTYCZNA, WERNISAŻ:
W 1990 roku na wystawy uczęszczało wedle danych GUS 7.6 procent Polaków,
dziewiętnaście zaś lat później 5.5 procent (pośród osób wykonujących zawody robotnicze było
to zaledwie 2 procent, nierobotnicze zaś 9.9 procent). Również badania jakościowe nad
„odbiorem” przestrzeni wystawienniczych dowodzą, że w większości wypadków galerie sztuki
i wystawy, np. sztuk plastycznych, poza ich otwarciami świecą pustkami, na co uskarżają się
ich organizatorzy. Trudno się temu dziwić, skoro jest to chyba najbardziej „statyczna” i najmniej
„iwentowo-wielozmysłowa” forma aktywności kulturalnej, wymagająca do tego złożonych
kompetencji i formujących się w toku solidnej edukacji artystycznej potrzeb. Zebrane dane
statystyczne potwierdzają obserwacje przedstawicieli galerii sztuki. Aż 79 procent wszystkich
respondentów nie było w 2013 roku w galerii ani razu (choć w innego typu
84
galerii – galerii handlowej – byli niemal wszyscy, w centrum handlowym ani razu w ciągu
ostatniego roku nie było zaledwie 11.8 procent). Co ciekawe, w niechęci do wystaw i galerii
sztuki celują w podobnym stopniu wszystkie kategorie wiekowe, między najmłodszymi,
a najstarszymi jest niewielki – w porównaniu zresztą wyników badań, wskazujących w wielu
obszarach różnice znacznie większe – jedenastoprocentowy dystans.
Wykres 11. Odsetek zwiedzających galerie sztuki i galerie handlowe.
FILHARMONIA:
Sale koncertowe, zwłaszcza te kojarzone z muzyką klasyczną czy „poważną” w 2013 roku
odwiedziło 16.1 procenta wszystkich respondentów. Co ciekawe, nie ma tu specjalnego
znaczenia wiek, choć u ludzi najmłodszych, jako jedynych, odsetek tych, którzy nie byli
w filharmonii spadł nieco poniżej 80 procent. Mimo to, 14.6 procent respondentów, którzy
w badaniach zadeklarowali, że przynajmniej raz w ciągu roku byli w sali koncertowej lub
w filharmonii, musi robić wrażenie na tle danych sprzed kilku lat zebranych przez GUS. Wedle
tych danych, w 2009 roku chodzenie do filharmonii deklarowało zaledwie 4 procent
respondentów (3.4 procent wśród mężczyzn i 4.5 procent wśród kobiet). Zaledwie 2.7 procent
chodzących do filharmonii było tam, wedle ustaleń GUS, więcej niż siedem razy w ciągu roku.
Osoby najgorzej wykształcone ani do filharmonii, ani do sal koncertowych nie chodzą
właściwie w ogóle (było tam 3.7 procent osób po szkole podstawowej i 6.5 procent po
zasadniczej zawodowej). Jeśli ktoś do nich chodzi, to zdecydowanie są to respondenci wyżej
wykształceni (32 procent), zostawiając daleko za sobą osoby z maturą (15.9 procent). Bez
cienia wątpliwości muzyka w filharmoniach to dla osób wykonujących inteligenckie zawody (do
tej właśnie formy aktywności „przyznaje się” aż 40.4 procent spośród nich). Dla porównania,
85
w kategoriach osób wykonujących zawody robotnicze i osób zatrudnionych w przemyśle do
filharmonii poszło w ostatnim roku po 10 procent respondentów (co i tak jest arcyciekawym,
bo wysokim na tle dotychczasowej wiedzy odsetkiem), natomiast pośród reprezentantów
zawodów „usługowych” 18.7 procent. Zwolennicy koncertów w filharmoniach rekrutują się też
raczej spośród respondentów najbogatszych (21.9 procent) niźli z najbiedniejszych (14.7
procent).
MUZEUM I SKANSEN (LUB INNY OBIEKT TURYSTYCZNY):
W roku 1990 „uczęszczanie do muzeów” deklarowało wedle danych GUS 11.4 procent Polek
i Polaków. Były to z całą pewnością przede wszystkim „etatowe” grupy „konsumentów
muzeów”, tzn. głównie szkolna dziatwa przywożona do tych muzeów autobusami w czasie
wycieczek albo ferii. Dane GUS z roku 2009 sugerują znaczący postęp jeśli chodzi o liczbę
deklarujących odwiedziny w muzeach (19.6 procent; 20.7 procent kobiet i 18.1 procent
mężczyzn). Inne obiekty turystyczne – zabytki – odwiedziło przynajmniej raz w roku wedle tych
danych 34 procent respondentów (spośród osób wykonujących zawody robotnicze 23.5
procent, nierobotnicze 48.1 procent, a pośród emerytów 23.6 procent).
Aktualny boom muzealny, z całą pewnością związany jest z nowym, silnie wzmagającym ich
atrakcyjność kształtem muzeów (jak choćby w wypadku Muzeum Powstania Warszawskiego,
Muzeum Historii Żydów Polskich) oraz boomem turystycznym (w poszukiwaniu bodźców
kulturalnych). W ciągu 2013 roku odwiedziło muzeum 29.1 procent respondentów, a skansen
albo obiekt turystyczny 30.5 procent. Co ciekawe, nie ma zależności między chodzeniem do
muzeów oraz odwiedzaniem skansenów i obiektów turystycznych, a wielkością miejscowości,
w której mieszkają respondenci. We wszystkich wypadkach ani razu nie było tam ponad 60
procent respondentów. Na wsi oczywiście ten odsetek jest najwyższy i sięga 72.6 procent
w wypadku skansenów oraz 77.3 procent w wypadku muzeów. Chodzą do muzeów oczywiście
bywalcy do tego instytucjonalnie „przymuszani”, tj. dzieci. Było w muzeum choć raz w ciągu
roku 56.1 procent uczniów (46.3 procent było w skansenie bądź innej atrakcji turystycznej)
i 43.9 najmłodszych.
FESTYN:
Wedle danych OBOP z 2000 roku przynajmniej raz w roku w festynie uczestniczyło 42 procent
respondentów. Działo się to jednak jeszcze wtedy, kiedy tego rodzaju imprezy miały inny
charakter, kojarzyły się mianowicie z kulturą ludową i folklorem. Dzisiaj natomiast stają się
formą dominującą, bo „wszystko w sobie mającą”, do tego najczęściej bardzo daleką od
folkloru. Ta przemiana formy festynów oraz obserwowany ostatnio natłok imprez o takim
86
charakterze (organizowanych z okazji dożynek, świąt miast, świąt gmin etc.) zachęcił do
uczestnictwa niemal 60 procent respondentów (a 38.9 procent respondentów nie było w ciągu
ostatniego roku na festynie ani razu).
Wykres 12. Odsetek respondentów uczestniczących w festynach.
KONCERT NA POWIETRZU:
Koncerty „inne niż filharmoniczne” w roku 2009 przyciągały wedle GUS 14.7 procent
respondentów (niemal tyle samo kobiet co mężczyzn). W przeprowadzonych badaniach do
uczestnictwa w koncertach „na powietrzu” (plenerowe festiwale, ale i koncerty organizowane
jednego dnia w miastach, również te wszystkie, które odbywają się w trakcie festynów i te
darmowe) przyznało się aż 72.4 procent badanych. To, że aż 74.2 procent wszystkich
respondentów choć raz uczestniczyło w koncercie na powietrzu, a 37.1 procent uczestniczyło
w nim kilka razy w ciągu ostatniego roku, świadczy przede wszystkim o dużej podaży tego
rodzaju wydarzeń w Polce, a po drugie o tym, że muszą być one w zdecydowanej większości
dostępne za darmo.
87
Wykres 13. Odsetek respondentów uczestniczących w koncertach „na świeżym powietrzu”.
KLUB I PUB MUZYCZNY:
Kluby muzyczne to przestrzeń wypełniona najmłodszymi respondentami. O ile nigdy w takim
miejscu nie była przytłaczająca większość wszystkich respondentów (64.9 procent), o tyle
pośród osób w wieku 18–25 lat jest to zdecydowana mniejszość (18 procent). Zaledwie 6.9
procent studentów oraz 14.6 procent uczniów nie było w klubie ani razu w ciągu ostatniego
roku. Pośród osób pracujących w zawodach robotniczych nie znalazło na tę czynność ochoty
ani czasu aż 71.1 procent respondentów, pośród zaś emerytów aż 89.4 procent.
Posiadane środki muszą do pewnego stopnia determinować odwiedzanie klubów
muzycznych. Osoby najmajętniejsze, tzn. przeznaczające największe kwoty miesięcznie na
utrzymanie domu, bywają w takich klubach częściej od osób najmniej majętnych
(przeznaczających mniejsze kwoty na miesięczne utrzymanie). Nie było ani razu w ciągu roku
w klubie muzycznym aż 76.5 procent dysponujących najniższymi kwotami. Do tego samego
przyznaje się 59 procent osób oznaczonych w populacji jako najmajętniejsze. Do klubów
muzycznych najczęściej chadzają zatem osoby młode, uczące się i studiujące, nieobarczone
rodzinami, a do tego dysponujące nadwyżką środków finansowych. W klubach muzycznych
nie ma emerytów, robotników i osób niemajętnych.
WYJAZD WEEKENDOWY:
Większość respondentów spędza weekendy w miejscu zamieszkania. Raz w roku udaje się
wyjechać na weekend 25.5 procentom, kilka razy w roku – 30.4 procentom. Zaledwie 17.2
procent mieszkańców największych miast miało w ciągu ostatniego roku z tym kłopot i nigdzie
88
nie wyjechało. Nieco ponad 43 procent mieszkańców miast powyżej 500 tysięcy mieszkańców
wyjechało na weekend kilka razy w roku.
Kiedy porównamy to z sytuacją na wsi, kontrast jest bardzo widoczny. Blisko połowa
mieszkańców wsi – 46.3 procent – nie zdołała wyjechać w ciągu ostatniego roku na weekend
ani razu. Z miasta wyjeżdża się na weekend na wieś („na daczę”, nad jezioro, nad rzekę) albo
do innego miasta, np. za granicą. Mieszkańcy wsi kierują się do miasta lub np. nad morze raz do roku wyjeżdża na weekend z miejsca zamieszkania 24 procent mieszkańców wsi,
a kilka razy do roku 22.1 procent. Można się domyślać, że nie są to raczej osoby pracujące
w zawodach związanych z rolnictwem.
8.3
Powody nie uczestniczenia w kulturze
Spośród 270 osób (to ponad jedna szósta całej puli respondentów), które zadeklarowały, że
w minionym roku nie brały udziału w żadnej imprezie kulturalnej i w żadnych zajęciach
kulturalnych, aż jedna czwarta (25.2 procent) stwierdziła, że nie zrobiła tego „z braku takiej
potrzeby”.
Potrzeby tego rodzaju oczywiście nie pojawiają się znikąd, są wynikiem nieformalnych
i sformalizowanych procesów edukacyjnych, są także wynikiem zinternalizowania tego, co
w danej klasie społecznej czy kategorii społecznej „się robi” albo robić „wypada”. Zajęcia oraz
imprezy kulturalne nie wchodzą w pakiet tego, co „się robi” w kategorii osób z ukończoną
jedynie szkołą podstawową (33.9 procent stwierdziło tu, że nie odczuwa potrzeb kulturalnych).
Widać wyraźnie, że im krótsza edukacja, tym potrzeby kulturalne słabsze, skoro w puli osób
z wykształceniem zasadniczym zawodowym to samo deklaruje 23.8 procent, średnim – 21.2
procent, a wyższym – 19.4 procent. Im wyższe wykształcenie, tym więcej deklaracji, że za
brak uczestnictwa w wydarzeniach i zajęciach kulturalnych odpowiadają inne czynniki, takie
jak np. brak czasu.
89
Wykres 14. Powody nie uczestnictwa w kulturze.
8.4
Preferencje zagospodarowania czasu wolnego
Badanie wskazało, że najliczniej respondenci odpowiedzieli, iż wolne chwile przeznaczali bądź
na zadbanie o zdrowie, bądź na wygląd. Znacznie mniej osób, (ale i tak była to ponad połowa
badanych), zadeklarowało, że w czasie dla siebie inwestuje bądź w rozwój osobisty, bądź w
rozwój zawodowy. To interesujące wyniki, zwłaszcza w zestawieniu z wartościami, które
wymieniono w badaniu, jako najważniejsze rzeczy w życiu, bowiem ani rozwój osobisty, ani
zawodowy nie były wysoko cenione.
90
Wykres 15. Wykorzystanie czasu wolnego.
Miejsce zamieszkania nie różnicowało już tak regularnie praktyk podejmowanych dla
przyjemności w czasie dla siebie. Chociaż trzeba też zauważyć, że mieszkańcy wsi niektóre
z zaproponowanych w badaniu czynności wybierali najrzadziej, ale od mieszkańców miast nie
różniło ich oglądanie telewizji, odpoczywanie, słuchanie muzyki, czytanie (tu okazali się
podobni do mieszkańców miasteczek) i chodzenie po sklepach. Mieszkańcy najmniejszych
miast wyróżnili się nieco częstszym niż pozostali słuchaniem muzyki, chodzeniem po
sklepach, poznawaniem własnych miejscowości, a relatywnie najrzadszym oglądaniem
telewizji. Mieszkańcy miast średnich relatywnie najliczniej zadeklarowali, że w czasie dla siebie
czytali. W dużych miastach najliczniej wskazano realizację pasji i zainteresowań; najrzadziej
– odpoczynek i nicnierobienie. Mieszkańcy największych miast, co ciekawe, najrzadziej
wskazali słuchanie muzyki, zaś najliczniej wyjścia do kina lub teatru, uprawianie sportu,
wyjazdy wypoczynkowe, nicnierobienie oraz oglądanie telewizji.
Grupy wiekowe, niejednakowo deklarowały, że mają czas dla siebie. Najstarsi, którzy
najliczniej twierdzili, że go mają, przeznaczali go tylko na zadbanie o zdrowie, (aczkolwiek, co
warto odnotować, prawie 70% spośród nich także na dbanie o wygląd). Pozostałe aktywności
wskazywano zdecydowanie mniej licznie i najrzadziej w porównaniu do innych grup wieku.
36–65-latki, jak widać, koncentrowały się o wiele częściej na zdrowiu i wyglądzie, niż na
91
rozwoju. 26–35-latki najmniej licznie wskazały dbanie o zdrowie. Oni też najrzadziej twierdzili,
iż mają czas dla siebie, widać więc, że grupa ta najłatwiej rezygnuje z dbania o zdrowie.
Najmłodsi natomiast najliczniej wskazali dbanie o wygląd oraz inwestowanie w rozwój osobisty
i zawodowy, ale też ¾ spośród nich wskazało inwestycję w zdrowie. Gdyby zatem pojęcie
zrównoważonego rozwoju odnosić do inwestowania jednostek w siebie, to najmłodsi badani
reprezentowaliby owo zrównoważenie najlepiej.
Wykres 16. Spędzanie wolnego czasu w zależności od grup wiekowych.
92
8.5
Samodzielne poszukiwanie informacji na temat kultury i ich źródła
Jak zwraca uwagę wielu badaczy próbujących zdefiniować istotę współczesnego
społeczeństwa, jedną z najważniejszych jego cech są nierówności już nie tyle w dostępnie do
informacji, co raczej w umiejętności ich poszukiwania, filtrowania, oddzielania tych istotnych
od tych mało ważnych, tych prawdziwych od tych nieprawdziwych czy też w końcu informacji
od przekazów-rzeczy. Problem ten jest o tyle doniosły, że jednym z podstawowych źródeł
dominacji jest dziś zdolność do czynienia pewnych informacji widzialnymi, zdolnymi do
przyciągania naszej uwagi, co z kolei oznacza, iż pole medialne nie składa się z reprezentacji
świata, do którego odnoszą się obecne w nim przekazy, ale raczej informacje, które w udany
sposób pokonały inne w walce o widzialność. Monopole medialne, tabloidyzacja mediów,
algorytmy określające wyniki naszych poszukiwań przy pomocy web-browserów, spam,
pozycjonowanie stron internetowych, spersonalizowana reklama, to tylko nieliczne przykłady
zjawisk, które odpowiedzialne są za filtrowanie docierających do nas informacji. Trudno
oczywiście założyć, iż jest to zjawisko nowe – w każdym systemie społecznym tego rodzaju
kuratorzy treści, mniej lub bardziej zinstytucjonalizowani, określają zakres i zawartość
docierających do nas informacji.
Obecność wskazanych wyżej zjawisk oznacza, iż jedną z najważniejszych kompetencji,
sankcjonującą pomyślność procesów adaptacyjnych i będącą wstępnym warunkiem
powodzenia tego procesu, jest umiejętność poszukiwania i filtrowania informacji. Choć sfera
wąsko rozumianej kultury nie wydaje się być szczególnie doniosła dla tego procesu, to
poszukiwanie informacji o wydarzeniach kulturalnych można potraktować jako istotny
wskaźnik tego, z jakich źródeł korzystają jednostki poszukując informacji, jakich rodzajów tych
ostatnich szczególnie brakuje Polakom, a także tego czy są oni aktywnymi czy też pasywnymi
uczestnikami tego procesu.
93
Wykres 17. Poszukiwanie informacji o wydarzeniach, imprezach, zajęciach kulturalnych
Jak można zauważyć informacji o wydarzeniach kulturalnych poszukiwało w różnych mediach
około 30% Polaków. Można oczywiście założyć, iż tego typu treści się nie poszukuje, bo same
codziennie trafiają do nas za pośrednictwem radia, telewizji, internetu, reklamy zewnętrznej
i znajomych, ale taki rozkład odpowiedzi może świadczyć o dwu zjawiskach. Po pierwsze
o tym, że podstawowym źródłem informacji o tego rodzaju zdarzeniach są przede wszystkim
znajomi i rodzina, bo to z nimi przede wszystkim (albo ze względu na nich) uczestniczymy
w kulturze. Po drugie o tym, że część respondentów nie posiada na tyle wyrobionych potrzeb
kulturalnych, aby aktywnie poszukiwać tego, co mogłoby je zaspokoić. To z kolei oznacza, iż
ich kulturowa partycypacja albo nie jest przez nich samych postrzegana za wystarczająco
istotną, aby w sposób aktywny poszukiwać informacji pozwalających na jej urzeczywistnianie,
krytycznie je selekcjonować, wybierając spośród nich te naprawdę ważne i doniosłe.
Niebezpieczeństwo kryjące się za tego rodzaju pasywnością, to przede wszystkim
uzależnienie charakteru i przedmiotu praktyk kulturalnych od dwu czynników – po pierwsze od
gustów i preferencji małej, najbliższej jednostce, zbiorowości, w obrębie której ona funkcjonuje
(to ona określa bowiem zobowiązania społeczne, z których wywiązujemy się uczestnicząc
w kulturze), a także od porządku dominacji obowiązującego w polu kultury. O ile to pierwsze
zjawisko prowadzi do zamknięcia jednostki w obrębie „kultur gustu”, mających zdolność do
samoreprodukowania się, ale też niezwykle zawężającymi perspektywę postrzegania
rzeczywistości, to drugie oznacza, iż kulturowa partycypacja z konieczności musi ograniczać
się do tych jej form, o których informacje wdzierają się (poprzez rozbudowane działania
94
promocyjne, reklamę, wielokrotne powtarzanie poprzez najważniejsze komunikatory) w nasze
pole uwagowe czy tego chcemy czy nie. Konsekwencją tego faktu jest socjalizowanie
jednostek do tych systemów wartości, światopoglądów, schematów działania, które wspierane
są mainstreamowe media, a więc też przez główny nurt produkcji kulturowej.
To z kolei oznacza powolne wykorzenianie jednostek z ich lokalnych ekosystemów
kulturowych, pozbawianie narzędzi potencjalnego oporu wobec tego, co dominujące oraz
samodzielności w poruszaniu się w obrębie współczesnej kultury. Warto zwrócić uwagę na to,
iż istnieją kategorie społeczne, które tę tendencję przełamują – są to osoby należące do
najmłodszych grup wiekowych i studenci (tu poszukuje informacji prawie 50% respondnetów);
osoby z półwyższym i wyższym wykształceniem, nauczyciele i osoby wykonujące zawody
wymagające wykształcenia wyższego oraz osoby należące do organizacji społecznych
(prawie 60% osób z każdej tych kategorii poszukuje informacji kulturalnych); osoby należące
do organizacji kulturalnych (informacji kulturalnych poszukuje to ponad 70% osób); uczniowie
i osoby pracujące jako wolontariusze (prawie 80% należących do tych kategorii poszukuje
interesujących nas tu informacji). Można więc stwierdzić, iż informacji o wydarzeniach
kulturalnych poszukują przede wszystkim trzy kategorie osób.
Pierwsza z nich to osoby, które wciąż poszukują swojej tożsamości i które z związku z tym
starają się uczestniczyć w zróżnicowanych praktykach kulturalnych, ponieważ ich gusta,
preferencje, upodobania nie są jeszcze w pełni ukształtowane (mowa tu przede wszystkich o
młodzieży, uczniach i studentach). Po drugie – profesjonaliści, a więc osoby, których zawód
lub wykonywane aktualnie zajęcia wprost wiążą się z kulturą, nauczaniem do niej lub
organizacją wydarzeń (a więc nauczyciele,
członkowie stowarzyszeń kulturalnych,
wolontariusze itd.). Po trzecie – osoby najlepiej wykształcone, dla których uczestnictwo w
kulturze jest normatywnym zobowiązaniem określonym przez zajmowaną przez ich wysoki
społeczny status.
Z kolei najrzadziej informacji o wydarzeniach kulturalnych poszukują osoby o wykształceniu
podstawowym (zaledwie 6% respondentów z tej kategorii poszukuje tego rodzaju treści);
renciści (tylko 8% osób z tej kategorii poszukuje informacji o wydarzeniach kulturalnych);
wdowy i wdowcy (12% osób należnych do tej kategorii szuka informacji kulturalnych). Istnieje
też liniowa zależność pomiędzy ilością pieniędzy przeznaczanych na utrzymanie domu (a więc
w istocie środkami finansowymi, którymi dysponuje jednostka), a odsetkiem osób
poszukujących informacji kulturalnych, co potwierdzałoby tezę, iż potrzeby kulturalne
zaspokaja się po wypełnieniu tych bardziej podstawowych. Tego rodzaju zależności wskazują
95
na to, o czym już wcześniej wspominaliśmy, a mianowicie na fakt, iż społeczna marginalizacja,
objawiająca się w najbardziej czytelny sposób w postaci braku środków do życia, ma u swoich
przyczyn deficyty kulturowej partycypacji.
Warto zauważyć, iż te ostatnie nie tylko są rezultatem braku wystarczającego kapitału
kulturowego (dla którego dobrym wskaźnikiem jest wykształcenie), ale też skutkują one
pogłębiającą się marginalizacją. Dlatego też prowadzenie racjonalnej polityki społecznej, której
skutkiem ma być zmniejszenie liczby osób niezdolnych do pełnego uczestnictwa w życiu
społecznym, nie może sprowadzać się tylko i wyłącznie do doraźnej pomocy materialnej czy
do prób zawodowej aktywizacji, ale powinno zawierać w sobie również próby umiejętnie
prowadzonej animacji kulturowej, wzmacniającej podstawowe kompetencje niezbędne do
uczestnictwa w kulturze. Ten ostatni proces jest bowiem, wbrew jego stereotypowym ujęciom,
jedną z podstawowych form, w jakich objawia się uczestnictwo w życiu społecznym, bycie
obywatelem, jednostką, która dysponuje zdolnością sprawstwa.
Do najczęściej poszukiwanych informacji kulturalnych należą te dotyczące: koncertów
(33,9%); repertuaru kin (23,6%) oraz festynów i pikników (22,8%). W dalszej kolejności
poszukuje się informacji na temat wydarzeń kulturalnych w najbliższej okolicy (17,8%);
przedstawień teatralnych (10,9%); imprez sportowych i meczów (8,7%). Jak więc można
zauważyć Ci, którzy poszukują informacji kulturalnych skoncentrowani są przede wszystkim
na spektakularnych, eventowych, masowych formach kulturowej partycypacji (koncerty,
festyny, mecze, pikniki i festyny) oraz na tych, które wiążą się z kulturą silnie
zinstytucjonalizowaną, należącą do drugiego układu kultury (teatr i kino). Oznaczać to może,
iż mamy do czynienia z dwoma podstawowymi formami, w jakich urzeczywistniają się
interesujące nas w tej książce praktyki. Z jednej strony, z tymi, które mają charakter
okazjonalny, realizowane są stosunkowo rzadko, ale zaspokajają jednorazowo i w sposób
intensywny większość potrzeb kulturalnych. Należy do nich przede uczestnictwo w koncertach,
festynach, piknikach. Taki model uczestnictwa wydaje się nam dosyć powszechny, przede
wszystkim dlatego, że jest on niezwykle ekonomiczny i splata się z wysokim stopniem
zaabsorbowania
jednostek
codziennymi
obowiązkami,
pracą,
życiem
rodzinnym.
Jednorazowe, ekstatyczne, skondensowane w czasie uczestnictwo w kulturze przypomina
nieco karnawał, odwrócenie codziennego porządku, a co za tym idzie, podobnie, jak
świętowanie ma charakter przede wszystkim reproduktywny. Potwierdza ono struktury
istotności codzienności, obecną w niej hierarchię wartości, pozwalając po chwilowym zerwaniu
z nimi, bezpiecznie do nich powrócić.
96
Z drugiej strony mamy zaś do czynienia z takimi formami uczestnictwa, które wiążą się
z przyjęciem tradycyjnej pozycji odbiorcy jako kogoś, kto konsumuje przeznaczone dla niego
produkcje kulturowe, zaspokajając w ten sposób nie tylko potrzeby kulturalne, ale również
wywiązując się z norm wymuszających praktykowanie tego rodzaju działań.
Warto zwrócić uwagę, iż efekt praktykowania tych form uczestnictwa w kulturze jest bardzo
podobny do tego, którym skutkuje uczestnictwo eventowe, o jednorazowym charakterze. Tym
więc, czego deficyty widoczne są po analizie struktury poszukiwanych informacji o kulturze, są
przede wszystkim próba dotarcia do informacji o takich formach uczestnictwa w niej, które
mają bardziej aktywny charakter i tych, które pozwalają dystansować się wobec tego, co
można określić mianem kulturowego mainstreamu.
Taki, a nie inny rozkład odpowiedzi na omawiane tu pytanie jest oczywiście również
bezpośrednią konsekwencją składu kategorii, która w ogóle poszukuje informacji o
wydarzeniach kulturalnych (są to przede wszystkim osoby młode, profesjonaliści, dobrze
wykształcone). Skład ten wyjaśnia, dlaczego nie szuka się informacji na temat imprez
religijnych, czy zajęć i wydarzeń dla seniorów. Z drugiej jednak strony wśród informacji, które
nie są poszukiwane znajdują się te odnoszące do tych form uczestnictwa, które we
wcześniejszych partiach książki nasi respondenci uznali za najbardziej niszowe, najrzadziej
przez nich wybierane jako kontekst dla kulturowej partycypacji. Dlatego też nie poszukują oni,
w zasadzie, informacji dotyczących wydarzeń związanych z literaturą.
Informacji o wydarzeniach kulturalnych poszukuje się przede wszystkim przy pomocy
tradycyjnych mediów, a więc poprzez ogłoszenia i plakaty (39,3%) oraz w internecie, ale
przede wszystkim w jego lokalnych portalach (36,5%). Dwa pozostałe, nieco rzadziej
wykorzystywane dla poszukiwania tego typu informacji, media to tradycyjne, papierowe
wydania gazet (33,9) oraz strony internetowe instytucji kultury (31,4%). Dosyć znacząca jest
niewielka liczba osób, które poszukują informacji kulturalnych w radiu i telewizji (odpowiednio
10,3% i 12,1%). Może to oczywiście wynikać z tego, że są to media jednokierunkowe, które
uniemożliwiają „przeszukiwanie” ich zawartości, ale również z tego, iż tego typu komunikatory
uległy w ostatnich latach daleko posuniętej komercjalizacji eliminującej z ich ramówek
programy dotyczące wąsko rozumianej kultury. Stosunkowo niewiele osób poszukuje też
informacji kulturalnych na portalach społecznościowych (11,4%), ale interesujące wydaje się
w tym wypadku kilka tendencji; po pierwsze to, iż częstość wykorzystywania tego medium do
poszukiwania informacji kulturalnych maleje wraz z podwyższaniem się wieku respondentów,
po drugie, iż najczęściej z portali społecznościowych dla poszukiwania informacji kulturalnych
97
korzystają osoby z wykształceniem gimnazjalnym oraz półwyższym, a nie korzysta zaś z nich
nikt z wykształceniem podstawowym; po trzecie, iż bardzo często korzystają z nich osoby
należące do organizacji kulturalnych i hobbystycznych, a nie korzystają te należące do
organizacji religijnych.
Znaczące jest zdefiniowanie jako miejsc, w których można znaleźć informacje na temat kultury,
bardzo tradycyjnych form przekazu (takich, jak ulotki, plakaty, ogłoszenia czy prasa).
Oznaczać to może, iż nasi respondenci nie poszukują tego typu treści w sposób aktywny, ale
raczej natrafiają na nie podczas innych, często prozaicznych aktywności (dojazdy do pracy,
spacer po mieście, przerwa na czytanie gazety w pracy itd.). To z kolei oznaczałoby, iż z jednej
strony odczuwają oni potrzebę kulturowej partycypacji, ale, z drugiej, nie wiedzą do końca, w
jaki sposób chcieliby ją realizować. Forma, w jakiej się ona urzeczywistnia zależy więc w dużej
mierze od przypadku, nie zaś od systematycznego przeczesywania pola medialnego w
poszukiwaniu informacji o zdarzeniach, które najlepiej przystawałyby do upodobań jednostki,
pozwalałyby zaspokoić ich jasno zdefiniowane potrzeby kulturalne. Warto zwrócić uwagę na
dwie najważniejsze kwestie. Po pierwsze na to, jak ogromną rolę w kreowaniu i
podtrzymywaniu społecznych nierówności mają kompetencje o charakterze kulturowym,
których deficyty są zarówno jedną z ważniejszych przyczyn marginalizacji, jak i jednym z
głównych mediów, poprzez które wykluczenie ulega pogłębieniu.
Po drugie i nie mniej istotne, na to, iż uczestnictwo w kulturze Polaków ( jak wskazuje i struktura
i źródła informacji o kulturze, na których opierają oni swoją wiedzę na temat tego, co dzieje się
w tym polu) nie jest procesem szczególnie silnie ugruntowanym, ale ma w dużej mierze
charakter przygodny, określony raczej przez działania profesjonalnego przemysłu kulturowego
i jego aktualną ofertę, niż przez stabilne potrzeby kulturalne i upodobania co do form, w jakich
mogą być one zaspokajane. Dostrzegamy w tego rodzaju reaktywności uczestnictwa w
kulturze przede wszystkim konsekwencję dwu zjawisk. Z jednej strony, ograniczania zasięgu
obowiązywania powinnościowych modeli uczestnictwa w kulturze, które dawniej były
nieodłącznym aspektem (auto)identyfikacji klasowo-warstwowych, nakładając na jednostki
silne zobowiązania normatywne określające i potrzeby kulturalnych, które powinny odczuwać
i sposób ich urzeczywistniania. Z drugiej strony, na bardzo głębokie procesy dekanonizacji
kultury, jej wewnętrznego różnicowania się i dekolonizacji, których skutkiem traktowanie tego
pola raczej jako zbioru ofert, możliwości, niż konieczności. Ten drugi aspekt jest o tyle doniosły,
iż przerzuca on odpowiedzialność za bycie w kulturze na samą jednostkę, w znaczący sposób
podnosząc rangę kompetencji, którymi ona dysponuje. Mówiąc jeszcze inaczej jednym
z ważniejszych efektów demokratyzacji kultury i jej pluralizowania się jest obarczenie samej
98
jednostki ciężarem dokonywania wyborów, kategoryzowania dóbr kultury, decydowania o tym,
co można uznać za wartościowe i godne doświadczenia, a także o tym, w jakiej formie
urzeczywistnia się potrzeby kulturalne.
Jak pokazuje zaprezentowana powyżej analiza, dla części Polaków tego rodzaju wybór jest
ciężarem, przed którym uciekają, zdając się na rozwiązywanie tego rodzaju dylematów przez
tych aktorów pola kulturowego, którzy zajmują w nim pozycję dominująca. Nie dzieje się tak
przypadkowo, bo przyjęcie pełnej odpowiedzialności za wybory, których dokonujemy wymaga
wysokiego poziomu kapitału kulturowego i rozległych kompetencji. Te ostatnie wydają się być
zaś ogromnie deficytowe, przynajmniej jeżeli chodzi o poruszanie się w obrębie tradycyjnie
rozumianego obszaru kultury.
99
9.
Wnioski dotyczące stanu założeń i wdrażania polityki kulturalnej obszaru
powiatu tatrzańskiego oraz zdefiniowane bariery
Powiat tatrzański na koniec 2013 roku zamieszkiwało nieco ponad 66 tys. mieszkańców, co
sytuowało go w skali regionu w grupie powiatów małych. Należy on do najlepiej rozwiniętych
gospodarczo powiatów ziemskich w Małopolsce. Największą siłą powiatu jest atrakcyjne
środowisko przyrodnicze z Tatrami, które co roku przyciąga miliony turystów. Turyści
interesują się atrakcjami powiatu zarówno w sezonie letnim jak i wyjątkowo długim, jak na
polskie warunki – sezonem zimowym. Stąd też istniejąca w powiecie infrastruktura jest
wykorzystywana znacznie intensywniej i przynosi znacznie większe przychody niż
w powiatach nastawionych tylko na jeden sezon.
Pod względem aktywności ekonomicznej ludności w powiecie tatrzańskim w ostatnich latach
nastąpił wzrost bezrobocia do poziomu 13,6 % na koniec 2013 roku. Jednakże należy zwrócić
uwagę na dosyć wysoki udział pracujących poza rolnictwem wśród osób w wieku
produkcyjnym - nieco powyżej 26%. Odsetek pozostających bez pracy dłużej niż rok wynosi
3,7% ludności zawodowo czynnej i w skali regionu jest dosyć wysoki.
Negatywną cechą rozwoju powiatu z lat ubiegłych jest niechęć młodzieży do kontynuowania
edukacji po szkole średniej, a często nawet po ukończeniu gimnazjum. Jest to efekt bardzo
rozwiniętych usług, szczególnie w zakresie usług turystycznych. W powiecie tatrzańskim
obserwowana jest silna nierównowaga w zakresie zróżnicowania struktury bezrobotnych wg
płci. Stosunek liczby bezrobotnych kobiet do liczby bezrobotnych mężczyzn jest jednym
z najniższych w województwie, co wiąże się m. in. z ze strukturą miejsc pracy na rynku
lokalnym, na którym firmy usługowe odgrywają znaczącą rolę w obsłudze ruchu turystycznego.
Coraz większą barierą może się jednak
stać nadmierna koncentracja bazy noclegowo-
gastronomicznej na niewielkim obszarze powiatu. Charakteryzując zasoby ludzkie i rynek
pracy powiatu tatrzańskiego należy jednak pamiętać o jego pewnej wyjątkowości w skali
regionu, a nawet całego kraju. Jednym z najistotniejszych elementów tatrzańskiej gospodarki
jest obsługa bardzo intensywnego ruchu turystycznego. W powiecie, poza wyjątkami, nie
działają duże, zewnętrzne firmy i znacząca większość usług, hotelowych, transportowych,
gastronomicznych i innych dostarczana jest przez lokalną społeczność.
Sytuacja na lokalnym rynku pracy, tak jak i w całej Małopolsce pracy jest silnie powiązana
z wykształceniem, czego dowodem są analizy w oparciu o dane zgromadzone w ramach
badań Bilansu Kapitału Ludzkiego PARP (BKL PARP). Generalnie im wyższe wykształcenie
100
tym większa szansa na znalezienie pracy. Jednak i w tym przypadku wyraźnie widać, że
absolwenci zasadniczych szkół zawodowych mają łatwiejszą sytuację niż absolwenci liceów
ogólnokształcących. Tradycyjnie najtrudniejsza jest sytuacja osób, które ukończyły co
najwyżej gimnazjum. Ryzyko bezrobocia lub wypadnięcia z rynku pracy jest najmniejsze w
grupie osób z wykształceniem wyższym – 85% osób z takim dyplomem pracuje.
Wykształcenie
mieszkańców
powiatu
tatrzańskiego
jest
stosunkowo
niskie,
co
charakterystyczne jest dla bardziej peryferyjnych części województwa. Specyfika powiatu
tatrzańskiego odznacza się dużym udziałem osób z wykształceniem zasadniczym
zawodowym i wysokim odsetkiem osób z wykształceniem ogólnokształcącym. Jednocześnie
udział pracujących z wykształceniem wyższym jest, w świetle cytowanych badań, niższy
aniżeli średnio w kraju i w regionie.
Trendy demograficzne obserwowane i prognozowane dla powiatu tatrzańskiego można
zaliczyć do umiarkowanie korzystnych w kontekście sytuacji w regionie i kraju. W latach 19952010 liczba mieszkańców nieco się zwiększyła. W następnych latach, zgodnie z prognozami
demograficznymi GUS, trend ten ma się odwrócić i w 2035 roku liczba mieszkańców zmniejszy
się o 1,2% w stosunku do 2013 roku. Jednocześnie następuje szybkie starzenie się
społeczności powiatu. Już w 2010 roku liczba dzieci do 14 roku życia zrównała się z liczbą
osób w wieku poprodukcyjnym. Do 2035 roku należy się spodziewać, że na jedno dziecko
będą przypadały już dwie takie osoby. Dla gospodarki powiatu bardzo duże znaczenie będzie
miało także spodziewane stopniowe zmniejszanie się grupy osób w wieku produkcyjnym.
W praktyce, dla dalszego rozwoju powiatu takie zmiany będą niosły jednak wiele różnego
rodzaju implikacji. Gospodarka powiatu odczuje szczególnie stale spadającą liczbę osób
gotowych do podejmowania pracy, a także spadek liczby osób młodych, wchodzących dopiero
na rynek pracy. W kontekście prognozowanych w powiecie trendów demograficznych należy
podkreślić, że obecnie pod względem struktury wieku ludności sytuacja na rynku pracy jest
korzystna i sprzyja rozwojowi gospodarczemu. Należy mieć także świadomość, że z upływem
czasu będzie się ona pogarszała. Coraz mniej młodych ludzi będzie wchodziło na rynek pracy,
co jednocześnie będzie wymuszało wykorzystywanie i przekwalifikowywanie osób w wieku
50+, a w coraz większym zakresie także 60+.
Powiat tatrzański charakteryzuje rozwarstwienie w dostępie do kultury, tak infrastrukturalnie
jak i programowe, między obszarami wiejskimi, a obszarem miejskim. Jest to zjawisko typowe
różnicujące przestrzenie miejskie i wiejskie, choć na obszarze powiatu tatrzańskiego przyjęło
101
ono specyficzną formę. Zakopane licząc ok. 27 tys. mieszkańców, zaliczane jest do średniej
wielkości miast w Polsce, a jednocześnie wykazuje cechy dużej aglomeracji w dostępie do
kultury. Na terenie Zakopane znajduje się ponad 20 muzeów, galerii, miejsc wystawienniczych,
teatr oraz dwa kina. Swoją działalność prowadzą tutaj liczne organizacje pozarządowe
działające w obszarze kultury oraz rozwoju społecznego związanego z edukacją.
Fakt ten wynika z historii Zakopanego jako miejsca ulokowania i koncentracji osobistości życia
kulturalnego z okresu międzywojennego w połączeniu z kultywowaniem oraz pielęgnacją
regionalnego folkloru. Specyfika turystyczna Zakopanego przyczyniła się w dalszym okresie
do rozbudowy oferty kulturalnej miasta skierowanej nie tylko do jej mieszkańców, ale także
turystów krajowych i zagranicznych. Oprócz znaczących imprez związanych z prezentacją
dziedzictwa kulturowego (Międzynarodowy Festiwal Folkloru Ziem Górskich, Tatrzańskie Wici)
rozwijane są inne formy uczestnictwa w kulturze, szczególnie muzycznej w postaci koncertów
i festiwali muzyki klasycznej, kameralnej, organowej, jazzowej oraz innych gatunków
muzycznych.
W pozostałych gminach powiatu tatrzańskiego zasadniczo jedyną formą uczestnictwa
w kulturze organizowanej i wspieranej przez jednostki samorządów terytorialnych jest folklor
(w różnych aspektach aktywności). Wspierane są działania związane z zachowaniem tradycji,
ginących zawodów, pielęgnowaniem gwary oraz innych form lokalnego/regionalnego
dziedzictwa, w tym zespoły regionalne. Często działania te przyjmują jednak charakter imprez
festynowych niwelując tym samym ich szersze znaczenie dla kulturowego rozwoju
mieszkańców.
Stan ten znajduje odzwierciedlenie w lokalnych strategiach rozwoju. W Gminach Poronin,
Bukowina Tatrzańska, Kościelisko oraz Biały Dunajec gdzie kultura została sprowadzona
głównie do aspektu pielęgnowania tradycji, wspierania folkloru, tradycji i sztuki ludowej.
Dziedzictwo kulturowe w/w gmin zostało uznane jako element strategiczny dla ich rozwoju tj.
tworzenia oferty turystycznej i zwiększenia liczby przyjazdów turystycznych (przychodów).
Tym samym kultura została skierowana niejako „na zewnątrz” w kierunku turystów,
zainteresowanych atrakcjami turystycznymi o podłożu folklorystycznym. W takim ujęciu
znaczenie kultury stało się przede wszystkim narzędziem rozwoju turystki, nie zaś
wielowymiarowym elementem aktywności społecznej mieszkańców tych gmin oraz
zwiększania ich kompetencji kulturalnych.
102
Kluczowe cele poszczególnych strategii związane z polityką kulturalną obejmują:

promocję dziedzictwa kulturowego jako waloru, który decyduje o atrakcyjności
turystycznej obszaru powiatu tatrzańskiego i jego gmin;

działania na rzecz zachowania oraz upowszechnienia lokalnego dziedzictwa kulturowego,
zważywszy na specyfikę kulturową obszaru – przede wszystkim góralskiego;

kultywowanie tradycji rodzinnych i regionalnych;

promowanie najlepszych rzemieślników i twórców ludowych;

podnoszenie atrakcyjności turystycznej i rekreacyjnej gmin przy wykorzystaniu potencjału
przyrodniczego i dziedzictwa kulturowego;

ochronę i promocję dziedzictwa kulturowego,
stanowiącą naturalną przewagę
konkurencyjną gmin, jako wyznacznik wyzwań rozwojowych;

generowanie impulsów do rozwoju m.in. przez aktywną i skuteczną promocję oraz
wsparcie lokalnej oferty przemysłów czasu wolnego, w szczególności markowych
produktów turystycznych i wydarzeń kulturalnych o zasięgu ponadlokalnym, bazujących
na obrzędach i zwyczajach góralskich;

utrzymanie wielokulturowego bogactwa oraz tożsamości lokalnej i regionalnej,
szczególnie poprzez wspieranie folkloru, tradycji i sztuki ludowej;

właściwe wykorzystanie zasobów dziedzictwa gmin i regionu, zarówno kulturowego, jak
i przyrodniczego, jako warunek wzmocnienia konkurencyjności oraz atrakcyjności miejsca
zamieszkania i spędzania czasu wolnego oraz rekreacji;

wysoka atrakcyjność turystyczna i rekreacyjna gminy przy wykorzystaniu potencjału
przyrodniczego i dziedzictwa kulturowego;

organizacja i eksponowanie wydarzeń kulturalnych nawiązujących do dziedzictwa
kulturowego, ale reprezentujących wysoki poziom; niedopuszczanie do przedstawiania
folkloru w kiczowatym wydaniu - stworzenie bogatej wysokiej jakości oferty kulturalnej,
rozpowszechnianie i eksponowanie przykładów „ambitnego” czerpania z tradycji Podhala.
We wszystkich strategiach jednostek samorządu terytorialnego obszaru powiatu tatrzańskiego
znaczenie kultury sprowadzone jest zasadniczo do funkcji polityki turystycznej i w tym kształcie
realizowane. Kultura w wymiarze podnoszenia kompetencji społecznych, szczególnie w jej
aktualnym znaczeniu i odbiorze stanowi element drugoplanowy lub nie jest w ogóle ujęta
w strategiach.
W okresie listopad 2013 – październik 2014 roku stosunek wydarzeń kulturalnych
powiązanych z folklorem, których głównym organizatorem była dana gmina, do ich ogólnej
liczby przedstawiał się następująco:
103

Bukowina Tatrzańska: 25 wydarzeń, z czego 18 powiązanych z folklorem;

Gmina Poronin: 7 wydarzeń, z czego wszystkie powiązane z folklorem;

Gmina Biały Dunajec: 15 wydarzeń, z czego 7 powiązanych z folklorem;

Gmina Kościelisko: 24 wydarzeń z czego 14 powiązanych z folklorem;

Gmina Miasto Zakopane: 24 wydarzeń, z czego 5 powiązanych z folklorem.
Na uwagę zasługuje znacząca liczba wydarzeń kulturalnych organizowanych w gminach
wiejskich powiatu tatrzańskiego, na ich ogólną liczbę mieszkańców. Poza Gminą Poronin,
zachowana jest także pewna równowaga ilościowa imprez o charakterze folklorystycznym do
ogólnej liczby wydarzeń. Są to jednak głównie imprezy plenerowe lub wydarzenia im
towarzyszące, organizowane w sezonie letnim i skierowane do odbiorców turystycznych,
związane z promocją gminy i/lub regionu.
Jednakże nie bez znaczenia pozostaje fakt, iż ich podstawą są działania aktywizujące
społeczność lokalną pod względem kulturalnym tj. w obszarze zachowania tradycji, folkloru,
przekazywania wartości i dziedzictwa kulturowego, szczególnie wśród dzieci i młodzieży.
Problematyczną jest jednak archaiczność oferty kulturalnej gmin wiejskich powiatu
tatrzańskiego poza wydarzeniami związanymi z pielęgnowaniem tradycji. Mamy tutaj do
czynienia przede wszystkim z konkursami plastycznymi dla dzieci i młodzieży szkolnej,
wystawami lokalnych artystów w tradycyjnej, statycznej formie przekazu, wydarzeniami o
charakterze religijnym, spotkaniami autorskimi.
Potwierdzeniem realizacji polityki kulturalnej jako głównie funkcji turystyki przez poszczególne
jednostki samorządów terytorialnych powiatu tatrzańskiego jest rozpoznawalność kulturowa
regionu. Spośród ankietowanych osób odwiedzających powiat tatrzański 51% procent
uczestniczy w dużych imprezach i koncertach plenerowych. Koncertami kameralnymi oraz
pojedynczymi występami zainteresowanych jest 21% przyjezdnych. Jednocześnie 24%
wydarzeń muzycznych związanych jest z folklorem, a prawie dwa razy więcej z muzyką
poważną, jazzową i inną. Nie ma to przełożenia na rozpoznawalność oferty kulturalnej powiatu
– 73% ankietowanych kojarzy region z tradycyjną muzyką góralską i folkową, a zaledwie 11%
z muzyką poważną, organową i jazzową.
Zestawiając powyższe dane z zasobami kulturalnymi regionu i aktywnością społeczną, w tym
organizacji pozarządowych, prowadzona polityka kulturalna nie wykazuje zainteresowania
promocją innych form kulturalnej ekspresji niż folklor na poziomie adekwatnym do posiadanych
104
zasobów. Dotyczy to w szczególności Miasta Zakopane, stanowiącego regionalny ośrodek
kultury i jednocześnie organizującego znaczące wydarzenia kulturalne o charakterze innym
niż prezentacja własnego dziedzictwa. Stanowi to widoczny dysonans pomiędzy przyjętą
strategią polityki kulturalnej i jej realizacją, a kreowanym wizerunkiem skierowanym do
poczucia wizerunkowego miasta u statystycznego mieszkańca i turysty.
W tym wymiarze funkcjonują lokalne instytucje kultury programowo nastawione na ochronę,
popularyzację i promocję dziedzictwa regionalnego, prowadząc do dysproporcji na linii tradycja
– nowoczesność w edukacji kulturalnej. Gminne ośrodki kultury obszarów wiejskich powiatu
tatrzańskiego definiują swoje działanie wyłącznie w tym pierwszym znaczeniu. Inne formy
aktywizacji kulturalnej lokalnej społeczności posiadają charakter marginalny, o stosunkowo
nikłej wartości poznawczej, nieadekwatnej do współczesnego rozumienia i wymagań
uczestnictwa w kulturze. Jednocześnie ilość wydarzeń kulturalnych oraz ich rozmiar nie
wskazuje na kluczowy brak środków finansowych, lecz stanowi pochodną przyjętych koncepcji
ich dystrybucji w postaci określonych programów działań kulturalnych. Głównym ośrodkiem
wdrażania szerszego wymiaru kultury pozostaje miasto Zakopane z bogatszą ofertą
w zakresie edukacji kulturalnej prowadzonej przede wszystkim przez Miejską Galerię Sztuki
oraz Zakopiańskie Centrum Edukacji (m.in. w postaci warsztatów dla dzieci i młodzieży – film,
fotografia, musical, występy teatralne).
Tabela 5. Wydatki ogółem gmin powiatu tatrzańskiego na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego.
Zakopane
Biały Dunajec
Bukowina Tatrzańska
Kościelisko
Poronin
2009
2010
3 954 725,15 4 545 344,91
352 999,78
531 000,00
605 072,57
576 390,98
679 113,00 1 842 956,26
563 216,49
796 091,63
2011
4 493 109,29
423 850,00
1 004 546,84
513 909,50
760 182,02
2012
5 423 640,10
588 500,00
688 644,98
534 997,60
579 677,59
2013
5 026 890,51
569 600,00
736 606,01
566 224,00
597 574,13
Źródło: Bank Danych Lokalnych, GUS.
Na całym analizowanym obszarze brakuje jednak nowoczesnych form uczestnictwa w kulturze
definiowanych przez pojęcia kreatywności, innowacyjności, technologii i multimedialności
stanowiącej kontrofertę dla aktualnej kultury medialnej i sieciowej. Nie jest także wdrażana
w szerszym zakresie tzw. animacja kultury tj. aktywność na rzecz ożywienia kultury w danym
środowisku społecznym, ale nie poprzez przyniesienie z zewnątrz gotowego pakietu
„kompetencji
kulturalnych”,
tylko
odkrywanie
kompetencji
istniejących
w
ludziach,
i zapraszanie tych ludzi do uczestnictwa w kulturze wraz z owymi kompetencjami.
105
Animacja kultury oznacza w pierwszym rzędzie stwarzanie warunków, w których ludzie –
jednostki i grupy – mogliby realizować swoje potrzeby w ramach kultury samodzielnie przez
siebie odkrytej lub wynalezionej. Odniesieniem podstawowym jest tu całość kulturowej
potencjalności człowieka, całość jego osobowości kulturowej – która przez współczesną
kulturę masową i tradycyjne instytucje kulturalne aktualizowana jest fragmentarycznie
i selektywnie. Chodzi więc o to, by dla modelu opartego na bierności-odtworczości,
receptywności-zmysłowości stworzyć przeciwwagę w postaci modelu opartego na aktywności,
twórczości, samorealizacji, wrażliwości poznawczej, aksjologicznej i estetycznej12.
Aktualnie realizowana polityka kulturalna w regionie nie odnosi się do redefinicji jej funkcji,
które nabierają nowego, dodatkowego znaczenia w społeczeństwie informacyjnym13:

umiejętność adaptacji do zmieniających się realiów. Nabyta wcześniej wiedza
i odziedziczona kultura nie wystarczą do budowania przez jednostkę swojego życia
społeczno-zawodowego. Współczesne społeczeństwo nabiera dynamiki, wymaga od
ludzi coraz więcej kompetencji, a adaptacja do środowiska społeczno-ekonomicznego,
kulturowego
i
technologicznego
wymaga
więcej
wysiłku
intelektualnego
i innowacyjności.

kompetencje w zakresie rozumienia kodów kultury i dziedzictwa. Powinny być one
traktowane nie tylko jako czynnik adaptacji do różnorodności, unikania wykluczenia i
marginalizacji „innych”, budowania spójności społecznej, integracji obywatelskiej. To
także zasoby rozwojowe, które można przekształcić w kapitał, bazę dla twórczości,
oryginalnego rozwiązywania problemów dzięki przenoszeniu elementów z jednych
kontekstów kulturowych w inne;

kompetencje aktywnego uczestnictwa w społeczeństwie sieciowym, nazywanym
hiperspołeczeństwem. Jest ono efektem pomnożenia innowacyjności przez wzmożoną
aktywność,
szybkość komunikacji,
masowość interakcji i potęgowy rozkład
zmediatyzowanych relacji społecznych;

kreacji jako odpowiedź na coraz bardziej zindywidualizowane potrzeby, których nie jest
w stanie zaspokoić jeden publiczny podmiot, oferujący jedną „narrację”.
Przykładem pozostawania aktualnej polityki kulturalnej regionu poza nowymi nurtami
uczestnictwa w kulturze oraz form prezentacji jest działalność wystawiennicza instytucji kultury
12
Definicja wg publikacji Mazowieckiego Centrum Kultury i Sztuki „Kierunek kultura. W stronę żywego
uczestnictwa w kulturze”.
13
Źródło: Znaczenie kompetencji kulturowych dla budowania kreatywności i kapitału intelektualnego Europy.
Ekspertyza na zlecenie ministerstwa kultury i dziedzictwa narodowego
106
poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego powiatu tatrzańskiego. Ekspozycje
czasowe realizowane w badanym okresie listopad 2013 – październik 2014 roku
charakteryzowały statyczna, tradycyjna forma. Widoczny jest deficyt wykorzystania nowych
technologii i rozwiązań wystawienniczych, elementów eksperymentatoriów i interakcji
z odbiorcą, jak również redefinicji interpretacji dziedzictwa. W szczególności dotyczy to
młodego pokolenia, dla którego interaktywna rozrywka i dynamicznie zmieniające się treści są
podstawą doświadczania oraz poznawania.
W tym kontekście barierą jest infrastruktura kultury na terenie powiatu tatrzańskiego,
w szczególności w Zakopanem. W większości posiada ona charakter zabytkowy,
o ograniczonej powierzchni wystawienniczej i związanej z eksponowaniem wystaw stałych
prezentujących zbiory dziedzictwa kulturowego. Utrudnia to tworzenie nowych form
uczestnictwa, wymagających odpowiedniego zaplecza technicznego oraz przestrzeni.
Jednocześnie infrastruktura posiada charakter rozproszony/zdecentralizowany – brak
głównego, nowoczesnego ośrodka kultury oddziałowującego na cały obszar powiatu
tatrzańskiego i wdrażającego spójną politykę kulturalną. Dotyczy to kwestii możliwości
zagospodarowania w jednej miejscu potencjału kulturowego i kreatywnego generowanego
przez poszczególne gminy oraz inne podmioty i animatorzy tworzący treści kulturowe na
terenie powiatu np. w postaci inkubatorów kultury czy klastrów kultury. Planowanie
przestrzenne pozostaje jedną z funkcji kultury stanowiąc sposób rewitalizacji i rozwoju miast
oraz aktywizacji społeczności lokalnych, dając jednocześnie przestrzeń dla rozwoju
przemysłów kultury. Tworzenie stref kreatywnych związane jest bowiem z planowaniem
urbanistycznym (inwestycyjne i infrastrukturalne związane z kulturą).
W regionach o przewadze obszarów wiejskich tego typu strategiczne podejście powinno być
realizowane przez mechanizmy ponadgminne. Należy w tym miejscu zaznaczyć próby
podejmowane w tym zakresie przez Powiat Tatrzański poprzez stworzenie klastra Kurort
Tatrzański skupiającego podmioty działające na rzecz rozwoju regionu. Jednym z celów
klastra jest rozwój kultury, jednakże głównie przez pryzmat turystyki. W takim ujęciu pomijane
są w dalszym ciągu schematy działań na rzecz rozwoju społeczno-gospodarczego skierowane
bezpośrednio do mieszkańców powiatu tatrzańskiego (budowanie kapitału kulturowego).
Poniższa tabela prezentuje bariery związane z aktualną polityką kulturalną, w wspólne dla
całego obszaru powiatu tatrzańskiego, oraz skutki istnienia tych barier:
107
BARIERY
PRZEWAGA UJĘCIA KULTURY JAKO
FUNKCJI TURYSTYKI
DETERMINACJA AKTYWNOŚCI
KULTRALNEJ PRZEZ DZIEDZICTWO
REGIONALNE
ROZDROBNIENIE INSTYTUCJONALNE
BRAK WYRAŹNEGO REGIONALNEGO
OŚRODKA (CENTRUM) KULTURY
AKTUALNA POLITYKA KULTURALNA OBSZARU POWIATU TATRZANSKIEGO
KULTYWOWANIE TRADYCJI
REGIONALNYCH GŁÓWNĄ
FORMĄ UCZESTNICTWA
W KULTURZE
NISKI POZIOM OFERTY
KULTURALNEJ
DEFINIOWANEJ POPRZEZ
INNOWACYJNOŚĆ,
KREATYWNOŚĆ, ANIMACJĘ
OBNIŻANIE SIĘ
KOMPETENCJI
KULTURALNYCH
ODBIORCÓW KULTURY
W SPOŁECZEŃSTWIE
INFORMACYJNYM
DYSONANS MIĘDZY
OFERTĄ KULTURALNĄ
A POTENCJAŁEM
KULTURALNYM REGIONU
SKUTKI
108
10. Rekomendacje dotyczące nowej polityki kulturalnej dla obszaru powiatu
tatrzańskiego
Nowe wyzwania polityki kulturalnej i jej kształtu w wymiarze ogólnym wynikają z nowych
procesów kreacji i rozpowszechniania kultury. Granice i bariery między formami i typami
kultury zanikają. Dzisiaj najnowsze gry komputerowe mogą stworzyć silniejsze doświadczenia
kulturowe od tradycyjnej formy udziału. Nowa polityka kulturalna powinna zatem uwzględniać
zmiany oddziaływające na rozwój kultury:

mamy do czynienia z cywilizacja przepływu, a nie gromadzenia;

zmienia się nie tylko natężenie przepływu, ale również forma i treść, produktów
wymiany;

tworzą się nowe relacje między państwem, rynkiem, a społecznością;

zmianie muszą ulec instytucje kultury, przybierając nowe formy organizacyjne.
Sama polityka powinna być bardziej nastawiona na współpracę z interesariuszami rozwoju
kultury poprzez komunikację, kreatywność, kooperację.
Rozwój kultury to wysiłek intelektualny, korzystający z tradycji i dziedzictwa do interpretacji
i re-prezentacji. Nie należy używać metod kopiuj/wklej, nie powinno się dziedzictwa kultury
używać jak „sprawy” do folkloryzacji i kultywowania. Rozwój kapitału społecznego wymaga
nowego rozpoznania aktywności kulturowej społeczności regionu. Jeśli społeczność jest
zaproszona do „odtwarzania” schematów, nie ma wyboru i wycofuje się, jest aktywna gdzie
indziej. Należy też rozwijać inny język komunikacji, który będzie zapraszał do partycypacji.
Zmiana w myśleniu o polityce rozwoju kultury dotyczy wyspecjalizowanych programów
rozwoju. Wynika to z faktu, iż spektrum obszarów znaczeń kultury uległo poszerzeniu, liczą
się więc nowe narzędzia realizacji polityk i holistyczne spojrzenie na efektywność kultury
w rozwoju. Priorytety rozwoju kultury to spajanie trzech sektorów, rozwój instytucji kultury,
nowy pomysł opisu uczestnictwa w kulturze, nowa jakość wspomagania niezależnych „aktorów
kultury”, przypisanie większej wagi niezależnym środowiskom kultury.
Zmiany w przestrzeni kulturowej wynikające z zachodzących przemian społecznych nakazują
uwzględnienie w polityce kulturalnej poniższych kwestii:

kultura jest przestrzenią tworzenia kapitału społecznego jak i obszarem rozwoju nowej
gospodarki wiedzy i kreatywności;
109

nowa kultura rozwija się w oparciu o przyjazną przestrzeń dla klasy kreatywnej
oraz wysoką jakość i liczbę potrzeb kulturowych w regionie, ich rozbudzaniem powinny
zająć się instytucje kultury;

samorząd powinien stwarzać przestrzeń komunikacji i kooperacji dla wszystkich aktorów
zmiany w obszarze kultury. Aby to czynić, musi innowacyjnie podchodzić do narzędzi
i metodologii pracy, planować, korygować plany, mieć dobre rozeznanie w sytuacji, być
otwarty na sieciowe zarządzanie rozwojem i partycypację społeczną;

społeczność jest aktywna i gotowa do współpracy, ale nie ma obecnie zbyt dużych szans
udziału. Trzy sektory muszą działać bliżej siebie, tworzyć efekt synergii. Dziedzictwo
i tożsamość mogą być źródłem nowych twórczych interpretacji;

instytucje kultury powinny być bardziej elastyczne, gotowe do zmian, nastawione
na różnorodne metodologie zwiększania szans rozwojowych regionu i społeczności;

priorytetem polityki kulturalnej winna być edukacja kulturalna (przede wszystkim dzieci
i młodzieży), opieka nad talentami oraz działania zwiększające uczestnictwo
w wydarzeniach kulturalnych;

polityka kulturalna gminy powinna zakładać szerokie współdziałanie z innymi jednostkami
samorządów województwa, w tym z samorządem regionalnym. Pożądane są takie
działania jak wspólna promocja ponadlokalnych projektów, ich popularyzacja, tworzenie
sieci partnerstw dla wspólnych działań kulturowych, wymiana oferty. Zwraca się uwagę
na znaczącą rolę w kreowaniu życia kulturalnego, jaką odgrywa współdziałanie
samorządu gminy z organizacjami pozarządowymi i podmiotami prywatnymi zajmującymi
się kulturą. Partnerstwo samorządu, organizacji non-profit oraz przedsiębiorców dobrze
służy pobudzaniu aktywności lokalnej, zwiększeniu oferty i uczestnictwa w kulturze;

wskazane jest ustanowienie formuły przyjmowania dłuższych niż roczne planów
finansowania działalności kulturalnej. Powinny one bazować na budżetach zadaniowych
instytucji kultury, budżetach uwzględniających finansowanie wieloletnich planów
programowych oraz inwestycyjnych tych instytucji. Takie podejście gwarantować powinno
racjonalność gospodarowania dotacjami, a jednocześnie stabilizować funkcjonowanie
instytucji14.
Dla powiatu tatrzańskiego oraz gmin wchodzących w jego skład powyższe elementy powinny
stanowić podstawę budowy nowej polityki kulturalnej, z uwagi na ich brak w warstwie
konceptualnej aktualnie podejmowanych działań w sferze kultury. Punkt wyjścia rozwoju
kulturalnego
14
analizowanego
obszaru
skoncentrować
należy
na
dążeniu
do
wizji
Źródło: Małopolski Instytut Kultury: Panel Dziedzictwo kulturowe a rozwój regionu
110
społeczeństwa, którego sukces nie zależy wyłącznie od ciągłego ilościowego, materialnego
zaawansowania, lecz społeczeństwa, gdzie bogactwo jest mierzone szerzej, wartościami
nowoczesnego wymiaru uczestnictwa w kulturze, jako istotny element zrównoważonego
rozwoju.
Cele bezpośrednie nowej polityki kulturalnej, osadzone w specyfice regionu, należy definiować
z uwzględnieniem istniejących barier, trendów i wytycznych związanych z rozwojem
kulturalnym.
Biorąc
pod uwagę skutki
wskazanych
barier,
wynikających
z niniejszej
analizy,
rekomendowane są poniższe działania:
WPROWADZENIE
RÓWNOWAGI MIĘDZY
KULTYWOWANIEM TRADYCJI,
A INNYMI FORMAMI
UCZESTNICTWA W KULTURZE
WPROWADZANIE
NOWOCZESNYCH FORM
UCZESTNICTWA W KULTURZE
OPARTYCH W SZCZEGÓLNOŚCI
O KREACJI I ANIMACJĘ
NOWA POLITYKA
KULTURALNA
WDRAŻANIE
PROJEKTÓW/PROGRAMÓW
EDUKACJI KULTURALNEJ O
CHARAKTERZE
CYKLICZNYM
REDEFINICJA DZIAŁALNOŚCI
FUNKCJONUJĄCYCH
INSTYTUCJI KULTURY –
STWORZENIE GŁÓWNEGO
CENTRUM KULTURY POWIATU
111
WPROWADZENIE RÓWNOWAGI MIĘDZY KULTYWOWANIEM TRADYCJI, A INNYMI
FORMAMI UCZESTNICTWA W KULTURZE:
WPROWADZANIE
NOWOCZESNYCH
FORM
UCZESTNICTWA
W
KULTURZE
OPARTYCH W SZCZEGÓLNOŚCI O KREACJI I ANIMACJĘ:
Rekomendacja odnosi się do tworzenia alternatywnych ofert kulturalnych wobec istniejącego
natężenia tradycjonalizmu. Skupienie na zachowaniu dziedzictwa i folklorze stanowi element
defaworyzujący mieszkańców obszaru, w tym dzieci i młodzież, w dostępie do
wielowymiarowego rozwoju. Przez uczestnictwo w kulturze rozumiany jest żywy, aktywny
udział człowieka w tych obszarach życia, które on sam odczuwa jako „kulturę” (i w tym sensie
są one dla niego ważne), nie zaś w tych obszarach, które za „ważne” i „kulturalne” uznało
społeczeństwo. Uczestnictwo polega więc na własnym wyborze, na własnej ekspresji. Do
przeszłości odchodzi stare podejście socjologii kultury, w myśl którego uczestnictwo w kulturze
było rozumiane jako „partycypacja w kulturze artystycznej, będącej przedmiotem
instytucjonalnej działalności upowszechnieniowej”15.
W pierwszej kolejności wymaga to pogłębionej analizy dotyczącej społecznych efektów
kumulowania budżetów przeznaczania na kulturę głównie w obszarze ochrony dziedzictwa,
kultywowania tradycji. W szczególności dotyczy to zdiagnozowanej kwestii „zaprzężenia”
kultury w strategie rozwoju turystyki i podporządkowania jej ekonomice turystyki. Nawet w tym
ujęciu koniecznym jest sprawdzenie, na ile środki przeznaczane na kulturę rzeczywistości
generują większy ruch turystyczny na obszarze gmin powiatu tatrzańskiego. Niezależnie od
tego sugerowanym działaniem jest rozważenie innej dystrybucji środków przeznaczanych na
kulturę tj. skierowanie jej na nowe programy uczestnictwa w kulturze, wysokiej jakości,
o charakterze cyklicznym poza tematyką związaną z folklorem.
Chodzi tutaj przede wszystkim o wyrównanie istniejących niedoborów programowych,
niwelowanie archaicznych form uczestnictwa. W najprostszym rozumieniu to wzbogacanie
biernej oferty na rzecz bardziej aktywnych form edukacyjnych, które służą zdobywaniu nie
tylko wiedzy, ale również kompetencji społecznych i obywatelskich. Wśród nich za kluczowe
uznać należy umiejętności współdziałania, które łatwiejsze są tam, gdzie wyższe są zasoby
kapitału społecznego, zdefiniowanego jako sieci powiązań społecznych łączących jednostki
i grupy społeczne z podobnych lub różnych środowisk, którym towarzyszą normy zaufania
15
Źródło: Mazowieckie Centrum Kultury i Sztuki „Kierunek kultura. W stronę żywego uczestnictwa w kulturze.
112
i wzajemności. W nowoczesnej gospodarce opartej na wiedzy doniosłą rolę odgrywa bowiem
przepływ informacji oraz kreatywność i innowacyjność.
WDRAŻANIE
PROJEKTÓW
/
PROGRAMÓW
EDUKACJI
KULTURALNEJ
O CHARAKTERZE CYKLICZNYM:
W tym miejscu warto podkreślić znaczenie edukacji kulturalnej, w szczególnie w kontekście
dzieci i młodzieży:

działa na sposób myślenia, a nabywane umiejętności i doświadczenie percepcyjne mogą
zostać wykorzystane w innych dziedzinach życia;

pomaga integrować różne grupy społeczne, mobilizować je do działania na rzecz dobra
wspólnego, włączać do publicznego życia zmarginalizowane grupy;

sprzyja dialogowi społecznemu;

kształtuje postawy sprzyjające rozwojowi społeczeństwa obywatelskiego.
Podstawowe funkcje
edukacji kulturalnej
Upowszechnianie
różnorodnych treści
Funkcja ludyczna
Funkcje towarzyszące
Wartości kulturotwórcze

informacyjna
dostarcza różnorodnych informacji i pozwala je

edukacyjna
poznać i zrozumieć
uczy i motywuje do
kształcenia, uzupełnia braki edukacji, dostarcza

estetyczna.

eksplikacyjna

kompensacyjna

rozrywkowa
poprawia samopoczucie, umożliwia odprężenie,

relaksowa
bawiąc – uczy, uwrażliwia estetycznie, wpływa

estetyczna

estetyczna;
aktywniejszy,

wychowawcza.
podnosi poziom kulturalny odbiorcy,
przeżyć
estetycznych,
zainteresowania,
budzi
pozwala
i
na
rozwija
kulturalne
spędzanie wolnego czasu
na opinie, na kształtowanie postaw
pełniejszy
zainteresowania,
Funkcja stymulacyjna
odbiór
pobudza
do
programów,
rozwija
uczestnictwa
w kulturze i do tworzenia, wyrabia zróżnicowane
upodobania,
kształtuje
postawy
otwartego
umysłu

propaguje określone style godziwego życia,
wychowawcza
Funkcja
podejmowanie godziwych wzorów postępowania
wzorcotwórcza
i
zachowania
wyrabia
indywidualne
i zróżnicowane zainteresowania
Znaczenie
edukacji
kulturalnej
dotyczy
w
szczególności
rozwoju
emocjonalnego
i poznawczego. Edukacja ta nie ogranicza się tylko do sfery doznań estetycznych, ale wpływa
113
na kształtowanie osobowości w innych jej obszarach. Ważne zatem aby sztuka znalazła swoje
miejsce w procesie wychowania już od najmłodszych lat życia dziecka. Wiąże się to
z wychowaniem przez sztukę bądź wychowaniem estetycznym. Jak pisze o wychowaniu
estetycznym wybitny pedagog prof. dr hab. Mieczysław Łobocki istnieje obecnie pilne
zapotrzebowanie na nie zarówno w przedszkolach, jak i szkołach, jak również zakładach
opiekuńczo-wychowawczych oraz pozostałych instytucjach oświaty i wychowania. Chodzi tutaj
przede wszystkim o negatywny skutki pozostawania dzieci głównie w obszarze kultury
masowej działającej negatywnie na ich rozwój.
Edukacja kulturalna odnosi się do kształtowania osobowości ludzkiej także w sferze
intelektualnej (wzbogacenie wiedzy i uczenie myślenia osobistego), moralno-społecznej
(zdobywanie podstaw oceny moralnej i umiejętności rozumienia sytuacji ludzkich, a przez to
pełniejszego porozumienia z drugim człowiekiem) oraz w dziedzinie kształtowania wyobraźni
i postawy twórczej. Można tutaj mówić o wychowaniu przez sztukę, dzięki któremu
u wychowanków kształtowane są poglądy, przekonania i postawy.
Niski dostęp do nowoczesnych form edukacji kulturalnej ogranicza wszystkie opisane wyżej
pozytywne aspekty uczestnictwa w kulturze, co na dalszych etapach rozwoju przyczynia się
do wzrostu u nich problemów wychowawczych i aspołecznych.
Jednakże jedynie cykliczność działań związanych z edukacją kulturalną umożliwia
dokonywanie trwałych zmian rozwojowych i edukacyjnych wśród dzieci i młodzieży, w postaci:
- umożliwienia wyrównywania deficytów kulturowych;
- zainteresowania odbiorców światem muzyki i sztuki;
- rozpropagowania podstawowych informacji o kulturze i jej walorach, kształtowanie w tym
zakresie podstawowych kompetencji kulturowych;
- przyzwyczajenia do systematycznego kontaktu z wyższą kulturą poprzez cykliczne
uczestnictwo w wydarzeniach kulturalnych, a przez to zachęcenie dzieci do dalszego
rozwijania potrzeby kontaktu ze sztuką;
- zwrócenia uwagi na istotne elementy kształcenia jakimi są muzyka, śpiew, taniec;
- stworzenia nowej jakości spędzania czasu, jako alternatywy dla środków masowego
przekazu, zachęcenia rodziców do uczestnictwa ich dzieci w edukacji kulturalnej;
- formowania cech związanych z asertywnością i chęcią poznawania świata oraz drugiego
człowieka;
- pokazania wartości jakie niesie ze sobą sztuka, nauczenia czerpania przyjemności z kontaktu
ze sztuką.
114
REDEFINICJA
DZIAŁALNOŚCI
FUNKCJONUJĄCYCH
INSTYTUCJI
KULTURY
–
STWORZENIE GŁÓWNEGO CENTRUM KULTURY POWIATU:
Kultura – nagromadzone przez historię tradycje, mity, spuścizna materialna, itp. jest
traktowana jako złoże, z którego czerpią pełną garścią przemysły kultury: turystyka, przemysł
audiowizualny, muzyczny, gier komputerowych itp. W konsumpcyjnym modelu kultury nie ma
świadomego kształtowania ludzi w duchu wartości i hierarchizowania tych wartości (kultura
wyższa-niższa). Dominują media i multimedia oferujące kulturę audio-wideo. Jednostka stała
się głównym podmiotem, który rozstrzyga o tym, jak pogodzić konsumpcję kultury
z uczestnictwem w niej.
Stawia to przed instytucjami kultury nowe wyzwania i konieczność redefinicji sposobu
funkcjonowania. Z tego względu stoją one przed odpowiedzią, po co istnieją (zostały one
kiedyś stworzone do innych celów, niż teraz się przed nimi stawia). Instytucje kultury są
odpowiedzialne za budowanie kompetencji kulturowych, istnieje potrzeba „nowych’ kadr
kultury, ale też nowych delegacji do realizacji zadań. Odpowiedzialne zostają za nową
interpretację dziedzictwa jako rzeczy do myślenia, nie tylko do konserwacji, gdzie kreatywność
i inicjatywność zależy od rozbudzenia potrzeb kulturalnych, przy wymogu wielofunkcyjności
kultury na rzecz rozwoju.
Pożądanym modelem działania instytucji kultury w środowisku lokalnym jest model animatora
aktywizującego daną społeczność. Model ten zakłada, że instytucja staje się miejscem
społecznościowym16 – oddaje swoje zasoby mieszkańcom. Instytucja będąca centrum
aktywności lokalnej nie tylko proponuje ofertę mieszkańcom, ale też im oddaje przestrzeń do
podejmowania inicjatyw. Innowacyjność tej koncepcji polega na tym, aby nie koncentrować się
na jednym tylko obszarze działania, lecz patrzeć na daną społeczność całościowo, ku
rozwojowi. W zadaniu, jakim jest ożywianie społeczności lokalnej, potrzebna jest współpraca
różnych podmiotów, ich zaangażowanie, koordynacja tych działań oraz świadomość celu –
przez animatora i wszystkich włączających się w budowanie wspólnot.
Aby uruchomić prawdziwy rozwój lokalny, należy poruszyć całe środowiska oraz połączyć
wszystkie siły dla osiągnięcia wspólnego celu. Rolę takiego inicjatora, katalizatora, ożywiacza
mogą spełniać domy kultury na poziomie lokalnym oraz instytucja o znaczeniu regionalnym,
oddziałująca
16
Źródło: Jolanta Woźnicka: Jakich instytucji kultury potrzebujemy?
115
Nie oznacza to, że instytucja pracująca w tym modelu staje się odpowiedzialna za wszelką
aktywność w środowisku, jego rozwój, dobrostan obywateli. Powinna natomiast kierować
swoje cele w stronę rozwoju, współpracy, dawania przestrzeni, zachęcania innych do
włączania się – jest otwarta na inicjatywy i potrzeby.
Warunkiem działania instytucji kultury, w szczególności lokalnych domów kultury w wyżej
opisanym modelu jest:

otwartość dla mieszkańców, grup, partnerów środowiskowych;

rozpoznane i oszacowane zewnętrznych i wewnętrznych zasobów instytucji;

włączenie całego zespołu do pracy środowiskowej – zarówno pracowników
merytorycznych, jak i administracyjnych;

zbadane potrzeb społeczności lokalnej (zidentyfikowane główne problemy);

funkcjonowanie na różnych polach, nie zawężając swojej aktywności do jednej grupy
celowej lub jednego obszaru;

pracowanie metodą projektów – we współpracy z innymi instytucjami i organizacjami;

inicjowanie i organizowanie spotkania głównych aktorów społeczności lokalnej w celu
budowania lokalnego partnerstwa;

tworzenie programów informacyjnych i edukacyjnych dla społeczności lokalnej.
Rekomendowanym działaniem jest także stworzenie regionalnego ośrodka kultury,
oddziałującego na cały obszar powiatu tatrzańskiego, łączącego całość potencjału
kulturowego regionu w jednym miejscu, będącego źródłem inspiracji oraz polem współpracy z
innymi podmiotami sektora kreatywnego, a tym samym tworzenia i wzmacniania kapitału
społecznego.
Tego typu instytucja znajdowała by się w samym sercu rdzeniowych działalności związanych
ze sztuką w obrębie sektora kultury, łącząc w sobie cztery zazębiające się typy działalności
przemysłów kreatywnych o różnym ukierunkowaniu: na świadczenie usług (services),
tworzenie zawartości (content), zapewnianie i dostarczanie oryginalnych artefaktów
i wytworów (originals) oraz zapewnianie doświadczeń (experiences)17.
17
Źródło: Rola instytucji kultury w budowaniu i wzmacnianiu kapitału społecznego jako czynnika rozwoju
społeczno-gospodarczego. Jarosław Działek, Monika Murzyn-Kupisz.
116
Rysunek 9: Koncentryczny model przemysłów kultury
Źródło: D. Throsby, The concentric circles model of the cultural industries, Cultural Trends, 2008
Połączenia, o których mowa wyżej dotyczą:

rdzeniowe działalności artystyczne i związane ze sztuką (core creative arts);

pozostałe rdzeniowe działalności kreatywne (other core creative industries);

szerzej rozumiane przemysły kultury (wider cultural industries);

powiązane działalności gospodarcze (related industries).
Dyfuzja pomysłów, artystycznych idei i inspiracji w naturalny sposób przebiega od rdzenia na
zewnątrz, docierając do powiązanych działalności gospodarczych.
Kapitał społeczny powstaje tam, gdzie istnieją warunki do zaistnienia interakcji społecznych,
np. przestrzenie publiczne, gdzie dzięki odpowiedniemu planowaniu, ludzie będą bardziej
skłonni do zatrzymywania się, do rozmawiania z innymi, podtrzymywania starych lub
nawiązywania nowych kontaktów. Predestynowane do tego instytucje kultury nowego typu,
które mogą tworzyć nowe przestrzenie oraz organizować nowe aktywności, dzięki którym
możliwe będzie wchodzenia w interakcje społeczne. W konsekwencji mogą one pełnić rolę
tzw. „trzecich miejsc”, w których, obok miejsca zamieszkania i miejsca pracy, skupia się
aktywność ludzi. Korzystanie z tych miejsc, dostępnych zwykle pieszo, jest darmowe lub
stosunkowo tanie, z reguły można tam napić się lub zjeść. Są one wygodne i zachęcające do
skorzystania, przyciągają stałych bywalców i łączą zalety przestrzeni prywatnej i publicznej.
117
Równocześnie ośrodki kultury tego typu powinny stawiać sobie za cel stworzenie
ponadlokalnej oferty programowej, zachęcającej do regularnego odwiedzania oraz budowanie
marki miejsca, w który zawsze dzieje się coś ciekawego, w którym warto bywać. W praktyce
działalność ośrodka centralnego skupia się na poszerzeniu instytucji lokalnych o takie formy,
które stymulują nawiązywanie kontaktów międzyludzkich: kluby, dyskusje, wydarzenia
specjalne czy zorganizowane zwiedzanie. Może ona także polegać na organizowaniu
wydarzeń, warsztatów edukacyjnych i innych propozycji programowych dla rodzin z dziećmi,
w ramach których nie tylko poszczególni członkowie rodziny czerpią korzyści edukacyjne
oraz pogłębiają wzajemne relacje (kapitał wiążący).
Kluczowym jest tutaj stworzenie odpowiedniej wielofunkcyjnej przestrzeni infrastrukturalnej
umożliwiającej pracę nowoczesnymi metodami, niwelowanie ograniczonych struktur i
zasobów lokalnych ośrodków kultury oraz spajających w jednym miejscu aktywność społeczną
w obszarze kultury.
Rysunek 10. Schemat nowego ujęcia roli instytucji kultury w rozwoju społecznym.
Źródło: M. Boni (red.) Polska 2030. Trzecia fala nowoczesności. Długookresowa Strategia Rozwoju
Kraju.
118
Podsumowanie:
Nowa polityka kulturalna obszaru powiatu tatrzańskiego w pierwszej kolejności powinna
uwzględnić zachodzące zmiany w procesach społecznych, rolę i znaczenie kultury we
współczesnym świecie, gdzie funkcję inicjatora, dystrybutora trendów kulturalnych przejmują
media elektroniczne. Rywalizowanie z mediami oznacza jednocześnie konieczność
posługiwania się podobnymi kodami językowymi i symbolicznymi, choć o odmiennej treści.
W tym zakresie pozostawanie jedynie lub głównie w obszarze kultury ludowej jest działaniem
nieadekwatnym do współczesnych wyzwań. Deficyty kulturowe, szczególnie na obszarach
wiejskich, obniżają odnalezienie się i prawidłowe funkcjonalnie w społeczeństwie
informacyjnym, tworząc nowy typ grup zmarginalizowanych. Potencjał kulturalny i edukacyjny
posiadany przez jednostki samorządu terytorialnego powiatu tatrzańskiego powinien zostać
skierowany na wysokiej jakości ofertę kulturalną dopasowaną do współczesnego rozumienia
otoczenia społecznego i uczestnictwa w nim oraz prognozowanych zmian jego dalszego
rozwoju. Problematycznym jest tutaj pewnego rodzaju „skostnienie” struktur instytucji
odpowiedzialnych za realizację polityki kulturalnej na danym obszarze, słabość inicjatyw, które
wykazują dużą dozę pozorności w dopasowaniu do potrzeb społecznych. Wynika to przede
wszystkim z braku kreacji przestrzeni kulturalnej przez sektor publiczny, a skupienie się na
określonych programach, często tworzonych w oparciu o nieaktualne już archetypy. Kapitał
społeczny i kompetencje kulturowe mogą być rozwijane poprzez zachowanie równowagi
między tym co określane jest jako dziedzictwo kulturowe w szerokim znaczeniu (materialne i
niematerialny wytwory kultury i formy uczestnictwa w niej), a współczesnymi i przyszłymi
cechami odbiorców kultury społeczeństwa informacyjnego.
119

Analiza powiatu tatrzańskiego i gmin wchodzących w jego skład w

Transkrypt

Podobne dokumenty

Zastępca Dyrektora Opery Wrocławskiej

Akademia Sztuki w Szczecinie ogłasza nabór na drugą edycję

Szkolny Program Edukacji Kulturalnej

zasadach ochrony przed zagrożeniami

1 JAKIEJ KULTURY POLACY POTRZEBUJĄ I CZY EDUKACJA

Statut Bartoszyckiego Domu Kultury

Kultura – fundament dla budowy Europy obywateli?